Ёнилгиларнинг умумий хоссалари ва уларнинг двигател ишига таъсири - Физика - Рефераты

Ёнилгиларнинг умумий хоссалари ва уларнинг двигател ишига таъсири

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Ёнилгиларнинг умумий хоссалари ва уларнинг двигател ишига таъсири Режа: 1. Ёнилғиларнинг буғланувчанлиги. 2. Двигателларда смола ва қурум ҳосил бўлиши. 3. Ёнилғиларнинг ёниш жараёнига таъсир этувчи хоссалари.

Ички ёнув двигателларида ёнилғининг химиявий энергияси иссиқлиқ энергиясига, иссиқлик энергияси эса механик ишга айланади. Двигателнинг фойдали иш коэффициенти қанча юқори бўлса, унинг кўрсаткичлари хам шунча юқори бўлади. Ёнувчи аралашма ҳосил бўлиш характерига кўра двигателлар икки турга: аралашма цилиндрлар ичида хосил бўладиган дизел двигателлари ва аралашма цилиндрлар ташқарисида ҳосил бўладиган карбюраторли газ двигателларига бўлинади. Нефтдан олинган барча ёнилғилар турли қайнаш температурасига эга бўлган углеводородларнинг мураккаб аралашмасидир. Масалан, дизел ёнилғиси 170-360 0 С температурада, бензин эса, 35-200 0 С да қайнайди. қишки сорт ёнилғи ва бензинлар енгил фракцион таркибга эга, паст температурада буғланади. Ёнилғининг сифати кўрсатиладиган паспортларда бугланувчанлик фракцион таркиб билан баҳоланади. Фракцион таркиб қуйидагича аниқланади. Махсус приборда 100 мл ёнилғи киздирилади. Ажралиб чиқаётган буғлар совутилади. Натижада у суюқликка айланади. Бу суюқлик ўлчов цилиндрига йиғилади. Хайдаш вақтида аввал бензиннинг қайнай бошлаш температураси, сўнгра 10, 50 ,90% бензиннинг қайнаб буғланиш температураси ҳамда, қайнаб буғланиш охиридаги температураси ёзиб қўйилади (дизел ёнилғиси учун фақат 50 ва 96% қайнаш нуқталари ёзиб қўйилади). Бу маълумотлар, одатда, стандартларда ва сифат паспортларида келтирилади. Баъзи ёнилғиларнинг хайдаш эгри чизиғи 3 расмда кўрсатилган. Бензинларнинг енгил фракциялари (эгри чизиқда 10% ёнилғининг қайнай бошлашидан то қайнаб буғлангунча бўлган оралиқ) юргизиб юбориш фракциялари деб аталади. Бу фракцияларнинг маълум миқдори двигателни юрғизиб юбориш ва қиздириш учун керак бўлади. Агар бензин ёмон беркитиладиган резервуар ва бакларда сақланса, буғланганда унинг юрғизиб юбориш хоссалари кескин ёмонлашади. Ёниғида осонгина буғланадиган фракцияларнинг жуда кўп бўлиши мақсадга мувофиқ эмас. Бу холда дизел двигателларида ёнилғи кучли ёнади,

карбюраторли двигателларнинг ёнилғи найчаларида буғлар тиқилиб қолади, бунинг натижасида двигател нормал ишламайди (ўта қизиб кетади, қуввати пасаяди, баъзан тўхтаб қолади ва уни совитмасдан юргизиб юбориш мумкин бўлмайди). Бу ходиса кўпинча қишки сорт бензинларни ёзда ишлатда содир бўлади. Шунинг учун ҳам енгил фракцияларнинг миқдори чекланади, бензин қайнай бошлаш температураси 35 0 С дан паст бўлмаслиги лозим. Ёнилғининг 10 % дан 95 % гача қисми қайнаб буғланадиган температура унинг асосий қисмининг буғланишини характерлайди. У иш фракцияси деб аталади. Двигателнинг иш характери, кизиш муддати карбюраторли двигателларни бир иш режимидан бошқасига тез ўтказиш имконияти (ёқилғини қабул қилувчанлиги) иш фракциясига боғлиқ. Стандартда иш фракцияси 50% қайнаш нуқтаси билан нормалланади. У қанча паст бўлса, ёнилғининг таркиби шунча бир хил бўлади ҳамда двигател шунча турғун ишлайди. 90% қайнаш нуқтасидан то қайнаб буғланишнинг охиригача оғир углеводородлар буғланади (эгри чизиқнинг пастки қисми). Бу нуқталар орасидаги температуралар фарқи қанча кам бўлса, ёнилғининг сифати, унинг тежамлиги шунча кўп бўлади ва двигателлар шунча кам ейилади. Ёнилғида оғир углеводородларнинг бўлиши мақсадга мувофиқ эмас, чунки улар батамом буғланиб кетмайди. Улар суюқ томчи ҳолатида қолиб, поршен ҳалқалари орасидаги тирқишдан двигател картерига тушади, сурков мойларини ювиб кетади, мойни суюлтиради, натижада деталлар тез ейилади ва ёнилғи сарфи ортади. Ёнилғининг фракцион таркиби карбюраторли двигателлар учун муҳим аҳамиятга эга. Дизелларда ёнилғининг тўзитилиш сифати, чиқаётган газнинг туташи, қурум ҳосил бўлиш тезлиги ҳам ёнилғининг фракцион таркибига боғлиқ. Агар дизел ёнилғисида енгил углеводородлар кўп бўлса дизел қаттиқроқ таққиллаб ишлайди. қайнаш температураси юқори бўлган оғир ёнилғи йирик томчилар тарзида тўзитилади, бунда ёнувчи аралашма сифати ёмонлашади ва ёнилғи сарфи ортади. Иш бажарган газлар қорайиб чиқади, цилиндр-поршен группаси зонасида қурум миқдори ортади, форсункалар тўзитгичи коксланиб

қолади. Замонавий кучли дизеллар фақат маълум фракғион таркибга эга бўлган ёнилғи билангина яхши ишлаши мумкин. Ёнилғининг буғланувчанлиги унинг қовушқоқлиги, зичлиги ва бошқа физик хоссалари ҳам катта таъсир кўрсатади. Масалан, бензин учун тўйинган буғлар босимининг (буғланиш содир бўладиган идиш деворларига тушадиган буғ босимининг) нормаси белгиланган. Бу босим МПада ёки симоб устунининг миллиметри билан ўлчанади. Ёзги бензинлар учун бу босим 0.06 МПа дан (500 мм симоб устуни) ошмаслиги зарур, шунда газ тиқилиб қолмайди. Йилнинг совуқ вақтида двигателларни юргизиб юборишни осолаштириш учун қишки сорт безинларининг босими 0.06-0.09 МПа(500-700 мм симоб устуни) бўлади. Ўт олдириш температураси ёнилғининг фракцион таркиби билан узвий боғлиқ. Бу температурада нефт махсулотлари ҳаво билан бирга ёнувчи аралашма ҳосил қилади. шу аралашма олов манбаига яқинлаштирилганда аланганади. Бензиннинг ўт олдириш температураси жуда паст бўлиб, хатто бензин қор устида тўкилганда ҳам унинг буғлари осонгина ўт олади. Шунинг учун ҳамма бензинлар ҳам осон алангаланадиган, ҳам портловчи суюқликлар ҳисобланади. Керосинлар ва дизел ёнилғисининг баъзи сортлари ҳам осон алангалади, уларининг буғларии 25-30% да ва 35% дан юқори мусбат температураларда алангаланади. Бензин ва дизел ёнилғисида деярли ҳар доим эриган холда смолали ва смола ҳосил қилувчи бирикмалар бўлади. Ёнилғи таркбидаги смолали ёнилғи бакларига ва трубалар деворларига ўтиради, карбюраторли двигателларнинг жиклёрларини беркитиб қўяди. Смолали бирикмалар карбюраторли двигателлар чиқариш коллекторларининг иссиқ деворларида, дизел форсункаларининг соплоларида, клапанларида ва поршенлар тубида, ёниш камерасида, поршен ариқчаларида ва бошқа жойларда ҳам тўпланади. қурумлар кўп тўпланганда двигателнинг ейилиши ортади, ёнилғининг ёниш процесси ёмонлашади, ёнилғи сарфи ортади, баъзи двигател бутунлай ишдан чиқади. Смола ҳосил қилувчи моддалар жумласига, масалан, тўйинмаган углеводородлар киради. Улар вақт ўтиши билан, юқори температура, ҳаводаги

кислород ва бошқа омиллар таъсири остида смолаларга айланади (улар кўпинча потенциал смолалар деб аталади). Стандартларда ҳақиқий смолаларнинг миқдори нормалланади. Уларнинг аниқлашнинг моҳияти маълум миқдорлардаги ёнилғиларни иссиқ ҳаво билан юқори температурада (бензинни 150 0 С, дизел ёнилғисини 250 0 С да) буғлантиришдан иборат. ёнилғи буғлатилгандан кейин қолган қолдиқ ҳақиқий смолалар миқдорини билдиради. У 100 мл ёнилғи ҳисобига миллиграммда ўлчанади. Бензиннинг турли марклари учун бу миқдор 7-15 мгҒ100 мл, дизел ёнилғиси учун 30-50 мгҒ100 мл га тенг. Бензиннинг смолали моддалар тўпланишига мойиллиги (барқарорлиги) индукцион давр билан баҳоланади. Бу давр бензиннинг ташиш, сақлаш ва ундан фойдаланиш шароитлари тўғри бўлганда ўз таркибини ўзгартирмасдан сақлаш хусусиятини белгилайди. Бу кўрсатгич лаборатория установкаси бензинни сунъий равишда оксидлаб аниқланади. (0.7 МПақ7кгкҒсм 2 ) босимда, қуруқ ва тоза кислород атмосферасида, 100 0 С температурада). Индукцион давр бензин оксидлана бошлаган вақтдан то кислородни актив юта бошлагунча ўтган вақтдир. Бу вақт минутда ўлчанади. Турли маркадаги бензинлар учун бу қиймат 600-900 мин га, сифат белгиси берилган бензинлар учун 1200 мин га тенг. Кўпинча ҳозирги замон бензин маркалари учун индукцион давр камида 900 мин га тенг. Текширишлар бундай бензинни 1-1.5 йил мобайнида сақлаш мумкинлигини, бунда сифати сезиларли даражада ўзгармаслигини кўрсатади. Карбюраторли двигателларда смолали ўтириндилар кўпинча бензин тиндиргичларда, карбюратор деталларида тўпланади. Ёнувчи аралашма ҳосил бўлиш жараёнида смолали бирикмалар буғлана олмай, сўриш трубалари ва клапанларга ўтиради. Натижада клапан беркилмасдан, осилиб қолади. Дизелларда форсунка соплоларида лак ва қурумлар тўпланмаслиги керак, акс ҳолда бериладиган ёнилғи нормал тўзимайди, бинобарин, яхши ёнмайди. Ёниш проғесси жуда мураккаб бўлиб, кенг тарқалганлигига қарамасдан, кам ўрганилган. Ҳар қандай ёнилғи ёниши натижасида карбонат ангидрид, сув буғлари ва олтингугурт оксидлар (агар ёнилғида олтингугурт бўлса) ҳосил бўлади.

Лекин булар ҳосил бўлгунига қадар ёнилғида анча ўзгаришлар бўлади, чунончи унинг молекулаларидаги боғлар узилади, атомларининг ҳолати ўзгаради, ҳар хил буғ ва газлар ажралиб чиқади. Бу буғ ва газлар кислород билан бирикканда аланга ҳосил қилади. Ёнилғи қолдиғи алангасиз ёниб тугайди. Ёниш процессида газларнинг температураси 1500-2400 0 С га етади. Ёнилғининг ёнишида бериладиган ҳовонинг миқдори катта роль ўйнайди. Агар у етарли бўлмаса, ёнилғи секин ёнади, температура паст бўлади, чала ёниш маҳсулари, яъни углерод ( II )-оксид, қурум ва бошқалар ҳосил бўлади. Иш бажарган газлар тўқ рангда, баъзан қора рангда чиқади. Ҳаво миқдорини керагидан ошириш юбориш ҳам ярамайди. Ҳавода кислород ҳажм бўйича фақат 21% ни, қолганини эса инерт газ -азот N 2 ташкил этади. Демак, кўп ҳаво берилса, иссиқликнинг анчагина қисми азот ва ортиқча кислородни иситишга сарфланади, бунда температура пасаяди, ёниш тезлиги камаяди, ёнилғи ортиқча сарф бўлади. Двигателнинг суюқ аралашмада ҳам, қуюқ аралашмада ҳам ишлаш режими фойдали эмас. Биринчи холда ёнувчи аралашма кўп миқдорда инерт азот ва ортиқча кислород воситасида суюлади, ёниш тезлиги ва температураси паст бўлади, двигател керакли қувватни ҳосил қилмайди. Иккинчи холда кислород етарли бўлмайди, ёнилғининг чала ёниш махсуллари пайдо бўлади, қурум кўпаяди, двигател тутайди, ёнилғи сарфи ортади, қуввати камаяди. Барча типдаги двигателларнинг ҳамма иш режимларида ёнилғининг тўла ёнишига бунда ортиқча ҳаво коэффиғиенти мумкин қадар кичик бўлишига эришиш зарур. қуйида турли двигателларда ва иссиқлик-куч мосламаларида ёнилғи ёниши учун керак бўладиган ортиқча ҳаво коэффиғиентининг тахминий қийматлари келтирилган: Ёнилғининг қовушқоқлиги қанча паст бўлса, у ҳаво билан шунча яхши аралашади ва ортиқча ҳаво кам бўлганда ҳам ёнилғининг тўла ёниши таъминланади. Ёниш иссиқлиги деб, ёнилғининг масса бирлиги -1 кг суюқ ёки қаттиқ ёнилғи 1 м 3 газсимон ёнилғи тўла ёнганда ажралиб чиқадиган иссиқлик миқдорига

айтилади. Халқаро бирликлар системас СИ га кўра барча энергия турлари жоулда (Ж) ўлчанади. Жоуль - 1 ньютон (Н) куч 1 м йўлда бажарган иш. Жоуль унча катта бўлмагани учун кўпинча жоулдан 1000 марта катта бўлган киложоулдан (кЖ) фойдаланилади. Илгари иссиқлик калорияларида (кал) ва килокалорияларда (ккал) ўлчанарди. 1 кал қ 4.1868 Ж; 1 ккалқ4.1868 кЖ. Турли маркадаги суюқ ёнилғилар (дизел ёнилғиси, бензин) тўла ёнганда деярли бир хил миқдорда иссиқлик ажралади. Унинг фойдали (ёки паст) ёниш иссиқлиги Q паст қ10200  10500 ккалҒкг ёки 42500  43800 кЖҒкг га тенг. Двигателга ёнилғи эмас, балки ёнилғи ва ҳаводан иборат ёнувчи аралашма келади. Ёнилғининг иссиқ ортади, ёниш учун кўпроқ ҳаво берилганда эса камаяди. Ёнилғи ва ёнувчи аралашмаларнинг ёниш иссиқлиги Ёнилғи буғларининг ҳаво билан ҳар қандай аралашмаси ҳам двигателда алангаланиб ёнавермайди. Аралашманинг юқори ва паст алангаланиш чегаралари бўлади аралашманинг юқори чегарасида ҳавода ёнилғи буғлари шунча миқдорда бўладики, аралашма бундан ҳам қуюқлашиб кетганда у алангаланмайдиган бўлиб қолади. Алангаланишнинг паст чегарасида ҳавода ёнилғи буғлари етарли бўламайди, агар энди аралашма бундан ҳам суюқлашса, у ёнмайдиган бўлиб қолади.  қ0.45  0.5 бўлганда бензиннинг алангаланиш чегараси юқори,  қ1.35  1.40 да эса паст бўлади. Босим ва температура кўтарилиш билан бу чегаралар бир оз катталашади. АДАБИЁТЛАР:

1. Васильева Л.С. Автомобильнўе эксплуатационнўе материалў. М.: Транспорт, 1986г., 280с. 2. Гуреев А.А., Фукс И.Г., Лашхи В.Л. Химмотология. М.: Химия, 1986г., 368 с. 3. Колесник П.А. «Материаловедение на автомобильном транспорте». М.: Транспорт, 1987г., 264 с. 4. Манусаджянц О.И., Смаль Ф.В. «Автомобильнўе эксплуатационнўе материалў». М.: Транспорт, 1989 г. 5. Павлов В.П., Заскалько П.П. «Автомобильнўе эксплуатационнўе материалў». М.: Транспорт, 1982 г. 6. Топливо-смазочнўе материалў, технические жидкости. Ассортимент и применение. Справ.под ред.Школьникова В.М. М.:Химия, 1989г., 432с. 7. Қодиров С.М. «Трактор двигателларини унумли ишлатиш». Т.: Меҳнат, 1989й. 8. Итинская И.И., Кузнецов Н.А. «Автомобилларда ишлатиладиган материаллар». Т.: Ўқитувчи, 1983й. 9. www.ziyonet.uz 10. www.nur.uz

Похожие

Углеродлар ва уларнинг хоссалари

Умумий ўрта таълимнинг янги тахрирдаги давлат таълим стандартлари, уларнинг мазмуни ва мохияти

Карбюраторли двигателлар учун ёнилғилар ва уларнинг химмотологияси

Датчиклар ва уларнинг таснифи

Интерферометрлар ва уларнинг кулланилиши