Электростатика - Физика - Рефераты

Электростатика

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

722.5 KB

Электростатика Режа: Электростатик майдонни қисқача назарий тавсифи 2. Электростатик майдонни тажрибада ўрганиш.

ЭЛЕКТРОСТАТИК МАЙДОННИ ЎРГАНИШ. а) ЭЛЕКТРОСТАТИК МАЙДОННИ ҚИСҚАЧА НАЗАРИЙ ТАВСИФИ. Бизга маълумки ҳар қандай заряд мавжуд бўлганда унинг атрофидаги фазода электр майдони ҳосил бўлади. Тинч турган зарядлар атрофида ҳосил бўлган электр майдон улар орасида ўзаро таъсир кучи пайдо бўлиши ва унинг биридан бошқасига узатилишини амалга оширади. Электр майдоннинг асосий хоссаси шундан иборатки, шу майдонга жойлашган ҳар қандай зарядга куч таъсир қилади. Нуқтавий зарядларнинг ўзаро таъсири Кулон қонуни билан ифодаланади: 22,1 2 1 0 1,2 2,1   q q K F F O    (1) Электр майдонни миқдорий жиҳатдан характерлайдиган махсус физикавий катталик-электр майдон кучланганлигидир. Электростатик майдонни ўрганишда нуқтавий заряд ва синов зарядларини киритиш муҳим аҳамиятга эга. Зарядланган жисмларнинг ҳар бирининг чизиқли ўлчамлари бу жисмлар ва майдоннинг қаралаётган нуқтаси орасидаги масофага қараганда жуда кичик бўлса, у ҳолда ҳар қайси жисмни нуқтавий заряд деб қарашимиз мумкин. Синов заряди қилиб эса миқдори бир бирлик бўлган (q 0 қ қ1) мусбат заряд қабул қилинган. Синов заряди шундай кичик бўлиши керакки, уни бошқа заряд ёки зарядланган жисм майдонига киритганда жисмдаги зарядлар кўчиши бўлмасин, яъни киритилган майдонни ўзгартирмасин. Нуқтавий заряднинг электр майдонига q 0 = =1 бўлган синов зарядини киритгнамизда унга F Кулон кучи таъсир қилади: 20 0 0   q q K F  (2)

(2)-ифоданинг иккала томонини q 0 га бўлиб юборсак, тенгламанинг ўнг томони синов зарядига боғлиқ бўлмайди ва синов заряди қўйилган нуқтадаги электр майдонни характерлайди. Бу катталик электр майдон кучланганлиги декб аталади ва қуйидагича ифодаланади:       3 0 0 0 q K q F E   (3) Куч вектор катталик бўлганлиги учун, электр майдон кучланганлиги ҳам вектор катталикдир. Бу векторнинг йўналиши майдоннинг биз қараётган нуқтасига жойлаштирилган мусбат зарядга таъсир қилаётган кучнинг йўналиши билан бир хил бўлади. (3)-ифодадан кўринадики, агар бирор нуқтада майдон кучланганлиги (Е) маълум бўлса, шу нуқтага жойлаштирилган, заряди q бўлган зарядланган заррачага таъсир қилаётган кучни аниқлашимиз мумкин, яъни:   F qE  . Биз ўрганаётган майдонни битта нуқтавий заряд ҳосил қилаётган бўлса (3)-ифодадан майдон кучланганлигини ҳисоб лашимиз мумкин. Лекин майдонни бир нечта зарядлар ҳосил қилаётган бўлса, натижавий электр майдон кучланганлиги алоҳида зарядлар ҳосил қилаётган майдон кучланганликларининг вектор йиғиндисига тенг:      E E E E E n K K      1 2 ... (4) Бу суперпозиция принципи бўлиб, майдоннинг муҳим хоссасидир. Демак, биз ҳар қандай нуқтавий заряднинг ҳосил қиладиган электр майдон кучланганлигини ҳисоблашимиз мумкин. Агар зарядланган жисм жуда катта бўлиб , уни нуқтавий заряд деб қараш мумкин бўлмаса , (3) ва (4) формулалар ёрдамида майдон кучланганлигини ҳисоблаб бўлмайди . Бу ҳолда зарядларнинг берилган жисмда

тақсимланишини билишимиз керак . Бунинг учун зарядларнинг ҳажмий , сиртий ва чизиқий зичликларини , ҳамда уларнинг текис ёки нотекис тақсимланганликларини билишимиз керак . Жисмдаги заряд тақсимоти маълум бўлса , у ҳолда зарядлар ҳосил қилаётган электр майдонни ҳисоблашимиз мумкин . Бунинг учун зарядланган жисмни чексиз кичик қисмларга бўлиб , уларни нуқтавий заряд деб ҳисоблаб , ҳар бирининг майдон кучланганлиги ҳисобланади ва йиғиндиси олинади . 1-шакл Электр майдонни тасвирлаш учун майдоннинг ҳар қайси нуқтасидаги кучланганлик вектори берилган бўлиши керак . Электр майдонни куч чизиқлар орқали тасвирлаш мумкин ва шу куч чизиқларни жойлашишига қараб ( зич , сийрак , текис ) унинг катталиги , бир жинсли ёки бир жинсли эмаслиги тўғрисида ҳулоса чиқариш мумикн . Куч чизиғи ёки майдон кучланганлигининг вектор чизиғи деб , электр майдонда ўтказилган шундай

чизиққа айтиладики бу чизиқнинг исталган нуқтасига ўтказилган уринманинг йўналиши майдон кучланганлиги вектори йўналиши билан мос тушади . Куч чизиқлар йўналиши мусбат заряддан бошланади ва манфий зарядда тамом бўлади . Фазода фақат мусбат заряд бўлса , унда куч чизиқлар мусбат заряддан бошланиб , чексизликка кетади ва яккаланган манфий заряд бўлса куч чизиқлар чесизликдан бошланиб манфий зарядда тамом бўлади . (1- шакл ) Юқорида электр майдонни ҳисоблашнинг бир неча усулларини кўриб чиқдик. Электр майдонни ҳисоблашнинг яна бир содда усулларидан бири Остраградский-Гаусс теоремасини қўллаш усулидир. Бу теоремани киритиш учун майдонни характерлайдиган электр майдон индукция вектори (Д ) ва унинг оқимини кўриб чиқамиз. Асосий физик маънога эга бўлган электр майдон кучланганлиги (Е) ва электр майдон индукцияси орасида қуйидагига боғланиш мавжуд:   Д Е  0 (5) Бу ерда Е муҳитнинг диэлектори доимийсидир. Электр майдон индукция векторининг оқими қуйидагига тенг: N = D S cos a = D n S (6) Агар майдон бир жинсли бўлмаса ва оқим ўтаётган сирт (S) ясси бўлмаса , бу сиртни кичик d s ларга бўлиб чиқилади . Элемент сирти орқали ўтаётган индукция оқими d N= D n d s бўлади . Берилган S сирт орқали ўтаётган оқим N = ò Д n d s (7)

бўлади. Остраградский-Гаусс теоремасини мазмуни қуйидагича. Ихтиёрий берк сиртдан ўтаётган электр майдон индукция векторининг оқими шу берк сирт ичидаги зарядларнинг алгебрали йиғиндиси билан аниқланади, яъни: N = K 0 4 p  q i (8) Бу теоремани қўллаб, олинган бир нечта хусусий ҳоллар учун электр майдон кучланганлигини ифодасини келтириш мумкин. Текис зарядланган, чексиз катта текисликнинг атрофидаги ихтиёрий нуқтанинг электр майдон кучланганлиги фақат текислик сиртидаги заряднинг зичлиги ( s ) ва муҳит диэлектрик доимийси (E) билан аниқланади:  ps  2 0 0K E  (9) 2. қарама-қарши ишорали текис зарядланган, чексиз катта ўзаро параллел иккита пластинка орасидаги ихтиёрий нуқтанинг электр майдон кучланганлиги фақат зарядларнинг сиртий зичлиги ( s ) ва пластинкалар орасидаги муҳитнинг диэлектрик доимийси (  ) билан аниқланади: E E K E ps 4 0 0  (10) Агар бизда бир жинсли (пластинкалар орасидаги фазонинг ҳамма нуқталарида тенг электр майдон кучланганлигига эга бўлган) майдон ҳосил қилиш зарурати пайдо бўлса, шу хусусий ҳолдан фойдаланамиз(2-шакл). қарама-қарши ишорали текис зарядланган, ҳамўқли (коаксиал) чексиз узун иккита цилиндрларнинг орасидаги ихтиёрий нуқтанинг электр майдон кучланганлигини топиш керак бўлсин. Биз ички цилиндрни ингичка симдан иборат деб қараймиз ва ++ ++ ++ ----- - 1.2- шакл.

R 1 <<R 2 бўлсин. Бу ерда R 1 ички цилиндрнинг, R 2 -ташқи цилиндрнинг радиусларидир. Бу ҳолда Остраградский-Гаусс теоремасидан фойдаланиб қуйидаги ифодани олиш мумкин: E K E E  0 0 2  (11) Бу ерда  -зарядларнинг чизиқий зичлиги,  -муҳитнинг диэлектрик доимийси, r-цилиндрлар ўқидан иккала цилиндр орасидаги иҳтиёрий нуқтагача бўлган масофа. (11) ифодадан кўринадики зарядлар тақсимоти (  ) берилган бўлса, иккала цилиндр оралиғидаги ихтиёрий нуқтанинг электр майдонини (Е(r)) ни ҳиcоблашимиз қийин эмас экан. Остраградский-Гаусс теоремасидан фойдаланиб бир қанча хусусий ҳоллар учун (текис зарядланган шар, текис зарядланган сфера ва концентрик сфералар, ва ҳоказо) электростатик майдонни ҳисоблашимиз мумкин экан. Остраградский-Гаусс теоремасининг (8) ифодадаги кўринишини одатда унинг интеграл ифодаси дейилади. Чунки у маълум ҳажмга эга бўлган берк сиртдан ўтувчи электр майдон индукциясининг оқими ва сирт ичидаги, шу майдонни ҳосил қилувчи зарядлар орасидаги боғланишни ифодалайди. Кўп

ҳолларда бу теоремани дифференциал кўриниши ҳам ишлатилади. Фазонинг бирор A(x, y, z) нуқтасидаги электр майдон индукцияси Д (Д х , Д у , Д ғ ) бўлсин ва учи «А» нуқтада, томонлари эса dx, dy, dz бўлган параллелепипеднинг қарама-қарши томонларидан ўтаётган тўла оқимини ҳасоблаб, униdv z Д y Д x Д N k x                эканлигини кўрсатиш мумкин. СИ бирликлар тизимида ( N қ q ) бўлишини ва берк сирт ичидаги (параллелепипед ичидаги) заряд q қ r ( x , y , ғ,) dv эканлигини ҳисобга олсак, қуйидаги ифода ҳосил бўлади: r          z Д у Д х Д f y x (12) Бу (12) ифодани Остраградский-Гаусс теоремасининг дифференциал кўриниши деб аталади, у Пуассон тенгламаси деб ном олган. (12) ифода қисқароқ кўринишда қуйидагича ёзилади: div Д  r (13) Электростатик майдонни ўрганишнинг ва уни ҳисоблашнинг қулай усулларидан бири-майдонинг ихтиёрий нуқтасини потенциалини ёки икки нуқта орасидаги потенциаллар фарқини аниқлашдир. Бунда кўпинча берилган зарядлар бўйича электр майдонни ўрганиш потенциаллар фарқини ҳисоблаш билан бажарилади. Бирорта нуқтавий заряднинг электр майдонида q 0 синов зарядини координатаси r 1 бўлган 1- нуқтадан координатаси r 2 бўлган 2-нуқтага кўчиришда электр майдонни бажарган иши қуйидагига тенг:        ò 2 1 0 0 0 2 1 0 2,1 1 1 r r E q E K q Edr q A (14)

(14) дан кўринадики электростатик майдонда бажарилган иш фақатгина иккала нуқтанинг координаталари билан аниқланар экан ва q 0 заряд босиб ўтган траекториянинг шаклига боғлиқ бўлмас экан. Агар r 1 қ r 2 бўлса, яъни 1- ва 2-нуқталар устма-уст тушса иш нолга тенг бўлади. Бундай майдонни одатда потенциал майдон дейилади. Демак электростатик майдон потенциал майдон бўлар экан. (14) ифодада A q 12 0 , нисбат фақат q зарядга боғлиқ бўлиб, 1 ва 2 чи нуқталарнинг потенциаллар фарқи ёки икки нуқта орасидаги кучланиш дейилади: A q 12 0 , = j 1 - j 2 = U 1,2 (15) Бу ерда j 1 - j 2 потенциаллар фарқи ва U 1,2 -кучланиш. Агар 2 чи нуқта чексизликда бўлса: 0 ,1 q A  қ j 1 ни 1 - нуқтанинг потенциали деб атаймиз. Демак бир бирлик зарядни (q 0 қ қ1) майдоннинг ихтёрий нуқтасидан чексизликка кўчиришда бажарилган иш (A 1 ,  ) билан ўлчанадиган катталикка шу нуқтанинг потенциали деб аталади. Электростатик майдонда берк контур бўйича бажарилган иш нолга тенг бўлганлиги учун потенциллар фарқи ёки кучланиш ҳам нолга тенг. Шунинг учун электростатик майдонда потенциаллар фарқи таъсир этувчи майдон билан бир қийматли аниқланади ва уни характристикасидир. Майдонни характерлашда майдон кучланганлигига қараганда потенциаллар фарқи кўпроқ ишлатилади. Чунки майдон кучланганлиги вектор катталик ва уни компонентларини- Е (E х , E у , Е z ) билиш керак. Потенциаллар фарқи эса скаляр катталикдир ва у ўзининг биттагина сон қийматига эга. Майдоннинг ҳар бир нуқтасида потенциални билган ҳолда, майдон кучланганлигини векторини топиш мумкин. Тажрибада майдон кучланганлигига қараганда потенциаллар

фарқини ўлчаш осон. Шунинг учун ҳам электр майдонни потенциал ёрдамида характерлаш-тавсифлаш қулайроқ. Электр майдон кучланганлиги потенциалнинг тескари ишора билан олинган градиентига тенг: n E r       j ёки E grad   (16) Бу ерда n -кучланганлик вектори томон йўналган бирлик векторидир. (16) ифодадаги минус ишора майдон кучланганлиги ( Е ) нинг йўналиши потенциал камайиши томонга бўлишини кўрсатади.     r ix yу k     ва      E r iE jE kE г x y    бўлгани учун j j grad E r       ни x , y , z ўқларига проекциялари қуйидагича бўлади: ; ) ( x grad E x x       j j ; ) ( y grad E y y       j j (17) ; ) ( z grad E z z       j j Буларни ҳисобга олиб, Е-нинг сон қиймати учун: 2 2 2 2 2 2                               z y x E E E E z y x j j j (18)

формулани ҳосил қиламиз. Агар майдон бир жинсли бўлса, масалан, чексиз катта параллел пластинкалар (ясси конденсатор) орасидаги электр майдон, у ҳолдаd u d E    2 1 j j бўлади. Электр майдонда бир хил потенциалга эга бўлган нуқталарни бирлаштириб, эквипотенциал сиртларни ёки эквипотенциал чизиқларни (текисликда) ҳосил қиламиз. Эквипотенциал сиртларни билган ҳолда ҳар доим шу майдоннинг куч чизиқларини ҳосил қилишимиз мумкин. Биз юқорида электр майдонни куч чизиқлари орқали тасвирлаш мумкинлигини кўрсатган эдик. Майдоннинг ҳар бир нуқтасида куч чизиғига ўтказилган уринма шу нуқтада майдон кучланганлигини йўналишини беради. Яъни шу нуқада зарядланган заррачага таъсир этаётган Кулон кучининг йўналишини кўрсатади: E q F 0   Бундан заряднинг харакат траекториясини аниқлашимиз мумкин. Бизга бир нечта, ҳар хил шаклдаги ўтказгичлар-метал электродлар берилган ва уларнинг ҳар бирини потенциаллари ( C B A j j j , , ва ҳоказо) маълум бўлсин. Ўтказгичлар орасидаги майдоннинг ихтиёрий нуқтасидаги потенциалнинг қийматини аниқлаш талаб қилинсин. Бу масалани аналитик кўринишда ечиш учун майдон кучланганлигини ( E  ) координаталар бўйича ташкил этувчиларини потенциал орқали ифодалаймиз. (17) дан маълумки: ; x E x     j ; y E y     j ; z E z     j

Бу ифодаларни Пуассон тенгламасига (12) қўйиб, қуйидаги тенгламани ҳосил қиламиз: 0 2 2 2 2 2 2  r j j j           z y x (19) Агар ўтказгичлар орасида зарядлар бўлмаса, яъни ҳамма нуқталарда r қ0 бўлса (19) тенглама яна ҳам соддароқ кўринишга эга бўлади: 0 2 2 2 2 2 2          z y x j j j (20) Бу тенгламани Ланлас тенгламаси дейилади. Потенциални умумий ҳолда ҳисблаш, яъни шундай j (x,y,z) функцияни топишга келтириладики, бу функция Лаплас тенгламасини қаноатлантирсин ва чегаравий шартлар сифатида ҳар бир ўтказгичда j = j А , j = j В , j = j С ва ҳоказо бўлсин. Бундай ечим бир қийматли бўлади. Бироқ бундай масалани ечиш кўп ҳолларда жуда катта қийинчиликларга олиб келади. Шунинг учун тажрибада бир нечта ўтказгичлар ҳосил қилган электр майдонни ўрганишда элетролитик ванна усулидан фойдаланилади. б) ЭЛЕКТРОСТАТИК МАЙДОННИ ТАЖРИБАДА ЎРГАНИШ. Берилганлар : электролитик ванна , пантограф , зонд , реостат , товуш генератори , осциллограф . Тажрибада электролитик ваннага иккита ёки тўртта исталган геометрик шаклдаги электродларни ўрнатиб , бу электродларнинг ҳосил қилган электростатик майдонини ўрганилади . Бунинг учун эквипотенциал

сиртлар ( чизиқлар ) чизиб , маскур эквипотенциал сиртларга майдон куч чизиқларини кучланганлик чизиқларини ўтказилади . Ванна ва электродларнинг размерлари чизилган манзара размерлари тенг бўлишлари зарур . Иш давомида электродларнинг қутубланиши бўлиб , майдонни бузмаслиги учун электродлар ўзлармас ток манбайи ўрнига ўзгарувчан ток манбайига , яъни товуш генераторига уланади ҚУРИЛМА ВА ТАЖРИБА МЕТОДИКАСИ. Ясси электролитик ванна ўлчамлари тахминан 0,5 х50х75 см 3 бўлган натурал ёки органик шишадан ясалган параллелопипеддан иборат. Ванна шундай ўрнатиладики, бунда унинг асоси қатъий горизонтал бўлиши керак. Асоси тагига миллиметрли қоғоз ёки махсус тайёрланган координаталар катаги қўйилади. Ваннага юпқа (05,-1 мм) қатлам электролит (водопровод суви ёки исталган тузнинг жуда кучсиз эритмаси) қуйилади. Электродларнинг «икки ўлчамли» модели ваннанинг тубига қўйилади. Электродларда потенциал ҳосил қилиш учун улар кучланиш тақсимлагичнинг мос нуқталарига уланади. Электролитик ванна билан ишлашда частотаси 10 3 Гц тартибдаги ўзгарувчан кучланиш қўлланилади. Майдондаги танлаб олинган нуқтанинг потенциали компенсацион метод билан ўлчанади. Зондга келаётган ток индикатори сифатида осциллограф хизмат қилади. 3-шаклда электр қурилманинг схемаси берилган. Ўзгарувчан кучланиш манбаи сифатида товуш генератори хизмат қилади (ТГ). Кучланиш тақсимлагич электродларни улаш учун хизмат

қиладиган бир неча улагичлар билан таъминланган катта қаршиликли реостатдир. Бу потенциометрик уланган реостат 14 баравар қисмга бўлинган бўлиб, кучланиш тақсимлагичдир. Д-реостатнинг сирпангичи. Т.И.-ток индикатори (яна нуль-индикатор ҳам дейилади) бизнинг қурилмамизда осцилографдир. Зонд осциллографнинг «у» оғиш клемасига уланган бўлиб, зонд (з) потенциали реостат сирпангичи «Д» ни силжитиш орқали берилади. Равшанки, бу потенциал 1 электродга нисбатан аниқланади. Зонд потенциали билан майдоннинг шу зонд қўйилган нуқтасидаги потенциалининг тенглигини ток индикаторининг оғмаслиги ёки осциллограф экранида нуқта ҳосил бўлиши тасдиқлайди. Агар ток индикатори сифатида осциллограф қўлланилса, у ҳолда унинг кириш клеммаларига экспериментал тарзда танланган қаршилик улаш керак. Зонд металлдан ясалган учли ўтказгич бўлиб, изоляция қилинган туткичга эга. (Туткич ва зонддан ток индикаторига келувчи ўтказгич ташқи таъсирларни бартараф қилиш мақсадида экранлаб қўйилган). Зонд қаламли пантографга уланган бўлади, бу пантографга эквипотенциал нуқталарни аниқ белгилаш учун хизмат қилади. 3-шакл.

ИШ ТАРТИБИ ВА ЎЛЧАШЛАР 3-шаклда кўрсатилган электр схема йиғилади. Ваннага майдони текширилиши керак бўлган электродлар (Э 1 ва Э 2 ) ўрнатилади. Кейин ваннага сув ёки концентрацияси кичик бўлган электролит шундай қўйиладики, бу суюқликка электродлар ботиб турсин. Миллиметрли қоғозга электродларнинг шакли, аниқ ўлчамлиги ва жойланиши худди ваннадагидей ҳолда чизиш керак. Электродларга потенциал бериб (1 электродга нисбатан), реостат R нинг Д сирпангичи 1-нчи бўлимга қўйилади ва зонд майдоннинг бирор нуқтасига ўрнатилади. Осцилограф экранида вертикал чизиқ пайдо бўлади, чунки бу нуқтада зонднинг потенциали (U 3 ) майдонинг потенциали (U m ) га тенг эмас, демак ток амплитудаси R U U J З m   қ андайдир қ ийматга эга экан . У ҳолда майдон бўйлаб зондни силжитиб минимум сигнал топилишига , яъни ток индикаторининг кўрсатиши нульга тенг бўлишига эришилади . Ток нидикатори сифатида осциллограф бўлса , у ҳолда вертикал киришни максимал кучайтиришда осцилограф экранида нурнинг вертикал силжишининг йў қ олишига , ёру ғ ну қ тага айланишига эришилади . Бу нуқтада зондни потенциали ва майдонидаги зонд қўйилган шу нуқтани потенциал бир хил бўлади. U m -U З =0 яъни U m =U З бўлиб, ток амплитудаси J=0 бўлади, экрандаги вертикал чизиқ нуқтага айланади ва бу нуқтанинг координаталари белгиланади ёки пантограф қалами ёрдамида худди ваннадагидек миллиметрли қоғозга нуқта қўйилади. Шундан кейин Д сирпангичнинг вазиятига мувофиқ бўлим ёзиб олинади. Айнан шунинг ўзи

майдондаги топилган нуқтанинг 1электродга нисбатан U 1 потенциали бўлади. 2. Д сирпангич вазиятини ўзгартирмасдан зонд бироз сурилади ва илгаридек янги нуқта топилади. Равшанки бу нуқта олдинги нуқтага эквипотенциал бўлади. Топилган нуқтанинг координаталари ёзиб олинади ёки пантограф қалами белгилайди. Шундай процесс бутун эквипотенциал чизиқ етарли даражада аниқ чизилмагунча такрорланаверади. Шундай қилиб, Д сирпангични маълум ҳолатида (1-нчи ҳолатида) бир неча (10 та ёки 12 та) нуқталар топилиб ва уларни узлуксиз бирлаштириб, биз потенциаллари бир хил бўлган чизиқ, яъни эквипотенциал чизиқни ҳосил қиламиз. (Эквипотенциал чизиқнинг тенгламаси j х,у,z = const - дир) 3. «Д» сирпангич 2-нчи бўлимга сурилади, кучлаништақсимлагичдаги бу вазиятни ёзиб олинади ва 2-пунктдаги ўлчашлар такрорланади. 4. Реостатни ҳамма (14) бўлимида шундай қилинади. Топилган эквипотенциал чизиқлар (ёки сиртлар) сони 10-14 бўлиши керак ва албатта Д сирпангични қандай вазиятда ҳар қайси чизиқ олинганлиги белгиланади. Реостатни ҳамма 14 та бўлими учун олинган эквипотенциал чизиқлар бизга электродларнинг шаклига боғлиқ бўлган электростатик майдоннинг кўринишини беради.

Похожие

Электростатика

Электр ва магнетизм фани. Электр ва магнетизмга оид умумий маьлумотлар. Электр заряди

Ўтказгич электростатик майдонга жойлаштирилганда рўй берадиган ходисалар

Физиканинг баъзи бир сохаларининг ривожланиши. Механик қарашлар кризиси. Электродинамиканинг ривожланиши

Электромагнит майдон учун максвелл назариясининг асослари