Elektr ulchash asboblari - Физика - Рефераты

Elektr ulchash asboblari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

577.5 KB

Elektr ulchash asboblari Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar va elektr ulchash asboblarining klassifikatsiyasi 2. Magnitoelektrik sistema asboblari 3. Elektromagnit sistema asboblari. 4. Induktsion sitema asboblari

Umumiy ma’lumotlar va elektr ulchash asboblarining klassifikatsiyasi. Elektr kurilmalarining ish rejimini mutassil kuzatib borish va generator hosil kiladigin hamda turli iste’molchilar ishlatadigan elektr energiyasini xisobga olish uchun elektr zanjiriga xar xil elektr energiyasini xisobga olish uchun elektr zanjiriga xar xil elektr ulchash asboblarini ulanadi. Bu asboblar tok kuchini, kuchlanishini, qarshilik, quvvat, tok chastotasi va sarf qilingan elektr energiyani ulchaydi. Ulchash-ulchanayotgan kattalikni shartli ravishda ulchov birligi sifatida qabul qilingan xuddi shu jinsdagi kattalik bilan takkoslash demakdir. Ulchanayotgan kattalikni ulchov birligi yoki ulchov bilan takkoslash uchun muljallangan moslama ulchash asbobi deb ataladi. Amaliy ulchashlarda ishlatiladigan asboblar ish asboblari deyiladi. Asboblarni tekshirish va darajalash uchun muljallangan asboblar namuna asboblar deyiladi. Har qanday ulchash natijasi ulchanayotgan biror kattalikning xakikiy qiymatidan bir oz fark kiladi. Ulchanayotgan kattalikning xakikiy qiymati-namuna ulchovlar yordamida aniklanadigan qiymatdir. Ulchanayotgan kattalikni ulchashda asbob kursatgan qiymati A1 bilan uning xakikiy qiymati A2 urtasidagi ayirma asbobning absolyut xatoligi deb yuritiladi va (A bilan belgilanadi.  А = А 1 - А 2 Absolyut xatolikning ulchanayotgan kattalikning xakikiy yoki ulchangan qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb yuritiladi va ( harfi bilan belgilanadi. Nisbiy xatolik protsent xisobida ulchanadi:

 =-  А / А 2 100% Elektr ulchash asboblarining xillari juda ko‘p . Kuyiladigan talablar, ishlash sharoitlari, konstruktsiyasi va boshka belgilariga karab, ular turli gruppalarga ajratiladi. A) bevosita ko‘rsatadigan, jamlaydigan va uzi yozadigan ( kayd kiluvchi ) asboblar; B) moslanuvchi asboblar. Bevosita ko‘rsatadigan asboblar amalda ko‘p uchraydi; ularning darajalangan shkalalari buylab strelka yoki yoruglik shu’lasi tarzidagi kursatkich xarakat kiladi. Moslanuvchi asboblarda biror dasta bo‘ladi, ya’ni asbobning biror kismini kul bilan xarakatga keltirish lozim. Masalan, turli potentsiometlar, ulchash ko‘priklari shu gruppaga kiradi.Bevosita ko‘rsatadigan asboblarning uzi yana ikki gruppaga bulinadi: statsionar va kuchma asboblar. Statsionar asboblar panel shchit, pultlarda urnatiladi va ko‘zga tilmay ishlatiladi. Kuchma asboblar, ko‘p incha, laboratoriyalarda, ba’zi texnikaviy ulchashlarda va tadkikot ishlarida kullaniladi. Asboblar ekspluatatsiya sharoitiga kura A,B,V va T gruppalariga bulinadi. Xona sharoitida ishlashga moslangan asboblar A gruppaga kiradi. Shchit asboblari va isitilmaydigan binolarda ishlatiladigan ba’zi kuchma asboblar B va V gruppaga kiradi. Tropik iklim sharoitida ishlaydigan asboblar T gruppaga kiradi. Aniklik darajasiga karab asboblar ( GOST 1845-59) sakkizta aniklik klassiga bulinadi: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5 va 4. Asboblarning aniklik klassi asbobda aylana ichiga olib yozilgan son bilan ko‘rsatilgan bo‘ladi. Asboblarni bunday klasslarga bulishda ular normal sharoitda ishlaganida

kanchalik xato qilishi – solishtirma xatolikning ruxsat etilgan eng yukori qiymati- asosiy xatolik kuzda tutiladi. Asbobning klassi uning shkalasi yonida kursatib quyiladi. Masalan: 1,5. Asboblar, shuningdek, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tokda ishlovchi asboblarga ham bulinadi. Asboblarning ishlash printsiplari ularning sistemalariga karab belgilanadi. Magnitoelektrik sistema asboblari. Magnitoelektrik sistema asboblarining ishlash printsipi doimiy magnit maydoni bilan tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’siriga asoslangan. Bunday sistemadagi asboblardan birining tuzilishi quyidagi rasmda ko‘rsatilgan. Asbobning ko‘zga lmas kismi doimiy magnit 1 va pulat tsilindr 4 dan tuzilgan. Magnit kutblari bilan pulat tsilindr orasidagi xalkasimon xavo oraligida bir jinsli magnit maydoni hosil bo‘ladi. Asbobning ko‘zga luvchan kismi yengil alyuminiy ramka 5 dan iborat bulib unga yarim uklar 2 da aylana oladigan g‘altak joylangan. Galtak izolyatsiyalangan ingichka simlardan yasalgan. Odatda, yarim uklarning biriga strelka, ikkita posangi va ikki spiral prujinaning ichki uklari mustaxkam urnatilgan bo‘ladi. Galtakdan tok utganda, chap kul koidasi asosida, ramkani ma’lum burchakka buruvi mexanikaviy kuch hosil bo‘ladi. Bu kuchning kattaligi magnit maydon induktsiyasi V, g‘altak dagi tok kuchi I, uramlar soni n va o‘tkazgichning aktiv uzunligi l ga boglik:

F = IBln bu kuchda hosil bulgan burovchi moment. M = 2F l/2 = IBlnb Bunda S=bl - g‘altak ni yuzi, u holda M = IBnS Asbob xarakatlanuvchan kismining turgun holati momentlarning tengligi bilan belgilanadi. M =  K yoki IBnS = K  bundan  = IBnS /K bunda S 1 = BSn / K deb belgilaymiz,u holda  = S 1 I S 1 = I /  asbobning tok bo‘lgandagi sezgirligi deb yuritiladi. Magnitoelektrik sistema asboblari kutbli bulib, o‘zgaruvchan tok zanjirida ishlamaydi. Galtakni o‘zgaruvchan tok utganda, aylanuvchi moment tok yo‘nalishi o‘zga rganda uz yo‘nalishini o‘zga rtiradi. Inertsiya tufayli ko‘zga luvchi sistema tok chastotasi bilan tebranishga ulgura olmaydi, shuning uchun u ko‘zga lmas bulib koladi va asbob xech narsa kursatmaydi. Anikligi, sezgirligi yukori, shkalasi bir tekisdaligi, energiya kam iste’mol qilishi

(10-3 -10-6Vt), ko‘zga luvchi sistema tezda tinchlanishi va tashki magnit maydonlari kam ta’sir etishi sababli magnitoelektrik sistema asboblari voltmetr, milliampermetr, mikroampermetr sifatida, shuningdek, universal ulchash asboblarida ( avometrlarda ) keng kullaniladi. Bu sistemadagi asboblarning kamchilik-lariga quyidagilar kiradi: nisbatan kimmat turadi, ortikcha nagruzkaga sezgir va fakat o‘zgarmas tok zanjirlaridagina ulchashga yarokli. Elektromagnit sistema asboblari. Elektromagnit sistema asboblarining ishlashi solenoid orqali utgan tok magnit maydonining ko‘zga luvchan ferromagnit uzakka ko‘rsatadigan ta’siriga asoslangan. Ko‘zga lmas g‘altak l orqali tok utganda uning atrofida magnit maydoni hosil bo‘ladi. Ko‘zga luvchan kismning ukiga ekstsentrik ravishda ferromagnit materialdan qilingan plastinka 3 urnatilgan. Strelkani muvozanatlashgan holatida tezda tinchlantirish uchun xavoli yoki magnitli tinchlantirgich xizmat kiladi. Asbob elektr zanjiriga ulanganda g‘altak dan tok utadi va hosil bulgan magnit maydoni uzakni g‘altak ichiga tortadi. Uzak ukda asimmetrik urnatilgani uchun asbob ko‘zga luvchan kismi biror burchakka burilishi mumkin.

Bunda aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi. Bu hol uchun aylantiruvchi momentning qiymati quyidagicha bo‘ladi: М = d  / d  =  d ILd )2 ( 2 d dL I  2 2 bu yerda L-g‘altak ning induktivligi (- burilish burchagi Prujinaning aks ta’sir kiluvchi momenti M( = K( Momentlar teng bo‘lganda ko‘zga luvchan kism turgun holatda bo‘ladi, ya’ni d dL I  2 2 = К  bundan  = d dL К I  2 2 Formuladan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin: a) ko‘zga luvchan kismning burilish burchagi tokning yo‘nalishiga boglik emas. Demak, elektromagnit sistema asboblarini o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirida tok kuchi va kuchlanishning effektiv qiymatini ulchaydi; b) asbob ko‘zga luvchan kismning burilish burchagi tokning kvadratiga tugri proportsional, demak, asbob shkalasi notekis. Konstruktsiyasining soddaligi, arzonligi, o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok kuchi va kuchlanishini ulchay olishi elektromagnit sistema asboblarining afzalliklaridir. Kamchiliklari: shkalasi notekis, tashki magnit maydon ta’siriga sezgir, katta quvvat iste’mol kiladi. Elektromagnit sistema asboblari, asosan, o‘zgaruvchan tok zanjirlarida ampermetr va voltmetr sifatida ishlatiladi. Ampermetr galtagining chulg‘ami yugonrok simdan ozgina urab hosil qilingan bo‘lsavoltmetrning chulg‘ami ingichka simdan ko‘p uralgan bo‘ladi.

Induktsion sitema asboblari. Iste’molchilar sarflagan elektr energiyani ulchash uchun elektr energiya schyotchiklari ishlatiladi. Uzgarmas tok zanjirlaridagi energiya elektrodinamik schyotchiklar va o‘zgaruvchan hamda uch fazali tok zanjirlaridagi energiya induktsion schyotchiklar yordamida xisoblanadi. Induktsion sistemadagi schyotchikning ishlash printsipi uyurma toklarning aylanuvchi magnit maydoni bilan o‘zaro ta’sirlashishiga asoslangan. Bir fazali induktsion schyotchik ikkita elektromagnit, ko‘zga luvchan alyuminiy disk, reduktor, xisoblash mexanizmi va tormozlovchi magnitlardan iborat. l va 2 elektromagnitlarning magnit sistemasi xavo oraligiga ega bulib, elektromagnit 1 ning galtagi iste’molchi bilan ketma-ket, elektromagnit 2 ning galtagi esa parallel ulanadi. Elektromagnitlarning kutblari orasida aylanuvchi magnit maydoni hosil bo‘ladi. Bu magnit maydonida hosil bo‘ladi. Bu magnit maydonida erkin aylanuvchi alyuminiy disk 6 joylashgan. Induktsion sitema asboblarida bir-biridan ( burilish burchagiga fark kiluvchi ikki magnit maydoni Ф 1 va Ф 2 oqimi hosil bo‘ladi, deb faraz

qilaylik. Ф 1 = Ф m1 sin  t Ф 2 = Ф m2 sin(  t-  ) Bu okimlar diskda kesilsa unda E1 va E2 e .yu.k shuningdek I 1 va I 2 токларнинг o‘zaro ta’sirlashishi natijasida M1 va M2 momentlar hosil bo‘ladi. М 1 = К 1 Ф 1 I 2 cos( Ф 1 I 2 ) = К 1 Ф 1 I 2 cos(90-  ) М 2 = К 2 Ф 2 I 1 cos( Ф 2 I 1 ) = К 2 Ф 2 I 1 cos(90-  ) ёки М 1 = - К 1 Ф 1 I 2 sin  М 1 = К 2 Ф 2 I 1 sin  М 1 ва М 2 momentlar ishoralarining xar xilligidan shuni aytish mumkinki bir moment maydonga tortilsa, ikkinchi moment maydondan kochadi Shuning uchun disk aylanma xarakat kiladi. Diskda ta’sir etuvchi natijaviy moment M ni topish uchun M1 va M2 momentlarni ko‘shamiz. Agar uyurmali toklarning magnit oqimi o‘zgarish tezligiga praportsionalligini xisobga olsak I1 va I2 ni bunday yozish mumkin. I 1 =K 1 ’ Ф 1 f I 2 =K 2 ’ Ф 2 f Natijaviy momentni topsak М = М 1 + М 2 = K Ф 1 Ф 2 f sin  yoki М = K Ф 1 Ф 2 f sin  ( Ф 1 Ф 2 ) topilgan ifodadan quyidagicha xulosa chiqarish mumkin:induktsion sistema asboblarida aylanuvchi moment hosil qilishuchun bir-biridan (…burchakka siljigan ikki magnit oqimi bulishi shart; induktsion asbobning kursatishi tok chastotasi ( f ) ga boglik; okimlar orasidagi siljish burchagi 900. ga teng bo‘lsamoment eng katta qiymatga teng

bulishi kerak. Odatda elektromagnitlardan I1 va I2 toklar utganda Ф 1 va Ф 2 okimlar hosil bo‘ladi. Shuning uchun formulada F1 va F2 larni I1 va I2 orqali olish maksadga muvofiq bo‘ladi. М = С I 1 I 2 f sin (I 1 I 2 ) bu yerda f- tok chastotasi, C- asbobning konstantasi. Amalda I1 tok F1 okimni, I2 tok tarmokning U kuchlanishiga praportsional bulgan Ф 2 magnit oqimini uygotgani uchun u quyidagicha yoziladi. М = С 1 IU cos  …= C 1 P Disk 6 tormozlovchi magnit maydonida aylanganda uyurma tok hosil bulib, bu tok o‘sha magnit maydoni bilan o‘zaro ta’sirlashadi, natijada schyotchik diskining aylanish tezligi n ga proportsional bulgan tormozlovchi moment yuzaga keladi: М т = С 2 n Uzgarmas nagruzkaga schyotchikning o‘zgarmas aylanish tezligi mos keladi, chunki bunday sharoitda aylantiruvchi va tormozlovchi momentlar teng bo‘ladi: М = М т Demak, C 1 P = С 2 n Bundan quyidagi hosil bo‘ladi: Р = С 2 .n / C 1 = Kn Demak schyotchikning aylanish tezligi iste’molchining quvvatiga proportsional ekan. Iste’molchining quvvati R bo‘lsat vaqt ichida u sarflangan energiya quyidagiga teng bo‘ladi: W = P t = C n t =

C N Shunday qilib sarflangan energiya schyotchik diskining aylanishlari soni N ga propor-tsional bular ekan. Schyotchik konstantasi deb ataluvchi K koeffitsiyent quyidagiga teng: K = W / N K koeffitsiyentning son qiymati, schyotchik diskining aylanishi ichida tarmokda sarflangan energiya miqdoriga teng.

Похожие

Bosim o’lchash asboblari

Kosmik astrofizik tekshirish asboblari

Elektr toki

Modda miqdori va sarfini o’lchash asboblari

Elektr va magnetizm