Ehtimollar nazariyasidan elementlar ma’lumotlar. Tasodifiy voqealar va hodisalar - Физика - Рефераты

Ehtimollar nazariyasidan elementlar ma’lumotlar. Tasodifiy voqealar va hodisalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Ehtimollar nazariyasidan elementlar ma’lumotlar. Tasodifiy voqealar va hodisalar Reja: 1. Ehtimollar nazariyasi elementlarini molekulyar fizikada qo‘llanilishi. 2. Tasodifiy voqealar va hodisalar ehtimolligi. 3. Ehtimollar nazariyasining asosiy tushunchalari. 4. Taqsimot funksiyasi to‘g‘risida tushuncha. 5. Gauss taqsimoti. 6. Xulosa.

Yuqorida aytganimizdek, ko‘p sonli zarralar sistemasi xossalarini o‘rganishda dinamika (mumtoz mexanika) qonunlarini qo‘llab bo‘lmaydi. Masalan: bir idish olib, unda hajm bo‘yicha ideal gaz bor desak, ma’lum molekula qaysi paytda idish hajmining qaysi qismida bo‘lishini aytish qiyin. Chunki bu molekula idish hajmining o‘sha qismida o‘sha paytda bo‘lishi ham, bo‘lmasligi ham mumkin. Shuning uchun ham bshnday jarayonlarni o‘rganishda tasodifiy hodisalar qonuniyatlaridan foydalaniladi. Tasodifiy hodisalar qonuniyatlari ehtimollik nazariyasiga bo‘yso‘nadi. Bu nazariyaga kura biror tasodifiy xodisa yuz berishi ham, bermasligi ham mumkin. Shu voqeaning sodir bo‘lish darajasi extimliyat chastotasi bilan aniqlanadi. Masalan: biror qutida turt xil rangdagi to‘rtta bir xil shar bo‘lsin. Agar shu qutidagi sharni ko‘rmasdan oladigan bo‘lsak, har qaysi rangda sharni chiqarib olish extimoliyati tajribalar soning ortishi bilan tenglasha boradi va № 14 ga intiladi. Extimoliyatning ta’rifini berishda biror voqeaning sodir bo‘lishi yoki bo‘lmasligini kuzatish bilan javob berish mumkin: Voqeaning ehtimolligi voqea amalga oshadigan tajribalar sonining tajribalarning umumiy soniga nisbatini tajribalar soni cheksiz ortib borgandagina limitiga aytiladi. Agar kuzatishlar soni N ta bo‘lib, shunday kuzatishlarda Na ga marta (N >>N a ) shu voqea sodir bo‘lsa, u xolda shu voqeaning sodir bo‘lish ehtimoliyati ξ (a) deb quyidagi kattalikka aytiladi.  N a N a   lim  (3.1) shu voqea bir vaqtning o‘zida bir joyda emas, bir necha joyda ruy bersa, bunday sistemasiga sistemalar ansambli deyiladi.

2. Agar voqealar vaqt o‘tishi bilan o‘zgaruvchan kattalik bilan xarakterlansa, ularning sodir bo‘lish ehtimoliyatlarini (1) formula bilan aniqlab bo‘lmaydi. Shunday hollarda berilgan voqeaning sodir bo‘lishi ehtimoliyat zichligi tushunchasi kiritiladi. Ehtimoliyat zichligi deb, berilgan voqeaning V xajmda yuz berishi yoki bermaslik ehtimoliyatiga aytiladi. Ya’ni                V V V V f a VN V lim lim  (3.2) Formuladan ko‘rinadiki hajmi birligidagi ehtimoliyatga ehtimoliyat zichligi deyiladi. Bugun hajmdan sodir bo‘ladigan ehtimoliyat zichligining normallashtirish sharti deyiladi. U quyidagicha ifodalanadi.     1      dV V f dxdydz V f (3.3) Agar voqealar bir-birini inkor etuvchi bo‘lsa, masalan, biror molekula V1 xajmda bo‘lsa, uning shu payt qo‘shni V2 hajmda bo‘la olmasligi aniq u holda shu molekulaning V= V1+ V2 xajmda bo‘lishi ehtimoliyati      2 1 2 1 2 1 2 1 V V V V V V V V V V V           (3.4) bilan topiladi. Bu formuladan ko‘rinadiki, o‘za’ro bir-birini inkor etuvchi voqealar ehtimoliyati shu ehtimoliyatlar yig‘indisiga teng bo‘ladi. Agar biror tasodifiy kattalik Z, vaqt o‘tishi bilan Z1, Z2,….Zn qiymatlarni qabul qilsa , uning o‘rtacha qiymati quyidagicha aniqlanadi: N z N Z Z Z Z N ii n 1 2 1 .....        (3.5)

2. Agar o‘zgaruvchan kattalikning qiymati vaqt o‘tishi bilan uzluksiz o‘zgaruvchan bo‘lsa, uning o‘rtacha qiymati vaqtga bog‘liq bo‘ladi. Biror 1t va 2t vaqt oralig‘ida o‘zgaruvchan Z kattaligining o‘rtacha qiymati. dtt t t t t    2 11 2 1 (3.6) bilan topiladi. Umumiy holda, uzluksiz ravishda o‘zgaruvchan kattalik uchun o‘rtacha qiymat quo‘idagicha topiladi.  dz f        (3.7) bu yerda f(z) o‘zgaruvchan Z kattalikning ehtimoliyat zichligidir. O‘zgaruvchan kattalikning o‘rtacha miqdoridan chetlashishi, dispersiya Bilan xarakterlanadi. Dispersiya o‘rtacha miqdoridan chetlanish kvadratining o‘rtacha qiymati bilan aniqlanadi.        2 2 2 2 2 2 2         Z Z ZZ Z Z Z  (3.8) vaqt birligi ichida diskret o‘zgaradigan tasodifiy xodisalar uchun dispersiya      jj j ZZ   2 2 (3.9) bilan aniqlanadi. Vaqt birligi ichida uzluksiz o‘zgaradigan tasodifiy hodisalar uchun    dZ Zf Z Z 2 2       (3.10) oraliq aniqlanadi.

4.Statistik fizikadagi eng muhim kattaliklardan biri ehtimoliyatlar taqsimot funksiyasidir. Bu funksiya juda o‘zgaruvchan tasodifiy Z kattalik berilgan Z 0 dan kichik qiymatlar qabul qilish ehtimoliyatini ko‘rsatuvchi funksiyadir:    j ZZ F Z Z   0 0 0      (3.11) Bu yerda funksiyaga ehtimoliyatlar taqsimot funksiyasi deyiladi va uzlusiz o‘zgaruvchan kattalik uchun ehtimoliyat zichligi orqali quyidagicha ifodalanadi:    dZz f F     0 (3.12) Istalgan vaqt birligi ichida o‘zgaruvchan kattalikning o‘rtacha qiymatini ehtimoliyatlar taqsimot funksiyasi orqali ifodalash mumkin;        ZdF Z (3.13) Ko‘p sondagi zarralar sistemasining xossalarini statistik usulorqali bayon qilishda ko‘pincha statistik taqsimotlar tushunchasidan foydalaniladi. M: Gaz molekulalari tezligining taqsimot funksiyasi va hokazo. Gauss taqsimoti. 1. Gauss dekart koordinata sistemasida sakrab harakatlanuvchi modda nuqtaning juda ko‘p sakrashlardan keyin uning koordinatalarini aniqlash ehtimoliyatini xisoblab, bu ehtimoliyati zichligi F (Z), Z koordinata sistemasida

  2 2 aZ Ae     (3.14) Агар берилган шароитда воqеа албатта руй берадиган бo‘лса, бу воqеа ишончли воqеа деб ekanligini ko‘rsatadi. Bu yerda A va a lar integrallash doimiylari. Bunday ehtimoliyat zichligi taqsimotligi Gauss taqsimoti deyiladi. Bu taqsimot funksiyasi orqali juda ko‘pgina o‘zgaruvchan kattaliklarning o‘zgarish qonuniyatlari tushuntiriladi. Shuning uchun katta ahamiyatga ega. Demak, xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Gauss taqsimot funksiyasi sistemasining dispersiyasiga bog‘liq bo‘lar ekan. Dispersiya qiymati qancha kichik bo‘lsa, uning grafikda ifodalangan qiymati shuncha tik bo‘ladi va dispersiya qiymatining ortishi bu taqsimot funksiyasi shuncha yoyila boradi. Ehtimollar nazariyasida amalga oshishi mumkinmi yoki yo‘qmi deb savol quyish mumkin bo‘lgan har qanday xodisalar voqealar yoki xollar deb ataladi. U yoki bu voqea ruy berishiga sabab bo‘lgan tajriba yoki shart-sharoitlar majmui ehtimollar nazariyasida sinash deb ataladi. Agar berilgan sharoitda voqea albatta ro‘y beradigan bo‘lsa, bu voqea ishonchli voqea deb ataladi. Agar u amalga oshmaydigan bo‘lsa, mumkin bo‘lmagan voqea deb yuritiladi. Masalan, biz qog‘ozda uchburchak chizdik. Bunda uning har bir tomoni qolgan ikki tomonining yig‘indisidan kichik bo‘lgmn uchburchak hosil bo‘lishidan iborat bo‘lgan voqea ishonchli voqeadir. Tomonlarning biri qolgan ikki tomonining yig‘indisidan katta (uzun) bo‘lgan uchburchakning paydo bo‘lishi ham, garchi mumkin bo‘lmagan bo‘lsada, voqeadir. Sinash natijasida ruy berishi mumkin bo‘lgan, shuningdek ruy berishi mumkin bo‘lmagan voqea tasodifiy voqea deb ataladi.

Tayanch tushunchalar . Ehtimollar nazariyasi. Tasodifiy voqealar va hodisalar. Taqsimot funksiyasi. Ehtimoliyat zichligi. Sistemalar ansambli. Gauss taqsimoti. Sinash.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. A.K.Kikoin, I.K.Kikoin. molekulyar fizika, T. “O‘qituvchi”, 1978 y. 2. S.E.Frish, A.V.Timoreva. “Umumiy fizika kursi”It. T. “O‘qituvchi”, 1965 y. 3. D.V.Sivuxin. “Umumiy fizika kursi”IIt. T. “O‘qituvchi”, 1984 y. 4. O.Axmadjonov. “Fizika kursi” (Mexanika va molekulyar fizika) T. “O‘qituvchi”, 1985y. 5. U.B.Jurayev. Molekulyar fizika.Samarqand. 1999y. 6. R.V.Telesnin. “Molekulyarnaya fizika” M. Izd. «Vsshaya shkola»,1973 g.

Похожие

Gazlar molekulyar-kinetik nazariyasining asoslari

Yarimo’tkazgichli metal chegarasida kontakt hodisalar

Datchiklar haqida umumiy ma’lumotlar

Operatorlar nazariyasidan qisqacha ma’lumot vodorod atomining kvant nazariyasi zeyeman effekti

Operatorlar nazariyasidan qisqacha ma’lumot vodorod atomining kvant nazariyasi zeyeman effekti