Astranomiya va fizika fanlarining o’zaro bog’liqligi - Физика - Рефераты

Astranomiya va fizika fanlarining o’zaro bog’liqligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40 KB

Astranomiya va fizika fanlarining o’zaro bog’liqligi Reja: 1. Yulduzlar atmosferasi va ularning ichki tuzulishi, yulduzlararo bo’shliqning fizik sharoitlarini tasavvur qilish. 2. Yorug’lik tezligini aniqlashda Remir usuli. 3. Radiolakasiya yo’li bilan Osmon jismlarini o’rganish. 4. Astranomik tadqiqotlar.

Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlari va o’quv dasturida astranomiya faniga oid ma’lumotlar fizika ta’limining tarkibida o’n soat miqdorida o’tiladi. Bu esa astranomiya va fizika fanlarining o’zaro uzviy bog’liqligini ko’rsatadi. Maskur bog’lanish yorug’lik tezligini aniqlash (Remol usuli), yulduzlar ichidagi zinchlik, bosim va temperaturani o’rganish hamda termoyadro reaksiyalar kosmik fazo haqida (yuqori vakuum) ma’lumotlar va hokazo o’z aksini topgan. Keyingi yillarda astrofizikaning rivojlanishi, nazariy va eksperimental fizikaning yutuqlari osmon jismlari haqidagi tasavvurni oydinlashtirdi. Yulduzlar atmosferasi va ularning ichki tuzilishi, yulduzlararo bo’shliqni fizik sharoitlarini tasvvur qilish uchun hozirgi zamon nazariy fizikaning termodinamika gidrodinamika, gazodinamika, magnitgigrodinamika va yadro fizikasidan foydalanishga to’g’ri keldi. Fizika va ximiya, o’z navbatida astrofizikadan moddaning holati, xususiyati kechayotgan fizik jarayonlar ximiyaviy elementlarning kelib chiqishi va Koinotda ularning birikishi, tabiiy lazerlarning mavjudligi haqidagi ma’lumotlar oladi. Oxirgi o’n yil ichida astrofizikaning radioastromik metodi gurkirab jadal rivojlanmoqda: yirik radioteleskoplar qurulmoqda, Kuchsiz kosmik radiosignallari kuchaytirish metodlarini takomillashtirish va ularni kosmik “radioshovqin”dan ajratib olish usullari ishlab chiqilmoqda, yaqin osmon jismlarini radiolokatsiya qilish qilish ishlari amalga oshirilmoqda. Bir necha yil oldin faqat orzu qilish mumkin bo’lgan Mars va Zuhrani radiolokasiya yo’li bilan sinchiklab o’rganish ishlari bajarilib, ular sirti relefini birinchi xaritalar tuzuldi. Shunday qilib,

radiolokasiya osmon jismlarini parametrlarini aniqlashdek geometrik masalalarni yechishdan yanada murakkab muammolarni hal qilishga o’tadi. Planetalar va oyning radionurlanishini qayd qilish eksperimintal yo’li bilan ularni tempuraturalarini va boshqa xususiyatlarini aniqlashga imkon berdi. Planetalarning atmosferalarga tegishli boy ma’lumotlarini ularning turlari qatlamlaridan o’tadigan planetalararo sin’iy atomatik apparatlar (kosmik apparatlar) dan telemetrik yo’li bilan qabul qilish mumkin. Kosmik radionurlanishlarni tadqiq qilish ma’lum osmon jismlari haqidagi bilimlarimizni chuqurlashtirib qolmay, radionurlanish chiqaruvchi pul’sarlar, radiogalaktikalar kvazarlar va boshqa ob’ektlarning ochilishiga olib keldi. Kosmik radionurlanishlarning kelib chiqishi, qator hollarda, fiziklar oldida hali hal qilinmagan masalalarni qo’ydi. Galaktikamizdan tashqi radiomanbalarni o’rganish esa tabiatlari hali tushunib yetilmagan ko’plab galaktikalarning yadrolaridan kechayotgan qaynoq nostasional jarayonlar haqidagi tushunchalarga olib keldi. Raketalar va kosmiklar apparatlar yordamida Quyosh va yulduzlarni, shuningdek, yulduzlararo va galaktikalararo gazlarni, rentgen va gamma nurlanishlarini tadqiq qilish imkoniyati tug’uldi. Bu nurlanishlar Koinotning eng “qaynoq” nuqtalaridan kechayotgan jarayonlar haqida ma’lumotlar beradi. Energiyasi 10 20 EV gacha (ya’ni Yerdagi hozirgi zamon eng quvvatli tezlatgichlarning zarrachalarga bergan energiyasidan yuzlab milliard marta ortiq) bo’lgan birlamchi kosmik nurlar Yer sirtiga yetib kela olmaydi. Shuning uchun ham ularni faqat raketalarda, kosmik

apparatlarda yoki Oy sirtida turibgina o’rganish mumkin. Bunday tadqiqotlar, 1963 yil kosmik nurlar tarkibida pozitronlar mavjudligini aniqlashga imkon berdi. Quyosh va yulduzlarning qa’riga ro’y beradigan yadroviy reaksiyalarda neytrino ajraladi. Bunday neytral zarrachalar o’ta o’tuvchanlik xossasiga ega. Quyoshning eng qaynoq markaziy qismida tug’ilib, ular uning qatlamlaridan hech qarshiliksiz o’tadi va Yergacha yetib keladi hamda Yerni ham bemalol “teshib” o’ta oladi. Ayni paytda Quyosh neytrinolarini qayt qilish bo’yicha tajribalar qo’yilmoqda, mazkur tajribalar Quyosh temperaturasini va uning qa’rida kechayotgan termoyadro reaksiyalarini yanada to’laroq o’rganish uchun imkon yaratadi. Kosmosda bevosita eksperimentlar qo’yish tufayli astronomik tadqiqotchilarning prinstipial yangi metodlari vujudga keldi. Jumladan, avtomatik stansiyalardan yoki kosmik kemalardan turib planetalararo muhitni bevosita tahlil imkoni tug’ildi. Maxsus asboblar yordabida meteor zarrachalar (mikrometeoritlar) ning urilishini, urilish chastotasini, impulslari miqdorini qayd qilish boshlandi. Oy sirtiga tushirilgan avtomatik apparatlar uning tuprog’ini zichligi va qattiqligini aniqladilar. Oy, Venera va Marsda turli ilmiy apparatlar o’rnatilib ishlatildi. Avtomatik stansiyalar va kosmonavtlar Oydan keltirgan tog’ jinslari Yerda ximiyaviy va petrografik analiz qilindi. Mars va Venerani o’rganuvchi stansiyalar, Merkuriy, Yupiter va Uranning xalqalari mavjudligining ochilishi bularning hammasi astronomiyada prinsipial yangi metodlar qo’llanilishining boshlanilishidir.

Astronomik tadqiqotlarning yangi metodlarini vujudga kelishi va rivojlanishi ta’biatni o’zgarishning daslabki klassik metodlarini inkor etmaydi. Aksincha, kosmik uchishlarning qo’llanilishi osmon mexanikasi va astranomiyaning rivojlanishiga, radiometodlar esa yulduzlar astranomiyasi, kosmologiya tarraqiyotiga katta tasir ko’rsatadi. Astranomik tadqiqotlarda barcha yangi metodlarni qo’llanilishi oqibatida kishi ko’zi oldida bepayon koinotning keng panaramasi, materiyaning yashash formalari va uning rivojlanish jarayoni o’zining turli-tumanligi bilan namoyon bo’la boradi. Maktabda astranomiya kursi pirovard natijada shunday asosiy xulosaga olib kelishi lozim. Mana shu va boshqa ma’lumotlarni hisobga olib “Koinot fizikasi“ bo’limida: Koinotning tuzilishi, yulduz turkumlari, osmon jismlarining harakati, Quyosh va oyning tutilishlari, vaqtni o’lchash, taqvimlar, Sayyoralar va ularning yo’ldoshlari, kometalar, meteorlar, meteoritlar, galaktikaning tuzulishi hamda O’zbekistonda astronomik tadqiqotlar ko’lami haqida ma’lumotlar berildi.

Похожие

Ulug`bekning astronomiya sohasida olib borgan tadqiqot ishlari. O`zbekistonda fizika va astronomiya fanlarining taraqqiyoti

Molekulyar fizika va termodinamika

Molekulyar fizika va termodinamikaning asoslari

Molekulyar fizika va тermodinamika asoslari

Fizika va agromеtеоrоlоgiya faniga kirish