Hozirgi zamon axborot tizimlarining globallashishi va ilmiy ijod - Философия - Рефераты

Hozirgi zamon axborot tizimlarining globallashishi va ilmiy ijod

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119.5 KB

Hozirgi zamon axborot tizimlarining globallashishi va ilmiy ijod Reja: 1. Insoniyatning globallashuv jarayoni. Globalizatsiya jarayoni 2. Axborot tushunchasi 3. Axborot turlari

Insoniyatning globallashuv jarayoni. Globalizatsiya jarayoni XX asr o‘zining yirik kashfiyotlari bilan odingi asrlardan tubdan farq qiladi. Chunki aynan XX asrda fan va texnika inqilobi ro‘y berdi. Boz ustiga ikki marta jahon urushi bo‘ldi. XX asr biologiya, fizika, astronomiya, matematika fanlarining misli ko‘rilmagan yutuqlarini keltirib chiqardi. Jumladan, shu asrda oqsil moddalarining (kislotalar) sintez qilinishi va shu asosda biologiya fanlari tarmoqlarining rivojlanishi; fizika fani orqali bo‘linmas zarrachalarning kashf etilishi, ularning xususiyatlarini o‘rganilishi va yangi zarrachalarni kashf etilishi, kosmik fazoni tadqiq qilishning yangi bosqichga ko‘tarilishi, kibernetika, kompyuterlar haqidagi tasavvurlarning o‘zgarishi kabi sohalar fikrimizning dalilidir. XX asrda faqat tabiiy fanlar rivojlanibgina qolmay, balki ijtimoiy-gumanitar sohalar ham beqiyos darajada rivojlandi. Bu rivojlanish dunyo hodisalarini qayta tahlil qilishga majbur qildi va majbur qilmoqda. Yangi muammolarni keltirib chiqarmoqda. Bu muammolar umuminsoniy muammolarga aylanmoqda. Hozirgi davrda loqayd bo‘lmagan har bir inson ana shu umumbashariy muammolar haqida fikr bildirmasligi mumkin emas. Zero, kelajakda ekologik, texnikaviy jarayonlar, oziq- ovqat mahsulotlari, energetik jarayonlar qiyofasi qanday bo‘ladi, fan va texnikadan yana nimalarni kutish mumkin. Inson xromosomasi tahlil qilinishi inson faoliyatini qanday o‘zgarishlarga olib keladi, kabi savollar davrimizning savollaridir, ayni paytda umumbashariy yoki global muammolardir. XX asrda yashab ijod qilgan akademik A.Saxarov kelajak haqida jon kuydirib gapirgan edi. Uning fikricha, keyingi ellik yillardan so‘nggi hayot ko‘pgina ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. Insoniyatni yirik falokatlar kutadi, xavf- xatarlar ro‘y beradi, mashaqqatlar paydo bo‘ladi. Lekin, bunday holatlarning oldini olish insonning - insoniyatning aql idrokiga bog‘liq. Insonning aql zakovati kelib chiqadigan falokatlarning oldini olishga qaratilishi lozim. Fan va texnika taraqqiyoti faqat hayratlanish uchun emas, balki uning oqibatlari haqida ham qayg‘urishni talab etadi. (Voprosi filosofii, 1988 yil 1-son).

BMT ning ma’lumotlariga qaraganda (qanchalik talofatlar bo‘lmasin) dunyo aholisi tez sur’atlar bilan ko‘paymoqda. Hozir yer yuzida 6 milliard aholi istiqomat qiladi. 2025 yilga borib aholi soni 8 milliardga etadi, degan taxminlar bor. Hozirgi paytda yer yuzining aholisi bir kunda 275 ming kishiga ko‘paymoqda. Bir yilda esa 60 millionga o‘sayotir. Aholining o‘sishi tabiiy bo‘lsa-da yer yuzidagi tabiiy boyliklar neft, toshko‘mir, torf, toza suv, unumdor tuproq va boshqa foydali qazilmalar keskin kamayib borayotir. Birgina ichimlik suvini oladigan bo‘lsak, bu suv yer yuzidagi suvning hajmini atigi 2 foizini tashkil etadi. O‘sib borayotgan aholi uchun, albatta bu yetarli deb bo‘lmaydi. Demak, globallashuv jarayoni ushbu muammolarni keltirib chiqarayotganligini hech kim inkor etaolmaydi . Globallashuv bu – umuminsoniy va umumjahon moddiy va ma’naviy rivojini va tamoyillarini tor doiradan chiqib keng miqyosda qamrab olinishidir. Dunyo aholisining to‘xtovsiz ko‘payib borayotganligi hozirgi davrning eng muhim xususiyatlaridan biridir. Quyidagi jadvalda (1970-2000 yillar oralig‘i) aholining o‘sish sur’ati (% da) keltirilmoqda. Region % Osiyo 76 , 1 Afrika 140 , 4 Yevropa 16 , 1 Shimoliy Amerika 30,2 Lotin Amerika si 89,3 Aholining o‘sishi o‘z navbatida umumbashariy muammolarni keltirib chiqarmoqda. Xo‘sh, bu umumbashariy muammolar qaysilar? Umumbashariy muammolar qatoriga rus olimlaridan Yu. N. Gladkovning fikricha quyidagilar kiradi: 1. Dunyoni saqlash muammosi 2. Energetika muammosi 3. Xom-ashyo muammosi 4. Dunyo okeani muammosi 5. Madaniyat inqilobi

6. Sog‘liqni saqlash 7. Avariya va falokatlar 8. Terrorizm 9. Byurokratiya 10. Demokratiya tanqisligi 11. Urbanizatsiya 12. Xalqaro aloqalar 13. Demografiya muammosi 14. Savdo-sotiq muammosi 15. Qoloqlik muammosi 16. Ekologiya muammosi. Muammolar ichida urush va tinchlik muammosi ayniqsa dolzarbdir. Eramizdan avvalgi 3500 yildan hozirgacha 14530 ta har xil urushlar bo‘lgan. Insoniyat tarixi 292 yilgina urushsiz yashagan. Quyidagi jadvalda urushda halok bo‘lganlar soni keltirilgan (mln. kishi). XVII asr 3,3 XVIII asr 5,5 XIX asr 16 XX asr 70 Yer yuzida qurollanish poygasi uchun milliardlab dollar sarflanmoqda. Har yili dunyoda harbiy maqsadga qariyb bir trillion dollar sarf etilar ekan. Agar planetamizda harbiy qurollar ishlab chiqarish bir haftaga to‘xtatilsa, insoniyat uchun bu tadbir haftasiga 15 milliard dollardan ziyod foyda keltirar ekan. Quyidagi jadvalda 1987 yildan 1991 yilgacha bo‘lgan oraliqda jahondagi yirik davlatlarning qurol-yarog‘ bilan savdo-sotig‘i milliard dollarda keltirilgan. Davlat nomi Yillar 1987 1988 1989 1990 1991 AQSh 13,7 11,9 11,9 11,2 11,2

SSSR 17,7 15,1 14,9 9,6 3,9 GFR 0,8 1,3 0,8 1,2 2,0 Xitoy 2,9 1,9 0,9 1,0 1,1 Buyuk Britaniya 2,2 1,7 2,7 1,6 1,0 Fransiya 3,2 2,4 2,9 2,0 0,8 Dunyo bo‘yicha 45,8 39,3 38,2 29,0 22,1 Insoniyat atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatmoqda. Natijada ekologik muammolar yuzaga keldi. Atmosferaga yiliga 1 km 3 zaharli moddalar va ularning changlari tushar ekan. Ushbu dalillarni keltirishdan maqsad hozirgi kundagi bu ma’lumotlarni to‘plash texnologiyalarga ham bog‘liqdir. O‘z navbatida axborotlar globallashuvi kelib chiqadi. Axborotlar globallashuvi bir tomondan ijobiy natijalarga olib kelishi, ikkinchi tomondan salbiy natijalarni berishi mumkin. Ya’ni, inson miyasi va uning nerv (asab) faoliyati qanchalik ko‘p axborotlarni qabul qilaversa, uning shunchalik zaiflashishi sodir bo‘lishi mumkin. Sababi axborotlarning tez ko‘payishi natijasida asab sistemasi uncha tez moslasha olmaydi. Shu sababli axborot tizimini rejali qabul qilish inson organizmiga ta’sir etmaydigan darajada bo‘lishini ta’minlash ham ijod faoliyatiga bog‘liq. Axborot tizimining ijobiy tomoni shundaki, u yer yuzidagi xalqlar va millatlar o‘rtasidagi iqtisodiy, siyosiy ilmiy-texnikaviy, madaniy aloqalarni tezlashtiradi, yaqinlashtiradi. Bunday holat esa har bir mamlakatning umumiy rivojlanishiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu mamlakatning taraqqiyotini yangi bosqichga ko‘taradi. Ishlab chiqarish kuchlarini o‘zgartirishga olib keladi. Bu esa umumiy sivilizatsiyaning o‘zgarishiga olib keladi. Fan va texnika taraqqiyoti ijtimoiy hayot o‘zgarishining asosiy omilidir. Demak, axborot texnologiyalari orqali tabiat, texnikaviy jarayonlar, iqtisodiy-ijtimoiy, madaniy faoliyatlar qaytadan tahlil qilinadi. Bularning barchasi ijod jarayonini o‘ta dolzarbligidan darak beradi. Chunki ijodiy jarayon, paydo bo‘layotgan axborot tizimlarining asosi ham hisoblanadi. Axborot jamiyatining paydo bo‘lishida hozirgi zamon elektron-kompyuter va biotexnologik rivojlanish bilan bog‘liqdir. Aniqrog‘i, kompyuterlar, elektronika, umumiy texnologiyaning rivojlanishi axborot yoki informatsion jamiyatni keltirib

chiqaradi. Bu jamiyat o‘z navbatida insonning faoliyati, uning umumiy dunyoqarashining o‘zgarishiga olib kelayotir. Dunyoqarashning o‘zgarishi zamon talablariga yangicha javob berish bilan ham bog‘liq. Inson intellekti bir joyda to‘xtab qolmaydi. U ham, fan ham, ijod rivojlanishi bilan o‘zgarib boradi. Bu o‘rinda, ta’kidlash lozimki, fanning haqiqiy axborot markazi ekanligi seziladi. Shu sababli fan o‘zining aniq va haqiqatga mos axborotlariga ega bo‘lishi kerak. Inson axborotlar o‘rtasida chalkashib qolmasligi kerak. Axborotlar orqali haqiqatni bilishi, unga erishishi lozim. Axborot ta’sirida ijod uchun zarur bo‘lgan dalillarga ega bo‘lishi zarur. Axborot tushunchasi Axborot to‘g‘risidagi birinchi ma’mumot XX asrning yigirmanchi yillaridan boshlanadi. Ko‘proq 1948 yildan boshlab, bu tushunchaga jiddiy e’tibor qaratildi. Sababi, K.E.Shenon, R.A.Fisher va N.Vinnerlar axborotning statistik-miqdoriy jihatlarini (bir-biridan habarsiz holda) aniqladilar. Bu o‘rinda K.E.Shenonning “Aloqaning matematik nazariyasi” asari katta rol o‘ynaydi. Ayni shu davrlarda N.Vinnerning ham “Hayvon va mashina”, “Kibernetika yoki boshqarish” nomli asarlari e’lon qilingan edi. Bu asarlarda asosan, axborotning nazariyalari haqida fikrlar yuritildi. Natijada “Axborot” g‘oyasi tez rivojlandi. Axborot tushunchasi “kibernetika” tushunchasidan kengroq tushunila boshlandi. Aslida esa axborot kibernetikaning bir qismi sifatida faoliyat ko‘rsatdi. Ma’lumki, axborot har bir fanda, hodisada, jarayonda bor. Kibernetika esa aloqalarda, boshqarish sistemasida faoldir. Axborot tushunchasi keng sohalarni qamrab oladi. U fan, tabiat, jamiyat, inson tafakkuri talablarini o‘rganish uchun, ijod, ilmiy ijod uchun katta ahamiyatga ega. “Axborot” tushunchasi boshqa tushunchalardan ajralib qolgan tushuncha emas. U “bilish”, “bilim”, “mujassamlik”, “borliq”, “aloqa”, “in’ikos” “o‘xshashlik”, “sabab”, “taraqqiyot”, “sistema”, “struktura” tushunchalari bilan aloqada, bog‘lanishdadir.

“Axborot” tushunchasi keng qirrali bo‘lganligi uchun uning xususiyatlaridan kelib chiqib, falsafiy kategoriya sifatida ham tahlil qila boshladilar. Ammo bu masala munozaraligicha qolib ketmoqda. Ayni paytda falsafa – axborot tushunchasi uchun ham metodologiya vazifasini bajaradi. Axborot tushunchasi ham boshqa tushunchalar kabi o‘zining kelib chiqishi, rivojlanish tarixiga ega. Insoniyat paydo bo‘lgandan boshlab atrofidagi narsa va hodisalarga munosabat bildirish uchun, avvalo ma’lumotga ega bo‘lishni istaydilar. Demak, axborot tevarak-atrofdagi turli xil manbalardan to‘plangan omillar bo‘lib, bu bilimlarning qayta izhor qilish hamdir. Axborot ilmiy ijod uchun metodologik ahamiyatga ega. Uni to‘g‘ri tahlil qilish ilmiy ijodning rivojlanishiga asos bo‘ladi. Shu bilan birga axborot tushunchasi ilmiy ijodda nazariy jihatlarni ham asoslashga yordam beradi. Uning turli-tuman qirralari ijodda qo‘llaniladi. Axborot olinmasa va u o‘z navbatida tarqatilmasa ijod natijasi bo‘lmaydi. Axborot tushunchasini ham turlicha izohlovchi oqimlar mavjud. Bular qatoriga pozitivistlar, ekzistensialistlar, metafiziklar, pragmatiklar qarashlarini olish mumkin. Chunki bu tushuncha yuqorida ta’kidlaganimizdek, kibernetika, ong, genetika, informatika, demokratiya, siyosat, madaniyat, globallashuv jarayonlarini ham o‘zida qamrab oladi. Ya’ni, uning bajaradigan funksiyasi yildan yilga inson faoliyatida yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Olimlarning tobora diqqat e’tiborini jalb etmoqda. Jumladan, I. A. Akchurin, A.N.Kolmogorov, U. R. Eshbi kabilar axborot tushunchasining miqdoriy jihatlariga e’tiborini qaratgan bo‘lsalar, Amosov. N.M., Bajenov L.B., Jukov N.I., Ivanov S.G., Polushkin V.A. kabi olimlar mazkur tushunchani sifatiy jihatlariga e’tiborni qaratdilar. Olimlardan I.S.Narskiy esa axborot tushunchasining konsepsiyasini ishlab chiqdi. Demak, axborot jarayonlariga kundan kunga, yildan- yilga qiziqish kuchayib bormoqda. Undan faqat oddiy xabar uzatish yoki olish uchun emas, balki turli fanlar doirasini kengaytiruvchi va ilmiy ijod uchun beqiyos shart-sharoitlar, omillar yaratuvchi murakkab substansiya sifatida foydalanish zaruriyati tug‘ilmoqda. Endilikda biror soha yo‘qki axborot tizimi haqida so‘z yuritilmasa. Shu sababli ham O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining

“Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Ushbu qarorda zamonaviy talablarni hisobga olgan holda, kutubxona tarmog‘ini tashkil qilishni takomillashtirish, o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektual ehtiyojlarini qondirishga, madaniy, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarini saqlab qolishga yo‘naltirilgan. Prinsipial yangi axborot tarmoqlarini tashkil etish, shuningdek, aholini yanada kengroq va tizimli axborot bilan ta’minlash, zarur shart-sharoitlar yaratish uchun bir qancha vazifalarni amalga oshirilishi belgilab berilgan. Jumladan: Madaniyat va sport ishlari vazirligi kutubxonalarni Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, OO‘MTV ning O‘rta Maxsus kasb-hunar ta’limi markazi, Xalq ta’limi vazirligi ixtiyoriga o‘tkazish yo‘li bilan Oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari va umumta’lim maktablari huzurida axborot resurs markazlarini tuzish ko‘zda tutilgan. Ularning vazifalari etib quyidagilar ko‘rsatilgan. Ta’lim muassasalari o‘quvchilari hamda aholining zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda, muntazam ta’lim olishi va mustaqil ravishda ta’lim olishiga ko‘maklashish; Milliy ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni keng ko‘lamda targ‘ib qilish, xalqning madaniy-tarixiy merosidan bahramand bo‘lishini ta’minlash, ma’naviy boy va uyg‘un kamol topgan shaxsning ijodiy o‘sishi uchun imkoniyat yaratib berish; Yangi axborot texnologiyalari (ma’lumotlar elektron bazalari, internet resurslari) asosida aholiga axborot xizmati ko‘rsatish; Madaniy, ta’lim, axborot hamda boshqa dastur va loyihalarni birgalikda amalga oshirish uchun ta’lim muassasalari, mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organlari, milliy madaniyat markazlari bilan hamkorlikni rivojlantirish; Axborot-kutubxona markazlari zimmasiga esa aholiga axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatishni sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish, uning ilmiy, ta’lim, axborot va madaniyat sohasidagi qiziqishlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida tezkorlik bilan qondirish; Kitobxonlarga an’anaviy kutubxona xizmati ko‘rsatishdan o‘z axborot resurslarini yaratish va jahon ilmiy-ta’lim axborot resurslaridan foydalanish

imkoniyatini berish, axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari tanlov asosida malakali kadrlar bilan to‘ldirilishini; Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari yuksak samara bilan faoliyat ko‘rsatishini hamda aholining barcha qatlamlari ulardan bemalol foydalana olishlarini ta’minlash; Yig‘ma elektron katalog yordamida axborot resurslarini birlashtiruvchi elektron kutubxonalar va ma’lumot bazalarini yaratish; Joylarda axborotlashtirish va kutubxonachilik ishi sohasidagi axborot-resurs markazlari faoliyatini muvofiqlashtirish hamda tashkiliy-metodik jihatdan ta’minlash vazifasi yuklangan. Shu bilan birga axborot-kutubxona markazlarini belgilangan tartibda “ZiyoNet” axborot tarmog‘iga bosqichma-bosqich ulash va ularning resurslariga aholi keng qatlamlarining kirishini ta’minlash; Elektron kutubxonalar tizimini rivojlantirish, kutubxona axborot resurslarini tizimlashtirish vazifasi belgilangan. 2006-2007 o‘quv yilidan boshlab, Toshkent Davlat madaniyat instituti va Toshkent axborot texnologiyalari universitetida “axborotlashtirish va kutubxonashunoslik” ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavriat kadrlari hamda magistratura tegishli mutaxassisliklari bo‘yicha kadrlar tayyorlash nazarda tutilganligi ma’lumot uchun aytilgan (Xalq so‘zi. 2006 y 20- iyun). Bozor munosabatlariga o‘tish sharoitida axborot tizimi qimmatli mahsulot va asosiy tovardir. Axborot bilimlarni izlash, yaratish, mukammallashtirish va uni saqlash, axborotlarni ko‘paytirish va tarqatish manbai ekanligini ushbu ko‘rsatilgan qarordan ham bilsak bo‘ladi. Axborot turlari Axborotni to‘plash uchun uning manbalari ko‘p bo‘lgani singari uning turlari ham mavjud va anchadir. Axborot ma’lumotlar va xabarlar to‘plami bo‘lib, unda yangiliklar hamda eski holatlar mavjud bo‘ladi. Axborotda ham vorislik tamoyili mavjuddir. Mutlaqo yangi axborotning bo‘lishi mushkuldir. Demak, yangi

axborotlar eski axborotlar asosida paydo bo‘ladi. Axborotlar ishonchli bo‘lishi zarur. Munozarasiz axborotlar ijod jarayonini boshi berk ko‘chaga olib kiradi. Ortiqcha xarajat va vaqtning bekorga ketishiga olib keladi. Axborot turli sohalarni qamrab olgani uchun turli sohada ham axborotni olish va tarqatish o‘ta mas’uliyatlilikni talab etadi. Siyosiy, huquqiy, madaniy, texnikaviy, ijtimoiy sohalar ham bundan istisno emas. Ayniqsa, boshqaruv tizimida ham axborot o‘ta ishonarli bo‘lishi lozim. Boshqaruvchi organ boshqariluvchi ob’yektning holati hamda boshqariluvchi obe’kt bog‘liq bo‘lgan tashqi muhit holati haqida axborotlar olib turadi. Bu axborot boshqaruvchi organ tomonidan qabul qilinadi va shu axborot asosida u boshqaruvchi axborotni ishlab chiqadi. Shundan so‘ng axborot boshqariluvchi ob’yektga ta’sir o‘tkazadigan boshqaruvchi tizimning ijroiya organiga yuboriladi va bajarilishi nazoratga olinadi. Shundan keyin boshqaruv tizimida axborotni uzatish, olish, qayta ishlash va berish jarayoni amalga oshiriladi. Boshqarishda foydalaniladigan va bajarilishi uchun uzatiladigan axborotlarga quyidagi talablar qo‘yiladi: ishonchlilik, tushunarlilik, tezkorlik, to‘liqlik, tejamlilik va boshqalar. Axborotlar o‘zining tizimiga turlicha bo‘lishi mumkin. Axborotlarning oddiy va murakkab tizimlari oddiy axborot tizimi bu telefon yoki biror boshqa manba orqali olinsa, murakkab axborot manba yoki asosning holati bilan bog‘liqdir. Sababi manba holati ham murakkab bo‘lib undagi axborotni biror so‘z yoki biror manba bilan ham aytib bo‘lmaydi . Demak, axborot ham ko‘p xususiyat va tavsifdan iboratdir. Unda ijodning turli qirralaridan, texnik vositalardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Axborot tizimlarini to‘g‘ri tushunish ham ijodda yutuqlar garovidir. Axborot turlari axborot tizimlarining xususiyatlariga ham bog‘liq. Axborot tizimlari oddiy yoki murakkab bo‘lishi bilan birga quyidagi xususiyatlarga ham ega. 1. Ma’lumotlarni olish va qayta ishlash jarayoni. 2. Axborotni qayta ishlash markazi faoliyati. 3. Axborotni qayta ishlash va hisoblash xizmati. 4. Mexanizatsiyalashgan yoki avtomatlashtirilgan axborotni tashkil etish tizimlari. Bu tizimlarning hayotiyligini ta’minlash avvalo inson faoliyatiga bog‘liq. Axborot tizimida inson markaziy figuradir. Shu sababli axborot uchun ishlaydigan

shaxsga barcha imkoniyatlar yaratilishi eng muhim shartlardandir. Ta’kidlash lozimki, ko‘rsatilgan tizimlar ba’zi qulayliklarni keltirib chiqaradi. Jumladan, tizimning holati va uning ishonarligiga javob beruvchi mas’ul kishi javobgarligini oshiradi; ob’yektning umumiy faoliyatini anglab yetishiga ko‘maklashadi; axborotning tarkibiy qismlarini to‘la tushunishga yordam beradi; natijalar olishni tezlashtiradi; axborotlarning qanday qismidan, qayerda, qachon foydalanish kabilarga yordam beradi. Demak, axborot tizimi insonlar faoliyatini muvofiqlashtiradi. Ijod uchun keng yo‘l ochib beradi. Bu o‘rinda axborot turlari muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, axborot sohasidagi mutaxassislardan biri Marian Mazur quyidagi axborot turlariga diqqatni jalb etadi: 1. Notrival axborot; 2. Trival axborot; 3. Ayniy axborot; 4. Teng ahamiyatli axborot; 5. Teskari axborot; 6. Natijali axborot; 7. Operatsion axborot; 8. Teskari operatsion axborot; 9. Asosiy axborot; 10. Teskari asosiy axborot; 11. Assotsiatsion axborot. (M.Mazur. Kachestvennaya teoriya informatsii. M., 1974 s 71-82). Ammo iqtisodchi olimlarimiz M. Sharifxo‘jayev va Yo. Abdullayevlar boshqaruv jarayonidagi axborotlarni o‘zgacha holda turlarini ko‘rsatib beradilar va ular keltirgan axborot turlari biroz tushunarli hamdir: Axborot turlari; t/r Turkumlari belgilari Guruhlar 1 Mazmuniga qarab - iqtisodiy - huquqiy - sotsial - texnikaviy - tashkiliy 2 Kelish manbai va foydalanish joyiga qarab - ichki axborot - tashqi axborot 3 Kimga mo‘ljallanganligiga qarab - korxona uchun - bo‘lim uchun - sex uchun - uchastka uchun 4 Barqarorlik xarakteriga qarab - oddiy axborot

- shartli doimiy axborot - o‘zgarib turuvchi axborot 5 Foydalanish uchun tayyorligiga qarab - dastlabki axborot - oraliq axborot - yakuniy axborot 6 Davriyligiga qarab - smenali axborot - sutkali axborot - kvartallik axborot 7 Boshqaruv jarayonidagi vazifasiga qarab - direktiv axborot - hisobot ko‘rinishidagi axborot - hisobga olish bo‘yicha axborot - nazorat qilish bo‘yicha axborot 8 Voqealarning kelib chiqishini aks ettirish vaqtiga qarab - tarixiy axborot - joriy axborot - perspektiv axborot 9 Mo‘ljallanganligiga qarab - bir maqsadli axborot - ko‘p maqsadli axborot. Ya’ni ko‘p muammolarni yechishga mo‘ljallangan axborot 10 Mustahkamlash va saqlash imkoniyatiga qarab - og‘zaki axborot - yozma axborot - ovozli axborot

- tasvirli axborot 11 Muhimligiga qarab - o‘ta muhim axborot - muhim bo‘lmagan axborot 12 To‘liqligiga qarab - to‘liq, kompleks axborot - to‘liq bo‘lmagan axborot 13 Xarakteriga qarab - individual axborot - universal axborot 14 Ishonarli li giga ko‘ra - ishonchli axborot - ehtimolli axborot Axborot turlarining keng qirrali ekanligini ushbu guruhlanishdan ham ko‘rayapmizki, buni yanada uzaytirish mumkin. Chunki bu ko‘rinish boshqaruv sohasini qamrab olgan. Aslida bunday axborot turlarini inson faoliyatidagi boshqa jarayonlarida ham aks etishini e’tirof etish kerak. Axborot tizimi ilmiy ijodning faqat boshqaruv sohasidagina emas, balki inson faoliyatini badiiy, tasviriy, umuman yashash uchun zarur bo‘lgan barcha tomonlarini ham qamrab oladi. Demak, barcha sohalarda axborot turlari bo‘lib, ular o‘zlarining ma’lum bir xususiyatlariga ega. Tayanch tushuncha va iboralar: Globalizatsiya, demografiya, umumbashariy muammo, urbanizatsiya, energetika muammosi, terrorizm, ekologiya, axborot, kibernetika, axborot kutubxona, axborot turlari. Mavzuga oid savollar:

1. Globallashuv nima? 2. Umumbashariy muammolarni tushuntiring. 3. Axborot turlari mohiyatini ayting.

Foydalanilgan adabiyotlar r о `yxati: 1. О `zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “ О `zbekiston”, 2009 2. Karimov I.A. О `zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. 1-jild, - T. “ О `zbekiston”, 1996. 3. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1996. 4. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, -T. “ О `zbekiston, 1996. 5. Karimov I.A. Bunyodkorlik y о `lidan. 4-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1996. 6. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1998. 7. S. Xantington “Stopknoveniye sivilizatsiy ? // Polis, M, 1994. 8. SemenovY.N. Sotsialnaya filosofiya A.Toynbi. M., 1980. 9. Sorokin P. Chelovek, sivilizatsiya, obhestvo. M., 1992. 10. T.S. Pilye “ Falsafa tarixi” T., “Sharq” – 2002 y. 11. Tatsit Korneliy Sochineniya v 2-x tomax. L., 1969. 12. Toynbi A. Postijeniye istorii. M., 1991.

Похожие

Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida dalil (fakt)

Ilmiy ijod metodologiyasi kursining predmeti, vazifalari va maqsadlari

Koinot to’g’risida hozirgi zamon tushunchalari

Hozirgi zamon falsafasi va uning asosiy oqimlari

Hozirgi zamon jahon falsafasi va uning asosiy oqimlari