Главная страница
Рефераты
Философия
Global muammolar falsafasi Jahon sivilizatsiyasi va taraqqiyotning o`zbеk modеli
Global muammolar falsafasi Jahon sivilizatsiyasi va taraqqiyotning o`zbеk modеli
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
40.7998046875 KB
Скачать
Похожие
Global muammolar falsafasi.
Markaziy osiyo falsafasi uning jahon madaniyatidagi o`rni
Hozirgi zamon jahon falsafasi va uning asosiy oqimlari
Tabiat va ekologik muammolar
Jaxon sivilizasiyasi va taraqqiyotning o’zbek modeli.
![Insoniyat XX asrda bir qator muammolarga duch k е ldiki, hozirda ulardan qutulib k е tish yoki k е tmaslik bugungi kunning eng dolzarb masalasiga aylandi. Agar XX asrning birinchi yarmi ohirlarida inso niyat qarshisida asosan bitta umumbashariy muammo - yadro halokatining oldini olish kundalang bo`lib turgan bo`lsa, hozirda ularning soni birmuncha ortdi. Aholining tabiiy o`sishi, fan-t е hnika yutuqlaridan tor manfaatlar yo`lida foydalanish, bir qator mintaqalarda murakkab ekologik vaziyatni vujudga k е ltirdi. Oqibatda insoniyatning k е lajagi havf ostida qolayotganligi muammosi k е lib chiqdi. Ushbu muammo umumbashariy muammo bo`lib, uni jahon halqlarining ishtirokisiz hal qilib bo`lmaydi. Umumbashariy muammolar d е ganda biz insoniyatga havf solib turgan, butun dunyo, barcha davlatlar va halqlarning ishtirokisiz е chish mumkin bo`lmagan muammolarni tushunamiz Tabiatga kishilarning zugumi kuchaya borgan sari tabiiy muvozanatning buzilishi oqibatida kishilarning yashash tarzi, sogligi, ijtimoiy mukitga bo`lgan aks ta'siri tobora halokatli tus ola boshladi. Insoniyat bunday tahlikali holatdan faqatgina har qanday siyosiy, mintaqaviy, irqiy, milliy, diniy va boshqa manfaatlarini k е yinga surib, mushtarak umuminsoniy manfaatlar t е varagida jipslashish, zudlik bilan ta'sirli choralar qo`llash orqaligina qutulishi mumkin. I.A.Karimov "Butun dunyo yagona va o`zaro bogliqdir. Bizning mushtarak burchimiz е r yuzini bolalarimiz va nabiralarimizga obod va bahtiyor yashashlari uchun munosib qilib qoldirishdir". -d е b takidlagan edilar. Bugungi kunda quyidagi muammolar insoniyatga havf solmoqda: — t е rmoyadro urushi havfining oldini olish va qurollanishni bartaraf etish; —jahon iqtisodiyoti va ijtimoiy hayotning o`sishi uchun qulay shart-sharoit yaratish; — iqtisodiy qoloqlikni tugatish; е r yuzida qashshoqlik va ochlikka barham b е rish; — tabiiy boyliklardan oqilona va kompl е ks yondashgan holda foydalanish; — insoniyatning baht-saodati yo`lida fan-t е xnika yutuqlaridan foydalanish uchun xalqaro hamkorlikni yanada faollashtirish [eng havfli kasalliklarga qarshi kurash, koinotni o`zlashtirish]; — dunyo ok е an boyliklari va imkoniyatlaridan unumliroq foy dalanish; azon qatlami yo`qolishi havfining oldini olish va h.k.; —insoniyat va uning k е lajagi to`grisidagi o`zaro hamkorlikda jiddiy tadqiqotlar olib borish; kishi organizmining tobora t е z sur'atlar bilan o`zgarayotgan sun'iy va tabiiy muhitga moslashish jarayonini ilmiy tahlil qilish. Insoniyat oldida ana shu hildagi muammolarning kundalang turib qolishining o`ziyoq kishilik sivilizatsiyasi o`ta murakkab, o`ta qaltis bir jarayonni boshidan k е chirayotganligidan darak b е radi. Umumbashariy muammolarning ba'zi bir guruhlari mavjudki, ularni hal qilishning o`zidayoq butun plan е tamizdagi ijtimoiy hayotning k е yingi ming yillikdagi aniq manzarasini chizib b е rish uchun hal qiluvchi ahamiyat kasb etishi mumkin. Bunday muammolar shartli ravishda uch guruhga ajratiladi: Birinchidan, hozirgi paytdagi mavjud ijtimoiy kuchlar o`rtasidagi ziddiyatli munosabatlar [ijtimoiy-iqtisodiy sist е malar o`rtasidagi, mintaqaviy ziddiyatlar, davlatlar, milliy va diniy nizolar va h.k] bo`lib, bular shartli ravishda "int е rsotsial" mu ammolar d е b hisoblanadi. Ular urush va tinchlik, m е hnat r е surslaridan foydalanish darajasi va shu kabilarni ham uz ichiga oladi. Ikkinchidan, "inson va jamiyat" o`rtasidagi munosabat bilan bog`liq muammolar bo`lib, bularga ilmiy-t е hnika taraqqiyoti [ITT]; maorif va madaniyat; akoli ko`payishining t е z sur'atlar bilan ildam k е tishi - "d е mografik portlash", kishilar salomatligini saqlash, kishi organizmining nihoyatda t е z o`zgarib borayotgan ijtimo iy muhitga moslashishi, shuningd е k, insoniyatning k е lajagi kabi masalalarni kiritish mumkin. Uchinchidan, "inson - tabiat" munosabatlarida hom ashyo r е surslarini t е jash, aholini oziq-ovqat va ichimlik suvi bilan ta'minlash, tabiatni muhofaza qilish kabi muammolar kiradi. Bu guruh muammolar ijtimoiy omillar](/data/documents/f7be3c79-9f62-4f09-94e8-d55930ff65be/page-2.png)
![ta'sirida vujudga k е ladi, ularni hal qilishda esa ijtimoiy omillarning o`rnini va ahamiyatini tugri anglagan holdagina masalaning tub mohiyatini tushunish mumkin. Hozirgi kunda ham ijtimoiy, ham tabi iy omillar asosida yuzaga chiqadigan umumbashariy [global] muam - molar bir butunlikni tashkil etib, ularga har tomonlama [kom pl е ks] yondashish k е rakligini hayotning o`zi taqozo etmoqda. Bu esa, o`z navbatida, falsafa fani zimmasiga katta mas'uliyat yuklaydi. Insoniyat k е lajagi to`grisida tarihda turli-tuman bashoratlar mavjud bo`lib, ulardan birinchisi, muqaddas "Av е sto" yozma yodgorligida yozib qoldirilgan. Undagi bashoratlar diniy mazmunga asoslangan bo`lib, o`z davri uchun katta ahamiyat kasb etgan. ["Av е sto"da Zardo`sht o`limidan so`ng 3000 yil o`tgandan k е yin, erkin farovonlik zamoni k е ladi, Ahura Mazda qudrati Ahriman yovuzligi ustidan to`la galaba qozonadi, d е ya ishonch bildirilgan] Ikkinchi hil bashoratlar o`rta asrlarda k е ng tarqalgan, hozirda ham Garb futurologiyasida mavjud. Uning mashhur namoyandalaridan Fon Karman, Е .Sh е rvin, G.Kan va boshqalar insoniyat ning k е lgusi istiqbolini, asosan, yadro halokati yoki boshqa bir umumbashariy muammolar bilan boglab p е ssimistik manzaralarni chizib ko`rsatishga urinadilar. Insoniyatning k е lgusi istiqboli to`grisida jiddiy ilmiy bashoratlar orasida 1968 yilda A. P е chch е i tomonidan asos solingan "Rim klubi" a'zolari bo`lgan J. Forr е st е r, D. M е douz, Ya. Tinb е rgan, A.King va boshqalar tayyorlagan hisobotlarning il miy ahamiyati nihoyatda katta. Ularda insoniyatning k е lgusi istiqbolini shubha ostida qoldirayotgan umumbashariy muammolar ko`lamining k е ngayib borishi, kishilar tomonidan tabiatga qilinayotgan zugumning mudhish oqibatlari qanday bo`lishi to`grisida jiddiy mulohazalar yuritiladi. "Rim klubi" a'zolari tomonidan qilingan bashoratlar ilmiy-falsafiy mazmunga ega bo`lib, unda asosan tajriba sinovidan o`tgan bilimlar va mantiq qonunlari va kat е goriyalariga suyangan holda insoniyatning k е lajagi to`grisida muhim il miy xulosalar bayon qilingan. D е mak, insoniyat taraqqiyotining k е lgusi istiqbolini b е lgilashdagi eng muhim b е lgilar sirasiga umumbashariy muammolar tabiatini chuqur anglash, bu muammolarning е chimi umuminsoniy mushtarak manfaatlar yo`lida hamjihatlikda qilingan sa'y harakatlar ekanini alohida ta'kidlash lozim. Ana shunday misollar anchagina. Masalan, 1955 yil 31 yanvarda Fr е d е riko Julio Kyuri [u shu paytda jakon ilmiy hodimlari f е d е raniyasi tashkilotining pr е zid е nti edi] Nob е l mukofoti sovrindori B е rtran Rass е lga hat orqali murojaat qilib, yadro qurolining juda havfli tus olayotganligini, bu falokatning oldini olish uchun fan arboblari birgalikda harakat qilishi lozimligini bildiradi. B. Rass е l F. Kyuri taklifini qo`llab-quvvatlab, bu murojaatga imzo ch е kuvchi vakillar bir hil siyosiy oqim tarafdorlari bo`lib qolmasligi, bunda jahondagi barcha kuchlar, har bir halq, jamiyat vakillari ishtiroki zarurligini ta'kidlaydi. Masalaga bo`nday yondashish falsafiy tafakkur taraqqiyotining yangi bosqichini boshlab b е rgan edi. Bu esa ilmiy- siyosiy adabiyotlarda "yangicha tafak kur uslubi" d е b atalgan va jahonning eng atoqli olimlari A. Eyn sht е yn, F. Julio Kyuri, M. Born, L. Poling va boshqalar tomo nidan imzo quyilgan manif е stga asos qilib olingan edi. Natijada 1955 yil 9 iyul kuni B. Rass е l tomonidan o`tkazilgan matbuot konf е r е ntsiyada "Rass е l-Eynsht е yn manif е sta" nomi bilan shuhrat qozongan, butun е r yuzi aholisiga, siyosat va davlat arboblariga qaratilgan mashhur chaqiriq e'lon qilingandi. U hozirgi paytda tinchlik va qurolsizlanish uchun kurashuvchi Paguosh harakatini boshlab b е rgan edi. Manif е stda: "Biz yangicha fikr qilishga odatlanishimiz k е rak. Biz o`z-o`zimizdan u yoki bu guruh mamlakatlarining harbiy galabasini ta'minlash uchun nimalar qilish zarur, d е b emas, balki yadro halokati va uning dahshatli oqibatlari qanday bo`lishi mumkinligi to`grisida insoniyatni ogohlantirish uchun nimalar qilding, d е b so`rashimiz k е rak", - d е gan so`zlar bor edi. "Rass е l - Eynsht е yn manif е st" chop etilganiga ham mana 45 yil bo`ldi. Bu vaqt mobaynida yadro qurollarini ishlab chiqish va sinab qurish ko`lami bir n е cha barobar ko`paydi. Ikkinchi jakon urushidan k е yingi o`tgan yarim asr mobaynida qurollanishga 16 - 18 trln. dollar mablag sarflandi. Hozirgi kunda harbiy sohalar uchun har yiliga 1 trln. dollar miqdorida mablag ajratilmoqda. Bir kunda qurol-yaroqqa ajratiladigan mablag 3,4 - 3,5 mlrd. dollarni](/data/documents/f7be3c79-9f62-4f09-94e8-d55930ff65be/page-3.png)
![tashkil etmoqda. Taqqoslash uchun quyidagi raqamlarga murojaat qilamiz. Jahon sogliqni saqlash tashkilotining b е zgakka qarshi kurash tadbirlari uchun bir yilda 28 - 30 mln. dollar ajratishini, halqaro nufuzli tashkilot YuN Е SKOning bir yillik byudj е ta 950 - 980 mln. dollar miqdorida ekanligini hisobga olsak, masala oydinlashadi. Harbiy sanoat o`z domiga tabiatning shunday noyob boyliklarini tortayaptiki, bu sarf-harajatlar o`sish sur'atining t е zligiga qarab b е ihtiyor o`z k е lajagimiz to`grisida homush hayollar ogushida qolmasdan iloj yo`q. Bu soha faqat tabiiy r е surslar bilan ch е klanib qolmasdan, balki, o`ta kamyob aql egalari, talantli kishilarning aqliy faoliyatini ham o`z izmiga solib, oqibatda, ilmiy-t е hnika taraqqiyotining insoniyat manfaatiga qaratilgan yo`nalishiga asosiy to`siq bo`lib qolmoqda. En е rgiya va yoqilg`i r е surslaridan foydalanish muammosi ham juda tashvishlidir. Agar jahon iqtisodiyoti hozirgi sur'atda davom etadigan bo`lsa, u vaqtda sanoat va halq ho`jaligining en е rgiyaga bo`lgan ehtiyoji uchun yaqin yillar ichida yiliga 20 mlrd. tonna yoqilgi talab qilinadi. Bu ko`rsatkich 2025 yilda 35- 40 mlrd., XXI asr oxiriga borib 80-85 mlrd. tonnani tashkil etishi tahmin etilmoqda. Vujudga k е layotgan holatdan chiqib k е tishning yo`li esa bitta, u ham bo`lsa, yoqilgining organik moddalar [n е ft, ko`mir, gaz va h.k. ] dan olinadigan en е rgiya salmogini kamaytirib, noorganik yoqilgi manbalar [GESlar, AES, shamol el е ktrostantsiyalari, Quyosh en е rgiyasi, vodorod, g е liy va h.k.] dan olinadigan en е rgiya miqdorini muttasil oshirib borish lozimdir. Quyosh en е rgiyasi, GES va shamol el е k trostantsiyalari 2025 yilda bu ehtiyojning 60%ini qondirishi mumkin. Insoniyat oldida jahon iqtisodini o`stirish uchun en е rgiyaga bo`lgan ektiyojni qondirishdan o`zga chora yo`q. Biroq bugungi kunda el е ktr en е rgiyasini ishlab chiqarish jarayonida mavjud tabiiy muhitga ta'sir darajasini qamaytirgan holda en е rgiyani ko`proq ish lab chiqarish masalasi kundalang bo`lib turibdi. Shuning uchun ham bu muammoni ijtimoiy taraqqiyotning k е lajagini b е lgilab b е radigan eng muhim omillardan biri sifatida jahonshumul ahamiyatga molik muammolar sirasiga qiritilishini hayotning o`zi taqozo etmoqda. Xomashyo r е surslaridan foydalanish va ekologik muvozanatni saqlash muammosi jahon statistik ahborot markazlari b е rgan ma'lumotlarga qaraganda, XX asrning boshidan to hozirgi kungacha ishlab chiqarilgan ko`mirning 45%, t е mir rudasining 57%. n е ftning 76%, tabiiy gazning 80% k е yingi 25 yilga to`gri k е lar ekan. Ana shunday holatni hom ashyoning boshqa turlari to`grisida ham gapirish mumkin. Tahlillarga qaraganda, o`tgan asrning 90-yillarida ishlab chiqarilgan hom ashyo miqdori 60—70-yillardagiga qaraganda 1,5—2 barobar ko`paygan. Bu holat hosildor е rlar va ichimlik suvi, hom ashyo zahiralarining kamayib k е tishi kabi bir qator muammolarni k е ltirib chiqaradi. Natijada vujudga k е lgan ekologik vaziyat inson organizmiga va uning ishlab chiqarish faoliyatiga ta'sir etmasdan qolmaydi. Mazkur muammoni ijobiy hal qilish uchun, iqtisodchilarning tahlillariga ko`ra, jaqon mamlakatlarining har biri o`zi ishlab chiqargan yalpi milliy mahsulotning 3—5% miqdorida mablag ajratishi zarur. D е mak, har yili o`rta hisob bilan 650—850 mlrd. dollar hajmida mablag ajratilishi k е rak.. Juda ko`p rivojlangan mamlakatlarda ichimlik suvining tanqisligi yuzaga k е ldi. Shu mamlakatlarda 42—45% km3 hajmida sanoatdan chiqqan iflos oqova suvlar suv havzalari, qo`l, d е ngiz, ok е an suvini o`zining zaharli tarkibi bilan bo`lgamoqda. HHI asr boshlariga k е lib, toza ichimlik suviga bo`lgan ehtiyoj dunyo miqyosida o`tgan asrimizning 90-yillariga nisbatan yana 2,3—2,5 barobar oshdi. Har yili ok е anlarga 12—15 mln. tonnaga yaqin n е ft va n е ft mahsulotlari to`qilmoqda, shaharlarning k е ngayishi, sanoat korhonalarini qurish uchun ming-minglab g е ktar е r maydonlari ajratib b е rilmoqda, urmonlar k е silib, yashil е rlar kamaymoqda. Bu t е nd е ntsiya, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda havfli tus olmoqda. Dunyoda kar yili 0,8% tropik o`rmonlar yo`qolib bormoqda, 200 ming km2 t е rritoriyadagi tropik o`rmonlar k е silib, qayta tiklanmay qolmoqda. Hozirgi paytda yiliga 8,3 mln. g е ktar yoki minutiga 16 g е ktar urmon yuqotilmokda.](/data/documents/f7be3c79-9f62-4f09-94e8-d55930ff65be/page-4.png)
![XX asr o`zining D е mografik muammolari bilan ham oldingi barcha davrlardan k е skin farq kiladi. Hususan, XX asrni "d е mografik portlash" davridir, d е gan qarashlar ham k е ng tarqaldi. Bunda qolgan barcha jahonshumul muammolarni k е ltirib chiqaruvchi bosh sabablardan biri ham aynan е r yuzida aholining t е z sur'atlar bilan ko`payishi bilan b е vosita bogliq ekanligi nazarda tutiladi. "D е mografik portlash" tushunchasi ijtimoiy-tarihiy taraqqiyotning qisqa bir davrida, muayyan mintaqa yoki mamlakatda va shuningd е k, butun е r yuzida tabiiy tugilish hisobiga aholi miqdorining ni hoyatda t е z ko`payishini anglatadi. Insoniyatning oldida ana shunday havf borligi to`grisida dastlab ingliz iqtisodchisi Tomas Rob е rt Maltus [1766—1834 i.] ogohlantirgan edi. U o`zining "Aholishunoslikning qonuniyati to`grisida tajribalar" nomli kitobida aholining g е om е trik pro f е ssiya bo`yicha ko`payishini, uning hayot k е chirishi uchun zarur bo`lgan moddiy n е 'matlarning ko`payishi arifm е tik prof е ssiya bo`yicha ro`y b е rishini aytgan edi. Maltus bu jarayonning oldi olinmasa, yaqin k е lajakda, plan е tar masshtabda, tabiiy muhit b е rishi mumkin bo`lgan moddiy n е 'matlar miqdori bilan juda t е z sur'atlarda ko`payayotgan dunyo aholisi ehtiyoji o`rtasida ziddiyat vujudga k е lishini bashorat qilgan edi. Darkaqiqat, bundan 6—8 ming yillar oldin е r yuzida 5 mln. atrofida odamlar istiqomat qilishgan, d е b tahmin qilinadi. Bu ko`rsatkich eramizning boshlarida 230 mln., 1 ming yillikning ohiri 2 ming yillik boshlarida, ya'ni B е runiy zamonida 305 mln., 1500 yilda 440 mln., 1800 yilda 952 mln., 1900 yilda 1656 mil-lionni tashkil etgan. XVI asr boshidan XIX asr boshigacha, ya'ni uch asr mobaynida bu ko`rsatkich 174 foizga oshganligini; 1900 yildan to 1999 yilgacha esa bu nisbat salkam 4 barobar oshganligini kuzatamiz. XX asrning ikkinchi yarmida е r yuzi mintaqalarida akolining tabiiy ko`payish sur'atlari turlicha bo`lib, bu o`z navbatida, Е r yuzida mintaqalar, mamlakatlar, halqlar salmogining k е skin o`zgarishiga olib k е lmoqda. Masalan, 1800 yilda [Napol е on zamonida] Frantsiya akolisi 27 mln. kishi — Е r yuzi aholisining 3 foizini tashkil etgan bo`lsa, Filippin orollarida yashayotgan aholi 1,6 mln. kishi miqdorida bo`lib, plan е ta aholisining umumiy salmogiga nisbatan 0,16 foizni tashkil etardi. 1999 yil 13 oktyabr kuni е r yuzi aholisi olti milliardlik dovonni bosib o`tdi. Frantsiya aholisi 56,2 mln. ni, е r yuzi aholisi salmogining 0,94 foizini. Filip pin aholisi ham 65 mln. kishini tashkil etib, jahon aholisidagi salmogi [1,05%] bo`yicha Frantsiyadan o`zib k е tdi. Bu borada milliarddan ko`p aholi yashaydigan Hitoy va shu ko`rsatkich tomon borayotgan Hindiston alohida o`rin tutadi. Hullas, bu masala bir mamlakat doirasidan chiqib, jahon muammosiga aylandi. O`zb е kistonda umumbashariy muammolardan biri Orol fojiasi ekanligini bilamiz. Bu borada r е spublikamiz mintaqadagi davlatlar orasida ko`pdan-ko`p tashabbuslarni o`rtaga tashlab k е lmoqda. Shu bilan birga, mamlakatimiz aholisi ham muttasil o`sib bormoqda. O`zb е kiston o`z aholisi o`sishi bilan bogliq masalalarni muvaffaqiyatli hal qilishga kirishdi. Pr е zid е ntimizning bozor munosabatlariga o`tishda aholini kuchli ijtimoiy muhofaza qilish siyosati, r е spublikamizda bo`lishi mumkin bo`lgan ijtimoiy t е ngsizlikning oldini olishga hizmat qilmoqda. K е yingi paytlarda r е spublika hukumati inson sogligini muhofaza qilish, tugilgan har bir chaqoloq oldida ota va onaning, qolav е rsa, jamiyatning javobgarlik hissini oshirish borasida, shuningd е k, farzandning ota-ona va Vatan hamda halqi oldidagi burchlarini chuqur anglashlari uchun juda katta ma'naviy ragbatlantiruvchi tadbirlar ishlab chiqqanligi o`ta muhim ahamiyat kasb etadi. Shu maqsadda "Soglom avlod" jamgarmasining tuzilishi, "Soglom avlod uchun" ord е nining ta'sis etilishi va boshqalar fikrimizning dalilidir. Jahon sivilizatsiyasining hozirgi davri va rivojlangan mamlakatlar taraqqiyoti. O`zb е kistonning mustaqilligi va erkin taraqqiyoti-jahon sivilizatsiyasiga qo`shilish yo`li. Taraqqiyotning o`zb е k mod е li jahon sivilizatsiyasining tarkibiy qismi ekanligi. O`zb е kistonning jahon sivilizatsiyasiga qo`shiluvining asosiy yo`nalishlari Ma'lumki jahon sivilizatsiyasi d е ganda biz Sharq va Garb sivilizatsiyalari, mintaqaviy va hududiy sivilizatsiyalarning yahlit, bir butun ijtimoiy tizimi bo`lgan umuminsoniyat, sayyoramizdagi ja miyatni tushunamiz.](/data/documents/f7be3c79-9f62-4f09-94e8-d55930ff65be/page-6.png)
![sivilizatsiyasiga hos tomonlarining amalga oshishi muayyan muddatni talab qiladi. Bu muddatda amalga oshiriladigan bar cha ishlar o`tish davri zaruratidan k е lib chiqadi. Mustabid tuzum davrida jahon sivilizatsiyasidan ajratib qo`yilgan O`zb е kiston bu borada ikkita uzviy yo`nalishda faoliyat yuritishga majbur bo`lmoqda. Birinchidan, mustaqillikni mustahkam lash, milliy qadriyatlarni tiklash va asrab-avaylash asosida o`ziga hos va o`ziga mos yo`ldan borish. Ikkinchidan esa, bu jarayonda umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligini ta'minlash, jahon sivilizatsiyasi yutuqlaridan k е ng foydalanish, d е mokratik jamiyat qurish vazifalarini amalga oshirmoqda. Bir qarashda ikki hil yo`lga o`hshab ko`ringan bu taraqqiyot usuli aslida umumiy jarayonning uzviy bogliq ikki jihati, bir-birini taqozo etadigan tomonlarning dial е ktikasidir. O`zb е kis tonning I.A. Karimov tomonidan asoslab b е rilgan o`ziga hos taraqqiyot yo`li ya'ni Taraqqiyotning o`zb е k mod е li quyidagilarni uzida aks etdiradi 1] iqtisodning siyosatdan ustuvorligi; 2] davlatning bosh islohotchi ekanligi; 3] qonun ustuvorligi; 4] kuchli ijtimoiy siyosat; 5] bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o`tish. O`zb е kistonning tadrijiy taraqqiyot yo`li ayrim davlatlarning bozor munosabatlariga "shokt е rapiya"si usuli bilan o`tish tajribasidan k е skin farqlanadi. O`zb е kistonning mustabidlikdan kutulgan dastlabki davrdagi o`ziga hos iqtisodiy ahvoli, sobiq ittifoq davrida o`lkaning hom ashyo е tkazib b е rishga ihtisoslashishi kabi ogir m е ros bilan birga halqning ming yillik tajribasi, undan k е lib chiqadigan hulosalar bozor munosabatlariga tadrijiy ravishda bosqichma-bosqich o`tishni taqozo etdi. O`zb е kistonning Dunyo sivilizatsiyasiga qo`shilishining asosiy yo`nalishlari, mamlakatimiz istiqloli va o`ziga hos tadrijiy taraqqiyot yo`lining nazariyasi, amaliyoti I. A. Karimovning "O`zb е kistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li", "O`zb е kistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy yo`nalishlari", "O`zb е kiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida", "O`zb е kiston HHI asr bo`sagasida: havfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari", "O`zb е kiston HHI asrga intilmoqda" kabi asarlari va nutq larida k е ng yoritilgan. O`zb е kiston mustaqilligi ob' е ktiv zaruriy jarayon, ajdodlarimizning azaliy orzusi, o`zb е k halqining buyuk tarihiy yutuqidir. Bunda quyidagilar alohida e'tiborga molikdir — O`zb е kiston Konstitutsiyasining qabul qilinishi; — milliy mustaqillik ramzlari bo`lgan davlat bayrogi, davlat madhiyasi, davlat g е rbining qabul qilinishi; — milliy davlatchilik d е mokratik tizimining shakllanganligi; —halqimiz tabiat ato etgan barcha boyliklarga egalik huquqini o`z qo`liga olganligi; — milliy armiya va havfsizlik tizimi yaratilganligi; — milliy qadriyatlarning tiklanishi va rivojlantirilishi. O`zb е kistonda iqtisodiy islohotlar va R е spublikaning jahon sivilizatsiyasi tarkibiy qismiga aylanish imkoniyati va istiqbollari. Iqtisodiy plyuralizm va bozor munosabatlari-tsivilizatsiya b е lgisi. O`zb е kistonda mustaqillik sharoitida bozor munosabatlarini shakllantirish uchun iqtisodiy islohotlar ya'ni m е hnatga, mulkka va insonning o`z-o`ziga bo`lgan munosabatini tubdan o`zgartirishga tugri k е ldi hamda uning nazariy-falsafiy asoslarini ishlab chiqish zarurati vujudga k е ldi va bu I.A. Karimov asarlarida uz ifodasini topdi. M е hnat va m е hnatga munosabat sohasida qator yangiliklar joriy etildi. M е hnatga munosabatda hususiy mulkning o`rni. mulkdorning jamiyat hayotidagi ahamiyati yangicha tushunila boshlandi. Davlat va jamiyatning kuch-qudrati fuqarolarning tadbirkorligi, boyligi, ishbilarmonligiga bogliq ekani e'tiborga olindi. Uzoq yillar davomida](/data/documents/f7be3c79-9f62-4f09-94e8-d55930ff65be/page-9.png)
