Фан ва дунёкараш - Философия - Рефераты

Фан ва дунёкараш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

34.5 KB

Фан ва дунёқараш Режа: 1. Дунёқараш ва унинг шакллари . 2. Фан ва дунёқа-рашнинг ўзаро алоқалари .

1. Дунёқараш ва унинг шакллари . Дунёқараш - инсон қарашларининг тизимидир. Дунёқараш, Илм-фандан анча кўҳна бўлиб, табиий-Илмий билимларнинг пайдо бўлиши ва шаклланишига муҳим таъсир кўрсатган ва кўрсатиб келяпти. Дунёқараш фандан кескин фарқ қилади. Агарда фан табиатни ёки инсонни ўрганса, дунёқараш эътибор марказида табиат ва инсон ўртасидаги муносабат ва алоқалар туради. Дунёқарашнинг шаклларидан бири - Миф (афсона)дир. Инсонларнинг ҳаётий-амалий тажрибалари, ғайри оддий ҳолда уларнинг ҳаёлий тасаввурлари (фантазия) билан аралашиб кйетади. Ҳаттоки жисм ва нарсаларга Руҳ ато этилиб, уларни тирикдай қабул қилинган. Баъзи ҳалқларда бундай кўриниш сақланиб қолган (шаманлар, жодугарлар). Дунёқарашнинг иккинчи шакли - теология. Ушбу шакл ақидаларга асосланган. Ақидалар (догма) исбот талаб қилмайдиган, баҳс-мунозарасиз қабул қилинадиган ҳолатлардир. Даврлар ўтиши билан бу ҳолатлар, ривожланиб келаётган табииёт билимлари тамонидан қаттиқ танқидга учрай бошлади. Бунинг оқибатида мантиқий исботлар тизимини ишлаб чиқиш зарурияти вужудга келди ва ўз ўрнида бундай кўриниш динда намоён бўла бошлади. Дунёқараш ва фаннинг биринчи, фойдали ўзаро алоқаси шундай кўринишга эга бўлган - материясиз қобиқнинг асосий ташкилий қисмини маънавий бойликлар ташкил этади, инсон-олам муносабатларини баъзи идеаллар орқали кўрсатади. Идеал бу мукаммаллик, намуналилик. Маънавий намуналарга яхшилик ва ёмонликни киритиш мумкин. Eнг оддий дунёқарашлар мақолларда, лапар ва шиорларда намоён бўлади. Ва ниҳоят дунёқарашнинг учинчи шакли-назарий дунёқараш. У оддий сезги ва тасаввурлардан бирмунча мукаммал шаклга эга. Назарий дунёқараш учун маълум даражада кўникма, уқув талаб қилинади. Илмий қарашлар учун дунёқарашнинг айнан шу шакли муҳимдир, сабаби ушбу шакл, абстракт,

яъни мавҳум образлар ёрдамида маълум ҳулосалар чиқариш имкониятини беради. Билиш жараёнини қуйидагича таърифлаш мумкин: - кузатиш (маълумотлар йиғиш учун); - маълумотларни умумлаштириш (энг оддий усулларда); - билишнинг ҳаққонийлигини текшириш. 2.2. Фан ва дунёқа-рашнинг ўзаро алоқалари . Фан билан дунёқарашнинг ўзаро таъсирини ўрганишда « позитивистлар » номини олган олимлар алоҳида ўрин тутишади. Уларнинг энг кўзга кўринган намоёндаларидан бири ва «позитивизм» асосчиси Огюст Контдир (1798 - 1857). Позитивизм- фалсафанинг йўналиши бўлиб, ХИХ аср ўрталарида табиат ҳақидаги фанлар кенгайиши таъсирида шаклланди. Огюст Конт «билиш» қонунини яратди, унинг фикрига кўра тарихда учта асосий босқич бир-бирини алмаштириб келган:  теологик-бу босқичда дин ҳамма нарсани белгилаб берган;  метафизик-фалсафа, метафизик фаразлар ва уларнинг танқиди ҳукмронлик қилган;  позитив-Илмий билиш ҳукумронлик қилувчи босқич. Огюст Контнинг фикрича, позитив Илм-фан, дунёқараш ғояларига таянмаган. Атрофдаги воқеаларни тушуниш, анъанавий равишда фалсафанинг вазифаси ҳисобланган. Фанда, фалсафадан фойдаланиш зарарли бўлиб, фақат тушунмовчиликлар келтириб чиқаради. Фанда, фақатгина илмий билишга асосланган фалсафий билиш назариясидан фойдаланиш зарур. Тарих ҳам, дунёқараш ва фаннинг ўзаро таъсири зарурлигини кўрсатди. Фалсафанинг ўрни, мавжуд бўлган билимлар жавоб бера

олмайдиган, қарама-қарши саволлар пайдо бўла бошлаганда билинди. Шунингдек, мавжуд кашфиётларнинг табиат учун аҳамияти хусусида ҳам жавоб йўқ эди. Фалсафанинг ёрдами билан фаннинг умумий ривожланишини олдиндан кўра олиш имконияти туғилди, қолавйерса дунёқараш ва фаннинг ўзаро таъсиридан сўнг табииёт билимлари консепсияларини яратиш мумкин бўлди.

Адабиётлар. 1. Каримов И. А. Ўзбекистон буюк келажак сари – Т.: Ўзбекистон.1998. 2. Горелов А. А. Консепсии современного естествознания. – М.: Мисл, 1998. 3. Ўзбекистон Миллий энсиклопедияси (1,2,3,4,5,6,7-жилдлар).– Т.: Қомуслар бош тахририяти 2000, 2001, 2002, 2003,2004. 4. Тўрақулов Х. Х. , Ғофуров А. Т. ва бошқалар. Умумий биология. – Т.: ФАН, 1999. 5. Eлектронная библиотека «Солярис» - www.соларис.ру

Похожие

Фалсафа – дунёкараш

Дунёкараш ва унинг тарихий типлари. Фалсафий дунёкараш, унинг хусусиятлари ва тамойиллари

Фан

Фан моҳияти ва системаси

Маданият ва фан фалсафаси