Эстетиканинг асосий категориялари - Философия - Рефераты

Эстетиканинг асосий категориялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86 KB

Эстетиканинг асосий категориялари Гўзаллик – эстетиканинг асосий категорияси; а) эстетика тарихида гўзаллик муаммоси; б) табиатда, жамиятда ва инсон фаолиятида гўзаллик; в) санъатда гўзаллик. Улуғворлик категорияси. Улуғворлик ва фожиалилик. Фожиалилик ва кулгилилик категориялари. Санъатда кулгилилик турлари. Эстетика фалсафий фанлардан бири сифатида ўз категорияларини ишлаб чиққан бўлиб, улардан асосийлари – гўзаллик, улуғворлик, фожиалилик, кулгилиликдир. Эстетика фанининг барча муаммолари аслида гўзаллик муаммоси билан муайян даражада боғлиқдир. Гўзаллик нафосат оламининг мағзи, асосий белгиси, бош хоссаси, асосий моҳиятини ташкил қилади. Ҳар қандай эстетик муаммонинг ечимини топганимиз сари гўзаллик янада ѐрқин намоѐн бўлиб боради. Эстетик муносабатларни эстетик объект ва эстетик субъект табиатини инъикос этиш билан бирга гўзалликнинг у ѐки бу томонлари ҳам мушоҳада этилади. Гўзаллик – бу асосий эстетик қадрият бўлиб, уни идрок этиш қобилияти эса эстетик субъектнинг асосий хоссасидир. Бу хусусият эстетик онг ва унинг асосий қисмларига ҳам тааллуқлидир. Эстетик ҳис-туйғу, энг аввало гўзалликни ҳис этиш жараѐнини англатади. Эстетик орзу эса гўзалликни инсон хоҳлаган у ѐки бу тасаввурлар тарзида ифодалайди. Эстетик дид бўлса кўп жиҳатдан шахс ва жамият нимани гўзаллик сифатида, нимани хунуклик сифатида идрок этишида намоѐн бўлади. Эстетик қарашлар гўзалликнинг табиати ва моҳияти ҳақидаги фикрларни англатади. а) Мутафаккирларнинг айтишларига қараганда, гўзаллик ҳақида фикр юритиш ва уни баѐн қилиш ниҳоятда мураккаб ва машаққатли жараѐндир.

Гўзал, ижобий ҳис-туйғу уйғотадиган нарсани кўрсатиш осон. Лекин ўша нарса нима учун гўзал эканлигини тушунтириб бериш қийин. Гўзалликнинг табиати ва моҳияти ҳақида жуда кўп фикр-муло-ҳазаларнинг мавжудлиги унинг мураккаблиги, кўп қирралигидадир. Илмий тушунчалар тизимида ҳам гўзаллик муаммосини тушунтириш анча қийин. Шунинг учун гўзаллик муаммосига фалсафий ѐндошиш зарур. Қадимги юнон файласуфи Платон бу муаммони илк бор «Нима гўзал?» ва «Гўзаллик нима?» деган саволларга ажратиш билан тарихга гўзаллик ҳақидаги фалсафий таълимотнинг асосчиси бўлиб кирган эди. Гўзалликни у жонли, ҳиссиѐтли, ўзгарувчан нарсалар оламидан ажралиб қолган абадий руҳ - ғоя сифатида таърифлайди. Гўзаллик туйғудан юқорироқ табиатга эга бўлгани учун уни фақат ақл воситасида англаш мумкин. Гўзаллик ҳақидаги бу «Платон йўналиши» Ф.Аквинский, Гегель ижодида давом эттирилди. Гегель фикрича, мутлақ руҳ– ғоя гўзалликнинг намоѐн бўлишидир, санъат гўзалликнинг асл маконидир, гўзаллик бу аниқ турдаги ҳодисалар камолотининг намунасидир, яъни гўзаллик мукаммаллик ва камолот билан боғлиқдир. ―Шундай нарса гўзалки, агар ундаги туғма белгилар тўла тарзда намоѐн бўлса, шундай инсон гўзалки, агар унда яхши инсоний фазилатлар ва сифатлар мужассамлашган тарзда кўринса‖. Инглиз файласуфи Д. Юм фикрича, гўзаллик нарсалар сифатини билдирмайди, балки нарсаларни мушоҳада қилаѐтган инсон руҳи даражасида амал қилади; яъни ҳар бир инсон руҳи ўзи белгилаган, таниган, англаган гўзалликни кўради. Бу таълимотларда гўзалликнинг маънавий мазмундорлиги масалалари акс этади. Иккинчи йўналиш: Қадимги юнон мутафаккири Аристотелдан бошланади. Аристотель гўзалликни реал воқелик инъикоси сифатида талқин этади. У гўзалликни моддий оламнинг мослик, аниқлик, ҳамоҳанглик, мезонўлчовлик каби миқдорий ва маконли тавсифлари билан боғлаб мушоҳада қилади.

Аристотель фикрига кўра, гўзаллик заминида инсон ва нарсаларнинг бирбирига мувофиқлиги, лойиқлиги, мослиги ақидаси ѐтади. Ўзининг мазкур ғоясини асослаш учун у «ўта кичик нарса гўзал бўла олмас эди, чунки оз вақт ичидаги тасаввур қоришиб кетади, ўта улкан нарса гўзал бўла олмас эди, чунки уни идрок этиш бирданига содир бўлмай, унинг бирлиги ва яхлитлиги йўқолиб кетади», - деб уқтиради. Гўзаллик муайян мезон – ўлчов кўринишдагина намоѐн бўлади. Унинг фикрича, гўзаллик сифатига нафақат табиат ҳодисалари, балки адолат, мардлик, саҳоват, донишмандлик каби яхши инсоний фазилатлар ҳам киради. Уйғониш ва маърифатпарварлик даври эстетик қарашларида гўзалликнинг табиий қонунларини ишлаб чиқиш, уларни санъат соҳасига ҳам тадбиқ этишга уринишлар бўлган. Масалан, Дидро гўзалликнинг ички мазмундорлиги, санъат асарларига нисбатан ифода кучи ҳақида фикр юритиб, гўзаллик билан гўзалликни баҳолаш ўртасида субъектив омил муҳим ўрин тутишини таъкидлайди. Гўзаллик – бу табиат, жамият, санъат ҳодисаси бўлиб, бирор нарсага ҳистуйғу орқали таъсир ўтказиш билан инсонда жисмоний ва маънавий кучлар оқимининг кўпайишига, шодлик, завқланиш, маъна-вий қониқиш ҳолати вужудга келишига имкон яратилади. Гўзаллик ижтимоий аҳамиятга молик ҳодисадир. Гўзаллик ҳамиша фойдали, лекин у алоҳида турдаги фойдали – у аввало, инсонга, жамиятга, тараққиѐтга маънавий фойда келтиради. б) Гўзаллик хилма-хил даражада намоѐн бўлади. Табиатдаги гўзаллик ижтимоий ҳаѐт гўзаллигидан, фойдали-амалий фаолиятдаги гўзаллик бадиий ижоддаги гўзалликдан фарқ қилади. Лекин барчаси қандайдир умумий белгига эгадир. Мана шу умумий белги туфайли ҳодисаларни гўзаллик тушунчаси билан ифодалаймиз. Гўзал нарсалар инсон амалий фаолиятига, манфаатларига мос бўлиб, уларни идрок этиш ҳайрат ва қувонч бағишлайди, шахснинг уйғун ҳамоҳанг ривож-ланишига, унда энг яхши инсоний хислат-фазилатлар таркиб топишга кўмаклашади.

Инсон ҳамма ерда ва ҳар қандай даражада мавжуд табиий ҳамоҳанглик билан тўқнашар экан, у албатта табиат гўзаллигидан завқ-шавқ олади, маънавий бойлик орттиради. Ҳамма вақт ҳам табиатга эстетик муносабат ва табиатни эстетик ўзлаштириш, уни «инсонийлаштириш», табиат ҳодисаларига инсон талаб-эҳтиѐжларини, мақсад-орзуларини ўтказиб татбиқ этиш билан боғланиб кетган. Инсонда табиатга қандай муносабатда бўлиш туйғуси секин-аста, инсон зоти ва табиатда ривожланиш юз бергани сари шаклланиб борган. Масалан, ибтидоий санъат манзарали тасвирларни билмаган, табиат ҳодисаларининг гўзал ѐки хунук эканлигини баҳоламаган. Улар ўз диққат-эътиборларини ҳаѐтнинг асосий манбаи бўлган нарсалар воқеа-ҳодисаларга (ҳайвонларга) қаратганлар. Кейинчалик, овчилик ўрнига (ѐки у билан ѐнма-ѐн) деҳқончилик кириб келиши, инсоннинг ишлаб чиқариш фаолияти атрофидаги табиатни ўзлаштира бошлаши билан, табиатнинг ўзи ижтимоий орзу мезонлари билан баҳоланади, инсон учун табиатнинг хунук ва гўзал томонлари аѐн бўла бошлайди. Гўзалликни юксак даражадаги фойдалилик тарзида инъикос этиш гўзаллик кўринишларидан фақат биттасини ўз ичига олади. Ҳозирги даврда инсоният улкан вайрон қилиш қудратига эга бўлган ишлаб чиқариш кучларига ҳам эга бўлиб қолди. Табиатга «ўзлаштириш» нуқтаи назаридан муносабатда бўлиш ѐвузликдан бошқа нарса эмасдир. Инсон табиат ҳақида қайғуриб, ундан оқилона фойдаланиб, айни вақтда табиий ҳамоҳанглик сирлари ичига янада чуқур кириб бормоқда. в) Санъатда гўзаллик ифодасининг таҳлили табиатдаги, ижтимоий ҳаѐтдаги, турмушдаги гўзалликни тушуниш учун ўзига хос калит вазифасини ўтайди. Санъат гўзалликнинг мужассамлашган ифо-даси бўлиб, худди шу маънода уни «нафосат қонунларига кўра ижод қилиш соҳаси» деб аташ ўринли бўлади. Инсон фаолиятининг бошқа соҳаларида гўзаллик қонунларига риоя қилганда гўзаллик «ѐрдамчи вазифа»ни бажаради. Санъат соҳасида эса унга риоя қилмаслик санъатнинг ўзини бемаъни, моҳиятсиз қилиб қўяди.

Санъатдаги гўзаллик – ҳаѐтдаги гўзалликнинг инъикоси бўлиб, гўзаллик яратувчи ижодкорларнинг бошқа одамлардан фарқи шунда-ки, у бошқалар фаҳмлай олмаган гўзалликни ҳамма ерда кўра олиш, фаҳмлаш, сезиш, ҳис қилиш қобилиятига эгадир. Санъат воқеликнинг барча эстетик қирралари ва сифатларини қамраб олади, ҳатто мудҳиш ва хунук ҳодисаларни тасвирлаѐтганида ҳам гўзалликни тарк этмайди. Ўрта асрнинг жуда таъсирли оқимларидан бири Европа классицизми ижодкорлари юксак санъат аслида такомил ва гўзал бўлган, ижобий эстетик қийматга эга бўлган ҳодисаларни акс эттириши керак, деб қараган эдилар. Унинг вакиллари, шубҳасиз, жуда кўп бадиий қадриятлар яратганлар. Жаҳон санъати хазинасига улкан ҳисса қўшганлар (Корнел, Расин, Баженов ва бошқалар). Лекин санъат тарақ-қиѐтини фақат чиройли ва юксак мавзу томон йўналтириш унинг кўламини чеклаб қўйди. Натижада воқеликдаги мавжуд бўлган гўзалликнинг кичик бир бўлаги қироллар ва саркардалар сиймолари орқали ҳаѐт гўзаллиги бир томонлама тасвирланди. Оддий одамлар ҳаѐтининг бадиий ифодаси эса юксак санъатга лойиқ топилмади. Санъатда гўзал қиѐфани акс эттириш бошқа, қиѐфани нафис тасвирлаш бошқа нарса. Чернишевский воқелик гўзаллиги санъатдаги гўзалликдан юқори туришини уқтиради. У ҳаѐтдаги гўзаллик бирламчи, санъатдаги гўзаллик иккиламчи дейди. Чунки ҳаѐтда гўзаллик бўлмаса, санъатда ҳам у ифода топа олмайди. Лекин у жиддий хатога йўл қўяди. Чунки ҳақиқий санъат дунѐ гўзаллигини фақат сурат аксинигина эмас, балки ундаги гўзаллик моҳиятини ҳам намоѐн этади. Санъат ҳаѐтнинг бойлиги ва хилма-хиллигини, гўзаллик ва хунукликни, яхши ва ѐмон хислатларни акс эттиради ҳамда унда эстетик орзу муҳим аҳамият касб этади. Санъат гўзал ва хунук нарсаларни акс эттириш мумкин. Лекин санъатнинг ўзи ҳамма вақт ҳам гўзалдир! Чунки у ўз таркибига эстетик орзу, яъни гўзалликнинг зарурий хоссасини сингдиргандир. Кўп асрлар давомида санъат эстетик орзуни рўѐбга чиқаришнинг икки асосий йўналишини ишлаб чиққан:

1) Ижобий қаҳрамон рамзини яратиш, ижобий қаҳрамон – ижодкорнинг гўзаллик ҳақидаги эстетик орзусидир. 2) Салбий қаҳрамон – гўзалликнинг акси бўлган хунуклик, ярамаслик рамзи бўлиб, у ҳам эстетик аҳамиятга эга. Санъатда илғор эстетик орзунинг бўлиши санъат гўзаллиги билан боғлиқ зарурий, лекин ягона бўлмаган омилдир. Санъат гўзаллиги унинг ҳаққонийлигидан ажралмаган ҳолда қарор топади. Бадиий ҳақиқатсиз санъатда гўзаллик бўлиши мумкин эмас. Ҳақиқат ва гўзаллик бирлиги санъат тараққиѐтининг қонуниятларидан биридир. Шекспир «Гўзаллик қимматли ҳақиқат билан якунланиб, юз чандон гўзаллик кашф этади», дейди. Санъатдаги гўзаллик шакл ва мазмун бирлигида яхлит мушоҳада этилади. Инсон фаолиятида камолотга, гўзалликка интилиш кўп жиҳатлардан энг мувофиқ шаклни излаб топишда кўринади. Бу шакл эса фаолият бурчига, вазифасига, мазмунига мос келишини тақозо этади. Шаклнинг мазмунга мос келиши санъатдаги гўзаллик мезонидир. Гап ижтимоий аҳамиятли, ғоявий илғор, ҳаѐт ҳақиқатига эга бўлган мазмун ҳақида борсагина шаклнинг мазмунга мос келишига санъат гўзаллигининг мезонларидан бири сифатида қараш мумкин бўлади. Санъатдаги гўзаллик, унинг бадиий қиммати ҳаѐтни ҳаққоний тасвирлаш, гуманистик ғояларни ифодалаш, шакл ва мазмун уйғунлигини яратиш билан белгиланади. Воқеа-ҳодисаларнинг объектив эстетик аҳамиятини ифодаловчи қадрият сифатида гўзаллик субъектив эстетик баҳолаш орқали, кишиларнинг диди ва идеаллари воситасида қабул қилинади. Эстетик тарбиянинг муҳим вазифасикишиларда ҳақиқий гўзалликни тушуна олиш ва қабул қилиш қобилиятини шакллантириш ва ривожлантиришдир. Улуғворлик категорияси эстетиканинг яна бир муҳим категориясидир. Қадимги эстетикада «улуғворлик» ибораси тантаналиги ва аҳамиятлилиги билан ажралиб турадиган нутқнинг алоҳида услубини тавсифлаш учун

ишлатиларди. Улуғворлик муаммосига эстетик-назарий ѐндашиш III аср нотиғи Лонгин ѐзган «Улуғворлик тўғрисида»ги рисоладан бошланади. У улуғворликни нутқ гўзаллиги билан боғланиб кетган одатдан ташқари фикрлар ва эҳтирослар сифатида тушуниб, у инсонга ҳис-туйғули таъсир этувчи, уни қувонч ва ҳайратга солувчи куч деб уқтиради. XVII аср инглиз олими Э.Бѐрк фикрича, улуғворлик туйғусининг манбаидаҳшат ѐки шунга ўхшаш туйғулар кўзғатадиган барча нарсалар, воқеаҳодисалардир. Бѐрк улуғворликни инсонга ҳис-туйғули таъсир ўтказиш шакллари ичида энг кучлиси бўлган қониқмаслик туйғуси билан боғлайди: Гўзаллик қониқиш асосидаги эстетик завқланиш бахш этса, улуғворлик даҳшат ва қониқмаслик туйғусининг вужудга келтиради. Бошқа инглиз олими Т.Хоум фикрича, улуғворлик гўзалликдан фақат ўзининг кўлами билан фарқ қилади ва ижобий ҳис-туйғулар уйғотади. И.Кант фикрича, гўзаллик ҳам, улуғворлик ҳам қўпол, соф фойда маъносидаги манфаатдан холи бўлиб, ҳамма учун умумий аҳамиятли, мақсадга мувофиқлик ва зарурлик тасаввурларини ўзида мужас- самлаштиргандир. Улар ўртасидаги фарқлар: агар гўзаллик сифатдан олинган қониқиш орқали вужудга келса, улуғворликнинг заминида миқдор тасаввури ѐтади; гўзаллик ҳамма вақт жозибали, улуғворлик эса гоҳ ўзига тортади, гоҳ ўзидан қочиради ва нисбий ҳис-туйғулар қўзғайди. Чернишевский фикрича, улуғворлик табиий ҳодисаларга ҳам хос эстетик тушунчадир. Масалан, оддий шамолдан бир неча юз марта кучли бўрон улуғвордир, пасткаш ҳисоб-китоб ва интилишлардан юз карра кучли бўлган севги улуғвордир. Улуғворлик кўлами гўзаллик кўламидек чексиздир. Табиатда улуғворлик тимсоллари: океанлар, осмон, денгизлар, шаршаралар, тоғлар. Уларнинг умумийлиги-улканлигида, кенг кўламлигида. Улуғворлик қувонч, ҳайратланиш, тан бериш, шунингдек, баъзида қўрқув ҳиссини уйғотади.

Ижтимоий ҳаѐтда улуғворлик қаҳрамонлик ва мардлик билан қўшилиб кетади, уларни алоҳида-алоҳида мушоҳада этиш қийин. Улуғворликка хос эстетик ва ахлоқий сифатлар мавжуддир. Фидойилар, қаҳрамонларнинг қиѐфалари бир вақтнинг ўзида ҳам улуғворликни, ҳам мардликни намоѐн қилади. Улуғворлик ва пасткашлик қийматлари ҳам ўзгарувчан бўлиши мумкин. Инсоннинг табиат устидан ҳукмронлиги – яқин кунларгача улуғворлик тимсоли сифатида инъикос этиларди. Бундай муносабат экология бузилиши, Оролнинг қуриши, кишилар соғлиғининг ѐмонлашишига олиб келди. Табиат устидан ҳукмронлик қилиш эмас, балки у билан ҳамоҳанг бўлиш, ижтимоий фаол, ташаббускор, ижодкор шахсни шакллантириш – улуғворлик орзусининг асосий мазмуни. Улуғворлик санъатда ҳар томонлама ифодаланади, чунки у санъатнинг асосий мавзуларидан биридир. Қаҳрамонлик достонлари, лирик достонлар, қаҳрамонлик мусиқа асарлари, меъморчиликда улуғворлик турлича тасвирланади. Меъморчиликда улуғворлик алоҳида аҳамият касб этади. Меъморчиликда улуғворлик фақат миқѐс ўлчови билан ўлчанмайди. Масалан, айрим обидалар ўзларининг кенг кўлами билан улуғворлик касб этсалар, бошқалари ўта нафислиги, нозик ифодаси, ҳамоҳанглиги, атроф-муҳит билан узвий қўшилиб кетганлиги билан катта аҳамият касб этади. Масалан, Бобил минораси, Минораи Калон, Миср пирамидалари, Тож Маҳал кенг кўлами билан улуғворлик касб этса, Амир Темур даҳмаси, Шоҳизинда, Регистон майдони, Мир Араб мадрасаси, Исмоил Сомоний мақбараси ўзига хослиги билан улуғворлик ҳиссини уйғотади. Санъатда улуғворлик баъзида фожиалилик билан ѐнма-ѐн намоѐн бўлади. Масалан, Шекспир асарлари, Шашмақом, баъзи меъморий обидалар бир вақтнинг ўзида ҳам улуғворлик, ҳам фожиалилик руҳи билан суғорилган бўлади. Лекин ҳар доим ҳам эмас. Масалан, Регистон – улуғвор, лекин фожиали ҳис уйғотмайди, Макбет хоним фожиали, лекин улуғвор эмас.

Фожиалилик ва кулгилилик эстетик категориялари ѐрдамида ҳаѐт зиддиятлари ва тўқнашувлари баҳоланади ва мушоҳада қилинади. Фожиалилик ва кулгилилик ижтимоий хусусиятга эга тушунчалардир. Улар ѐлғиз инсонга хосдир, фақат ижтимоий муносабатлар жараѐнидагина намоѐн бўлади. Фожиалилик ва кулгилилик ўзаро боғлиқлиги ҳаѐтнинг мурак-каблиги, зиддиятлилиги, ҳаракатчанлигидан келиб чиқиб, уларни сан-ъат ѐрдамида яхшироқ англаймиз. Санъат асарларида фожиалилик ва кулгилилик яхлит намоѐн бўлади. Кўп ҳолларда фожиалилик ва кулгилиликнинг узвий чирмашиб кетиши илдизлари ижодкор истеъдодига бориб тақалади. Масалан, Шекспир асарларида фожиали ва кулгили томонлар шу қадар чирмашиб кетганки, уларнинг бирини иккинчисисиз англаш қийин. Фожиалилик муаммоси ҳар доим, фалсафий ва эстетик тафаккур эътиборини ўзига жалб қилиб келган. Фожиалиликда воқеий ҳаѐтнинг чуқур зиддиятлари ва тўқнашувлари ҳаѐт ва ўлим, озодлик ва зарурат, ақл ва туйғу, қонун ва бурч, шахсий ва ижтимоий хусусиятлар намоѐн бўлади. Шекспир ва Софокл асарлари, Достоевский, Шолохов рўмон-лари, М.Шайхзоданинг «Жалолиддин Мангуберди», «Мирзо Улуғбек» саҳна асарлари фожиа санъатига мисол бўлади. Фожиа санъати – инсониятнинг доимий ҳамроҳи. Инсон ўз орзуларини рўѐбга чиқариш учун бир умр интилади, курашади. Инсоният тараққиѐтининг барча босқичларида ижтимоий адолатсизликлар, му- носабатлардаги хилмахиллик, санъатда фожиали оҳанглар туғили-шига сабаб бўлади. Кулгилилик категориясида ҳам инсоннинг воқеа-ҳодисаларга муносабатларидан бири ифодаланади. Кулгили ҳолатларга фақат инсонгина кулги билан жавоб беради. Кулгилилик хунуклик билан боғлаб мушоҳада қилинади, хунукликнинг ўзи кулгили эмас, балки унинг гўзаллик даъво қилиши ва ўзини гўзаллик ўрнига қўйиши кулгилидир.

Кулгилилик бошқа эстетик ҳодисалар сингари ташқи ва ички томонларни ўзида бирлаштиради. Кулгилиликнинг ички томони – кенг маънодаги ҳазил (юмор) туйғусидир. Ҳазил туйғуси шахснинг табиий ва эркин, бевосита идрок этиши натижасида хилма-хил кулгили, беўхшовликларни кўриб, англаб, уларга кулги билан жавоб бериш қобилиятининг ифодасидир. Кулги инсоннинг руҳини кўтаради. Кулгилиликнинг ҳар хил кўринишлари санъатнинг архитектурадан бошқа деярли барча турларида намоѐн бўлади ва комедияда ўзининг тўла эстетик ифодасини топади. Кулгилилик тушунчаси комик тушунчадан кенгроқдир. Комик воқеа ижтимоий ва эстетик аҳамиятга эга бўлган ҳодисадир. Комедияда комик матн бўлади. Гоголь «Комедия учун қийшиқ бурун эмас, қийшиқ жон керак» дейди. Санъатда кулгилик турлари: Латифа – кулгили ѐки энг содда комик воқеа. Пародия – ҳажвий ўхшатма. Сатира (масҳара) – ҳаѐтнинг салбий ҳодисалари устидан аччиқ кулиш. Юмор (ҳазил-ҳажв), сарказм, лоф, аския, карикатура ва ҳ.к. санъатда кулгилилик турларига мисол бўлади. Кулгилиликнинг барча шакллари қанчалик эркин намоѐн бўлиш имкониятларига эга бўлиб борса, шунчалик кўп аҳамият касб этади. Беозор ҳазил-ҳажв туйғуси инсон ҳаѐтининг кулгили томонлари, унинг барча қирра ва зарраларини илғаб олиш ва фаҳмлаш қобилиятини ўстиришга ѐрдам беради ва у борган сари шахснинг маънавий-руҳий камолоти кўрсаткичи бўлиб бораверади.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т., 2003 йил. 2. Каримов И.А «Истиқлол ва маънавият». –Т.: «Ўзбекистон» нашриѐти, 1995 йил. 3. Каримов И.А. «Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура», 1-жилд, Тошкент, «Ўзбекистон» нашриѐти, 1996 йил. 4. Каримов И.А. «Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир». 3-жилд, Тошкент, «Ўзбекистон» нашриѐти, 1996 йил. 5. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиѐти кафолатлари». Ташкент, «Ўзбекистон» нашриѐти, 1997 йил. 6. Каримов И.А. «Маънавий юксалиш йўлида». Тошкент, «Ўзбекистон» нашриѐти, 1998 йил. 7. Каримов И.А. ―Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Ташкент, ―Ўзбекистон нашриѐти, 1999 йил. 8. Каримов И.А. ―Оллоҳ қалбимизда, юрагимизда. Тошкент, ―Ўзбекистон нашриѐти, 1999 йил. 9. Каримов И.А. ―Баркамол авлод орзуси. Тошкент, Шарқ нашриѐти, 1999 йил.

Похожие

Ахлокнинг асосий категориялари

Ахлокнинг асосий категориялари

Нафосат фалсафасининг асосий категориялари

Этиканинг асосий категориялари ва тамойиллари

Мавжудлик, узгариш богланишнинг асосий шакллари, фалсафий категориялари