Yoqilg‘i energetik resurslarini ishlab chiqish va iste’mol qilish. O‘zbekiston energetikasi - Энергетика - Рефераты

Yoqilg‘i energetik resurslarini ishlab chiqish va iste’mol qilish. O‘zbekiston energetikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

655.5 KB

Yoqilg‘i energetik resurslarini ishlab chiqish va iste’mol qilish. O‘zbekiston energetikasi Reja : 1. KO‘MIR SHAXTALARI VA KARZERLARI 2. NEFT VA GAZ QAZIB CHIQARISH 3. O‘ZBEKISTON ENERGETIKASINING RIVOJLANISHI 4. ELEKTROMEXANIKA ASOSLARI BO ’ YICHA UMUMIY TUSHUNCHALAR 4.1. TRANSFORMATORLAR HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHALAR 4.2. TRANSFORMATORNING TUZILISHI 4.3. TRANSFORMATORNING MAGNIT O‘ZAGI 4.4. TRANSFORMATORNING CHO‘L G ‘AMLARI

1. KO‘MIR SHAXTALARI VA KARZERLARI Ko ‘ mir shaxtalari -ko ‘ mirni yer ostidan qazib olish va transportirovka qiluvchi sanoat elektr motorlarni quvvati 1-3 kvt dan 1250-8800 kvt oralig ‘ ida bo ‘ ladi. Ko ‘ p xolatlarda 380 V, 660 V bilan almashtiriladi 250 kvt va undan yuqorı quvvatli motorlar uchun 6-10kV qo ‘ llanadi. Ishlash tartibi PKR. Ishlash sharoiti-og ‘ ir. 1-kategorıyaga bosh ventilyator, bosh ko ‘ taruvchi, qozonxona, yoritish suv ta’minoti va boshqalar kiradi. Ochiq qazib olinadigan kar’erlar. Elektr energiyani kar’erlardagi asosiy iste’molchilarni ekskovatorlardir. ESh - 14/65 ni quvvati 3516 kvt ni, ESh 80/100 quvvati esa 70 mVtni tashkil etadi. Elektr energiya ekskovatorlarga egiluvchan 6-10 kV kuchlanishli kabellar orqali beriladi, Ekskovatorlarni ish tartibi keskin o ‘ zgaruvchandir. Ikkinchi kategoriyaga tegishlidir. 2. NEFT VA GAZ QAZIB CHIQARISH Parmalash qurilmalari . Neft va gazni qazib olish uchun burgalashda parmani aylanishi yer ustida joylashgan elektr motorlari (rotorli qazish) turbinali burgalash yoki to ‘ g ‘ ridan - t o ‘ g ‘ ri quduqlarda joylashgan parmani ustiga joylashgan elektr burgalash bilan amalga oshiriladi, Burgalash qurilmalarini asosiy mexanizmlarini quvvati 125- 2000 kvt burgalash nasoslariniki 225-1480 kvt. Burgalash qurilmalarini motorlari quvvatlarini yig ‘ indisi 10 mvt ga sta- , di. Kuchlanish 660 B. (Elektr burgalashni quvvati 82 - 230 kvt I = 900 - 1650V,G = 50Gs, statorni diametri 215-250 mm, uzunligi 7,5-

12m) Neft qazib olish quyidagilar yordamida amalga oshiriladi; 1) tebranuvchi-stanoklar 2) Chuqur tushirilgan markazga intiluvchi elektr nasoslari 3) Kompressorlar Tebranuvchi stanoklarni quvvati 55 kVt ga yetadi, kategoriya 2, sos = 0,4 -0,7 Elektr nasoslari, diametr 103-123mm uzunligi 4,2-8 m., kuvvati 95 ket gacha, U=300-1000 V, sos =0,57-0,9 , kategoriya Kompressorlar uchun 220 kvt quvvatli dvigatellar o ‘ rnatiladi. U=b kv, ishlash tartibi-uzoq davom etuvchi, stansiyaga 16 gacha Kompressorlar va bir qator 55-72 kvt, U=380 V nasoslar o ‘ rnatiladi.Kategoriya 1. 3. O‘ZBEKISTON ENERGETIKASINING RIVOJLANISHI Turkiston energetika xo ‘ jaligini quvvati 1914- yilga kelib 20 ming o.k. dan ozgina oshgan bo ‘ lib, 51 elektr stansiyalardagi umumiy elektr motorlarni soni 500 tadan oshmas edi. 1917 yilgacha hozirgı O ‘ zbekiston hududidagi elektr stansiyalarini quvvati 3 ming kVt ni tashkil qilib, bir yilda, 3,3 mln.kVt C. elektr energiya yashlab chiqarilgan edi. Turkiston o ‘ lkasini elektrlashtirish rejasini tuzilishi katta axamiyatga ega bo ‘ ladi. 1923 yil Toshkent chekkasidagi Bo ‘ zsuv kanalida suv elektr stansiyasi (SES) qurilishi boshlandi. 1926 yil O ‘ zbekiston energetikasini birinchisi, o ‘ sha vaqtda O ‘ rta Osiyoda eng katta bo ‘ lgan 2 ming kVt quvvatli Bo ‘ zsuv SES ini birinchi navbati ishga tushdi.

Respublikada quvvat o ‘ sishini asosini O ‘ zbekiston energetika sistemasi tuzilgan paytda (1934 yil) Chirchiq-Bo ‘ zsuv yo ‘ nalishida 180 ming kVt quvvatli ketma-ket qurilgan suv elektr stansiyalari tashkil etdi. 1939 yilda Qizilqiya ko ‘ mir xavzasi negizida Quvasoy Davlat issiqlik elektr stansiyasi (DIES) ni 12 MVt quvvatli kondensasiyali turbina agregati va Toshkent to ‘ qimachilik kombinati issiqlik elektr stansiyasini MVt kuvvatli ikki turbinasi ishga tushirildi. Elektr stansiyalarni ko ‘ rilishi va sanoat korxonalarini rivojlanishi magistral elektr tarmoqlarini ko ‘ rish zarurligini keltirib chiqardi, Qodir SES ini ishga tushirilish bilan bir vaqtning o ‘ zida Respublikada birinchi bo ‘ lib bu SES dan Toshkentga elektr uzatuvchi 35 kV kuchlanishli ikki tizimli liniya foydalanishga toshpirildi. 1939-1940 yillarda 110 kV kuchlanishli havo liniyalari Quvasoy DIES ni Andijon shaxari bilan, Tavaksoy SES ini Chirchiq shaxari bilan bog ‘ ladi. Vatan urushi yillarida Toshkent atrofini bog ‘ lovchi 35 kV kuchlanishli halqasimon havo liniyasi ko ‘ rib bitkazildi, shimoliy sanoat rayonini elektr bilan ta’minlash uchun katta quvvatli «Severnaya» podstansiya ko ‘ rildi. 1943 yil Sirdaryo daryosida ko ‘ rila boshlagan 125 ming kVt quvvatli Far-xod SES i kmiyo sanoatini rivojlantirish va sug ‘ oriladigan yerlarni suv bilan ta’minlash imkonini berdi. 700 ming ga O ‘ zbekiston va qo ‘ shni respublikalari yerlarini uzaytirishga imkon beruvchi suv to ‘ g ‘ onlari ko ‘ riladi. Angren ko ‘ mir xavzasini o ‘ zlashtirilishi ikki issiqlik elektr stansiyasi 600 ming kVt quvvatli- Angren DIES ini va Olmaliq issiqlik

va elektr quvvati markazini (IEYu) ko ‘ rishga asos bo ‘ ldi. 1972 yil Sirdaryo DIES ida O ‘ rta Osiyda birinchı katta kritik parametrlari: par bosimi 240 ata harorati 545°S da ishlovchi 300 MVt quvvatli energetika bloki ishga tushdi. Hozirgi paytda Sirdaryo DIES ini 10 ta shunday quvvatli bloklari ishlamoqda. O ‘ rnatilgan uskunalar quvvatlarini yig ‘ indisi 11,0 mln.kVt bo ‘ lgan, 37 issiqlik va suv elektr stansiyalarini o ‘ z ichiga olgan O ‘ zbekiston energetika sis-temasi asosini yirik elektr stanisiyalarnı, shu jumladan Sirdaryo DIES (3,0mln. kVt), Toshkent (1,86 mln.kVt), Yangi-Angren (1,8 mln.kVt) va Navoiy DIZ i (1,25 mln.kVt) tashkil etadi. Ko ‘ rsatilgan elektr stansiyalarda yagona quvvati 150 dan 300 ming kVt bu gan 30 dan ortiq zamonaviy energetika bloklar o ‘ rnatilgan. Loyixa quvvati 3 mln. KVt va yagona energetika blokini quvvati 800 ming kVt li O ‘ rta Osiyo; eng katta bo ‘ lgan Tolimarjon issiqlik DIES ni ko ‘ rilishi davom etmoqda. Suv energetikasi O ‘ zbekiston Respublıkasini energetika vazirligi sistemasidagi bir necha suv elektr stansiya kaskadlar bilan belgilangan. Bularda O ‘ rta-Chirchiq SES lar kaskada suv xavzasiga ega va shu sababli 600 ming k1 quvvatli Chorvoq SES i va 165 ming kVt quvvatli Xodjikent SESi quvvat rostlash tartibida ishlaydi. O ‘ zbekiston energetika sistemasi O ‘ rta Osiyo Birlashgan energetika sistemasini tarkibiy qismi bo’lib, bunga undan tashqari Turkmaniston, Tojikiston, Q irg ‘ iziston va Janubiy Qozog ‘ iston energetika sistemasi kiradi. Hozirga va tda O ‘ rta Osiyo birlashgan energetika sistemasi (BES) amalda mustaqil mamlakatlar hamkorligidan

ajralgan holda ishlamoqda. Faqat Agadir-Olmata orasvs Shimoliy Qozog ‘ iston BES bilan bog ‘ laydigan va o ‘ tkazuv quvvati katta bo ‘ lmagan 500 kV kuchlanıshli aloqa liniyasi bor. O ‘ zbekiston Respublikasidagi hamma kuchlanishli elektr tarmoqlash uzunlıgı 220 ming.km.ni tashkil etib, bunda 500 kV kuchlanishligi 1,6 ming 220 kV-4,6 ming km, 0,4-10 kV -170 ming. km. 4. ELEKTROMEXANIKA ASOSLARI BO ’ YICHA UMUMIY TUSHUNCHALAR 4.1. TRANSFORMATORLAR HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHALAR Xalq xo ‘ jalıgining korxonalarida qo ‘ llanılayotgan transformatorlar elektrotexnologik uskunalarini elektr energiyasi bilan sifatli va ishonchli ta’minlashning garovi bo ‘ lib hisoblanadi. Sanoatning ayrim texnologik jarayonlarining tezligini o ‘ zgarmas tok dvigatellari yordamida keng ko ‘ lamda silliq rostlash mumkin. O ‘ zgarmas tok mashinalari ba’zi texnologik qurilmalarda, yerdagi va davo transportlarida hozirgacha keng qo ‘ llanilib kelinmoqda. Ishlab chiqarish korxonlarini, transportni, qishloq xo ‘ jaligini elektrlashtirish, elektrotexnologik qurilmalarni turli ko ‘ rinishlardan

foydalanish bilan bog ‘ liq. Elektrotexnologik qurilmalarning asosiy elementi bo ‘ lib elektr mashinalar va transformatorlar hisoblanadi. Transformatorlar elektromagnit statik apparat bo ‘ lib, aylanuvchan qismlari bo ‘ lmaydi, lekin ishlash prinsipi va tuzilishi elektr mashinalariga o ‘ xshash bo ‘ lganligi sababli elektr mashinalar guruhiga qo ‘ shib o ‘ rganiladi. Elektr stansiyalarda ishlab chiqarilgan o ‘ zgaruvchan tokni iste’molchilarga uzatish, elektr qurilmalari yordamida yetkazib berish va taqsimlash uchun uni kuchlanishini o ‘ zgartirish kerak bo ‘ ladi. O ‘ zgaruvchan tokni kuchlanishini o ‘ zgartirish ya’ni transformasiyalash uchun transformatorlar qo ‘ llaniladi. Elektrotexniklar uzoq masofalarga o ‘ ta katta elektr energetik quvvatlarni uzatish uchun mo ‘ ljallangan, kuchlanishi 1150 kV bo ‘ lgan transformatorlarni yaratdilar. Elektr stansiyalaridagi turbogeneratorlarning kuchlanishini kuchaytiruvchi quvvati 1000  1250 MVA ga teng bo ‘ lgan transformatorlar ham elektrotexnologik qurilmalarning nodir elementlari qatoriga kiradi. Elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatish uchun o ‘ zgaruvchan tok generatorlarining 6-30 kV li kuchlanishini transformatorlar yordamida 110, 150, 220, 330, 400, 500, 750, 1150 kV gacha kuchaytirib elektr uzatish tarmoqlariga uzatiladi. Kuchlanishning kuchaytirilishi tokning proporsional kamayishiga olib keladi va uzatish tarmog ‘ ıdagi quvvat isrofi tokning kvadratiga proporsional ravishda kamayadi. Shu sababli elektr stansiyalarida kuchaytiruvchi transformatorlarning qo ‘ llanılıshı maqsadga muvofiq bo ‘ ladi. Elektr energiyasini qabul qiluvchi, uzatuvchi yoki tarqatuvchi energetik tizimlarda ishlaniluvchi quvvati 6,3 kVA va undan ham yuqori

bo ‘ lgan transformatorlarni kuch transformatorlari (KT) deyiladi. Uch fazali kuch transformatorlarning quvvatlari 1250 MVA gacha, uch fazali gurux transformatorlarining quvvatlari esa (uchta bir fazali transformatorlardan hosil bo ‘ lgan) 2000 MVA gacha bo ‘ lib, og ‘ irligi esa 500 t. gacha boradi. Transformatorlarning elektr energiyani qabul qiluvchi cho ‘ lg ‘ ami- birlamchi, iste ‘ molchiga energiyani uzatuvchi cho ‘ lg ‘ ami-ikkilamchi cho ‘ lg ‘ am deyiladi. Nomlariga o ‘ xshash, har bir cho’lg’amga qarashli qiymatlar (masalan, tok, kuchlanish, quvvat, qarshilik va x.k.) birlamchi va ikkilamchi qiymatlar deyiladi (birlamchi tok, ikkilamchi qarshilik va x.k.). Transformatorlarning yuqoriroq kuchlanishli tarmoqqa ulangan cho ‘ lg ‘ ami yuqori kuchlanishli (yuqori kuchlanish) cho ‘ lg ‘ am deyiladi. Kichikroq kuchlanishli tarmoqqa ulangan cho ‘ lg ‘ ami quyi kuchlanishli (x.k.) cho ‘ lg ‘ ami, va nixoyat uch cho ‘ lg ‘ amli transformatorlarning yuqori kuchlanish yoki h.k. cho ‘ lg ‘ amlariga taalluqli bo ‘ lmagan - cho ‘ lg ‘ ami o ‘ rta kuchlanishli (h.k.) cho ‘ lg ‘ am deyiladi. Agar ikkilamchi cho ‘ lg ‘ am kuchlanishi birlamchinikidan kichikroq bo ‘ lsa - transformator pasaytiruvchi, aks holda - kuchaytiruvchi deyiladi. Bitta birlamchi va bitta ikkilamchi cho ‘ lg ‘ amli transformator ikki cho ‘ lg ‘ amli transformator deyiladi. Oar bir fazada uchtadan cho ‘ lg ‘ ami bshlgan, masalan, bitta yuqori kuchlanishli va ikkita quyi kuchlanishli, yoki teskarisi - bitta quyi kuchlanishli va ikkita yuqori kuchlanishli transformatorlar uch cho ‘ lg ‘ amli deb ataladi. Bir fazali yoki uch fazali transformatorlarning bitta fazasida uchtadan ko ‘ proq cho ‘ lg ‘ ami bo ‘ lishi mumkin. Bunday transformatorlar ko ‘ p cho ‘ lg ‘ amli transformatorlar deyiladi.

Kuch transformatorlari tuzilishi bo ‘ yicha ikki turga bo ‘ linadilar: moyli va quruq transformatorlar. Moyli transformatorlarda magnit o ‘ zak va cho ‘ lg ‘ amlar yaxshi izolyator va sovutuvchi modda hisoblangan transformator moyi to ‘ ldirilgan idishga joylashtiriladilar. Transformator moyi cho ‘ lg ‘ am izolyasiyalarini havoning zararli ta’siridan ham saqlaydi. Transformasiyalash koeffisientlarini o ‘ zgartirish uchun cho ‘ lg ‘ am- larida maxsus ulamalari bo ‘ lgan transformatorlarga ulamali transformatorlar deyiladi. Transformator o ‘ zgaruvchan tokning kuchlanishini qiymatini o ‘ zgartirish bilan birga, o ‘ zgaruvchan tokning fazalar sonini va chastotasini qiymatini o ‘ zgartiradigan moslamalar tarkibida ham ishlatiladi. Transformatorlarning nominal rejimi deb, ishlab chiqargan korxona tayyorlagan pasportida ko ‘ rsatilgan rejimga aytiladi. Transformatorlarning nominal qiymatlari - quvvat, kuchlanishlar, toklar, chastota va h.k. transformatorlarning pasportida ko ‘ rsatilgan bo ‘ lib, ular transformatorlarning nominal rejimini ko ‘ rsatuvchi boshqa qiymatlar, masalan, f.i.k. kabilarga ham taalluqlidir. Transformatorlarni nominal quvvati deb ikkilamchi cho ‘ lg ‘ amda Volt-Amper bilan o ‘ lchangan va pasportda ko ‘ rsatilgan quvvatga aytiladi. Transformatorlarni nominal birlamchi kuchlanishi deb, pasportda ko ‘ rsatilgan kuchlanishga aytiladi; agar birlamchi cho ‘ lg ‘ amni shoxobchalari mavjud bo ‘ lsa, u holda nominal kuchlanishi alooida taokidlanadi. Transformatorlarning nominal ikkilamchi kuchlanishi deb birlamchi cho ‘ lg ‘ amidagi kuchlanishi nominal kuchlanishiga teng bo ‘ lib, salt ishlagandagi ikkilamchi kuchlanishga aytiladi; agar ikkilamchi cho ‘ lg ‘ amida ulamalar mavjud

bo ‘ lsa, uning nominal kuchlanishi aloxida ta’kidlanadi. Transformatorning birlamchi va ikkilamchi cho ‘ lg ‘ amlarini nominal toklari deb, transformatorning pasportida ko ‘ rsatilgan va nominal quvvat va nominal kuchlanishlar bilan ma’lum bolanishda bo ‘ lgan birlamchi va ikkilamchi cho ‘ lg ‘ amlarning toklariga aytiladi. Bunda transformatorning f.i.k.i 100% ga yaqin deb faraz qilinib, ikkala cho ‘ lg ‘ amning nominal quvvatlari teng deb qabul qilinadi. Evropa va Osiyo davlatlaridagi kabi, O ‘ zbekiston Respublikasida ham uchlanish chastotasi 50 Gers (Gs) ga teng deb qabul qilingan. Kuchlanish, elektr yurituvchi kuch va toklarning vaqtga bog ‘ liqligi bu parametrlarning funksiyalarini sinusoidadan farqi deb, davriy funksiyalarni garmonik qatorga ajratilib, amplitudalarining qiymatlaridan eng katta deb hisoblangan uchta yuqori garmonik tashkil etuvchilarini amplitudalarining kvadratlarini yig ‘ indisini kvadrat ildizidan chiqarilgan natijasini, birlamchi garmonika amplitudasiga nisbatan foiz hisobida olinib, aniqlangan qiymatiga aytiladi. Quvvati 1000 kVt dan katta bo ‘ lgan transformatorlarda bu qiymat 5% dan katta bo ‘ lmasa va 1000 kVt dan kichiklarida 10% dan katta bo ‘ lmasa, kuchlanish, elektr yurituvchi kuch va tok sinusoidal shaklda deb hisoblanadi. Uch fazali kuchlanish yoki toklar tizimining simmetrik yoki nosimmetrikligini aniqlash uchun ularning vektorlari to ‘ g ‘ ri va teskari fazalar ketma-ketligiga ajratiladi. Agar vektorlar teskari ketma-ketligi vektorlar to ‘g ri ketma-ketligining 5% iga teng yoki undan kichik bo ‘ lsa simmetrik va 5% idan katta bo ‘ lsa tizim nosimmetrik tizim deb hisoblanadi. 4.2. TRANSFORMATORNING TUZILISHI

Transformatorlar o ‘ zgaruvchan tokning kuchlanishini o ‘ zgartirish- ga xizmat qilib, asosiy va yordamchi qismlardan iborat. Asosiy qism- transformatorlarning elektromagnit jarayonlarini vujudga keltiruvchi cho ‘ lg ‘ amlardan va magnit oqimni kuchaytiruvchi magnit o ‘ zakdan iborat. Yordamchi qismlar esa transformatorning quvvati, kuchlanishi, turlari va h.k. larga qarab, bir necha o ‘ nlab bo ‘ laklardan iborat. Ular qatoriga moyli transformatorlarning baklari, ulamani va cho ‘ lg ‘ amlarni bolovchi izolyatorlar va boshqalar kiradi. Transformatorning yordamchi qismlariga shuningdek: 1. Gaz relesi; 2. Kengaytiruvchi bak; 3. Gaz chiqaruvchi truba; 4. Sovutish radiatorlari yoki trubalari kiradi. 4.3. TRANSFORMATORNING MAGNIT O‘ZAGI Transformatorning magnit o ‘ zaklari elektrotexnik po ‘ latdan tayyorlanadi.

1 - rasm. Transformatorning umumiy ko‘rinishi: 1- cho‘lg‘amlar; 2- magnit o‘zak; 3-termosifon filtr; 4- izolyator; 5-radiatorli bak; 6-gaz chiqaruvchi truba;

Magnit o ‘ zakni tayyorlashda gisterezis va uyurma toklari ta’siridagi quvvat isroflarini kamaytirish tadbirlari hisobga olinishi kerak. Shuning uchun magnit o ‘ zaklarni tayyorlashda magnit yumshoq elektrotexnik po ‘ latdan foydalaniladi. Uyurma toklarni kamaytirish maqsadida elektrotexnik po ‘ lat tunukalar bir-biridan maxsus elektr himoyalovchi laklar yordamida qop-lanadi. Himoyalovchi lakning qalin-ligi transformator cho ‘ lg ‘ amlarining kuchlanishiga bog ‘ liq bo ‘ ladi. Magnit o ‘ zakni tayyorlash uchun ishlanilgan elektrotexnik po ‘ - lat tunukaning qalinligi o ‘ zakning magnitlanish chastotasiga bog ‘ liq, chastota f = 50 Gs bo ‘ lganda po ‘ lat tunukaning qalinligi 0,35 yoki 0,5 mm bo ‘ ladi. Transformatorning magnit o ‘ zaklari asosan ikki xil konstruksiyada, ustunli (sterjnevoy) (2,a-rasm) va qobiqli (bronevoy) (2,b-rasm) ko ‘ rinishda tayyorlanadi, keyingi paytlarda fazoviy ustunli magnit sistemalar ham tayyorlanmoqda. Uch ustunli transformatorning o’zaro bog ‘ langan magnit o ‘ tkazgichlari 3-rasmda ko ‘ rsatilgan, bu transformatorning xarakterli tomoni uning magnit tizimlarining nosimmetrikligidadir, chunki aloxida A , V va S fazalarining o ‘ zaklaridagi magnit zanjirlari bir xil emaC. O ‘ rtada joylashgan V o ‘ akning magnit zanjiri ikki chekkadagi A va S2-rasm. Transformatorning magnit o‘zagi: a) ustunli, b) qobiqli. 1. Ustun; To‘sin .

o ‘ zaklarnikidan qisqaroq, chunki uchala zanjirdagi magnit kuch chiziqlari bir-biri bilan ikki va nuqtalarda tutashadilar. Kuch transformatorlarining magnit o ‘ zaklari issiq holda juvalangan E41, 42, E43 markali yoki sovuq holda juvalangan E310, E320, E330 markali elektrotexnik magnit yumshoq po ‘ latlardan tayyorlanadi. Keyingi paytlarda elektr mashinasozlik zavodlarida elektr mashina va transformatorlarning magnit o ‘ zaklarini tayyorlashda sovuq holda juvalangan E310, E320, E330 markali po ‘ latlar keng ishllanilmoqda. Transformatorlarning magnit o ‘ zaklaridagi induksiya asosan 1,2 - 1,5 Tl, issiq holda juvalangan po ‘ latlar uchun 1,5-1,7 Tl ni va magnit o ‘ zagi sovuq holda juvalangan po ‘ latdan tayyorlangan moyli transformatorlarda induksiya 1,0-1,5 Tl tashkil etadi. 4.4. TRANSFORMATORNING CHO‘L G ‘AMLARI Transformatorlarning cho ‘ lg ‘ amlarini tayyorlashda asosan elektrotexnik misdan va alyuminiydan foydalaniladi. d О 1о B 2о в А 3-rasm. Magnit o‘zakdagi magnit kuch chiziqlarining o‘rtacha uzunligi

Transformatorlarning nominal kuchlanishiga asosan cho ‘ lg ‘ amlarni himoyalash materialining klassifikasiyasi tanlanadi. Transformatorning quvvatiga, kuchlanishi va tokiga asosan cho ‘ lg ‘ amning turi tanlanadi. Cho ‘ lg ‘ amlar uzluksiz, spiral g ‘ altakli (katushkali), bir qatlamli va ko ‘ p qatlamli silindrik, bir odimli va ko ‘ p odimli vint ko ‘ rinishidagi konstruksiyalarda tayyorlanadi. Vintsimon cho ‘ lg ‘ amlar bir necha parallel o ‘ tkazgichlardan iborat bshladi. Cho ‘ lg ‘ amning o ‘ ramlarini odimi bir yoki bir necha odimli bo ‘ lgan vint chiziqlari singari joylashtiriladilar. O ‘ ramlar orasida, hamda shoxobchalar orasida kerak bo ‘ lgan hollarda sovitish uchun moy o ‘ tar kanallari mavjud. Vintsimon cho ‘ lg ‘ amlarni izolyasion materialdan yasalgan silindrga joylashtirilgan uzun ensiz tayoqlarga yoki muvaqqat po ‘ lat silindrsimon qolipga o ‘ raladi. Vintsimon cho ‘ lg ‘ amlar transformatorning asosan quyi kuchlanish cho ‘ lg ‘ amlarida tokning qiymati 300 A dan kattaroq bo ‘ lganda qo ‘ llaniladi. Cho ‘ lg ‘ amlarning ko ‘ ndalang kesim yuzalari kattalashib ketgan taqdirda bunday o ‘ tkazgichlar parallel o ‘ tkazgichlarga bo ‘ linadi va bu o ‘ tkazgichlar o ‘ rtasida elektr yurituvchi kuch va tokni bir xilda taqsimlanishini ta’minlash uchun transpozisiya qilinadi, ya’ni parallel o ‘ tkazgichlarning o ‘ rinlari cho ‘ lg ‘ amning balandligi bo ‘ yicha almashtiriladi. Kuchlanishi 35kV va undan yuqori bo ‘ lgan transformatorlarda uzluksiz spiral g ‘ altakli cho ‘ lg ‘ amlar qo ‘ llaniladi. Ular bir-biridan kanallar bilan ajratilgan yassi gardishsimon (disksimon) o ‘ ramlardan iborat. Agar uzluksiz spiral cho ‘ lg ‘ am transformatorning yuqori

kuchlanish cho ‘ lg ‘ ami bo ‘ lsa, u holda transformasiyalash koeffisientini 5% atrofida o ‘ zgartirish maqsadida maxsus shoxobchalarga ega bo ‘ ladi. Almashinuvchi cho ‘ lg ‘ amli transformatorlarda yuqori kuchlanishli va quyi kuchlanishli cho ‘ lg ‘ amlarning ayrim qismlari o ‘ zaro shunday almashinib joylashtiriladiki, unda quyi kuchlanish cho ‘ lg ‘ amlarining o ‘ ramlari magnit o ‘ zakka yaqinroq joylashadilar. Almashinuvchi cho ‘ lg ‘ amlar ishlab chiqarishda murakkab texnologik jarayoni, qisqa tutashuvlarga bardoshsizligi; magnit o ‘ zakdan va bir-biridan izolyasiyalashning qiyinligi kabi kamchiliklari bilan konsentrik cho ‘ lg ‘ amlardan ajralib turadi:

Foydalaniayetgan adabiy o tlar:  Moskalenko V.V. Avtomatizirovanniy elektroprivod. M.: Energoatomizdat, 1986 g.  Spravochnik po avtomatizirovannomu elektroprivodu. M.: Energoatomizdat, 1980 g.  Chilikin M.G., Sandler A.S. Obshiy kurs elektroprivoda. M.: Energiya 1986

Похожие

Biodizel yoqilg'isini ishlab chiqish

O’zbekiston elektr energetika sohasining rivojlanish istiqbollari

O’zbekistonda energetikaning o`rni

Sanoat korxonalarida energiya ta’minoti va muqobil energiya manbali elektr stansiyalarni energetik samarali ishlashi

Quyosh elektr stansiyalari (qes)