Ўтказувчанлик ҳусусияти юқори бўлган материаллар.

Ўтказувчанлик ҳусусияти юқори бўлган материаллар.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Ў тказувчанлик ҳ усусияти ю қ ори б ў лган материаллар . Режа: 1. Асосий ў тказгич материаллар ҳақида маълумот. 2. Штамповкалаш учун ишлатиладиган материаллар. 3. Саноат шароитидаги жисмнинг механик ҳ оссаси.

1. Асосий ў тказгич материаллар ҳакида маълумот Электр ў тказувчанлиги ю қ ори б ў лган материалларнинг солиштирма қаршилиги нисбатан кичик б ў лади. ў тказгичдан ток ў та ё тганда бундай материалларда энергия исрофи ҳам анча кам б ў лади. ана шундай хусусиятлар таркибида қ ў шимчалар б ў лмаган соф металларга ҳосдир. Кумуш–солиштирма қаршилиги энг кичик  м мкОм   016,0  металлдир. Кумушнинг оксидланишга чидамлилиги юкоридир. Кумушнинг нархи юқори б ў лгани сабали ундан фақат ноилож ҳ оллардагина фойдаланилади. Электротехникада қ ў лланиладиган асосий ў тказгич материалларидан бири мис хисобланади. У табиатда кенг таркалган материал б ў либ, механик мустахкамликка ва яхши ў тказувчанликка эгадир. Миснинг қ иймати кумушникига нисбатдан бироз ю қ оридир. Электротехникада асосан “электролитик” мисдан фойланилади. Бундай мис электролиз усули билан яхшилаб тозаланиши натижасида унинг таркибидаги қ ў шималар миқдори 0,05-0,07% дан ортмайди. Ҳал қ аро стандартга мувофик тозаланган миснинг нормал шароитдаги солиштирма ў тказувчанлиги S = 58 мк c м/м, яъни м мкОм   017241,0  б ў лиши керак. Саноат шароитида мис сим ишлаб чи қ ариш жараёнида қ атти қ мис (МТ) учун м мкОм   017,0  қилиб олган. Ушбу симнинг механик ҳоссалари жадвалда келтирилган. 1. - ж адвал К ў рсатгич МИС Алюминий МГ ММ АТ АМ Ч ў зилишдаги мустахкамлиги МПа нисбий узайиши % Статик кайшкоклиги модани ГГа 250-500 0,5-2,5 122-132 200-280 18-25 177 160-120 0,5-20 72 80 10-25 65 Агар металнинг ч қиймати катта ва L L/  қиймати кичик б ў лса, зарур механик мустахкамликни таъхминлаш учун материалнинг кесим юзасини кичикроқ олса ҳам б ў лади. Тозаланган мис симларини тайерлашда

металлнинг механик ҳоссалари ҳисобга олинади. Қаттиқ миснинг эгилувчанлик чегараси 300 МПа га т ў ғри келади, бу эса мазкур металлдан электр ў тказувчи пружина тайерлаш имконини бермайди. ў тказгич материалларнинг механик ҳоссаларини яхшилаш мақсадида мис қотишмалари (жез ва бронза) дан фойдаланилади. Жез – мис билан рухнинг бирикишидан ҳосил б ў лган қотишмадир. Рух миқдорига нисбатан унинг механик ҳ оссаларининг ў згариши 11.1.- расмда келтирилган. Мазкур характеристикада асосан рухнинг маълум миқдорида жезнинг қ иймати (а) қ атти қ мисникига тенглашади, нисби узайиши эса юмшо қ миснинг каби (б) б ў лади. 11.2. –расм. а) б) 0 25 50 % 0 25 50 % 1-расм 2-расм 2. Штамповакалаш учун ишлатиладиган материаллар Бундай материални штамповкалаш анча қ улайдир. Жезнинг баъзи махсус турларига қ ир қ иш усули билан ишлов олиб берилади. Жезнинг турига қ араб ундаги рух ми қ дори 10-40% атрофида б ў лади. Жезнинг солиштирма қ аршилиги соф мисникидан ю қ ори б ў либ, бу қ иймат 0,04-0,35 мкОМ.м ни ташкил этади. Бронза – асосан мис билан қ алай бирикмасидан ташкил топган қ отишма б ў либ, ў тказувчи пружина тайерлаш максадида унинг махсус фосфорли (0,05-0,1% Р,3-7% Sn , 2,5% Al , 2% n ) ва бош қ а турлари қў лланади . Бронзанинг механик мустахкамлиги 1200 800  ч Мпа га я қ ин б ў либ, бу қ иймат қ атти қ миснинг қ ийматидан икки баробар ю қ оридир.

Бериллийли бронза (2,25% Ве) нисбатан эгилувчан б ў либ, унинг ч қ иймати 1350 Мпа гача к ў тарилади. Бронзанинг аксарият турларида  = 0,03  0,22 мк Ом.м б ў лади. Кадмийли бронзанинг (0,9  1,0 % Cd ) солиштирма каршилиги 0,019  0,21 кмОм.м, ч ў зилишдаги мустахкамлиги 650  700 Мпа б ў либ, унинг едирилишга чидамлилиги нисбатан ю қ оридир. Мазкур турдаги бронза электр тортгич симлари ва к ў тарма кранлар учун м ў лжалланган симлари тайерлашда ишлатилади. Алюминий – ў зининг электр ў тказувчанлик хусусияти жихатдан мисдан кейинги ў ринда турадиган ў тказувчи материалдир. Қ атти қ алюминийнинг механик мустахкамлиги юмшо қ алюминийга нисбатан 2 баробар орти қ , солиштирма қ аршилиги эса 60% юкоридир. Мис билан бир ҳ ил ў ткаувчанликка эга б ў лиши учун алюминий симининг к ў ндаланг кесим юзасини 60% ошириш талаб қ илинади. Бу эса алюминий ишлатилган электр машина ва жихозларнинг хажмли ва таннархи нисбатан катта бўлишига олиб келади. Ҳаво орқали электр ўтказгичларда алюмин-пўлат симлари кенг микёсда қўлланилади. Бундай симнинг ўзаги бир-бирига ўралган пўлат симлардан иборат бўлиб, унинг устидан эса алюминий симлари ўралади. Мазкур симларда механик кучланиш п ў лат, электр кучланиши эса алюминий материаллари зиммасига тушади. Когозли ва пардали конденсатор тайёрлашда изоляция катламлари орасида 5  10 мкм калинликка эга юпка алюминий зарвараклари ишлатилади. Соф алюминийдан (таркибидаги алюминий 99,95  99,99%) тайёрланган зарварақ электролитик конденсаторларда ишлатилиб, изоляция материали сифатида эса мазкур зарварақлар сиртига алюминий оксиди юритилади. Бундай изоляция қатламининг қалинлиги ўзининг жуда ҳам кичик қиймати билан ажралиб туради. 3. Саноат шароитидаги жисмнинг механик хоссаси .

Алюминий таркибига баъзи бошқа элементлар киритилиши орқали нисбатан юқори механик мустахкамликка эга ва ўтказувчанлиги деярли ўзгармаган (0,03 0,32 МкОм.м) металл олиш мумкин. бунга мисол қилиб алдрей (0,5  0,7% Mg,0,5  6Si, 0,3% Fe, қолгани Al) материалини келтириш мумкин. Темир – ў тказувчи материал сифатида нархи арзонлиги ва ю қ ори механик мустахкамлиги билан ажралиб туради . Ҳ атто соф темирнинг хам солиштирма қ аршилиги мис ва алюминийга нисбатан анча ю қ ори (  =0,1 мкОм м) б ў либ, мазкур қ аршилик ў згарувчан ток таъсирида янада ортади. Темир (п ў лат) симларнинг асосий камчилиги коррозияга б ў лган чидамсизлигидир. Шу сабабли, бундай симлар сирти ҳ имоя қ оплмаси (рух пардаси) билан копланади. Соф темирнинг механик мустахкамлиги нисбатан паст б ў лганлиги учун, алока ва электр узатгичларда (кишлок шароитида) тартибида 0,1-0,15% углерод, ч ў зилишдаги мустахкамлиги 700  750 Мпа б ў лган юмшок п ў лат ишлатилади. Бундай п ў лат асосан, кичик кувватли хаво электр узаткичларнинг симлари сифатида ишлатилади. П ў латдан ў тказувчи материал сифатида трамвайда, электрлаштирилган темир й ў л (метро)да рельс к ў ринишида фойдаланилади. ў тказувчан биметалл (к ў шметалл)-сиртига бир текис қ илиб мис қ опланган п ў лат симдир. Бундай сим таркибидаги мис ми қ дори 44  45% б ў либ, симнинг солиштирма қ аршилиги 0,03  0,04 мкОм га тенг. Биметалл симларининг таш қ и диаметри 1  4 мм,  r нинг ў ртача қ иймати (симнинг бутун кесим б ў йича) 550  700 МПа, i = SL / L 21% б ў лади. Бир километр узунликдаги бундай симнинг диаметрига нисбатан каршилиги (нормал шароитда ва ў згармас токда) 60 Ом/км ни ( б ў лганда) ва 4 Ом/км ( d =1мм б ў лганда) ва 4Ом/км ( d =4мм б ў лганда)ни ташкил этади. Бундай симлар электр ва ало қ а линияларида ишлатилади. Фойдаланилган адабиётлар :

1. И.Носиров «Материалшунослик» Тошкент Ў китувчи 1994 й. 2.М.Т.Нормуродов, Б.Е.Умирзоков, И.П. Пармонкулов «Электротехника материаллари ва қ урилмалари технологияси». Тошкент. Мехнат. 2004 й. 3. В.А.Мирбобоев «Конструкцион материаллар технологияси». 4. Ш.М. Камолов, А.Ш. Ахмедов “Электротехника материаллари” Т.1994 й. 5. Ш.М. Камолов, А. Ш. Ахмедов “Диэлектриклар” Ўқ ит. Тошкент 1990 й. 6. Тареев Б. М. “Физика диэлектрических материалов” М. Энергия 1982 й. 7. В. Е. Китаев “Электротехника ва электроника асослари” Т.1984 йил. 1. Н Г Дроздов, Н В Никулин “Электр материалларини урганиш” Тошкент. 1985 й. 9. Мозберг Р К “Материловедение” учеб. Пос. М. Выс. школа. 1991 г.

Похожие

Иссиклик ўтказувчанлик

Юқори частота фильтрлари

Электротехник материаллар классификацияси.

Турли металлар. ( Металл материаллар )

Металл бўлмаган конструкцион материаллар