Иссиклик ўтказувчанлик - Энергетика - Рефераты

Иссиклик ўтказувчанлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

333 KB

Иссиклик ўтказувчанлик Режа: 1. Иссиқлик узатиш асослари. 2. Асосий тушунчалар. 3. Иссиқлик ўтказувчанликнинг асосий қонуни.

Иссиклик узатиш асослари Жисмлар орасидаги иссиқлик алмашинуви ва иссиқликнинг бир жисм ичида тарқалиш процессларининг қонуниятларини ўрганадиган фан иссиқлик узатиш дейилади. Температуралар фарқи иссиқлик алмашинувининг зарурий ва етарли шартидир. Иссиқлик алмашинуви - бир жинслимас температу ра майдонига эга бўлган бўшлиқда энергиянинг (иссиқлик шаклида) ўз-ўзидан эркин кўчиши юз берадиган қайтмас процесс. Иссиқлик уч хил усулда: иссиқлик ўтказувчанлик, конвекция ва нурланиш усулида узатилади. Иссиқлик ўтказувчанлик-жисмнинг турли темпуратурали айрим қисмлари бир-бирига бевосита текканда иссиқлик энергиясининг тарқалиш процесси. Конвекция - кўпроқ ва камроқ қиздирилган суюқлик ёки газнинг аралашиши ёки кўчиши натижасида энергиянинг узатилиши процесси. Конвекция ҳодисаси фақат суюқлик ва газларда кузатилади. Нурланиш-энергиянинг электромагнитавий тўлқинлар воситасида узатилиш процесси. Жисмлар орасида нурий иссиқлик алмашинуви уч босқичда амал га ошади: кўпроқ қиздирилган жисм ички энергиясининг электромагнит тўлқинлари энергияси га айланиши, бу энергиянинг атроф-муҳитга тарқалиши, камроқ қиздирилган жисм томонидан ютилиши ва унинг исиши. Бу уч усул орқали иссиқлик узатиш иссиқлик машиналари, аппа - ратлари ва қурилмаларида иссиқлик алмашинувида одатда бир вақт да содир бўлади. Иссиқлик алмашинуви содир бўлаётган шароитга боғлиқ ҳолда бир усулда бошқа усулларга нисбатан кўпроқ иссиқлик узатилиши мумкин. Ҳар бир усул алоҳида-алоҳида қонуниятларга бўйсуниши туфай ли уларни айрим- айрим ҳолда кўриб чиқиш лозим бўлади. Асосий тушунчалар

Нотекис қиздирилган жисмда бир-бирига тегиб турган заррача лар орқали энергиянинг узатилишига иссиқлик ўтказувчанлик дейи лади. Газларда энергия кўчиши тартибсиз ҳаракатланадиган молеку лалар ёрдамида, металларда эса, асосан ўтказувчанлик электронла ри орқали, диэлектрикларда кристалл панжара ҳосил қиладиган зарраларнинг боғлиқ тебранишлари ҳисобига амалга ошади. Маълумки жисм қиздирилганда унинг молекулалари кинетик энергияси ортади. Жисмнинг кўпроқ қиздирилган қисмидаги зарра лар ўзининг тартибсиз ҳаракати давомида бошқа зарраларга урилиб ўзининг кинетик энергиясини бир қисмини узатади. Бир турдаги изотропик (барча йўналишларда бир хил физик ху сусиятларга эга бўлган жисм) жисм қиздирилганда унинг турли нуқталаридаги температураси вақт ўтиши билан ўзгариб, иссиқлик температураси юқори бўлган нуқталардан температураси паст бўлган нуқталарга тарқалади. +аттиқ жисмларда иссиқлик ўтказувчанлик усулида иссиқлик узатилиши температуранинг фазода вақт ўтиши билан ўзгаришида кузатилади. Вақтнинг айни пайтида кўриб чиқилаётган фазонинг барча нуқталаридаги температура қийматларининг йиғиндиси темпе ратура майдони дейилади. Агар жисм температураси координат ва вақт функцияси бўлса, у ҳолда температура майдони беқарор дейилади:0 / );,, , (      t z y x f t (1) Агар жисм температураси фақат координаталар функцияси бўлиб, вақт ўтиши билан ўзгармаса, температура майдони барқарор дейилади. 0 / );, ,(    t z y x f t (.2) Икки ўлчамли температура майдонининг тенгламаси: барқарор режимда: 0 / / ); ,(        t z t y x f t беқарор режимда: 0 / ;0 / ); , , (         t z t y x f t

Бир ўлчамли температура майдонининг тенгламаси: барқарор режимда: z t y t ва t x f t       / / 0 / ); (    беқарор режимда: z t y t ва t x f t        / / 0 / ); , (    Агар температура майдонида бир хил температурали нуқталарни туташтирсак изотермик сирт ҳосил бўлади. Изотермик сиртлар бир-бири билан хеч вақт кесишмайди. Уларнинг барчаси жисм сир тида тугайди ёки бутунлай унинг ичида жойлашади. Жисмнинг температураси изотер мик сиртларни кесиб ўтадиган йўналишлардагина ўзгаради. (11.1 -расм). N x t +∆ t ∆ n ∆ x 0 t t -∆ t q Бунда узунлик бирлигида температуранинг энг катта ўзгариши изотермик сиртга нормал n йўналишда содир бўлади. Температура ўзгариши  t нинг изотермадаги нормал бўйича n масофага нисбати температура градиенти дейилади: gradt n t n t n        0 ) lim( (3) Температура градиенти - изотермик сиртга туширилган нормал бўйича йўналган вектордир. Унинг температуранинг кўтарилиш томонига йўналиши мусбат йўналиш ҳисобланади. 1- расм .

3 Исси+лик ўтказувчанликнинг асосий +онуни Ҳар қандай жисм ёки фазонинг турли нуқталарида температуралар фарқи бўлгандагина иссиқлик тарқалади. Бу шарт иссиқлик ўтказувчанликка ҳам хос бўлиб, жисмнинг турли нуқталарида темпе ратура градиенти нолга тенг бўлмаслиги кераклигини кўрсатади. Изотермик сиртда жойлашган элементар юза F  дан оралиқ вақт   да ўтаётган Q  иссиқлик миқдори билан температура градиенти орасидаги боғланиш Фурье гипотезасига кўра қуйидагича ёзилади:    Fgradt Q   (4) Тенгламанинг ўнг томонидаги минус иссиқлик оқими йўналиши температуранинг пасайиши томонига бўлиб, температура градиенти йўналишига тескари эканлигини билдиради. (11.4) ифодадаги про - порционаллик иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти дейилади. Ихтиёрий сиртдан вақт бирлиги ичида ўтадиган иссиқлик миқдори иссиқлик оқими дейилади. Иссиқлик оқими Q билан белгиланиб ватт (вт) да ўлчанади. Иссиқлик оқимининг сирт юзасига нисбати солиштирма иссиқлик оқими ёки иссиқлик оқимининг зичлиги дейилади ва q билан белги ланиб Вт/ 2м да ўлчанади: gradt F Q q       (5) Векторлар q ва gradt нормалда қарама- қарши йўналишда жой лашган бўлади. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти модданинг қай даражада иссиқлик ўтказишини кўрсатади. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициентини (11.5) ифодадан топи шимиз мумкин: гр м Вт м град м Вт gradt q     / / 2  (.6)

Демак иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қиймати сон жиҳатдан температура фарқи 1 0 С бўлганда деворнинг бирлик қатлами дан ўтадиган солиштирма иссиқлик оқимига тенг. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти модданинг тузилиши, зичлиги, намлиги, бо сими ва температурасига боғлиқ бўлади. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  нинг аниқ қийматлари турли моддалар учун тажрибалар асосида аниқланади. Техник ҳисоблашларда  нинг қиймати жадваллардан олинади. Баъзи моддалар учун иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қиймати  , Вт/( к м  ): Кумуш .......................…458 Тоза мис ....................…390-400 Пўлат,чуян ..............…...45 -60 Қизил ғишт ................…0,55 -0,8 Бетон .................……......0,9-1,4 Ёғоч ........................…….0,11-0,17 Асбест ......................……0,09-0,19 Шлакли тола ..............….0,07 Сув (0-100 0 С)...............…0,55-0,7 Муз .........................……..2,5 Ҳаво (0-1000 0 С )...............0,024-0,075 Энг яхши иссиқлик ўтказгичлар металлар бўлиб, уларда  нинг қиймати 3 дан 458 Вт/( к м  ) гача ўзгаради. Енгил ғовак материаллар иссиқликни ёмон ўтказади, чунки уларнинг ғоваклари ҳаво би лан тўлган бўлади. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 0,2 Вт/( к м  ) дан кичик бўлган материаллар иссиқлик изоляция материаллари де йилади. Ҳўл материалнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти унинг қуруқ ҳолатидаги иссиқлик ўтказувчанлигига нисбатан анча катта бўлади. Бунга сабаб шуки, сув иссиқликни ҳавога қараганда 20-25 марта яхши ўтказади.

+урилиш материаллари ва иссиқлик изоляция материаллари учун  нинг қиймати 0,02 дан 3,0 Вт/( к м  ) гача бўлиб, унинг температурага боғлиқлиги қуйидаги тенглик билан ифодаланади: ] 1[0 t     (7) бу ерда:  -температура коэффициенти. Кўпчилик қурилиш материаллари учун 0-100 0 С температура оралиғида  = 0,0025. Тоза металлар учун  нинг қиймати температура ортиши билан камайиб боради. Томчисимон суюқликларда  нинг қиймати 0,08 дан 0,65 Вт/( к м  ) гача оралиқда ўзгаради. Газларнинг иссиқлик ўтказувчанлиги 0,005 дан 0,1 Вт/( к м  ) гача оралиқда бўлиб, температура ортиши билан ор тиб боради. Газлардан фақат водород ва гелийнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти бошқа газларникидан анча юқори қийматга эга. Молекуляр-кинетик назарияга кўра газларнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қуйидаги тенглик билан аниқланади: 3    wlC (8) бу ерда: w -молекулаларнинг ўртача ҳаракат тезлиги, l -молекула - ларнинг ўртача ҳаракатланиш узунлиги; С  -газларнинг ўзгармас ҳажмдаги иссиқлик сиғими;  -газларнинг зичлиги. Ясси бир +атламли деворнинг исси+лик ўтказувчанлиги 11.2 -расмда бир жинсли материалдан ишланган қалинлиги  бўлган ясси бир қатламли девор кўрсатилган. Деворнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти ва ташқи сиртларидаги температуралар t 1 ва t 2 , ўзгармас бўлиб, температура фақат девор сиртига пер пендикуляр бўлган ўқ X йўналишдагина ўзгаради.

Девор ичида иккита изотермик сирт билан чегараланган, қалинлиги dx бўлган элементар қатлам учун Фурье тенгламаси қуйидаги кўринишда бўлади:c xq t ва x q t ёки x t q          Интеграллаш доимийси С чегаравий шартлардан аниқланади: Х = 0 бўлганда t = t 2 ; с = t 1 ; x =  бўлганда 1 2 t q t t     бўлади. 2- расм. Бундан иссиқлик оқимининг зичлигини аниқлаш мумкин: t t t q         ) ( 2 1 (7) Агар c x q t     тенгликка c = 1 ва t q     қийматларни куйсак, температура эгри чизиғининг тенгламасини олиш мумкин: xt t tx     1 (8) Демак температура бир жинсли деворда тўғри чизиқ бўйлаб ўзгаради (11.7) формуладан иссиқлик оқимининг зичлигини топиб, деворнинг ясси сирти орқали вақт ичида узатилган умумий иссиқлик миқдорини топишимиз мумкин:     Ft qF Q    (9)

Ясси девор орқали иссиқлик ўтказувчанлик билан узатилган иссиқлик миқдори иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  , температуралар фарқи t  , девор юзаси F ва вақт  га тўғри пропорционал ва девор қалинлиги  га тескари пропорционал бўлади. 5 Ясси кўп +атламли деворнинг исси+лик ўтказувчанлиги Озиқ-овқат саноатида қўлланиладиган кўплаб иссиқлик алмашинув қурилмаларида иссиқлик ўтказувчанлиги турлича бўлган материал лардан ясалган бир қанча қатламли ясси девор орқали иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан иссиқлик узатиш процессини кўриб чиқамиз. 3 - расм . +атламларнинг қалинлиги 1 , 2 ва 3 билан, иссиқлик ўтказувчанлик коэффициентлари эса тегишлича 1 , 2 ва 3 билан белгиланган. Ташқи сиртларнинг температуралари t 1 ва t 4 берилган, қатламлар орасидаги температуралар t 2 ва t 3 номаълум. Бундай деворнинг барча қатламлари бир-бирига зич ёпишиб ту ради. Кўп қатламли девор орқали иссиқлик узатиш процессини барқарор режимда

кўриб чиқамиз, шу сабабли деворнинг ҳар қайси қатлами орқали, ўтадиган солиштирма иссиқлик оқими катталиги жиҳатдан ўзгармас ва барча қатламлар учун бир хил бўлади:); )( / ( ); )( / ( 3 2 2 2 2 1 1 1 t t q t t q         ); )( / ( 4 3 3 3 t t q     Бу тенгликлардан ҳар қайси қатламда температуранинг ўзгариши ни топамиз: ; ; 2 3 2 1 2 1     q t t q t t     (10) ;3 4 3  q t t   (11.10) тенгликнинг чап ва ўнг томонини бир-бирига қўшиб қуйидаги тенгликни ҳосил қиламиз: ) ( 3 3 2 2 1 1 4 1           q t t Бу нисбатдан уч қатламли девор орқали ўтадиган солиштирма иссиқлик оқимининг катталигини аниқлаш мумкин: 3 3 2 2 1 1 4 1 / / /           t t q (11) Кўп қатламли девор учун (11.11) формула кўринишда ёзилади:        n i i i nt t q 1 1 1   (12) Девор қалинлигининг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициентига нисбати   / девор қатламининг термик қаршилиги дейилади.  n i i i 1  - деворнинг тўлиқ ички қаршилиги дейилади. Баъзи вақтда кўп қатламли ясси деворни (11.12) тенгликка эквивалент иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти эл ни киритиб бир қатламли девор каби ҳисобланади:

      n i i эк t t q 1 2 1  (13) бу ерда:      n ii n ii эк 1 1    (11.14) (11.10) ва (11.12) формулалар асосида девор қатламлари ораси даги температуралар t 2 ва t 3 нинг қийматларини топишимиз мумкин: 1 1 1 2     q t t (1 5 ) 2 2 2 3     q t t 3 3 4 3     q t t Бир +атламли цилиндрик деворнинг исси+лик ўтказувчалиги Иссиқлик машиналари ва иссиқлик алмашинув аппаратлари деворларининг сиртлари, кўпинча, концентрик жойлашган иккита цилиндрик сирт билан чегара ланган бўлади. 4-расмда узунлиги чексиз l ички диаметри d 1 ва ташқи диаметри d 2 бўлган бир жинсли цилиндрик девор кўрсатилган.

4-расм. +увурнинг ички ва ташқи сиртларининг температуралари t 1 ва t 2 бўлиб, ўзгармасдан қолади. Температура майдони бир ўлчамли ва фақат радиал йўналишда камаяди. Девор ичида радиуси r ва қалинлиги dr бўлган элементар ци линдрик қатлам ажратамиз. У ҳолда ажратилган шу ясси қатламни девор си фатида қараш мумкин. Чекка сиртлар орасидаги температуралар фарқи dt ни чексиз кичик дейиш мумкин. Фурье қонунига кўра:dr dt F Q   , ёки элементар цилиндрик қатлам учун: dr dtlr Q   бундан : r dr l Q dt     2 (а) тенгликни  = const бўлганда интеграллаб қуйидагини оламиз: 1 2 2 1 2 1 1 2 1 ln] 2 [ ) ( ) )( 2 ( r r l Q t t r dr l Q dt r r t t           бундан цилиндрик девордан ўтувчи иссиқлик оқимини аниқлаш форму - ласини оламиз:

1 2 2 1 ln ) ( 2 d d t tl Q    Ю қ оридаги тенгликлардан кўриниб турибдики , цилиндрик деворда температура логарифмик эгри чизи қ бўйича ўзгариб боради . Исси қ лик о қ ими узунлик бирлигига нисбатан q е ва ички ёки таш қ и сиртга нисбатан q 1 ва q 2 ани қ ланиши мумкин : 1 2 2 1 ln )] ( 2[ d d t t l Q qе      (17) ) ln ( )] ( 2[ 1 2 1 2 1 1 1 d d d t t l d Q q      (18) ) ln ( )] ( 2[ 1 2 2 2 1 2 2 d d d t t l d Q q      (19) 7 Кўп +атламли цилиндрик деворнинг исси+лик ўтказувчанлиги Цилиндрик девор бир-бирига зич ёпишиб турган уч қатламдан иборат деб фараз қиламиз. Девор ички сиртининг температураси t 1 ва ташқи сиртининг температура си t 4 , қатламларининг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициентлари ,3 ,2 ,1    ва диаметрлари d 1 , d 2 , d 3 ва d 4 билан белгиланган (5-расм).

5-расм. Деворнинг ҳар бир қатламида температура лога рифмик эгри чизиқ бўйича ўзгариб боради. Кўп қатламли девор орқали иссиқлик узатиш процессини барқарор режимда кўриб чиқамиз. Шу сабабли деворнинг ҳар қайси қатлами орқали ўтадиган иссиқлик оқими Q , катталиги жиҳатдан ўзгармас ва барча қатламлар учун бир хил бўлади:1 2 2 1 1 ln)] ( 2[ d d t tl Q    2 3 3 2 2 ln)] ( 2[ d d t tl Q    3 4 4 3 3 ln)] ( 2[ d d t tl Q    λ 1 λ 2 λ 3

Бу тенгликлардан ҳар қайси қатламда температуранинг ўзгаришини топамиз:1 2 2 1 1 2 1 ln]) ( 2[ d d t tl Q t t       2 3 3 2 2 3 2 ln]) ( 2[ d d t tl Q t t      3 4 4 3 3 4 3 ln]) ( 2[ d d t tl Q t t      (11.20) тенгликнинг чап ва ўнг томонларини бир-бирига қўйиб қуйидаги тенгликни ҳосил қиламиз: ) ln 1 ln 1 ln 1( 2 3 4 3 2 3 2 1 2 1 4 1 d d d d d d l Q t t         Бу нисбатдан уч қ атламли цилиндрик девор ор қ али ўтадиган исси қ лик о қ ими Q нинг катталигини ани қ лаш мумкин : 3 4 3 2 3 2 1 2 1 4 1 ln 1 ln 1 ln 1 ) ( 2 d d d d d d t tl Q         (21) Кўп қ атламли цилиндрик девор учун (11.20) формула қ уйидаги кўринишда ёзилади : i i n i n d d t tl Q 1 1 1 1 1 ln 1 ) ( 2         (22) (11.22) тенгликка эквивалент иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти эк ни киритиб иссиқлик оқимини бир қатламли девордаги каби ҳисоблаш мумкин :      n i i i эк d d t t Q 1 1 2 1 ln ) ( 2  (23) бу ерда :        n i i i i n i i i эк d d d d 1 1 1 1 ln 1 ln   (24)

(11.22) тенгликдан фойдаланиб девор қатламлари орасидаги температуралар қийматини топишимиз мумкин :1 2 1 1 2 ln]) 2([ d d l Q t t     2 3 21 2 3 ln]) 2([ d d l Q t t     (.25) Шарсимон деворнинг иссиклик утказувчанлиги Иссиқлик манбаи шар ичида бўлиб, ўзгармас иссиқлик оқими шарсимон девор томон йўналган. Температура фақат радиус йўналишида ўзгаради. Ички сирт температураси t 1 , ташқи сирт температураси t 2 , девор радиуси r 1 , ташқи радиус r 2 . Радиуси r ва қалинлиги dr бўлган шарсимон қатламдан ўтаёт ган иссиқлик оқимини Фурье тенгламасидан топамиз: ёки dr dt r dc dt F Q ), ( 4 ) ( 2      ) ( ) 4( 2r dr Q dt      Охирги тенгликни t ва r бўйича интеграллаб, ўзгармас интеграл доимийсини r = r 1 , t = t 1 ва r = r 2 , t = t 2 чегаравий шартлардан аниқлаб, қуйидагига эга бўламиз: ) 1 1( ) ( 2 )1 1( ) ( 2 1 2 1 2 1 2 1 d d t t r r t t Q           (26)

Ихтиёрий шаклдаги жисмнинг иссиклик ўтказувчанлиги Юқоридаги параграфлардан маълумки, турли шаклдаги жисмлар учун алоҳида иссиқлик ўтказувчанлик тенгламаси мавжуд ва нотўғри шаклдаги жисмлар учун уларни кўллаб бўлмайди. Нотўғри шаклдаги жисм деворидан ўтаётган иссиқлик миқдори (масалан, девор ясси эмас ва эгри сиртлар билан чегараланган, ёки сирт цилиндрсимон бўлмай,овалсимон) қуйидаги тенглик бўйича аниқланиши мумкин:) ( 2 1 t t F Q ур     (27) бу ерда: F ур - сирт юзаси, уни жисм шаклига боғлиқ равишда аниқланади. Ясси ва цилиндрсимон девор учун F 2 / F 1 < 2 (бу ерда F 1 ва F 2 жисм ички ва ташқи сирти юзаси) бўлганда: 2/) ( 2 1 F F Fур   (28) F 1 / F 2 бўлганда цилиндрсимон девор учун: ) lg3,2( ) ( 1 2 1 2 p p F F Fур   (29) Шарсимон девор учун: 2 1 F F Fур   (30) Юқоридаги ифодалардан тахминий ҳисоблашларда фойдаланиш мумкин. Мураккаб объектлар учун иссиқлик ўтказувчанликни элементлари бўйича алоҳида ҳисобланади.Бу усул ҳам юқори аниқлик бермайди. Мураккаб объектлар учун иссиқлик ўтказувчанликни тажриба йўли билан аниқрок топиш мумкин. Агар деворнинг турли жойларида температура ҳар-хил бўлса, у ҳолда бутун девор учун қуйидаги ифода бўйича ўртача темпера тура аниқланади: ) .... ( ) .... ( 2 1 22 11 n nn ур F F F t F t F t F t        бу ерда: F 1 , F 2 ,... F n - бир хил температурали девор бўлими сирти юзаси;

t 1 , t 2 ,...., t n - алоҳида бўлимлар температуралари.

А Д А Б И Ё Т Л А Р 1. Нашокин В.В. Техническая термодинамика и теплопередача М., 1980 й. 1. Кудинов В.А., Карташов Э.М. Техническая термодинамика М., 2000 й. 2. Кириллин В.А., Сычев.В., Шейддлин А.Е. Техникавий термодинамика. Тошкент 1980 й. 3. Черняк О.В. Теплотехника ва гидравлика асослари. Тошкент, 1997 й. 4. Лариков Н.Н. Теплотехника. М.,1986 й. 5. Панкратов Г.П. Сборник задач по теплотехнке. М., 1986 й. 6. Андрианова Т.Н., Дзампов Б.В. и др. Сборник задач по технической термодинамике. М., 2000 й.

Похожие

Иссиклик узатиш

Ўтказувчанлик ҳусусияти юқори бўлган материаллар.

Ўта ўтказувчанлик ва ўта ўтказгичлар

Иссиклик алмашинув аппаратлари

Нурий иссиклик алмашинуви