Texnika taraqqiyotida energetikaning o’rni - Энергетика - Рефераты

Texnika taraqqiyotida energetikaning o’rni

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

186 KB

Texnika taraqqiyotida energetikaning o’rni Reja: 1.Texnika taraqqiyotida energetikaning o’rni. 2.Energetikani texnika taraqqiyotiga ta’siri. 3.Energiya tizimining boshqa tizimlar bilan bog’liqligi.

1. Texnika taraqqiyotida energetikaning o’rni Insoniyat jamiyatini rivojlanish, uning sivilizatsiya va taraqqiyot yo’lidagi yutuqlari bevosita mehnat unumdorligining yuksalishi va odamlar hayotidagi moddiy boyliklarni yaxshilanishi bilan uzviy bog’liq. Ilmiy-texnika va ijtimoiy taraqqiyot iste’mol qilinayotgan energiyani o’sishi va yangilarini, yanada ham foydalilarini o’zlashtirish bilan kuzatiladi. Zamonaviy mashinalar iste’mol qilayotgan energiya qiymati juda ham katta. Bu to’g’rida quyidagi taqqoslash o’rinlidir: dunyoni barcha aholisi kuniga 8 soatdan ishlab, bir yilda hozirgi paytda olinayotgan energiyani yuzdan bir ulushini ham ishlab chiqaraolmas edilar. Koinotimizda energiya iste’moli jarayoni juda notekis. Masalan, Norvegiyaning aholi jon boshiga elektr energiyasi iste’moli 1983 yilda 21350 kVt soatni, Burundida esa 11 kVt soatni tashkil etadi. Texnikaning hozirgi zamondagi rivojlanishi energiyani ko’p miqdorda iste’moli bilan tavsiflanadi va shu sababli ilmiy-texnika inqilobi davri bo’lib, oldingi rivojlanishlardan sifat darajasi bilan farq qiladi. Sifat darajasi birinchi navbatda ishlab-chiqarish kuchlarining yirik inqilobiy siljishlarida keng miqiyosda yuqori samarador avtomatika bilan jihozlangan mehnat qurollarida namoyon bo’ladi. Texnikaviy taraqqiyot va sivilizatsiyaning rivojlanishi qadimgi tarixiy davrlardan bevosita foydalanilgan energiya qiymati bilan bog’liq. Agarda insoniyat rivojlanishining birinchi bosqichlarida o’z mushaklarining va hayvon mushaklarining energiyasiga ega bo’lgan bo’lsa, keyinchalik ishni katta qismini mashinalar yordamida bajariladigan bo’ldi. Tabiat sirlariga kira borib, odamlar ularni o’z ehtiyojlari uchun ishlatishga harakat qilganlar. Energiyaning ko’p ishlatilishi insoniyatni atrof-muhit to’g’risidagi bilimlarini ortib borishi bilan ham bog’liq.

Energiyaga ehtiyoj uzluksiz orta borgan. Energiya manbalarini va energiyani bir turdan ikkinchi turga aylantirish yangi usullarini izlashga ehtiyoj sezilgan. Bugungi kunga kelib quyosh energiyasi, organik yoqilg’i energiyasi, kimyo energiyasi, daryo, dengiz va okeanlardagi suvni energiyasi, shamol energiyasi va yadro energiyasidan foydalanilmoqda. Kelajakda engil elementlar sintezidan hosil bo’ladigan termoyadro energiyasidan foydalanish muammosi ustidan ishlar olib borilmoqda. Bu muammo hal etilsa, energiya zahiralarning tugab borayotganligiga qaramasdan insoniyat energiyaga bo’lgan kelajakdagi ehtiyoji to’la qondirilishi mumkin. 2. Energetikani texnika taraqqiyotiga ta‟siri Texnikani shiddatli taraqqiyoti va uning hozirdagi darajasiga, energiyaning yangi turlaridan, birinchi navbatda elektr energiyasidan foydalanmasdan etib bo’lmas edi. Elektr energiyasi inson hayotida keng qo’llaniladi. Mubolag’asiz aytish mumkinki, zamonaviy jamiyatning mo’’tadil hayoti elektr energiyasiz tassavur etish qiyin. Elektr energiyasi sanoatda turli-xil mexanizmlarni harakatga keltirish uchun va bevosita texnologik jarayonlarda, transport keng foydalaniladi. Zamonaviy aloqa vositalarining - telegraf, telefon, radio, televideniya - ishlashi elektr energiyasidan foydalanishga asoslangan. Kibernetika, hisoblash mashinalari, koinot texnikasining taraqqiyoti elektr energiyasiz taraqqiy etmas edi. Elektr energiyasining asosiy xususiyati shundan iboratki, uni uzoq masofalarga oson uzatish va boshqa energiya turlariga kam yo’qotishlar bilan o’zgartirish mumkin. Insoniyat keyingi vaqtlarda sun’iy yo’l bilan olinadigan quvvat, atmosferada sodir bo’layotgan geofizik va geologik jarayonlar va hattoki koinotda sodir bo’layotgan jarayonlar quvvati bilan taqqoslash o’rinli. SHunday qilib, energetika tushunchasini sun’iy tizim - insoniyat tomonidan yaratilgan tizim sarhadlari bilan chegaralanmasdan, sun’iy tizimlar bilan tabiiy tizimlarni o’zaro uzviy bog’liqlikda qarash kerak.

Insoniyat tomonidan yaratilgan sun’iy tizimlar quvvati va tabiiy geofizik jarayonlar quvvatini quyidagi taqqoslashi keltirilgan. Quyosh yil davomida koinotga yirik miqdorda energiya nurlantiradi, ulardan er yuzasiga 5 / 10 8 km 2 ga teng bo’lgan erga taxminan 7,5 / 10 17 kVt / soatga teng bo’lgan energiya etib keladi. Bu esa 85600 mlrd. kVt quvvat demakdir. 1983 yilda erda energiyaning barcha turlaridan (80-83) / 10 12 kVt / soat energiya ishlab chiqarildi va foydalanildi. Dunyoda bir yilda 8360 TVt / soat elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Erning 1 km 2 yuzasiga o’rtacha quvvati 17-10 4 kVt ga teng bo’lgan quyosh energiyasi tushadi va birlamchi energiya manbalarining bu energiyadan foydalanish quvvati taxminan 19 kVt ga teng. Bu quvvatlar o’zaro 104 marotaba farq qiladi. Quyosh erning issiqlik muvozanatida katta o’rin tutadi. Uning erga to’g’ri keladigan nurlanish quvvati, insoniyat oladigan va tabiatda sodir bo’ladigan jarayonlar quvvatidan ko’p marotaba ortiqdir. Quyosh quvvatini, hozirgi davrda insoniyat foydalana olmayotgan, erning o’z o’qi atrofida aylanish quvvatidan (3 / 10 13 mlrd. kVt) bilan taqqoslash munkin. Biroq dunyodagi elektr stansiyalarning umumiy quvvatini (2 mlrd. kVt) hozirda ko’pgina tabiiy jarayonlar bilan taqqoslash mumkin. Masalan, koinotdagi havo oqimlarining o’rtacha quvvati (25-30) / 10 9 kVt ni tashkil etadi. O’z navbatida bo’ronlarning o’rtacha quvvati (30-40) / 10 9 kVt. Dengiz to’lqinlarining umumiy quvvati (2-5) / 10 9 kVt. Taqqoslashlar keltirilayotganda nafaqat turg’un elektr stansiyalarni quvvatini, balki harakatdagi energetik qurilmalar quvvati ham hisobga olish kerak. Masalan, dunyodaga barcha yo’lovchi tashuvchi samolyotlarning umumiy quvvati 0,15 / 10 9 kVt dan kam emas. Ayniqsa atmosferaning yuqori qatlamlarida uchuvchi o’ta yuqori tezlikka ega samolyotlar atmosferadagi azon qatlamiga yomon ta’sir etadi. Turg’un elektr stansiyalarining kam quvvatlilari ham biosferaga sezilarli ziyon etkazadilar, chunki ularning yil davomidagi ish davomiyligi katta. SHunday qilib energetik va boshqa qurilmalarni ishlatish, atmosferaning ifloslanishi va ko’p miqdorda organik yoqilg’ini yoqilishi natijasida uning havo tarkibi o’zgarishi;

dunyo ummonining ifloslanishi; gidro elektr stansiyasi qurilishi natijasida quruqliklarni suvga ko’milishi; o’rmonlarning kesilishi; issiqlik elektr stansiyalarining butun dunyoning umumiy issiqlik muozanatiga ta’siri katta muammolar keltirib chiqaradi. Energetik tizimlarni loyihalashtirayotganda, ularni rivojlantirish va foydalanish davomida atrof muhitga ta’siri barcha jihatlari tomonidan ko’rib chiqilishi kerak. Shuning uchun muhandis-energetikka tabiat va unda bo’layotgan hodisalar to’g’risida bilimlar juda zarur. 3. Energiya tizimining boshqa tizimlar bilan bog’liqligi Elektr va issiqlik energiyasi ishlab chiqaradigan energiya tizimi bevosita yoqilg’i ta’minlash tizimi, ya’ni birlamchi energiya manbalari, bilan bog’langan. Energiya tizimining qurilishi va ishlashi ko’p hollarda tabiiy omillarga bog’liq, masalan suv havzalarining joylashishi yoki energiya manbalari va iste’molchilarining geografik joylashishi. Biosferaning holati, uning ifloslanganlik darajasi, energetik qurilmalarning ishga bog’liq holda energiya tizimlarining ishiga va ularning texnik tavsiflariga cheklanishlar kiritadi. Energiya tizimini boshqarish nafaqat biosfera ta’siri jihatidan olib borilishi kerak, balki yoqilg’i ta’minlash tizimining omili, sanoatni va transportni energiyaga ehtiyoji omili va boshqa omillarni ham e’tiborga olish kerak. Bularni hammasi muhandis-energetiklarni keng miqyosida tayyorlash kerakligi to’g’risida guvohlik beradi. Zamonaviy muhandis nafaqat maxsus texnik doirada yaxshi fikrlashi kerak, balki qabul qilinayotga qarorlarni atrof muhitga ta’sirini ko’ra bilishi lozim. Masalan, suv elektr stansiyasi qurilishda, katta joydagi erlarni suvga ko’milishi oqibatida aholini yashash joylaridan ko’chirishga to’g’ri keladi, bu o’z navbatida odamlarning kundalik hayotini o’zgartirishga va qishloq xo’jaligiga zarar etkazishga olib keladi. Bundan tashqari bu stansiyaning qurilishi tabiat mikroklimatiga ham ta’sir etadi.

Rasm 2. Energiya tizimining boshqa tizimlar bilan bog’liqligi

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Fedorov A.A. Kameneva V.V. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatlmizdat 1984 2. Yermilov A.A. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatomizdat,1983 3. Gladilin L.V. Osnovi elektrosnabjeniya gornix predpriyatiy. M.: Nedra, 1980 4. Konavalova L.L., Rojkova L.D. Elektrosnabjeniya promishlannix predpriyatiy i ustanovok. M.: Energoatomizdat, 1989 5. Pravila ustroystva elektroustanovok. M.: Energoatomizdat, 1985 6. Spravochnik po elektrosnabjeniyu i elektroobrudovaniyu. T.1 i 2. M.: Energoatomizdat, 1986, 1987 7. Nasritdinov Sh.G. Kon elektrotexnikasi, III kism, Toshkent-1995.

Похожие

O’zbekistonda energetikaning o`rni

O’zbekiston elektr energetika sohasining rivojlanish istiqbollari

Gidro elektr stansiyalari (GES). Suv yig’ish elektr stansiyalari (SyES, GAES). MGD-generator

Suyuqliklar va gazlar dinamikasi faniga kirish. fanning maqsadi va vazifalari.

Sanoat korxonalarida energiya ta’minoti va muqobil energiya manbali elektr stansiyalarni energetik samarali ishlashi