Тадқиқотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари - Энергетика - Рефераты

Тадқиқотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73 KB

Тадқиқотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари Режа: 1. Тадқиқотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари. 2. Модел 3.Эксперимент орқали текшириш .

Тадқиқотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари. Бошида хар бир босқичнинг мазмунини, сўнгра эса тадқиқот жа раёнида уни амалга ошириш йўлларини кўриб чиқамиз. 1. ОБЪЕКТ. Бунда объектни танлаш кўзда тутилади. Юқорида кўрсатиб ўтилгандек, тадқиқот объектини танлашда хеч қандай принципиал чеклашлар бўлмасада, қуйидаги икки холатни хисобга олган холда бундай чеклашлар пайдо бўлиши мумкин: а) Маълум бир объектларининг ўрганилиши зарурлиги ёки мухимлиги. Бунда, галактикалар чиқарадиган радио тўлқинларни ёки корхонанинг қувват коэффициентини ошириш усулларини ўрганиш мумкин. Иккинчи йўналиш хозирда мухим амалий ахамиятга эга бўлиб, машинасозликда сохасидаги тадқиқот объектини танлашни тақозо қилади. Биринчи турдаги объектларнинг тадқиқотини фундаментал (назарий), иккинчи турдагиларни эса-амалий тадқиқотлар дейилади. Фундаментал тадқиқотлар - инсоният учун стратегик (истиқболли) аспектда мухим бўлиб, улар илм-фаннинг асосий вазифаси - кўп тармоқли хўжаликни унумдорлигини ошириш ва шу асосда халқ турмуш даражасини ортиришни таъминловчи амалий тадқиқотларнинг негизидир. б) Вақтнинг чегараланганлиги. Хар қандай тадқиқот, айниқса амалий тадқиқот, маълум даражада ва маълум бир чегараланган муддатда тугалланиши керак бўлади. Тадқиқотларни ўтказиш муддати, объект танлашга сезиларли чеклашлар қўяди. Шуни билиш мухимки, илмий тадқиқот объектини фақат "предмет" ёки қўл билан ушлаш мумкин бўлган ашё сифатида тушуниш керак эмас. Баъзида у хақикатдан хам предмет бўлиши мумкин, мисол учун электродвигател, ўзгартиргич ёки янги турдаги физик модда. Аммо илм-фан предмети сифатида материал бўлмаган субстанция хам бўлиш мумкин:

алгоритм, усул, принцип. Илм - фанни ўзи хам тадқиқот предмети сифатида бўлиши мумкин. 2 . Вазифа . Бунда вазифани танлаш кўзда тутилади. Турли вазифаларнинг, хаттоки танлаб олинган тадқиқот объектида ажратиб олинадиган сони, амалий жихатдан чексиздир. Аммо, шуни тушуниш фойдалики, фундаментал вазифаларнинг тўрт тури бўлади. Хар бир тадқиқот объекти бирон-бир нарсани исте ъ мол қилади ва бирон-бир нарсани ишлаб чиқаради. Бу бирон-бир нарса модда, энергия ёки ахборот кўринишида бўлиши мумкин. Хеч нима истеъмол қилмайдиган ва хеч нима ишлаб чиқармайдиган объектини кузатиб бўлмайди. Истеъмолсиз ишлаб чиқариш сақланиш қонунига зиддир. Ишлаб чиқаришсиз истеъмол қилиш эса махнога эга бўлмайди, агар унда бирон - бир нарса хосил қилиш мумкин бўлмаса. Шундай қилиб, хар қандай тадқиқот объекти кириш ( Х 1 , Х 2 , Х 3 , ..., Х n ), чиқиш ( У 1 , У 2 , У 3 , ..., У m ), ташқи таъсир ( Т 1 ,Т 2 ,Т 3 , ...,Т k ) ва нихоят кириш катталикларини чиқиш катталикларига ўзгартириш қоидалари F га эга бўлади. Ўзига мос мажмуаларни Х У Т , , орқали белгилаб, исталган объектнинг ишини қўйидаги кўринишда ёзиш ва кўрсатиш мумкин: У F X T  ( , ) Энди, исталган объектни тадқиқ қилишдаги қўйидаги тўрт асосий вазифани аниқлаш мумкин: 1) Тахлил (анализ) вазифасида, кириш таъсирлари Х ва уларни қайта ишлаш қоидалари F (объект қурилмаси) берилган бўлади. Бунда, чиқишдаги натижаларни аниқлаш керакдир. Тарихан, кўпчилик тадқиқот объектларида айнан тахлил вазифасининг ўзи биринчи бўлган. 2) Синтез вазифасида, ўзгартириш қонунлари F ва объектнинг тузилишини аниқлаш зарур бўлади.

3) Коррекция (тўғрилаш) вазифасида, кириш Х ва талаб қилинаётган чиқиш натижалари Ут берилган бўлади. Бунда талаб қилинаётган кириш таъсирларини Хт аниқлаш зарур бўлади (одатда Х га нисбатан маълум бир тузатишларни аниқлаш талаб қилинади). 4) Кўрсатилган уч турдаги вазифаларда назорат қилинмайдиган ташқи факторлар Т  F (мисол учун харорат, намлик ва бошқалар) ўзгармас хисобланган эди. Аммо уларнинг амалиётдаги ўзгаришлари, объектнинг иш натижаларига ахамиятли таъсир кўрсатиши мумкин. Шунинг учун барқарорлик вазифаси реал шарт-шароитларда тизимнинг ишга яроқлилигини аниқлашни бажаради. Модел . Табиатдаги объектлар уларда бевосита назарий ва амалий тадқиқотларни амалга ошириш учун жуда мураккаб бўлади. Илм-фан, шунинг учун объектлар билан эмас, балки уларнинг моделлари билан ишлайди ва фақат натижалар объектларда текшириб кўрилади. Модел тушунчаси на фақат табиий, балки ижтимоий фанларда, шунингдек санхатда хам кенг тарқалган. Бунда модел тушунчасига турлича махно берилади. Шуни билиш керакки, модел - бу тадқиқот объектини олдиндан танланган алмаштириш усулидир. Баъзида бундай алмаштириш объектни аналитик соддалаштирилган ифодасига ўтиш, яхни объектни маълум бир ахборот билан алмаштириш билан хосил қилинади. Баъзида объект табиатан ўзига бир хил бўлган ёки бир хил бўлмаган объект билан алмаштирилади (мисол учун дарё ёки тўғон ўзининг кичрайтирилган моделда ўрганилиши мумкин). Моделни танлаш - илмий тадқиқотларнинг назарий жихатдан қийин масалаларидан биридир. Тушунарлики, модел, объектда қўйилаётган вазифага адекват (мос) бўлиши керак. Мос келиш бу холатда, қўйилган вазифа учун ахамиятли бўлган объектни сифатларини моделда хосил қилиш махносини беради. Аммо, қандай қилиб, олдиндан объектнинг қайси бир сифатлари ахамиятлигини билиш мумкин? Тахкидлаш мумкинки, агар модел

аввалдан маълум бўлса ва объект тўғрисидаги билимларни аниқласа хам, унда тадқиқот ахамиятли, янги натижалар бермайди. Модел хар қачон гипотеза ва тахминдир. Фан ва техниканинг турли сохаларида кўплаб моделлар таклиф қилинади. Аммо, уларнинг барчасини тўрт классга бўлиш мумкин: оғзаки (вербал), график, математик ва физикавий моделлар. Вазифани ифодалаш (таърифлаш). Вазифани қўйиш ёки ифодалашни уни танлаш ёки вазифа юзасидан оғзаки тортишувлар билан алмаштириб юбормаслик керак. Вазифани қўйиш ва ифодалаш - бу берилган ва қидирилаётган ўзгарувчилар орасидаги ўзаро боғланишларнинг миқдорий тизимини аниқлашдир. Бунда бахзи бир, ўзаро боғланишларни, функциялар ва функционаллар кўринишида шартли белгилаш рухсат этилади. Тўғри ва аниқ ифодаланган вазифа, нима берилган ёки маълум хисобланади, нимани танлаш керак ва амалиётда хар қачон бор бўлган чекланишлар нимадан иборат деган тушунчаларга турлича махно беришга йўл қўймайди. Шунинг учун вазифани қўйиш, илмий тадқиқот алгоритмининг мураккаб босқичларидан бирига киради, чунки у ўрганилаётган сохани чуқур билишни тақазо қилади. Бу босқични мухимлиги сабаблиги, уни чизиқли электрик тўрт қутбли элемент мисолида кўриб чиқамиз. Агар кириш тебраниши U 1 (t) ва талаб қилинаётган U 2 (t) берилган бўлса, унда мос равишдаги тўрт қутбли элементни синтези масаласи унинг h(t) жавоби тариқасида қўйилиши мумкин. Унда, маълумки у қўйидаги формуладан аниқланади: U 2 ( t ) =     U 1 (  ) h ( t -  ) d  (1) Баъзида, тенглама вазифани ечими деб хисобланади, бу хатодир. Тенглама - вазифанинг қўйилиши бўлиб, бу тенгламадан h(t) ни хисоблаб чиқариш тадқиқотнинг алохида босқичидир.

5. ЕЧИШ . Вазифани ечиш - ўзгарувчиларнинг ўзаро боғланишларини очиб беришдир, бу ўзгарувчилар ифодалаш босқичида ноаниқ боғланишлар F, f,  билан белгиланган бўлади. Бунда қўйидаги асосий холлар учрайди: a) Олинган тенгламалар тизими (ёки бирон бир тенглама) математиканинг ривожи натижасида ўрганилган. Тадқиқотчининг вазифаси бунда ўзининг тенгламаларини математик тенгламалар билан солиштириш ва ўрнатилган қоидалар асосида уни ечишдан иборат бўлади; b) Олинган тенгламалар тизими олдин учрамаган ва математиклар томонидан ўрганилмаган. Бу холатнинг эхтимоллиги жуда кичик бўлади; c) Тенгламалар тизимини бир неча хусусий холлар учун ечиш мумкинлиги, бунда қандайдир соддалаштиришлар амалга оширилади (ночизиқликларни яқинлаштириш, кичик ахзоларни хисобламаслик ва бошқалар); d) Олинган тенгламалар тизимини ЭХМ ёрдамида сонли усуллар ёрдамида ечиш. Эксперимент орқали текшириш . Хар бир илмий тадқиқотлар, агар унинг натижалари экспериментал текширувдан ўтмаса, тугалланган деб хисобланмайди. Бунинг асосий сабаблари қўйидагилардир: - қабул қилинган объект моделининг адекватлиги тўғрисидаги ишончнинг йўқлиги; - вазифани қўйиш ва уни ечиш босқичидаги йўл қўйишларга ишончнинг йўқлиги; - ечиш босқичида хатоликларни пайдо бўлиши мумкинлиги. Экспериментал текширишларнинг махсулияти ва мураккаблиги, хозирда алохида илмий йўналишни яратилишига олиб келди, бу йўналиш экспериментлар назарияси деб аталади. Экспериментал текширишлар иккита ўзаро фарқланувчи натижаларга олиб келиши мумкин.

Биринчи холатда, экспериментал текшириш амалиёт учун етарли аниқлик билан назарияни исботлаб беради. Бунда тадқиқот тугалланган хисобланиб, унинг натижалари фойдаланиш учун берилади. Иккинчи холатда қабул қилиниши мумкин бўлмаган фарқлар кузатилади. Бунда тадқиқотлар циклини қайтариш зарур бўлади (моделни аниқлаш босқичидан бошлаб, Шуни тушуниш мухимки, циклнинг мавжудлиги (баъзида циклдан бир неча бор ўтишга тўғри келади) фан имкониятларининг етишмаслигидан эмас, балки унинг мохиятидан келиб чиқади. Фан гипотезларни яхни олдиндан аниқ бўлмаган тахминларни текширади.

А д а б и ё т л а р: 1. Закин Я.Х., Рашидов Н.Р. «Основы научного исследования» Т. 1981. 2. Севост ь янов А.Г. «Методы и средства исследования механико- технологических процессов текстильной промышленности» М. 1980. 3. Шенк Х. «Теория инженерного эксперимента» М. 1972. 4. Гучер И, Овчинский А.Г. «Элементы численного анализа и математической обработки результатов опытов» М. 1970.

Похожие

Тадқиқотларни ўтказиш босқичларининг мазмуни ва амалга ошириш йўллари

Илмий тадқиқотлар босқичларининг тахлили. объект, модел ва вазифани танлаш

Актив экспериментни тайёрлаш ва ўтказиш

Пассив экспериментни тайёрлаш ва ўтказиш

Экспериментларни режалаштириш, ўтказиш ва олинган натижаларнинг тахлили.