Рақамли электроника мантиқий алгебра асослари. Интеграл микрочизма асосида маълумотни қайта ишловчи рақамли қурилмалар. - Энергетика - Рефераты

Рақамли электроника мантиқий алгебра асослари. Интеграл микрочизма асосида маълумотни қайта ишловчи рақамли қурилмалар.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87 KB

Р ақамли электроника мантиқий алгебра асослари. Интеграл микрочизма асосида маълумотни қайта ишловчи рақамли қурилмалар. Режа: 1. Умумий маълумот. 2. Рақамли электроника қисмлари. 3. Мантиқий алгебра асослари.

1. Умумий маълумот. Электр асбоблар ва қурилмалар турли хил асосий элементлар ва ёрдамчи воситалардан тузилгандир. Энг оддий электр занжири ҳам учта таркибий қисмдан иборат. Ток манбаи, электр энергия истеъмолчилари (юклама) ва электр калитдан тузилади. Электр занжир оддийдан – мураккабгача ўзгариб боради. Ҳозирги замон электр занжирлари, ўта мураккаб, рақамли электроникага асосланган, ихчам қулай ва кенг имкониятга эгадир. Рақамли электрониканинг таркибий қисмини ЭҲМлар ва компьютерлар ташкил этади. Иккилик арифметика ва ЭҲм таркиби иккилик сондан “0” ва “1” дан иборат. Шу икки сон иштирокида исталган бошқа сонлар, ҳарфлар, сўзлар, мазмунлар, маънолар ва топшириқларни бажариш мумкин. Маълумки арифметикада шу вақтгача ўнлик сонлар тизими 0.1.2.3.4.5.6.7.8.9 ишлатилган, улар ёрдамида ҳар хил математик амаллар бажарилган. Ҳозирги замонда ЭҲМнинг математик тили бу иккилик сони яъни “0” ва “1” ҳисобланади. Иккилик сон тизими қандай тартибда ишлайди кўриб чиқамиз! Амалдаги ўнлик сонлар тизимини, иккилик сон тизимига ўтказиш учун махсус электрон қурилма “шифратор” ёки кодер ишлатилади. Шифраторлар ва дешифраторлар. Рақамли техникада ва автоматик бошқарув техникасида электрон қурилма “шифратор” ва “дешифратор” ишлатилади. Улар ҳар қандай сон ва сўзни иккилик сон тизимига ўтказиб ЭҲМга узатади ёки тесукари жараён иккилик сонни, ўнлик сонга ўтказади. “Шифратор” ва “дешифратор” ҳозирги замон ЭҲМларни ҳаммасига ўрнатилгандир. Улардаги мантиқий жараён қандай содир бўлади. Мисол сифати ўнлик сон тизимини иккилик сон тизимини уч разрядли ҳолатини кўрамиз.

Унлик сон тизими Иккилик уч разрядли сон тизими 0 1 2 3 4 5 6 7 000 001 010 011 100 101 110 111 Сонларни даражага кўтариб иккилик ва ўнлик сонлар тизимини кўрамиз. 10-тизим 10 1 =10 10 2 =100 10 3 =1000 10 4 =10000 2-тизим 2 1 (2)=10 2 2 (4)=100 2 3 (8)=1000 2 4 (16)=10000 Рақамли техникада “8” ва “16” асосга эга бўлган сонлар ишлатилади ва қулайликларни шу сонлар яратади. 2. Рақамли электроника қисмлари. Замонавий радиоэлектроника, автоматика ва рақамли тезника асосий таркибий тузилишни, қисмларини ташкил этади.  Мантиқий элементлар;  Триггерлар;  Рақамли интеграл микрочизмалар;  Индикаторли асбоблар; Бу электрон мураккаб қурилмалар ягона бир электрон техналогик тизимга асосланиб ўзаро боғлиқлик ҳолатида ишлайди.  Мантиқий элементлар;

Рақамли ҳисоблаш техникаси ахборотларни қайта ишлаш, улар мураккаб математик дискрет амалларни бажаришга мўлжаллангн. Улар электрон-платасида учта мантиқий элемент жойлашгандир. Бу “ВА” элемент; “ЁКИ” элемент “ЭМАС” элементидир. Ҳамда триггер (электрон калит) қурилмаси ҳам мавжуд. Мантиқий элемент номи, асосан мантиқий операцияларни рақамли техника ёрдамида моделлаштиришни назарда тутади. Мантиқий элементга сигнал юборганда “тўғри” ва “нотўғри” мазмунда юборилади. Масалан: “Ёритиш чироғи ёнган агар ток манбаи ва занжр туташган бўлса”. Агар лампа ёнмаса, “ЭМАС” элементи қўлланилади. Мантиқий элементлар ҳар хил жиҳозлардан иборат бўлиши мумкин. Масалан: Электромагнит реле, яримўтказгичли диод, транзисторлар, электрон ва неон лампалар. Интеграл техналогиялар асосида тайёрланган мантиқий элементлар энг кўп қўлланилади. Ярим ўтказгичли диод асосида қурилган “ВА” мантиқий элементи.A C 0 1 1 0 + U C A B C A B R þ ê Ярим ўтказгичли диод асосида қурилган ”ЁКИ” мантиқий элемент. A Â C 0 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 C A B C A B R þ ê 1 Транзистор ва фотоэлементга йиғилган “ЭМАС” мантиқий элемент.

R ê H L À Ë 1 0 2 Ã À - 4 , 5 â 2 0 ê 3 0 0 4 , 5 â R á Ê Ò 3 1 5 À V T 1 CЮқорига кўрсатилган барча мантиқий элементларни талблр йиғиб, кўргазма қурол сифатида ишлатиш мумкин.  Триггерлар; Триггер ҳам, рақамли электрониканинг асосий элементи ҳисобланади, улардан хотира сифатида фойдаланилади. Автоматик ва ҳисоблаш қурилмларининг элементидир. Триггер-инглизча сўз бўлиб “ўзим қўшаман” “ўзим ажратаман” деган маънони билдиради.  Механика триггер бу оддий электр калити (включатель ёки тумблер) бўлиб, у инсон ёрдами билан қўшади, ажратади.  Оддий триггер иккита “ЭМАС” мантиқий элементдан тузилган бўлиб, кириш ва чиқиш жойи ўзаро “ҳалқасимон” уланган. Биринчисини чиқиш иккинчисини кириш билан, иккинчисини чиқиш иккинчисини кириши билан уланган ҳолда ишлайди. Триггерни принципиал чизмаси.

R ê 1 + 4 , 5 â R á 1 Ê Ò 3 1 5 À V T 1 ÷ è ê è ø 1 ( 5 ) ÷ è ê è ø 2 ( 6 ) Ê Ò 3 1 5 À V T - 1 V T - 2 R á 2 R ê 2 Q Q R 5 - ò ð è ã ã å ð S R T Ҳозирги пайтда рақамли техникада фақат интеграл техналогия асосида тайёрланган триггерлардан фойдаланилади.  Рақамли интеграл микрочизмалар; Электрониканинг асосий элементи ҳисобланган интеграл микрочизмалар икки хил турга ишлаб чиқарилади. Аналогли ва рақамли интеграл микрочизмалардир. Рақамли интеграл микрочизмалар асосан дискрет ва импульсли сигналларни парметрларини ўзгартириш учун мўлжаллангандир. Уларни асосини транзисторли калитлар ташкил этади, улар ҳар лаҳзада кирган сигнал учун очиқ ёки ёпиқ ҳолатда бўлиши мумкин. Рақамли интеграл микрочизмаларни тайёрлаш техналогияси ниҳоятда мураккаб, уларга жойлаштирилган электрон асбоблар ўлчамлари нихоятда кичик “микрон”лар билан ўлчанади. Имкониятлари чексиздир.  Индикаторли асбоблар; Индикатор ташқи муҳит параметрлари ҳақида ахборот берувчи электрон асбобдир. Уларни ҳар хил турлари яратилган бўлиб, парметрлари жиҳатидан бир-биридан кескин фарқ қилади. Барча қўлланиладиган индикаторлар иккита катта гуруҳга бўлинади. Актив индикаторлар ва пассив индикаторлар.

 Актив индикаторларга электр энергияси ёруғлик энергиясига айланиб, қоронғи жойларда ишлашга имкон чратади. Уларга жажжи лампалар, ярим ўтказгичли светодиодлар ва рақамли неон лампалар киради.  Пассив индикаторларни ишлаш принципини электрон сигнал таъсирида ўзининг оптик хоссаларини ўзгартиради. Масалан суюқ кристалларга тайёрланган индикаторли таблолар, уларга кучланиш келса, ёритиш қоблияти ошади, бошқа пайт кўринмайди.  Матиқий алгебра асослари. Таркибида жойлашган қўйидаги электрон қурилмалар, мантиқий алгебра асосларини ташкил этади.  Сумматорлар;  Регистрлар;  Электр импульсли ҳисоблаш қурилмаси. Уларни ҳар бирини алоҳида таҳлил қиламиз!  Сумматорлар; (йиғиндилар) Алгебра ва арифметика мантиқий асосини йиғинди (сумма) ташкил этади. Сумматорлар ёрдамида “кўпайтириш” “бўлиш” ва “айириш” математик амаллар бажарилади. ЭҲМнинг ҳисоблаш қисмини ташкил этадиган сумматорлар арифметика ва алгебраик масалаларни ечишга имкон туғдиради. Сумматорнинг тўла чизмаси.H S S P H S S P S M P Si S Pi A i Pi - 1 Pi - 1 A i B i B i Si Pi 1  Регистрлар; Регистр ЭҲМнинг асосий жиҳози бўлиб, шифратор, дешифратор ва сумматор каби функционал масалаларни бажаришга мўлжалланган. Уларни

вазифаси ахборотларни ёзиб олиш, сақлаш ва узатишдн иборатдир. Регистр қурилмаси триггерлардан тузилган бўлиб, интеграл микрочизмаларга терилган. Регистрлар параллел ва кетма-кет бўлиши мумкин. Параллел регистрлар – триггерлардан иборат бўлиб ҳар бирига ахборот сигналини қабул қилиш учун битта кириш иккита чиқаришдан иборат. Рақамли электроника учун улар “оператив хотира” амалга ошириш учун хизмат қилади. Кетма-кет регистрларда битта кириш кетма-кет ахборотни узатиш учун ва охирги регистрлардан иккита чиқишдан олинади. Уларни чизмаси пастга берилган (4-расм).Ä Ä Ä Ä Ñ Ò1 Ñ Ñ Ñ Ò 2 Ò 3 Ò4 Q Q Q 1 2 ÷ è ê è ø " ¨ ç ó â " ê è ð è ø " ñ è æ è ø " ( ó í ã ò î ì î í ä à ) ÷ è ê è ø Электр импульслар ҳисоблагичлари (счётчик). Счётчиклар электрон ҳисоблаш машиналарига ҳамма қисмларини ишини назорат қилувчи, буйруқ (команда) бериш, импульсларни ҳисобини олиш, айланиш механизмини ишини назорат қилишдан иборат (ҳисоблагичлар олдинги мавзуларга жуда кенг ёритилган, танишб олинг).

Адабиётлар: 1. Демирчян К.С. Теорическая электро техника. Москва, 1985 г. «Энергия», 1-2 часть. 2. Матханов И.Н. Основы анализа электрических церей. Москва, 1985 г., «Энергия». 3. Федоров А.А. Электроснабжения пром.предприятия. Москва, 1976 г. «Энергия». 4. Веников В.А. Математические задачи энергетики. Москва, «Высшая школа», 1980 г.

Похожие

Микроэлектроника, интеграл чизмалар уларни тайёрлаш технологиялари.

''Электроника асослари'' фанининг ривожланиш босқичлари.

Raqamli o’lchash asboblari va ular yordamida har xil kattaliklarni o’lchash

Elektron asboblar. O’zgarmas va o’zgaruvchan tok zanjirlarida ishlatiladigan elektron voltmetrlar

Фаннинг қисқача ривожланиш тарихи. «ЭТНА» фанининг электроэнергетика йўналиши фанлари билан боғлиқлиги.