Илмий тадқиқотларга тайёргарлик кўриш - Энергетика - Рефераты

Илмий тадқиқотларга тайёргарлик кўриш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73 KB

Илмий тадқиқотларга тайёргарлик кўриш Режа: 1. Илмий - техник ахборот ва унинг даражаси 2. Ахборотни ўзлаштириш усуллари 3. Ахборотни йиғиш ва тизимлаштириш

Мураккаб ва катта сарфларини талаб қилувчи илмий тадқиқотларни ўтказиш зарурлиги ёки мақсадга мувофиқлиги масаласи ташкилий, иқтисодий ва бошқа харакатларга эга бўлган кўп йўналишларни ўз ичига олади. Қуйида, улар кўриб чиқилмайди, балки тайёргарликнинг ахборотли, услубий томонлари хакида мунозара қилинади. 1. Илмий-техник ахборот ва унинг даражаси (ранги) Илмий-техник тараққиёт натижасида, киритилган тушунчалардан бири- ахборотлар миқдорини хар 5 ёки 10 йилда ортиб боришидир. Бундан, тадқиқотчининг ўзига нисбатан чекланган сохаси бўйича хам барча адабиётларни кузатиб туришини қийинлиги ёки мумкин эмаслиги хақидаги хулоса чиқарилади. Бунинг исботи сифатида, илм-фанни турли сохаларида чоп этилаётган материаллар ёки мақолалар сони келтирилади. Бу кўпчилик холларда нотўғридир, чунки бунда "илмий ахборот миқдори" билан «мақоланинг варақларининг сони» аралаштирилиб юборилади. Маълумки, мақолалар ва бошқа манбалар ўзларининг илмий ва амалий қиймати жихатидан эквивалент (тенг) бўла олмайдилар. Шу сабабли, ахборот даражаси (ранги) деган тушунча киритилган. Бунда қўйидаги 10 даражадан фойдаланиш мумкин: Биринчи даража: Чоп этилган материалда, янги физик ходисалар ва эффектларнинг олинганлиги тўғрисида хабар берилади. Иккинчи даража: Олдиндан маълум физик эффектни қандайдир кўрсаткичлари бўйича тадқиқотлар ўтказилади (ташқи жараёнлар ўзгарганда ва унинг барқарорлиги; инерциалилиги; чизиқли ёки ночизиқлилик тури ва бошқалар). Учинчи даража: Тадқиқотнинг янги объекти ёки янги математик модел тавсия қилинади.

Тўртинчи даража: Янги вазифаларни шакл жихатдан қўйиш масалалари тавсия қилинади (шу қаторда ўзгарувчиларни ўлчовларини аниқлаш хам). Бешинчи даража : Тенгламалар тизимини олдин номаълум бўлган ечимлари кўрсатилади. Олтинчи даража: Олдин ечилган масалаларни, бошқа хусусий ечиш усуллари тавсия этилади. Еттинчи даража: Конструкторлик, технологик ва бошқа турдаги ютуқлар хақида, уларга эришиш йўллари кўрсатилмаган холда, хабар берилади. Саккизинчи даража: Олдин маълум бўлган масалаларнинг турларини конкрет сонли натижалари хақида маълумот кўрсатилиб ўтилади. Тўққизинчи даража: Маълум вазифаларни қўйишда ва ечишда пайдо бўлган бахзи бир ўзгаришлар тўғрисида хабар берилади (хисобга олган ёки олмаган, аниқлаш, кўрсаткичларни ўзгариши ва бошқалар). Ўнинчи даража: Олдин маълум бўлган вазифалар янги терминларда изохланади. Агар тасодифий холда юзта ( N=100 ) мақолалар танлаб олинса, улар даражалари бўйича тарқатилса, i -даражасига мос келувчи N i сон топилса, ва N i / N = f (i) диаграммаси қурилса, унда асосий кўпчилик ахбаротлар 6, 7, 8, 9 даражаларга тўғри келиши кузатилади. Бу даражадаги ахборотларни ўрганмасдан ўтказиб юбориш, унча катта зарар келтирмайди. Шундай қилиб, жуда кўпайиб кетаётган ахборотни кузатиб туриш учун қуйидаги схемани таклиф қилиш мумкин: ахборот даражаси аниқланади, хар бир материалга даражасига нисбатан тескари пропорционал вақт ажратилади, кичик даражали ахборотлар умумлаштириш йўли билан ўрганилади. Ахборот даражаси одатда чоп этилган материални кириш ва хулосалар қисмини ўқиб чиқиш орқали аниқланади. Тажриба шуни кўрсатадики, ушбу қисмлар бўйича даражани аниқлаш имконияти бўлмаса, бу материалнинг

даражаси пастлиги тўғрисидаги холатни тўғри бахолайди ва уларни жуда синчиклаб ўрганиш зарурлиги йўқолади. Ахборот миқдорини камайтиришнинг энг эффектив принципларидан бири - билимларни умумлаштиришдир. Умумлаштириш - бу ташқаридан туриб турли кўринишдаги ахборотларга ягона нуқтаи-назарни топишдир. 2. Ахборотни ўзлаштириш усуллари Илмий материаллар танлаб олингандан сўнг, улардан юқори даражадаги ахборотлар ажратиб олинади ва ўзлаштирилади. Ўзлаштириш - материални қайта ишлаш жараёни бўлиб, натижада у тўла тушунарли бўлади, яхни тадқиқотчининг "ўзиники" бўлиб қолади. Илмий мақолаларнинг мазмунини ўзлаштириш қуйидаги уч холат билан қийинлашади: 1) текстни қисқартириш бўйича редакциянинг талаби; 2) муаллифда ифодалаш мантиқини етишмаслиги; 3) муаллифларни, айниқса янги бошловчиларни, формал холатларга, юқори илмий кўринишда ифодалашга уринишлари. Тадқиқотчи учун бунда асосий йўл - ахборотни ўқиш орқали ўзлаштиришдир, бу жараён жуда чуқур индивидуаллашган бўлиб, психологик жихатдан кенг ўрганилмаган. Тажрибали тадқиқотчилар бунда қуйидагиларни тавсия этадилар: 1. Материални ўрганишдан олдин, унинг даражасини тушуниб олиш ва шунга мос равишда кўпроқ ёки озроқ вақт ажратиш керак. 2. Биринчи ўқишдаги тушунарсиз жойларга катта эхтибор бермаслик, яхни уларнинг илмий мазмунини тезда фикрлашга харакат қилмаслик лозим. Тушунтиришлар кейинги қаторларда бўлиши мумкин. Шунинг учун материални ўзлаштиришдан олдин, бутун текст билан умумий холда танишиб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлиб, тушунилмаган жойларга махсус белгилар қўйиб борилади.

3. Материални хақиқий ўзлаштириш, ўрганилаётган текстни қайта, баъзида эса бир неча марта қайталаб ўқиш билан бошланади. Материални тушунишнинг формаллашган кўрсаткичлари йўқ. Тушиниш - олдин олинган билимлар, солиштиришни билиш, гипотеза ва тахминларни илгари суриш, умуман мантиқий фикрлашга асосланган. 4. Янги, қийин ифодаланган натижаларни ўрганишда рахбарга ёки тажрибали тадқиқотчига мурожат қилиши мумкин. Аммо бу холатдан мехёрида фойдаланиш зарурдир, чунки бунда ишнинг ушбу босқичда вақт тежалса хам, мустақил фикрлашни ривожланишига йўл қўйилмайди. 5. Материални ўрганишни фақат қўлда қалам ва тоза варақ билан амалга ошириш керак. Қоғозда ёзиб қолдириш нафақат тушунишга, балки эсда сақлаб қолишга хам фойдали бўлади. 6. Кўп ўзгарувчиларга эга мураккаб тенгламаларни ва уларнинг хоссаларини тушуниш ва эсда сақлаб қолиш, одатда 1-2 ўзгарувчилар орқали амалга оширилиб, қолганларини вақтинча ўзгармас деб қабул қилинади. 7. Янги олинган ахборотни олдин маълум бўлганига келтиришга интилиши керак. Чунки янги ахборот олдин маълум бўлганининг умумлаштирилган ёки хусусий холдагиси бўлиши мумкин. 8. Ўзлаштиришда нафақат мантиқий кетма-кетликга ва исботларга ахамият берибгина қолмасдан, балки ахборотни оддий мисоллар орқали хам кўриб чиқиш керак бўлади. 9. Янги материал ўрганилаётганда, қуйидаги шиор остида ишлаш зарур: «Ғоялар (идеялар) хар қачон оддийдир, фақат уларнинг ифодаланиши мураккаб бўлиши мумкин». 3. Ахборотни йиғиш ва тизимлаштириш Хозирги пайтда, илмий ходимлар учун, ўзига янги бўлган билим сохасини ўзлаштиришдаги маълум бир қийинчиликлар ахборот

манбаларининг етишмаслигида эмас, балки уларнинг ортиғи билан тахминланганлигидадир. Бунда, қисқа йўл билан тўла ахборот берувчи манбаларни танлаш муаммоси пайдо бўлади. Нашр қилинадиган ахборот материаллари қуйидагилардир: монография шаклидаги китоблар ва ўқув қўлланмалари, республика ва хорижий давлатларнинг даврий нашрлари, илмий тўпламлар, экспресс - ахборотлар ва рефератив кўрсаткичлар. Китоблар . Хар бир тажрибали китобхон биладики, китобларда илмий муаммоларни бир хил тўғри ёритилиши билан бир қаторда, уларнинг шакли ва услубий жихатдан такомиллашганлиги турлича бўлиши мумкин. Янги бошлаётган тадқиқотчи бу камчиликни кўп сонли манбаларини юзаки ўрганиб чиқиш билан қоплайди. Аммо, тажриба шуни кўрсатадики, ихтиёрий холда танланган бир неча китоблар ўрнига биргина тўғри танланган китобни чуқур ўрганиб чиқиш яхши натижа беради. Журналлар . Хар бир илм - фан сохасида, одатда бир неча (баъзида, ўнга яқин) журналлар босиб чиқарилади. Бунда уларни ўрганишда қуйидагига амал қилиш керак: барча журналларни бахзи - баъзида кўриб чиққандан кўра, тўғри танланган оз сондаги журналларни доимий равишда кузатиб бориш яхши натижа беради. Бунда, 3-4 та мамлакатимиз ва шу сондаги хорижий мамлакатларнинг журналларини ўрганиб бориши мақсадга мувофиқ бўлади. Даврий илмий тўпламлар . Бу тўпламлар йирик ўқув ва илмий институтлар томонидан йилига бир-икки маротаба чиқарилади. Улар журналларга эквивалент бўлиб, аммо кўпроқ махсус мазмунга эга бўлади. ЭКспресс ахборотлар ва рефератив журналлар . Бу турдаги ахборот манбалари Республика ахборотлар фонди институти томонидан босиб чиқарилади ва қуйидагиларга бўлинади: а) Рефератив журнал ( РЖ ) - китоблар, мақолалар, кашфиётларнинг қисқача аннотацияларини ўз ичига олади ва хар ойда бир маротаба турли йўналишлари бўйича босиб чиқарилади;

б) Экспресс ахборот ( ЭА ) - махсус журналларда босиб чиқарилган энг мухим материаллар тўла холда таърифланади; в) «Сигнал ахборот» ( СА )- республика фондига келиб тушган барча материаллар руйхати берилади, хар ойда бир маротаба чоп этилади; г) Рефератив картотекалар ( РК ) ва чеккалари перфорациялашган рефератив карталар - фақат илм-фаннинг бахзи бир йўналишлари бўйича чоп этилади; д) Фан ва техниканинг ютуқлари - фан ва техниканинг турли сохаларидаги энг кейинги ютуқлар обзори берилади; е) Депонизациялаштирилган илмий ишлар - бу материалларни библиографик кўрсаткичларидир. з) Халқаро ва республикада ўтказиладиган илмий схездлар, конференциялар, конгресслар ва кўргозмаларнинг бюллетени. Энди бошлаётган тадқиқотчилар учун рефератив журналлар ва экспресс-информацияларни доимий тарзда ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Бундай ўрганишда икки боскични ажратиш мумкин: Биринчи боскич - ахборот манбасини кидириш. Урганишни, тадкикот утказиш мулжалланган йуналишга багишланган монографиядан бошлаш керак булади. Бунда бир йула икки максадга эришилади: би- ринчидан тадкикот муаммосига замонавий нуктаи назар хамда тадкикот услубиети ва унга эришиш йуллари билан танишиш, ва иккинчидан асосий адабиетлар билан танишиш, чунки монографиялар етарли даражадаги тула библиографик курсаткичга эга булади. Адабий манбаларини танлашдаги кейинги кетма-кетлик куйидагича булиши мумкин: - библиографияда курсатилган адабиетлар билан танишиш, булар китоб, брошюра, журналлардаги маколалар, диссертациялар ва бошкалар; - фан ва техниканинг йуналишига мос келадиган рефератив журналлар ва ахборотли нашрларни ( экспресс ахборот, сигнал ахборот ва бошкалар) куриб чикиш;

- йуналиш буйича махсуслаштирилган журналларни урганиш. - илмий-тадкикот институтларининг тупламлари, конференциялардаги махрузаларнинг тезислари, диссертация авторефератларини урганиш. Барча танланган ахборотлар карточкаларга киритилган ва картотека сифатида йигилган булиши керак. Бундай картотека керакли материалларни зарур пайтда кидиришни енгилаштиради. Иккинчи боскич - ахборот манбалари билан танишиш. Ахборотни урганиш уз навбатида икки кетма-кетликдан иборат булади: танишиш ва укиш. Ахборот манбасини урганиш куйидаги схема оркали амалга оширилади: Диққат килиш об p екти Олинадиган ахборот Жилд - Китобнинг номи ва муаллифининг исми шарифи Зарварақ - Нашр номи ва йили, номери (1-,2-ва бошка, тузатилган, тулдирилган) Чикиш ма o лумотлари - Оригинал китоб еки таржима топширилган ва терилган саналар Аннотация - Асосий мазмун Укувчилар категорияси Мундарижа - Булим ва параграфлар мазмуни Ма o лум бир бўлимларнинг хажми. Ахборотларни, билимларни йиғиш техникаси турлича бўлиши мумкин. Аммо, принципда илмий - техник ахборотларни йиғишда уларни механик йиғинди сифатида эмас, балки мантиқан ўзаро боғланган холда, яхни илмий тадқиқотларни алгоритми асосида йиғиш, мақсадга мувофиқ бўлади. Амалда бу, йиғилаётган ахборотларни бўлимлар бўйича рўйхатини тузиш билан боғлиқ бўлади. Бунда қуйидагилар тавсия қилинади:

1) Масалани қўйилишини ва унинг ечимини тушуниб олиш ва бу хақда албатта ёзиб қўйиш керак бўлади. Яхни, бунда кейинчалик ўрганиш мақсадида, механик кўчирмалардан қочиш керак. 2) Белгилашларнинг хаммаси хам стандартлаштирилмаганлиги ва бир хил катталикларни турлича белгилашлари сабабли, белгилашларнинг ягона тизимини киритиш мақсадга мувофиқдир. 3) Янги ахборотни маълум бўлганларга нисбатан қўшимча сифатида тушунишга харакат қилиш керак ва бунда олдин қилинган ёзувларга тегишли ўзгартиришларни киритиш мақсадга мувофиқдир. 4) Манбани тушунишни кенгайтириш мақсадида, ўрганилаётган хар бир манба юзасидан максимал имконият даражасида қўшимчалар ва тушунтиришлар қилиш керак. 5) Эсда сақлашнинг енгиллаштириш ва кўргазмалилигини та o минлаш мақсадида, бир неча оддий тушунтиришлар, расмлар, графиклар ва схемаларни киритилиши зарур бўлади. 6) Хар бир ишлаб чиқилаётган манбани содда сонли мисоллар билан тўлдириб бориш, яхни киритилган формула ва алгоритмларни ишга яроқлигига ишонч хосил қилиш керак бўлади. 7) Вақти - вақти билан картотека мазмунини кўриб чиқиш ва материалларни умумлаштириш мақсадга мувофиқдир. Бунда бир неча ёзувлар биттага бирлаштирилади. 8) Янги ғоя, фикрларни тушуниб олишга ўзаро фикр алмашуви хам ёрдам беради - оғзаки сухбат, ёзувлар билан алмашиш, махрузалар қилиш ва бошқалар.

А д а б и ё т л а р: 1. Закин Я.Х., Рашидов Н.Р. «Основы научного исследования» Т. 1981. 2. Севост ь янов А.Г. «Методы и средства исследования механико- технологических процессов текстильной промышленности» М. 1980. 3. Шенк Х. «Теория инженерного эксперимента» М. 1972. 4. Гучер И, Овчинский А.Г. «Элементы численного анализа и математической обработки результатов опытов» М. 1970. 5. Румшинский Л.З. «Математическая обработка результатов экспериментов» М. 1971. 6. Гусенов Ф.Г., Мамедов С.С. «Планирование эксперимента в задачах электроэнергетики» М. 1988.

Похожие

Илмий-тадқиқотларнинг асослари

Даврий электр юритувчи куч, кучланиш ва токнинг ўртача қийматлари. Вектор диаграммаларини кўриш.

Илмий тадқиқотлар босқичларининг тахлили. объект, модел ва вазифани танлаш

Экспериментларни режалаштириш, ўтказиш ва олинган натижаларнинг тахлили.

O‘zenergoinjiniring