Tozalash jarayoni va qurilmalarini modellashtirish asoslari - Экология - Рефераты

Tozalash jarayoni va qurilmalarini modellashtirish asoslari

Загружено в:

14.09.2022

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Tozalash jarayoni va qurilmalarini modellashtirish asoslari Reja: 1. O’ xshashlik nazariyasining ahamiyati 2. O’ xshashlik teoremalari va mezonlari. 3. Modellashtirishning asosiy printsiplari.

O’xshashlik nazariyasining ahamiyati Yangi texnologiya jarayonini tashkil etish uchun avval laboratoriya sinov qurilmalarida tajriba olib boriladi. Bu qurilmalarda tekshirilayotgan jarayonning texnikaviy jihatdan mukammal va iqtisodiy jihatdan tejamli ekanligi aniqlanadi. Tekshirishlar natijasida barcha jarayonlaring bir xillik shartlariga muvofiq qurilmaning shakli va o’lchamlari, jarayonni olib borish sharoitlari, jarayonda qatnashayotgan moddalaring eng muhim o’zgarmas kattaliklari, maxsulot chiqarishi, xom- ashyo va energiyaning solishtirma sarfi va boshqa masalalar hal qilinadi. Laboratoriya va sinov qurilmalarida olingan natijani solishtirish uchun ular o’rganilayotgan sanoat qurilmalarida sinab ko’riladi. Yangi qurilmalarni loyihalash va ishlatish uchun laboratoriya hamda tajriba sharoitlarida olingan hisoblash tenglamalari va bir xillik shartlarining qonuniyatlari katta ahamiyatga ega. Bu kursda o’rganilayotgan barcha jarayonlar uchun kerakli hisoblash tenglamalarini keltirib chiqarish va ularni matematik yo’l bilan ifodalash qiyin. Ba‘zi texnologiya jarayonlari fizika va kimyo qonunlari asosida differentsial tenglamalar orqali ifodalanadi. Differentsial tenglamalar o’xshashlik nazariyasidan foydalanib yechilsa, analitik tenglamalar kelib chiqadi. Bu analitik tenglamalar texnologiya jarayoni uchun zarur bo’lgan faktorlarni o’zaro bog’laydi va muhandislik hisoblash ishlarida ko’p ishlatiladi. Ba‘zan differentsial tenglamalarni matematik yo’l bilan yechib bo’lmaydi. Bunda tajribalar o’tkazib, jarayonni harakterlovchi o’zgaruvchan faktorlar o’rtasidagi bog’liqlik aniqlanadi. Tajriba natijalari asosida emperik tenglamalar keltirib chiqariladi. Bunday tenglamalar xususiy harakterda bo’lib, ulardan faqat aniq shartlardagina foydalanish mumkin. Biroq istalgan murakkab jarayonni tadqiq qilishda umumiy bo’lgan qonuniyat va tenglamalar topish kerak. Chunki bu tenglama va qonuniyatlar yordamida biror xususiy tajriba natijalarini boshqa ko’pchilik jarayonlarni tekshirishga qo’llash kerak bo’ladi. Bunga tajriba

natijalarining o’xshashlik nazariyasi yordamida ularni qayta ishlash orqali erishish mumkin. O’xshash jarayonlarda bu jarayonlarni ifodalovchi va o’xshash bo’lgan kattaliklar nisbati o’zgarmas bo’ladi. O’xshashlik nazariyasining nazariy va amaliy axamiyati katta. O’xshashlik nazariyasi tajriba o’tkazish va tajriba natijalarini qaysi yo’l bilan qayta ishlash kerakligini o’rgatadi. 11.2. O’xshashlik teoremalari va mezonlari. O’xshashlik shartlariga ko’ra o’xshash hodisalar 4 guruhga bo’linadi: geometrik o’xshashlik, vaqt bo’yicha o’xshashlik, fizik kattaliklar o’xshashligi, boshlang’ich va chegara shartlarining o’xshashligi. Agar sistemada jismlar tinch holatda turgan bo’lsa, geometrik bir xillikka asosan ikki o’xshash jismning geometrik o’lchov kattaliklari o’zaro parallel bo’lib ularning nisbati o’zgarmas bo’ladi. Geometrik o’xshashlik bo’lganda vaqt bo’yicha bir xillik hosil bo’ladi. Fizik kattaliklar birligiga asosan, fazoda joylashgan ikki sistema fizik xossalarining o’zaro nisbati vaqt birligida o’zgarmas bo’ladi. O’xshash fazoda joylashgan jismlarning fizik va vaqt bo’yicha bir xillikka ega bo’lishi uchun ularning boshlang’ich va chegara shartlari bir xil bo’lishi kerak. O’xshashlik nazariyasi xaqidagi fikrni birinchi bo’lib 1686 yili I.Nyuton taklif etgan. Keyinchalik bu nazariyani V.L.Kirpichyov, V.Nusselt, M.V.Kirpichyov, A.A.Guxman va boshqa olimlar rivojlantirgan. O’xshashlik nazariyasi uchta teoremaga asoslanadi. Birinchi teoremani I.Nyuton kashf qilgan. Bu teoremaga muvofiq o’ xshash h odisalar bir xil qiymatga ega b o’ lgan o’ xshashlik mezonlari bilan xarakterlanadi. Masalan, ikkita o’ xshash sistemadagi (original va modeldagi) zarrachalarning mexanik h arakati Nyuton o’ xshashlik mezoni orqali quyidagicha ifodalanadi: Ne = f  / m w (1)

Ikkinchi teorema Bekingem, Federman va Afanaseva - Erenfest tomonidan isbotlangan. Bu teoremaga asosan, biror jarayonga ta‘sir etuvchi o’ zgaruvchan parametrlarning bog’lovchi differentsial tenglamalarining yechimini o’ xshashlik mezonlarining o’ zaro bog’liqliklari orqali ifodalash mumkin. Uchinchi teorema M.V.Kirpichyov va A.A.Guxman tomonidan aniqlangan. Bu teoremaga asosan, son ji h atdan teng aniqlovchi mezonlarga ega b o’ lgan h odisalar o’ xshash h isoblanadi. O ’xshashlik mezonlari. Jarayonlarni h isoblashda bir qator o ’xshashlik mezonlaridan foydalaniladi. O ’xshashlik mezonlari o ’lchamsiz b o ’lib, tekshirilayotgan jarayonni h arakterlaydigan fizik kattaliklardan tuziladi. Bu mezonlar olimlar nomlari bilan yuritiladi. O ’xshashlik mezonlari asosan uchta guru h ga b o ’linadi: 1) gidromexanik: 2) issiqlik; 3) diffuzion o’xshashlik mezonlari. Birinchi guruhga Reynolds, Eyler, Frud, Galiley, Gomoxron, Arximed na boshqa mezonlar kiradi. Reynolds mezoni : Re =  wd р (2) bu yerda w— suyuqlik yoki gaz oqimining tezligi, m/s; d— oqimning jarakterli o’lchami, m; r — suyuqlik yoki gazning zichligi, kg/ м 3 ;  —muhitning dinamik qovushoqligi, Pa  s. Reynolds mezoni o’xshash oqimlardagi inertsiya kuchlarining ishqalanish kuchlariga nisbatini va harakatning rejimini harakterlaydi. Eyler mezoni: Eu = 2 рw Р (3) bu yerda  Р — suyuqlik oqimidagi bosimning yo’qolishi, Pa.

Bu mezon o’xshash oqimlardagi suyuqlikning gidrostatik bosimi na inertsiya kuchlari orasidagi o’zaro bog’lanishni va trubalarda suyuqlik harakat qilganda o’lchamsiz bosimning yo’qolishini ifodalaydi. Frud mezoni: Fr = gl w2 (4) bu yerda g— erkin tushish tezlanishi, m/s 2 . Frud mezoni og’irlik kuchi ta‘sirini h arakterlaydi na o’ xshash oqimlardagi inertsiya kuchining og’irlik kuchiga nisbatini ifodalaydi. Galiley mezoni: Ga = 2 3 v gl (5) bu yerda  —mu h itning kinematik qovushoqligi, м 2 /c. Bu mezon o ’xshash oqimlardagi ishqalanish kuchlarining og’irlik kuchlariga nisbatini belgilaydi. Gomoxron mezoni: Ho = l  (6) bu yerda  -vaqt, с . Gomoxron mezoni o’ xshash oqimlardagi h arakatning tupg’ynmasligini aniqlaydi. Arximed mezoni: Ar = 1 2 1 2 3 p p p v gl   (7) bu yerda p 1 va р 2 oqimning ikki nuqtasidagi suyuqlikning zichligi, kg/m 3 . Arximed mezoni erkin konvektsiyani ifodalab, mu h itning ayrim nuqtalaridagi zichliklar farqi va ishqalanish ta‘sirida h osil b o ’lgan kuchlarning o ’zaro ta‘sirini belgilaydi.

Ikkinchi guruhga Nusselt, Fure, Pekle, Prandtl, Bio, Grasgof, Kutateladze va boshqa mezonlar kiradi. Nusselt mezoni: Nu =   l (8) bu yerda  —issiqlik berish koeffitsienti,Vt/( м 2 К );  -muhitning issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsenti, Vt/(m K). Nusselt mezoni o’xshash oqimlarning chegara qatlamidagi issiqlik berish tezligi va harorat maydoni o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi. Fure mezoni: 2l a Fo   (9) bu yerda  — harorat o’tkazuvchanlik koeffitsienti, м 2 /c. Fure mezoni issiqlik oqimlaridagi noto’rg’un jarayonlarning o’xshashligini belgilab, jismning harorat maydoni, fizik xossalari va o’lchamlari o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi. Pekle mezoni: a l Pe   (10) Pekle mezoni jarayonning gidrodinamik sharoitini va muhitning issiqlik xossalarini belgilaydi. Bu mezon konvektiv issiqlik berish paytida konvektsiya va issiqlik o’tkazuvchanlik usullari yordamida o’tkazilgan miqdorlar o’rtasidagi nisbatini harakterlaydi. Prandtl mezoni: (11) bu yerda с — suyuqlik yoki gazning issiqlik sig’imi, J/(kg-K).

Prandtl mezoni konvektiv issiqlik berish jarayonidagi muhitning fizik xossalari o’xshashligini harakterlaydi, Bio mezoni: k kl Bi    (12) bu yerda l к — qattiq jismning harakterli o’lchami, m;  к — qattiq jismning issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt/(m-k) Bio mezoni ichki va tashqi termik qarshiliklarning nisbatini, qattiq jism ichidagi harorat maydoni va uning yuzasidagi issiqliq berish shartlari o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi. Hisoblashda Vi<0,1 bo’lganda asosan tashqi termik qarshiliklar, Bi>100 bo’lganda esa ichki termik qarshiliklar hisobga olinadi. Grasgof mezoni: (13) bu yerda (suyuqlikning hajm bo’yicha kengayish koeffitsenti, 1/K; (t—qattiq jism va undan ma‘lum masofadagi oqim haroratlari orasidagi farq, K. Grasgof mezoni erkin issiqlik konvektsiyasini harakterlab, ishqalanish kuchlari va noizotermik oqimning ayrim nuqtalaridagi turli zichliklar ta‘sirida hosil bo’lgan ko’taruvchi kuch o’rtasidagi nisbatni belgilaydi. Kutateladze mezoni: t c r Ku   (14) bu yerda r— faza o’zgarish issiqligi (masalan, bug’ning kondensatsiyalanishi vaqtida ajralgan issiqlik miqdori), J/kg; s—suyuqlikning (masalan, kondensatning) issiqlik sig’imi, J/(kg); (t— kondensat yupqa qatlami va devor o’rtasidagi haroratlar farqi.

Kutateladze mezoni fazaning o’zgarish issiqligini birorta fazaning to’yinish haroratiga nisbatan o’ta qizitish yoki o’ta sovitish issiqligiga nisbatini ifodalaydi. Uchinchi guruhga, ya‘ni diffuzion o’xshashlik mezonlari qatoriga Nusselt, Prandtl, Fure, Bio, Pekle mezonlari kiradi. Nu =D l (15) Pr = D v (16) Fo = 2l D (17) Bi = D к lк  (18) Pe = D l  (19) Bu yerda  - modda berish koeffitsenti, m/s; D- diffuziya koeffitsienti м 2 / с ; D к - qattiq jismdagi diffuziya koeffitsienti, м 2 / с . Har bir berilgan jarayon uchun o’xshashlik mezonlari asosida kriterial tenglamalar olinadi. O’xshashlik mezonlari va kriterial tenglamalar mexanik, gidromexanik, issiqlik va modda almashinish jarayonlari va qurilmalarini modellashtirish hamda ularni hisoblashda ishlatiladi. 11.3. Modellashtirishning asosiy printsiplari. O’xshashlik nazariyasi katta amaliy ahamiyatga ega. Modellashtirish mavjud yoki tashkil qilinishi lozim bo’lgan ob‘ekt (original) ning shunday o’rganish usuli bo’lib, bunda asl ob‘ekt model o’rniga uning o’rnini bosish mumkin bo’lgan boshqa ob‘ekt - model o’rganiladi, olingan natijalar esa originalni hisoblashda foydalaniladi. Modellashtirishning asosiy maqsadi modelda o’lchab olingan parametrlar asosida ishlab chiqarish sharoitdagi originalda yuz berish mumkin bo’lgan holatni oldindan aniqlab berishga qaratilgan. Modellashtirishda quyidagi shart-sharoitlar bajarilishi kerak:

a) modelda o’ tkaziladigan tajribalar qisqa vaqtda olib borilishi, bu tajribalar esa originaldagiga nisbatan oddiy, qulay arzon va xavfsiz b o’ lishi zarur; b) bir ma‘noli qoidalar-algoritmlar ma‘lum b o’ lishi kerak, bu algoritmlar yordamida modeldagi sinov natijalari asosida originalning parametrlari h isoblanadi; в ) modelning tarkibi, tuzilishi va vazifasi modellashtirishning asosiy maqsadlariga t o’ g’ri kelishi kerak, chunki h ech bir model originalni t o’ la h olda qaytarishi qiyin. H ozirgi kunda modellashtirish nazariyasi asosan ikki xil y o ’nalishda rivojlanmoqda: 1) fizik; 2) matematik modellashtirish. Fizik modellashtirishning mazmunini shundan iboratki, model original bilan bir xil tabiatga ega bo’ladi va uning xususiyatlarini qaytaradi. Matematik modellashtirishning asosiy maqsadi texnologiya jarayonining fizik- kimyoviy, gidrodinamik va konstruktiv kattaliklarni o’zaro bog’laydigan tenglamalarni tuzishdan iborat. Matematik modellashtirishda asosan elektron- hisoblash mashinalaridan foydalaniladi. Umuman olganda modellashtirish quyidagi tartibda olib boriladi: 1) o’rganilayotan jarayon differentsial tenglamalar va bir xil ma‘noli shart-sharoit qoidalari bilan ifodalanadi. 2) o’xshashlik mezonlari keltirib chiqariladi, ularning ichidan aniqlovchi mezon ajratib olinadi hamda shu aniqlovchi mezonning boshqa mezonlar bilan bog’laydigan funktsional tenglama tuziladi. 3) model va originaldagi aniqlovchi kriteriylarning o’zaro tengligini hisobga olgan holda har bir fizik kattalik uchun o’xshashlik doimiyliklari yoki konstantalari aniqlanadi. 4) olingan natijalar asosida shunday model tayyorlanadiki, uning ish unumdorligi shunday hisobga olinishi kerakki, bunday holatda ish muhitlarining tegishli tezligi, sarfi, harorati va boshqa kattaliklari ta‘minlanishi zarur. 5) tajribalar o’tkazilishda aniqlovchi mezonlarning o’zgarish chegaralari modelda ham, originalda ham bir me‘yorda bo’lishi kerak.

Yuqoridagi shartlarni to’la bajarish kimyoviy texnologiya uchun yangi jarayonlar va qurilmalarni yaratish va ularni qisqa vaqtda sanoatga joriy etish imkoniyatini yaratadi.

Похожие

Urbanizasiya jarayoni va shaharlar geografiyasi

Changlarning asosiy xossalari va ularni tozalash effekti

Tuproq ekologiyasi, uni tozalash va tiklash biotexnologiyalari

Atmosfera xavosini tozalash usullari

Gazlarni elektrofil`trlarda tozalash