Қорақалпоғистон Республикасининг табиий об-хаво холатига сифатлама - Экология - Рефераты

Қорақалпоғистон Республикасининг табиий об-хаво холатига сифатлама

Загружено в:

14.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1155.5 KB

Қорақалпоғистон Республикасининг табиий об -ҳаво холатига сифатлама Режа: 1. Қорақалпоғистон Республикасининг тупроқ-мелиоратив холатига сифатлама. 2. Мевали дарахтларда учрайдиган асосий зараркунадаларнинг тарқалиши, тузилиши биологияси ва зарари 3. Барг битлари( Aphididea ) оиласи

Қорақалпоғистон Республикаси Узбекистон Республикасининг енг охирги шимолий худудида жойлашган булиб, об-ҳаво ҳолати буйича нозик дашт худудига киради. Шимолдан жанубга юналган совуқ шамоллардан ҳимоя килиувчи тусқинларнинг булмаслиги езнинг доимий равишида қуруқ, иссиқ, қиши етарли даражада совуқ яна ҳаво ҳароратининг бирдагига узгармали булишига олиб келади. Уртача ҳаво ҳароратининг уртача йиллик амплитудаси (уртача иссиқ ва уртача совуқнинг айирмачилиги) 32-37 0 га баробар. Хаво ҳароратининг йил давомидаги узгариш амплитудаси 80 0 С га етади. Совуқ давр 4 ой иссиқ даврга тенг. Кун хисобида совуқ давр 185-205 кунни ташкил килади. Мусфат харорат йиғиндиси 3700-4600 0 С га оралиғида узгаради, натижада харорат 1860-2500 0 С га етади. Йил давомида уртача 80-125 мм йогин –сочинлар йогади. Йонғин-сочинларнинг йоғиш даври об-ҳавонинг салқин вақтларига мос келади. Йозги ёмгирсиз, курук болиб, 0,1 га тенг. Республиканинг минтақаси жуда қуриқ худудга киргизилади ва бу ерларда ер ишларини факат суғориш оркалигини ривожлантирилади. Қорақалпоғистон Республикасининг тупроқ-мелиоратив холатига сифатлама Қорақалпоғистоннинг тупроиғнинг пайдо булиши, унинг хаво иқлими, суғориш, хўжалик ва бошқа омиллари зич боғланган. Дехқоншиликка енг қулай суғориладиган утлоқли дала худуди у тузи жуда кам ва ювилиувчи соз, ноёб лойли тупроқлардан иборат. Тупроқлар узининг узгачалиги билан Узбекистоннинг бошқа қисмларидан ажралиб туради. Барча тупроқ таркибида карбонатлар булиши тубан структураси, тузланишга қулайлилиги, органик моддаларга қашшоқлиги билан фарқланади. Тупроқларнинг устки горизонтида умумий азод 0,0-0,1, фосфор 0,11-0,13%. Хайдаш йули билан екилувчи ерларнинг 75-80% и ҳар хил

даражада тузланган ва доимий турда ювиб чайиб талаб этади. Суғориш системаси ярим автоматлашган. Захкашларнинг купчилиги қайта реконструкция қилиниши керак. Шунинг учун, йуқори тузлиликдаги ер ости изей сувлари капиллияр найчалар орқали юқори кутарилиб интенсив тузланиш узлуксиз давом етмоқда. Иккиламчи тузланиш сабабидан екин ерлари кўп ишдан чиқмоқда. Суғориш сувларнинг кам сувли йилларда танқислиги ва ерларнинг купчилик қисмининг тузланиши сабабидан табиий ва маданий ўсимликлар дунёсиниенг ҳажми ҳамда сифатлари ҳам йилдан-йилга камайиб бормоқда. 2009 йилнинг уртасида яна етарли сув ресурслари пайдо бўлмоқда. Бу иса йана Қорақалпоғистон худуди да табиий шароитнинг яхшиланишдан дарак беради. Мевали дарахтларда учрайдиган асосий зараркунадаларнинг тарқалиши, тузилиши биологияси ва зарари Мевали боғларда зарар еклтирувчи ўсимлик шира битлари. Олма яшил бити( Aphis pomi Deg ). Олма яшил бити тенг қонотлилар туркумига оид битлар оиласига мансуб ҳашорат.Бу зараркунанда олма экиладиган хама жойларда кенг тарқалган. Олмадан ташқари нок, беҳи, дўлона ва бошқа айрим мева дапрахтларига ҳам зарар эткизади. Зарарланган барглар қорайб тўкилиб кетади, новдалари қинғир- қишиқ, меваси қаттиқ, бемаза бўлиб нормал ривожланмайди. Ва кўпгина мева бити широсининг ёпишқоқ ахлати Билан ифлосланади. Қанотсиз урғочиси битнинг катталиги 2 мм яшил пушти рангда, баъзан қорамтир бўлиб, шира найчалари ва думчалари қора тусга, личинкаси сарғиш тусга, туқ яшил рангача, кўзлари қизил бўлади. Тухуимнинг катталиги 0,5 мм қора тусди. Кўпчилик ўсимликлар битлари сингари яшил

битнинг эркаклари хам баҳорда ва ёзда учрамайди. Бу пайтда урғочиси эркаги Билан қўшилмайди. Бундай урғочи битлар партеногенетик йул Билан ривожланади.

ЯШИЛ ОЛМА БИТИ. РАСМ

Куртак барг ўровчи расм

Битларнинг тухуми дарахтлар новдасида куртаклари асосида ҳар ҳил бўртиқчаларда қишлайди . Эрта баҳорда тухумдан личинка чиқиб , озиқлана бошлайди . Бу личинкалар 10-15 кун давомида 4 марта пўст ташлаб , қанотли партеногенетик имагисо айланади . Ҳар-бир имаго 80-100 тагача личинка туғади, битлар ўсимликлар вегетация даврида 15-19 мартагача носил беради. Сентябрь-октябрь ойларида урғочиси ва эркак личинкалари туғилади. Вояга етган урғочи битлар уруғлангач 2-5 тадан қишловчи тухум қўяди. Хонқизи қўнғзлари, олтинкўз личинкалари ва синфид пашшаси личинкаси яшил олма бити Билан озиқланиб уларни камайтириб туради. Барг битлари( Aphididea ) оиласи. Барг битлари кўгатзорлардаги ниҳолларга ва боғлардаги ёш дарахтларга кўп зарар етказади. Улар баргнинг сурх новдаларининг ўсув нуқтасидаги ширани сўриб озиқланади. Натижасида барглар қовинсираб, шаклини йўкотади ва мудатидан олдин тўкилиб кетади.Ўсув нуқтаси шикасланган новдалар ривожланишдан тўхтайди. Баъзи битлар бегана ўтларда ҳам ҳаёт кечиради. Олма битлари, айниқса, баҳорда кўпаяди. Ёз чилласида анча камайиб, кузга бориб Яна купаяди. Барг битлари кузда сурх навдалардаги куртаклар яқинига тўп-тўп қилиб беш-олтитадан тухум қуяди. Қелгуси ба хорда, куртаклар бўртаётганда, тухумдан личинка чиқади. Хонқизи,олтинкўз ва унинг личинкалари олма битларининг кушандалари ҳисобланади. Булар битлари Билан озиқланиб, улар сонини сезиларли даражада камайтириб туради. Сурх новдалар ва илдиздан ўсиб чиққан шохчалар, буталарга тухум қуяди. Эрта баҳорда ҳаво ҳарорати +5 0 С дан паст бўлмаганда ёш олма дарахтлари ва кўчатларига 2-3 йилда 1 марта нифрофен пуркаланади. (100 литр сувга 2 кг ҳисобидан). Баҳорда бензофасфот ёкм золон эритмаси Билан, улар бўлмаса карбофос эритмаси Билан (100 литр сувга 100 гр ҳисобидан) ишлаб берилади. Биринчи пуркаш куртаклари ёзила бошлаганда, кейингиси битлар кўпайишига қараб ўтказилади.

Томорқа шароитида дарахтларда савун эритмаси пуркаш ҳам яхши Самара беради. (100 литр сувга 200-300 гр совун) Олма битига қарши кураш чоралари зараркунанданинг хавфли сонини ва зараркунанда Билан фойдали ҳашоратлар ўртасидаги нисбатни ҳмсобига олган холда амалга оширилади. Олмазорларга фойдали ҳашаротлар жалб қилинса ва улар қирилса, олма битларининг сони анча камаяди. Дарахтлар гуллаганда кейин ҳар 100 новдада 10 та олам бити тўплами борлиги кузатилса, уларга қарши кураш олиб борилади. Бироқ шунда ҳам энтомофаглар сонини ҳисобга олиш зарур . Агар афидофаглар Билан битларнинг нсибати 1:20,1:30 бўлса, кимёвий кураш воситаларидан воз кечилади. Дарахтлар вегетацияси даврида олам яшил битига қарши курашда қўлланишга рухсат этилган препаратлар иловада жадвал курнишида берилган. Олма қон бити ( Eriosoma zanigerum Hausm ) Олма қон бити ҳәм тенг қонатлилар туркими, ўшйиллик оиласига киради. Олма қон бити ўриа Осиё шароитда ҳәр хил ёшдаги личинка ва вояга етган ҳашарот босқчида Олма дарахтларининг илдизида, пўстлоқларнинг ёриқларида ва йўғон шохлар асосида қишлайди. Битлар февралда ва март бошларида уйғониб дастлаб қишлаган жойида озиқлана бошлайди, сўнгра дарахтларга ўрмалаб чиқиб, пўстлоқларнинг юпқа ёки зарарланган жойига ўрналашиб олади. Қон бити тез копаяди. У ёз бўйи 17-20 марта насл беради. У Пуманский рант, Позмарин ва золотой парлин номли олма навларига купроқ зарар етказади, олма Дамир олма, Абилацри, Кандил, Санан, кул ранг, француз ранет навларига тушмайди. Қон битининг ватани шимолий Америка. Тақминан 200 йил илгари Европа, ХХ аср бошида Европадан Ўзбекистонга кучат билан чўзиқсиман, 2 мм узунликда оқ мум ғубор билан қопланган, эзилганда қонга ухшаган суюқлик чиқади. Шунинг учун қон бити номини олган. Қонатли

урғочисининг боши, кукраги, оёқлари қора, қорни ош тусда ёки кўнғир мевловлари буғилиши уруғланмасдан тирик туғилиш йўли билан кўпайади. Битта урғочиси бир мавсумда 150 тагача тирик туғилиши мумкун. Олма қон бити сўрувчи заракунанда. Пустлоқ, илдиз, тана ва навдаларнинг ширасини сўради. Зарарланган жойларда ишиш пойда болади ва кейинчалик ёрилиб кетади. Натижада дарахт ва кўчат ривожлана олмайди, навдалари қийшаяди, мўрт болиб қолади. Дарахтларнинг қон битидан зарарланганлиги, шишлар мавжудлигига, шунингдек, қон бити тўплари борлигига қараб аниқланади. Одатда қон битининг усти оқ момиқсисон ғубор билан қопланган бўлади. Вояга етган қон бит ива унинг личинкалари илдизда, илдиз бўғзида, қисман тана ва новдаларнинг ёриқларида қишлайди. Феврал-март ойларида озиқлана бошлайди. Кейинчалик урчиб купайгандан сўнг еса дарахтнинг танаси бўйлаб тарқалади ва пўстлоқларнинг шикасланган ёки нозикроқ жойини танлаб сўра бошлайди. Бу зарар кунанда сув ва кучат орқали ҳам тарқалади. Қон бити тушган ёш дала-дарахтлар кўпинча кўриб қолади, қари дарахтлар еса кучсизланиб, ҳосили жуда камайиб кетади. Унинг табиий кушандаси афеление яйдоқчи ( Aphelinug mali Hala ) дир. Қон бити билан зарарланган кучатлар 98,5% ли литилбромид фулиганти билан зарарсизлантирилади. (50-60 г.) м3 концентрацияжа 2-4- саот давомида. Кузда қон бити парази тининг билан қопланган навдалар жамлаб қўйилади ва ерта ваҳорда дарахтларга илиниб чиқади. Кузда ёки баҳорда дарахтларнинг илдиз буғзи атрофидаги тупроқ ағдарилиб юмшатилиди. Баҳорда апрельнинг биринчи ва еккинчи ўн кунлигида илдиз буғзи атрофи ва зарарланган жойларига амофос эмульсияси (100 литр сувга 30 …препаратдан 2кг + 300гр фазолон ёки карбоксил ёки нитрофен аралашмаси) пуркалади.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Алимджанов Р.А. «Энтомология» «Ўқитувчи» Т.1977. 2. Аверлов И.С. «Атлас вреднейших насекомых мса», «Менал промьишленность» М. 1973. 3. Азимов Д. А. ва «Насекомые Узбекистана» «Фан», 1973. 4. Бей – Беленко Г. Я. «Общая энтомология», «Выстал школа» М. 1980. 5. Бўриев Х.Ч. Х.Х. Кимсанбаев, Б.А. Сулайманов «Биолабораторияларда энтомофагларни кўпайтириш» Т.2000. 6. Бондаренко Н.В. «Биологическая защита растеней», «Колос» М. 1978. 7. Бондаренко Н.В. Биологическая защита растеней. Издание 2-е преработтанное и дополненное. М «Агропромиздат» 1986-278с. 8. Волков С.М. ва б «Альбом вредителей и болезней сельскохозяйственных култур» М. 1955. 9. Викторов Г.А. Проблемы динамики численности насекомых напримере вредной черьлашке М.1967 – 271 с. 10. Гершун М.С., И.К.Махновский, Б.Д.Кейнер «Вредители и болезни месных насаждений и борба с ними» Госкомиздат Т. 1954. 11. Захваткин. Ю.А. «Курс общий энтомологии», «Агропромиздат», М. 1986 12. Кимсанбаев Х.Х., ЙУлдашев А.И. ва б «Ўсимликларни ҳимоя қилиш», «Ўқитувчи» Т. 1977.

Похожие

Ер – хаво мухити

Ер – хаво мухити

Табиий бойликлар

Табиий ресурслар классификацияси

Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар ва уларнинг экологик – иқтисодий муаммолари