Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар ва уларнинг экологик – иқтисодий муаммолари - Экология - Рефераты

Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар ва уларнинг экологик – иқтисодий муаммолари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70 KB

Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар ва уларнинг экологик – иқтисодий муаммолари Режа: 1. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар тўғрисида тушунча. 2. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг турлари ва уларни ташкил этиш принциплари. 3. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларни лойиҳалаштириш. 4. Ўзбекистоннинг муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларининг асосий хусусиятлари. 5. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларни ташкил этиш истиқболлари.

1. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар тўғрисида тушунча. Табиат билан жамият ўртасидаги муносабатларнинг тобора кескинлашиб бориши, антропоген таъсирнинг кучайиши таъсирида табиий муҳитда юз бераётган ўзгаришлар табиатни муҳофаза қилишни онгли ва режали ташкил этишни тақозо этади. Шу муносабат билан алоҳида муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар тизимини ташкил этиш муҳим илмий амалий аҳамиятга эга. Улар бир неча типларни ўз ичига олади: қўриқхоналар, миллий табиий парклар, заказниклар, табиий ёдгорликлар, табиий ёдгорли парклар, табиатдаги музейлар, таъқиқланган ва муҳофаза зоналари, рекреация ҳудудлари. Улар у ёки бошқа даражада интенсив хўжалик фаолиятидан чиқарилган ҳудудлар бўлиб, улар турли даражада табиат муҳофазаси билан шуғулланади. Ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш, уларнинг нодир ва тугаб бораётган турларини сақлаб қолиш, сонини кўпайтиришда қўриқхона, халқ парклари, заказникларнинг аҳамияти каттадир. Дунёда муҳофаза қилинадиган ҳудудларнинг сони 20 мингдан кўпроқдир. БМТнинг тавсиясига кўра, ҳар бир мамлакатнинг камида 10% ҳудуди муҳофаза қилинадиган ҳудудлар бўлиши керак. 2. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг турлари ва уларни ташкил этиш принциплари. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг асосий тури қўриқхоналардир. Уларнинг қуруқлик ва сув ҳавзасининг характерли табиий ландшафтлари Билан маълум бир табиий ҳудуд бўлиб, табиат муҳофазасининг энг самарали шаклидир. Қўриқхоналарнинг асосий вазифаси табиатни диққатга сазовор, қимматли ландшафтларини асраш, сақлаш, муҳофазалашдан иборатдир. Заказниклар алоҳида муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг 3- типи ҳисобланади. Уларнинг қўриқхоналардан фарқи табиат объектларидан ва уларнинг ресурсларидан хўжалик мақсадларида маълум мавсумларда

табиатга зарар етказмасдан фойдаланишга рухсат берилади. Бир вақтнинг ўзида табиат объектларни ва уларнинг бўлимлари, айрим ҳайвон ва ўсимлик туралари муҳофаза қилинади. Табиат ёдгорликларини кичик майдонни эгаллайдиган қимматли табиат объектлари: шаршаралар, геологик очилма қатламлар, ноёб ва тарихий қимматга эга дарахтлар, ғорлар ва бошқа муҳофаза қилинадиган объектлар қаторига киради. 3. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларни лойиҳалаштириш. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар тизимини барпо этишни лойиҳалаштиришда қуйидаги принципларга амал қилиш мақсадга мувофиқ: 1). улар тизимини табиий мажмуаларнинг асосий бирлиги дарё ҳавзаларига келадиган йўналишда барпо этиш. 2). табиат муҳофазаси тизимини табиатнинг хилма-хиллигини акс эттирувчи тўлиқ спектрда барпо этиш. 3). табиат экологик йўлакларини барпо этиш. 4). миллий табиий парклар майдонини кенгайтириш ва уларнинг сонини кўпайтириш. 5). кенг майдонни эгаллайдиган узоқ муддатли заказникларни барпо этиш. 6). муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларда рекреация имкониятларидан фойдаланиш ва рекрация ролини ошириш ҳамда турли режимда фаолият кўрсатадиган ҳудудий рекреация тизимларини барпо этиш. 7). муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг кадастирини тузиш асосида лойиҳалаштиришни амалга ошириш.

4. Ўзбекистоннинг муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларининг асосий хусусиятлари. Ўзбекистонда турли даражада муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг умумий майдони 20,6 минг км2 жадвал Ўзбекистон республикасининг муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлари. Расмий номи, ташкил этилган йили Жойлашган манзили майдони км2 1. Чотқол тоғ-ўрмон биосфера қўриқхонаси (1947 й.) Тошкент вил. Оҳангарон ва Тошкент туманлари . 4516 2. Ҳисор тоғ арча (1983 й.) Қашқадарё вилояти Яккабоғ ва Шаҳрисабз туманлари. 8143 3. Зомин тоғ арча (1926, 1960 й.) Жиззах вил ояти Зомин ва Бахмал туманлари . 268,4 4 Бадай тўқай текислик. Тўқай (1971) Қорақалпоғистон республикаси, Беруний тум ани . 64,6 5 Қ и зилқум тўқай, қум (1971) Бухоро, Ромитан тумани, Хоразм Дўстлик тум ани . 101,4 6. Зарафшон водий, тўқай (1979) Самарқанд вилояти Булунғур ва Жомбой тумани . 7. Нурота биосфера қўриқхонаси (1979) Жиззах вилояти Фориш тумани . 177, 5 8. Китоб геология қўриқхонаси (1987) Қашқадарё вил ояти Китоб тум ани . 53,7 9. Сурхон тоғ-ўрмон (1987) Сурхондарё вилояти Термиз ва Шеробод тумани. 276,7 Жами 2274 9-жадвал

Давлат миллий парклари Расмий номи, ташкил этилган йили Жойлашган манзили майдони Км2 1. Зомин халқ парки (1976) Жиззах, Зомин тум. 241,1 2. Угом-Чотқол табиий миллий парки (1990) Тошкент вилояти. Бўстонлиқ, Паркент, Оҳангарон тум ани. 5745,9 Жами 5987,0 10- ж адвал Ноёб ёввойи етиштириш маркази . Расмий номи, ташкил этилган йили Жойлашган манзили майдон и км2 1 . Жайрон экомаркази Бухоро вилояти. 51,4 11-жадвал Давлат заказниклари . Ра смий номи, ташкил этилган йили Жойлашган манзили майдони км2 1. Арнасой (1983) Жиззах вилояти. 663,0 2. Қоракўл (1980) Бухоро вилояти. 100,0 3. Сайғоқ (1991) Қорақалпоғистон респ. 10000,0 4. Судочи (1991) Қорақалпоғистон респ. 5000,0 5. Сармиш (1991) Навоий вилояти 25,2 6. Қорақир Бухоро вилряти. 300,0 7. Қарн об чўл Самарқанд вилояти. 400,0

8. Қўшработ Самарқанд вилояти 165,0 9. Денгиз кўл Бухоро вилояти. 86,0 Жами жадвал Давлат табиат ёдгорликлари . Расмий номи, ташкил этилган йили Жойлашган манзили майдони км 2 1. Варданзе (1975-1983) Бухоро вилояти. 3,0 2. Ёзёвон (1991) Фарғона ва Наманган вилояти 31,8 Жами 34,8 Ҳозирги пайтда муҳофаза қилинадиган ҳудудлар тизими таркибига умумий майдони 2164 км2 9 та давлат қўриқхонаси, майдони 6061 км2 бўлган 2 та миллий парк, майдони 12186,5 км2 бўлган 9 та давлат заказниклари, 1 та республика ноёб ҳайвонлари кўпайтириш маркази киради. Лекин мўҳофаза қилинадиган худудларининг фақатгина 1,8 % зи узоқ муддатли хисобланади. Бу албатта етарли эмас. Қўриқхоналар мамлакатнинг муҳофаза қилинадиган худудлари тизимини 10 % изини ташкил қилади. Миллий парклар яқин йилларда ташкил қилинган, 1976 йилда Угом Чотқол миллий паркини ташкил қилиш билан. Милий паркларлар муҳофаза қилинаётган жами худуднинг 30% зини ташкил қилинади. Давлат заказниклари муҳофаза худудларини 39% изини ташкил қилади.

5. Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларни ташкил этиш истиқболлари. Муҳофаза қилинадиган ҳудудлар тизими Ўзбекистон вилоятлари ва табиий экологик зоналар бўйича ниҳоятда нотекис жойлашган. Уларнинг асосий қисми Тошкент вилоятига тўғри келади. Шуни алоҳида таъкидлаш зарурки, муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар минтақаларнинг умумий ривожланиш стратегиясининг элементига айланмаган. Уларнинг умумий майдони нормативлардан 3-6 марта камдир. Маълумки, биосферанинг ўз-ўзини тиклаш ва такрор ишлаб чиқариш хоссаларини сақлаб қолиш учун мамлакатлар ҳудудининг 10% дан 25 % гача муҳофаза қилинадиган ҳудудларга айлантириш керак. XXI асрда муҳофаза қилинадиган ҳудудларни ривожлантириш фалсафаси халқаро табиат муҳофазаси уюшмасининг тавсияларига кўра экологик барқарор йўлакларни барпо этишга, биохилма-хилликни сақлаб қолишга асосланиши лозим. Шунга мувофиқ Ўзбекистон республикасида алоҳида муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудларнинг илмий асосланган тизимини барпо этиш энг муҳим экологик-иқтисодий вазифалардан бири ҳисобланади.

Адабиётлар рўйхати 1. Глушкова В.Г., Макар С.В. «Экономика природопользования» учебное- пособие М:, Гардораки 2005. 2. Холина В.И. «Основы экономик и природопользования» Питер 2005. 3. Галыцин А.Н. «Основы промышленной экологии» Академия 2004. 4. Кормилицин В.И. и др. «Основы экологии» М. «Интерсталь» 2001. 5. Ҳаёт ва қонун-2003й. №4. 38 бет. 6. Жамият ва бошқарув-2003й. №1. 65 бет. 7. Проблемы питьевого водоснабжения и экологии. Т. Университет. 2002.

Похожие

Муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар ва объектларнинг ҳуқуқий ҳолати

Экологик – иқтисодий районлаштириш ва регионлар табиий – экологик потенциалидан фойдаланиш

Табиий ресурслар ва экологик экспертиза асослари

Табиат компонентларининг экологик ҳолати ва уларни эксперт баҳолаш

Экологик экспертизанинг илмий-методик асослари