Хозирги замон экологик инқирози

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96 KB

Скачать

www.arxiv.uz Режа: 1. Илмий -техника инқилоби ва экологик инқироз 2. Регионал экологик муаммолар- Орол ва Орол бўйи муаммолари. 3. Орол денгизи қуришининг иқлимга, ў симлик, ҳайвонот дунёсига ва инсон организмига таъсири

www.arxiv.uz ХХ-асрнинг 50 – йилларидан бошлаб, «ишлаб чиқариш техника революцияси» деб ном олган «сакраб» ўсиши муносабати инсон-табиат ўртасидаги ўзаро таъсири мисли кўрилмаган ва кўп жиҳатдан янги шаклларга эга бўлди. Фан-техника инқилоби туфайли саноат ва транспортнинг гуркираб ўсиши, урбанизациянинг (шахарга оқим) кучайиши, қишлоқ ҳўжалигини химиялаштириш, буларнинг хаммаси табиий ресурслардан фойдаланиш ниҳоятда жадаллаштириб юборди. Табиийки бу омилларнинг атроф муҳитга, атмосфера ҳавоси ва сув хавзалари сифатига бўлган салбий таъсири ҳам кўпамоқда. XXI аср одами қудратли техника туфайли географик қобиқдаги модда ва энергия алмашинув жараёнига бевосита таъсир кўрсатиб, кўп жойлар табиатдаги мувозанатни бузишгача етиб боради. Инсон фаолиятининг бу таъсири тез ортиб бормокда. Бинобарин фан- техника тара ққиё ти натижасида антропоген омил планетар мас ш табдаги таби и й – географик ва геологик омилга тенглашиб колди. Хозирги фан - т а р а қ қ и ё т и н и н г т а б и а т г а т а ъ с и р и , т а ъ с и р э т и ш й ў л л а р и в а ш а к л л а р и ни ҳ оятда к ў п. Б у таъсир натижасида табиатда миқдор ў згаришларигина эмас, балки сифат ў згаришлари ҳ ам содир б ў лмо қ да. Фан -техника тараққиётининг атроф муҳитга таъсири ҳам ижобий, ҳам салбий бўлиши мумкин. Агар, фан ва техника ютукларини хужалик фаолиятига тадбиқ этишда жамият ва табиатнинг уйғун ҳолда ривожланиш талаблари эътиборга олинмаса салбий оқибатлар келиб чиқади. Фан инсоннинг табиий муҳит ўзаро м уносабатини уйғунлаштириш борасидаги хақиқатни акс эттиришда зарурий восита ҳисобланади. Фан инсонга ҳар қандай ҳолатни, хусусан, экологик вазиятни яхшилаш имконини ҳам беради. РЕГИОНАЛ ЭКОЛОГИК МУ А ММ О ЛАР ОРОЛ ВА ОРОЛ БЎЙИ МУАММОЛАРИ

www.arxiv.uz Экология хусусида сўз юритиб президентимиз И.А. Каримов «Экология ҳозирги замоннииг кенг миқёсидаги кескин ижтимоий муаммоларидан биридир. Уни ҳал этиш барча халқларнинг манфаатларига мос бўлиб, цивилизациянинг ҳозирги куни ва келажаги кўп жиҳатдан ана шу муаммонинг ҳал қилинишига боғлиқдир», деб таъкидлаган эди. Экология му а мм о си Ер юзининг ҳ амма бурчакларида ҳ ам долзарб. Фа қ ат унинг кескинлик даражаси дунёнинг турли мамлакатларида ва минта қ аларида турличадир. Афсуски, бу жараёнлар Ў збекистонни ҳ ам четлаб ў тмади. Бу ерда, мута х ассисларнинг ба ҳ олашича, жуда мураккаб, хавфли вазият вужудга келмо қ да. Бундай вазият нимадан иборат? Биринчидан, ернинг чекланганлиги ва унинг сифат таркиби пастлиги билан бо ғ ли қ хавф т ў хтовсиз ортиб бормо қ да. Айни ва қ тда ер улкан бойлик б ў либгина қолмай, мамлакатнинг келажагини белгилаб берадиган омил ҳ амдир. Бу ҳ ол Ў збекистонда айни қ са я ққ ол нам о ён б ў лмо қ да, чунки ернинг и қ тисодий ва демографик вазифаси йилдан йилга кучай иб бормо қ да. Ўзбекистоннинг 447,4 минг квадрат километрдан ортиқ бўлган умумий майдонининг атиги 10 фоизигина экин майдонларинг ташкил этади. Республиканинг анча қ исмини ч ў л ва ярим ч ў л ерлар ташкил қ илади. Марказий Осиё мамлакатлари орасида Ў збекистонда а ҳ олининг зичлиги айни қ са ю қ ори б ў либ, 1 кв. километрга 51,4 киши т ўғ ри келади, ҳ олбуки, бу ра қ ам К о зо ғ истонда - 6,1, Кир ғ изистонда -22,7, Туркманистонда -9,4ни ташкил этади. Ў збекистонда ҳ ар бир одамга 0 ,17 гектар экин майдони т ўғ ри келса, Қ озо ғ истонда - 1,54, Кир ғ изистонда-0,26 Р о ссияда - 0,67 гектар экин майдони т ўғ ри келади. Бизда а ҳ олининг ярмидан к ў про ғ и қ ишло қ жойларда яшаётганлигини ҳ исобга олсак, айтиш мумки н ки, бизнинг қ ишло қ ларимизда инсоний за ҳ ираларнинг нисбий орти қ лиги эмас, балки мутло қ орти қ лиги я ққ ол к ў зга ташланади. Бизда аҳолининг ўсиши нисбатан юқори бўлиб, урбанизация ва ҳосилдор ерларни шаҳарларни ривожлантиришга, уй–жой қурилишига, янги ко рхоналар, муҳандислик ҳамда транспорт коммуникациялари тармоғини

www.arxiv.uz барпо этишга ажратиб бериш жараёнлари жадал бормоқда. Шуни ҳисобга олсак, яқин йиллар ичида ер заҳиралари билан таъминланиш муаммоси янада кескинлашиши мумкин. Шунингдек ерларнинг табиий равишда чўлга айланиши бу муаммони янада кучайтирмоқда. Бундан ташқари тупроқ нураши, шурланиши, ер усти ва ер ости сувларининг сатҳи пасайиши ва бошқа ҳодисалар рўй бермоқда. Республикамизда 2 миллион гектардан ортиқ ер майдони ёки барча суғориладиган ерларнинг қарийб ярими бузилиш хавфи остида қолган. Ерларнинг ниҳоят даражада шўрланганлиги Республика учун улкан экологик муаммодир. Тупроқнинг ҳар хил саноат чиқиндилари ва маиший чиқиндилар билан шиддатли тарзда ифлосланиши реал таҳдид туғдирмоқда. Турли кимёвий воситалар, зарарли моддалар ва минерал ўғитларни, саноат ва қурилиш материалларини сақлаш, ташиш ва улардан фойдаланиш қоидаларининг қўпол равишда бузилиши ернинг ифлосланишига олиб келмоқда. Ундан самарали фойдаланиш имкониятларини чекламоқда. Республикада заҳарли чиқиндилардан фойдаланиш саноати эса ҳозирча яратилган эмас. Шунингдек, маиший чиқиндиларни саноат усилида қайта ишлаш масаласи ҳал қилинмаган. Радиактив ифлосланиш ҳам катта хавф туғдирмоқда. Навоий вилоятидаги радиактив қолдиқлар сақланадиган жой ҳам экологик жиҳатдан ҳавфли ҳисобланади. Бу ердаги радиактив қумни шамол учириш ҳавф и бор. Шу сабабли Республикада табиатни муҳоф аза қ илишдаги ғоят муҳим вазифа ерларнинг ҳолатини яхшилашдан, тупроқнинг ифлосланишини камайтириш бўйича чора тадбирлар мажмуини амалга оширишдан иборат. Бу ўринда энг аввало табиий заҳирлардан фойдаланишни тубдан яхшилашдир. Иккинчидан. Ўзбекистоннинг экологик хавсизлиги, сув заҳираларининг, шу жумладан ер усти ва ер ости сувларининг кескин тақчиллиги ҳамда ифлосланганлиги катта ташвиш туғдирмоқда.

www.arxiv.uz Республиканинг дарёлари, каналлари, сув ом борлари ва ер ости сувлари ҳ ар тарафлама инсон фаолияти таъсирига учрамо қ да. Минтак а нинг яна бир муоммаси сувни му ҳ офаза қ илиш ва тежаш тадбирлари мажмуини амалга ошириш зарурияти билан бо ғ ли қ дир. Бу тадбирлар сувнинг исроф б ў лишини энг кам даражага келтириш ма қ садида су ғ ориш тармо ғ ининг режим ва ў лчамларини су ғ ориш техникаси билан муста ҳ кам бо ғ лашни ў з ичига олади. Эндиликда коллектор–зовур сувларни ташлаб юборишни тартибга солиш, о қ ава сувларни дар ё ва сув омборларига о қ изишни батомом т ў хтатиш зарур. Сув за ҳ ираларининг сифати энг му ҳ им муоммалардан биридир. Дар ё сувларининг ифлосланиши экология–гигиена ва санитария эпидем о логия вазиятларини ёмонлаштирмо қ да. Шунингдек, дар ё сувлари таркибида хар хил тузларнинг мавжудлиги тупро қ нинг ш ў рланишини кучайтирмо қ да. Бу эса қў шимча ме лио рация ишларини амалга оширишда, зовур тизимларини барпо этиш ва тупро қ ш ў рини ювишда я ққ ол сезилмо қ да. Ў збекист о н ша ро ит ид а а ҳ ол ини си ф а тл и и чи м ли к с ув и би ла н т аъ м и нл аш ал о ҳ ид а а ҳ амият касб этмо қ да . Аҳолини водопровод суви билан таъминлаш кўрсатгичи яхши томонга ортиб бормоқда. Учинчидан, Орол денгизининг қуриб бориш хавфи ғоят кескин муаммо, айтиш мумкинки, миллий кулфат бўлиб қолди. Бу муаммо ҳақида қуйида алоҳида тўхталиб ўтамиз. Тўртинчидан, атмосферанинг ифлосланиши республикамизда экологик хавфсизликка солинаётган таҳдиддир. Маълумотларга қараганда ҳар йили республиканинг атмосфера ҳавосига 4 миллион тоннага яқин зарарли моддалар қўшилмоқда. Шуларнинг аксарияти углерод оксидига тўғри келади, шунингдек углеводород, олтингугурт қўш оксиди, азот оксиди ва бошқа ўзига хос ўткир заҳарли моддаларга тўғри келади. Арид минтақасида жойлашган Ўзбекистон Республикасида тез-тез чанг бўронлари қўзғатиб турувчи

$www.arxiv.uz атмосферани чанг тўзонга чўлғатувчи қорақум ва қизилқум саҳроларидек йирик табиий манбалар мавжуд. Экологияга солинаётган хавф Ўзбекистон учун, умуман бутун Марказий Осиё минтақаси учун нақадар юқори эканлигини ҳисобга олган ҳолда ҳукумат ва давлат атроф – муҳитни ҳимоя қилиш, табиий заҳирлардан оқилона фойдаланиш масалаларига жуда катта эътибор бермоқда. Атроф муҳитни муҳофаза қилишни таъминлашга қаратилган қонунлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикасининг табиатини муҳофаза қилиш борасидаги миллий тадбирлар бошқа давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан кенг ва ҳар томонлама ҳамкорлик қилиш иши билан қўшиб олиб борилмоқда. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан оқилона фойдаланишнинг турли жиҳатларини тартибга солувчи кўплаб хилма-хил халқаро шартномалар ва битимлар тузилди. Ҳозирги кунда Орол танглиги инсоният тарихидаги энг йирик экологик, гуманитар фожиалардан бири бўлиб, у ўта долзарб муаммога айланди. Бу фикрнинг далили сифатида қўйидаги маълумотларни келтириш ўринли. Орол денгизида сўнги 40 йилда содир бўлган ўзгаришлар № К ў рсатгичлар Ў лчов йиллар бирлиги 1961 1993 1999 2002 1 Сув сат ҳ и М.абс. сатхи 53 37,0 35,4 33,3 2 К ў згу майдони км3 6,600 3310 2860 2200 3 Сув ҳ ажми км 3 1064 277 187 160 4 Ў ртача ш ў рлиги г\л 10-11 30-32 60 68 5 Денгизгача етиб бораётган сув о қ ими км 3 56 26 11,9 5,6 Жадвалдан кўриниб турибдики, сув сатхи ўтган қисқа муддат ичида 20 метрга пасайган бўлса, кўзгу майдони 3 марта ҳажми 6,3 марта, денгизга етиб бораётган сув оқими 10 мартагача камайиб кетган. Сув сатхининг камайиши туфайли ҳосил бўлган қуруқ майдон 3,3 млн гектарни ташкил этди ва бу улкан майдон қум аралаш тузли аэрозол тарқатадиган манбага айланиб қолди. Бу заҳарли тузлар атроф-муҳитга ва ҳатто Кавказ тоғ чўққилари, Арктика музликларигача етиб бормоқда. Шунингдек сувнинг сифати кескин пасайди. Ўзбекистонда бу салбий ҳолатнинг олдини олиш мақсадида янги қўриқ$

Хозирги замон экологик инқирози

20.09.2019

0

96 KB

Похожие