Экологик таҳлил

Экологик таҳлил

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Экологик таҳлил Режа: 1.Экологик таҳлилнинг моҳияти ва вазифаси. 2.Атроф-муҳитни ҳимоя қилишни молиялаштириш манбалари.

1.Экологик таҳлилнинг моҳияти ва вазифаси Ҳозирги давр фан-техника тараққиётининг жадаллашиши ва инсоннинг табиатга таъсири кучайганлиги билан ажралиб туради. Бу ҳолатни ҳисобга олган ҳолда микро ва макро кўламда тузилаётган лойиҳалардан ҳар бирининг экологик мувозанатга таъсири мустақил экологик экспертлар томонидан баҳоланиши шарт. Агар тижорат лойиҳалари экологик мувозанатга салбий таъсир этса, бундай лойиҳалар молиялаштирилмайди. Шу билан бирга давлат томонидан экологияни яхшилашга қаратилган нотижорат лойиҳалари ишлаб чиқилади. Бундай лойиҳаларнинг асосий мақсади фойда олиш эмас, балки экологик мувозанатни барқарорлаштириш ва аҳолининг саломатлигини мустаҳкамлашдан иборат. Халқаро нодавлат ташкилотлари, мисол учун, ЭКОСАН каби ташкилотлар маълум грант лойиҳаларини амалга оширади. Умуман олганда, экологик лойиҳалар грантлар, давлат бюджети ва ҳомийларнинг маблағлари ҳисобига амалга ошрилади. Инвестиция лойиҳалар ҳам экологик таҳлилдан ўтказилиши талаб этилади. Агар лойиҳада экологик вазиятга (сувга, ҳавога, ўсимлик дунёсига ва бошқаларга) таъсир этувчи технология ёки асбоб-ускуналар бўлса, уларнинг экологияга таъсирини йўқотиш учун қўшимча лойиҳа-смета ҳужжатлари тузилади. Мисол учун, оддий транспорт воситаларидан фойдаланиш ни кўпайтириш янги трассалар қу ришни тақ о зо этади. Бу эса ўз навбатида ландшафтнинг ўзгариши, аҳоли оқимини нг ошиш и га олиб келади. Айрим ҳолларда шу жойнинг табиатига салбий таъсир кўрсатади. Саноат ишлаб чиқаришининг ривожланиши атроф-муҳит ҳавоси зарарли чиқиндилар билан ифлосланишига олиб келиши мумкин. Бундай ҳолларда бу салбий натижаларни самара натижалари билан та ққ ослаш ва бу нисбатни чу қу р таҳлил қилиш зарур. Экологик таҳлилни нг асосий вазифаси лойиҳа натижасида юзага келиши мумкин бўлган потенциал зарарни олдиндан белгилаш ва уни нг таъсирини юмш а тиш ёки бат а мом тугатиш йўлларини топишдир. Бу жараён лойиҳада кўзда т у тилган натижаларга салбий таъсир кўрсатиш и керак эмас. Ташқи муҳит «табиий

капитал бўлиб», у иқтисодий ривожланишни жадаллаштиради. Нотўғри режалаштирилган лойиҳалар эса унинг бузилишига, миллий капиталнинг емирили шига олиб келиши мумкин. Экологик бо шқаришнинг вазифаси аҳолини нг табиий таъсирларга бўлган талаби билан атроф-муҳитни нг шу талабни қондира олиш имкониятлари орасидаги мувозанатни (балансни) топишдан иборат. Лойиҳаларни амалга ошириш «экологик сиғим» потенциалини камайтириши керак эмас. Лойиҳа ларни амалга оширишдан олдин уларнинг атроф-муҳитга му х им та ъсир ларини белгилаш, лойиҳалар таъсири асосида муҳит бузилиб кетгандан кейин уни ўз ҳолига келтиришдан афзалроқдир. Шуни нг учун ҳар қандай лойиҳани нг экотизимга келтирадиган салбий оқибатларини чу қ ур таҳлил қилиш талаб эти лади . Агар лойиҳа экотизимга меъёр дан юқори салбий таъсир кўрсатадиган бўлса, уни янгидан кўриб чиқиш, шундан кейин ҳам вазият ўзгармаса, ундан воз кечиш зарур. Экотизим битта давлат ҳудуд и даги му аммо эмас, балки унинг ўзгариши б у тун ер шарига таъсир кўрсатади, жумладан, Орол му а мм о си. Шуни нг учун экотизим таҳлил қилинганда бир мамлакат манфаатларидангина келиб чи қ иш керак эмас. 2.Атроф-муҳитни ҳимоя қилишни молиялаштириш манбалари Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш мақсадларини кўзлаш лойиҳа-смета харажатларида ўз аксини топади. Иқтисодий ривожланиш муаммоларини инсонлар томонидан илмий ўрганиш кучайиши билан лойиҳаларнинг экотизимга таъсирини жуда бўлмаганда минимал хавфсизлик меъёри даражасига тушириш имкони пайдо бўлади. Бу меъёрларга инсон саломатлигига бўлган хавф даражаси, атроф-муҳитга зарарли моддаларни чиқариш меъёрлари ва бошқалар мисол бўлади. Лойиҳалар экотизимни муҳофаза қилиш бўйича чет эл мамлакатлари билан тузилган шартномалар бузилишига олиб келиши керак эмас. Айрим ҳол ларда лойиҳа таъсирида экологик ҳолат салбий томонга қараб ўзгариши ва бунга рухсат берилиши ҳам мумкин. Мисол учун, аҳоли жойлашган

жой яқинига темир йўл қуриш лойиҳалаштирил са ва бу лойиҳа амалга ошса, шовқин кўпаяди ҳамда бу аҳоли яшаш тарзига салбий таъсир этиши мумкин. Лойиҳада бу салбий таъсирни бартараф қилиш йўллари бўлиши керак. Бунинг учун аҳолини бошқа жойга кўчириш ёки шовқинни камайтирадиган мосламаларни уйларга ўрнатиш керак. Бу, албатта, қўшимча харажатларга олиб келади. Ундан ташқари айрим вақтларда аҳолини компенсация бериш йўли билан ҳам рози қилиш мумкин. Мисол учун, электростанция қуриш лойиҳаси амалга оширилса, корхона эгалари атрофда яшовчи аҳолига электроэнергияни текинга беришни ўз бўйнига олади. Экологик таъсирни бартараф қилиш муаммоси инвестиция олди босқичида ҳал қилиниши керак, шунда бу жараёнга қилинадиган харажатлар энг кам миқдорда бўлади. Умуман, лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш харажатларида атроф-муҳитни ҳимоя қилиш харажатлари тахминан 5% ини ташкил этади. Экологик лойиҳалар харажатини умумий лойиҳадан фойда кўрадиган шахслар қоплаш и керак . А гар лойиҳа давлат томонидан амалга оширилса, харажатлар манбаи давлат бюджети ҳисобланади. Лекин м асалага бунда й ёндашувнинг ўзига хос камчиликлари ҳам м авжуд. Мисол учун, пи р о вардида экологик лойиҳа т уфайли к и м манфаа т дор эканлигини аниқлаш жуда қийин, ундан таш қ ари лойиҳанинг мақсади йўқотилган ёки бузилган экологик элементларни тиклаш ёки хавф олдини олиш бўлиши мумкин. Бунда ютуқ тўғрисида фикр юритилмайди. Агар металлургия комбинати атроф-муҳитни бўлғаётган бўлса, экологик хавфни бартараф қилиш харажатларини ўз бўйнига олиши керак. Сел хавфидан сақланиш учун канал қурилиши харажатларининг манбаи давлат бюджетидир. Атроф-муҳитни ифлосланишдан асраш учун кураш рухсатномалар ва л и цензиялар олиш тартибини жорий этиш йўли билан ҳам амалга оширилади. Корхоналар ташқи муҳитга маълум миқдорда зарарли моддалар чиқариши учун лицензия оладилар. Бунинг учун заҳарли моддаларни атмосферага чиқариш, вақт бирлигида сувларга оқаваларни ташлаш меъёрларини вужудга келтириш зарур. Бу

меъёрлар ҳамма турдаги корхоналар учун умумий қилиб т узилганлиги учун ҳам яхши самара бермайди. Шуни нг учун тажрибада ҳар хил соҳадаги корхоналар учун алоҳида меъёрлар белгиланади. Индивидуал меъёрлар корхона жойлашганган жойга қа раб ўзгариши мумкин. Тадбирлардан яна бири атроф- муҳитни нг экологик ҳолатига салбий таъсир кўрсатган корхоналарга жарима солиш ҳисобланади . Жарималар тизими ни пухта ў йлаб вужудга келтириш атроф- муҳитни ифлослантиришдан сақлаб қолади. Жа ҳ он банки томонидан амалга ошириладиган лойиҳалар асосан индивидуал меъёрларга асосланган. Айрим мамлакатлар тажрибасида меъёрдан юқори бўлган чиқиндилар савдо-сотиғи амалга оширилади. Мисол учун, шаҳарларда ҳаво га за ҳар ли моддалар чиқаришни камайтиришда ан а шундай тадбир қўлланилади ва бу ижобий натижага олиб келган. Ша ҳар ларда жойлашган корхоналарга ҳавога маълум миқдорда (ша ҳар ни ўртача ифлослаш даражасига унчалик таъсир этмайдиган миқдорда) за ҳар ли моддалар чиқариш учун рухсат берилган. Айтайл ик, ё бир корхона янги технология жорий қилиш йўли билан ҳавога заҳарли моддалар чиқаришни маълум миқдорда камайтирди. Қолган корхоналар бу корхонадан ортиқча чиқарилган заҳарли моддаларни сотиб олишлари керак. Бундай ҳол бошқа корхоналарни ҳам янги, илғор технологияларни тадбиқ қилишга ундайди.

АДАБИЁТЛАР 1. Абдуллаев 3. Экологические отношения и экологическое сознание. Т.: Фан, 1990. 2. Дедю И.И. Экологический энциклопедический словарь. Кишинёв.: Гл.ред. Молдавской сов. энциклопедии, 1989, 406 с. 3. Миланова Е.В., Рябчиков А.И. Использование природных ресурсов и охрана природы. М.: Высшая школа, 1986. 4. Пирогов Н.Л., Сушон С.П., Завалко А.Г. Вторичные ресурсы: Эффективность, опыт, перспективы. М.: Экономика, 1987. 5. Цыганков А.П., Сенин В.Н. Циклические процессы в химической технологии. Основы безотходных производств. М.: Химия, 1988. 6. Ласкорин Б.Н., Барский А.Д., Персин В.З. Безотходная технология переработки минерального сырья. М.: Недра, 1984. 7. Ласкорин Б.Н., Громов Б.В., Цыганков А.П., Сенин В.Н. Безотходная технология в промышленности. М.: Стройиздат, 1986. 8. Ишмухамедов А. Малоотходная технология и окружающая среда. Т. Мехнат, 1988. 9. Гетов Л.В. Сычева. А.В. Охрана природы. М.Стройиздат, 1989. 10. Певзнер М.Е. Костовецкий В.П. Экология горного производства. М.Недра, 1990 11. Панов Г.Е. Петряшин Л.Ф., Лысяный Г.Н. Охрана окружающей среды на предприятиях нефтяной и газовой промышленности. М.Недра, 1986. 12. Белов П.С., Голубева И.А.,Низова С.А. Экология производства химических продуктов и углеводродов нефти и газа. М. Химия, 1991.

Похожие

Жамоат экологик экспертизаси ва экологик аудит

Жамоат экологик экспертизаси ва экологик аудит

Эволюциянинг экологик асослари

Экологик экспертиза турлари

Шахарни экологик лойихалаштириш