Tabiatshunoslikni o`qitishning ta`lim-tarbiyaviy vazifalari - Ботаника - Рефераты

Tabiatshunoslikni o`qitishning ta`lim-tarbiyaviy vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzReja: 1. Tabiatshunoslik o`qitish jarayonida o`quvchilarni har tomonlama tarbiyalash. 2. Tabiatshunoslik darslarida o`quvchilarning moddiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish. 3. Tabiatshunoslik darslarida o`quvchilarni vatanparvarlik va baynalmilalchilik ruhida tarbiyalash. 4. Ta`lim jarayonida o`quvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzBolalarning atrofimizdagi olamni muntazam o`rganib borishlariga asoslanib, kichik yoshdagi o`quvchilarda tabiat to`g`risida, o`z joyi va barcha mamlakatning tabiiy boyliklari to`g`risida bir butun tasavvur shakllantirish kerak. O`quvchilar Vatanimizning ta biiy boyliklaridan odamlar o`zlarining mehnat faoliyatlarida qanday foydalanayotganliklari bilan tanishishlari lozim. Bunda bolalarga odamlar mehnati atrof tabiat bilan chambarchas bog`liq ekanligini ko`rsatish g`oyat muhimdir. Shu talablarga ko`ra kichik yoshdagi o`quvchilarga:  jonli va jonsiz tabiat to`g`risida aniq bilimlar berish, ylarning o`zaro bog`liqligini ochib berish;  odam organizmi va uning salomatligini saqlash to`g`risida ma`lumotlar berish;  tabiatda kuzatishlar o`tkazish o`quvi va ko`nikmalari bilan qurollantirish;  tabiatdan oqilona foydalanish va uning boyligini ko`paytirishga qaratilgan insonning mehnat faoliyati bilan tanishtirish;  jonajon tabiatga muhabbat, uni muhofaza qilishga intilishni tarbiyalash. Umumta`lim va hunar maktablarini isloh qilishning asosiy yo`nalishlariga muvofiq tabiatshunoslik dasturiga kiritilgan o`zgarishlar ko`rsatilgan vazifa lar bilan bir qatorda tabiatshunoslik kursida o`quvchilarning ekologiya, mehnat va gigiena tarbiyasiga e`tiborni yanada kuchaytirishni, «har bir o`quvchi gi giena va meditsina sohalarida minimum bilimni egallash, yoshligidan o`z organizmini bilishi, uni tartibli saqlay olishi» uchun sharoitlar yaratilishini nazarda tutadi. Tabiatshunoslikni o`qitish jarayonida dunyoni ilmiy tushunish asoslarini shakllantirish uchun tabiatga insonparvarlik munosabatini, vatanparvarlikni va go`zallikni tushunishni tarbiyalash ke rak. Zamonaviy pedagogika ta`lim va tarbiyaga tarbiyalovchi ta`lim deb atalmish yagona jarayonning ikki tomoni deb qaraydi. Ta`limning tarbiyalovchilik harakteri uning mazmuni bilan belgilanadi. Shuning uchun ham tabiatshunoslikni o`qitish o`qituvchiga o`quvchilar tafakkurini, ularning ijodiy va bilish faolligini rivojlantirish uchun boy material beradi. Tabiatshunoslik bo`yicha barcha mavzular kompleks tarbiya masalarini aks ettiradi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzO`quvchilarga bilimni bayon qilish metodlari ham tarbiyaviy ahamiyatga ega, o`quvchilarning barcha faoliyatlari bilimlarni o`zlashtirish jarayoni bilan bog`liqdir. SHu munosabat bilan ham tabiatshunoslikni o`qitish o`qituvchi uchun tarbiyaviy ishlarga katta imkoniyatlar beradi. Tabiatshunoslikni o`qitishda og`zaki, ko`rgazmali, amaliy va boshqa metodlardan foydalaniladi. Bolalarning ijodiy faolligi, individual qobiliyatlarini ochishga qaratilgan metodlar tobora ko`proq qo`llanilmoqda. Tabiatshunoslik bo`yicha mashg`ulotlarni sinfdan va maktabdan tashqari tadbirlar: ochiq havodagi o`yinlar, o`lkashunoslik ekskursiyalari, yurishlar bilan chambarchas bog`lamoq zarur. Bularning hammasi o`qituvchiga tabiatshunoslik bo`yicha o`quvchilar bilan shug`ullana borib, ularni faqat yaxshi bilim olishgagina emas, balki ular shaxsini shakllanishiga ta`sir ko`rsatishga ham imkon beradi. Boshlang`ich sinflarda tabiatshunoslikni o`qitishning maqsadi — botanika, zoologiya, ekologiya, anatomiya, fi ziologiya, gigiena, jo`g`rofiya fanlarining elementar asoslarini berishdir. Tabiatshunoslik darslari — bu mehnat tarbiyasi maktabi hamdir. Aniq misollarda o`quvchilarni odam mehnati — uning jismoniy va ma`naviy sihatligining manbai ekanligiga ishontirib, o`qituvchi mehnatga muhabbatni, astoydil mehnat qilish istagini, mehnat ahliga hurmatini tarbiyalaydi. Bu 1-sinfda «Maktab xodimlari mehnatiga hurmat», «Maktaboldi uchastkasidagi ishlarda qatnashish», «Ishlab chiqarishda band odamlarning kasblari»; 2-sinfda «Kun tartibidagi mehnatning turlari», «Maktab mulkiga ehtiyotlik munosabati», «Xona o`simliklarini parvarish qilish», «Qurilishlarda, zavod va fabrikalarda ishlovchi odamlarning kasblari», «Mavsumlar bo`yicha maktab oldi uchastkasidagi ishlar»; 3-sinfda «Tabiatdan foydalanish va uni muhofaza qilish bo`yicha odamlar mehnati», «Mehnat va dam olish rejimi (tartibi)», «Dalada, borda, polizda odamlar mehnati», «Maktab oldi uchastkasida odamlar mehnati», «Foydali qazilmalarni olish»; 4- sinfda «CHo`llarda, dashtlarda, o`rmonda, tog`larda, tundrada odamlar mehnati», «Yer osti boyliklari, suv, havo, o`simliklar, hayvonlar muhofazasi bo`yicha odamlar mehnati» mavzularidir. Shunday qilib mehnat mavzusi o`quvchilarning tarbiyasida katta o`rin egallaydi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzTabiatshunoslik o`zining mazmuni va metodlari bi lan o`quvchilarni har tomonlama tarbiyalash uchun cheksiz imkoniyatlarga ega. Tabiiyot — dunyo fani va shuning uchun ham tabiat shunoslik darslari o`quv materiali mazmunini yetkazishning o`ylab chiqilgan metodikasini talab qiladi, uning asosiy maqsadi bilimlar yig`indisini faqat esda qoldirish bo`lib qolmasdan, balki ularni ishonchga aylantirish hamdir. Ishonch insonlarga, atrof olamga bo`lgan munosabatda, odatlarda, ish tutishda, xulq-atvorda namoyon bo`lishi kerak. Bunda birinchi o`ringa tabiatshunoslikning turmush bilan aloqasi chiqariladi. Bu vazifalarni osonlashtirish uchun ko`rgazmali materiallardan, diafilmlardan, markaziy va mahalliy davriy matbuot materiallaridan, kino va telefilmlarni (ularning o`qituvchi bilan birga ko`rganlaridan keyin) muhokama qilishdan, Mehnat Veteranlari, mashhur paxtakorlar, chorvadorlar, ishlab chiqarish ilg`orlari to`g`risida hikoya qiluvchi kitoblardan, stendlardan keng ko`lamda foydalanmoq lozim. Tabiatshunoslik vositasida amalga oshiriladigan kompleks tarbiya faqat darslardagina emas, balki o`quvchilarning sinfdan va maktabdan tashqari faoliyatlarida (ekskursiya, sinfdan tashqari mashg`ulot, maktaboldi uchastkasidagi ishlar va boshqalarda) ham muntazamlilik hamda rejalilikni talab qiladi. Jonajon o`lka tabiati — daryolar, tog`lar, o`rmon massivlari to`g`risidagi matnlarni o`rgana turib, mamlakat hamda jumhuriyatning xalq xo`jaligi uchun ularning ahamiyatini ta`kidlab o`tish zarur. Bunday ma`lumotlar vatanparvarlik hissini, Vatan bilan iftixorlanishni tarbiyalaydi va o`quvchilar tarbiyasida muhim omil hisoblanadi. Moddiy dunyoqarash asoslarini shakllantirish Tabiatshunoslik tushunchalarining shakllanishi murakkab fikrlash jarayonining natijasidir. Bu jarayonni boshqara turib, o`qituvchi yorqin misollarda ta biat sirlarini ochib beradi, moddiy dunyoqarash asos larini o`quvchilarga singdiradi. Rejali ravishda asta-sekin tabiat bilan tanishtirib borish bu ish uchun poydevor yaratadi. Moddaning (qum va loyning, foydali qazilmalarning, suvning) xususiyatlari bilan tanishtira borib, amaliy mashg`ulotlar o`tkazish bilan o`qituvchi o`quvchilar

www.arxiv.uzwww.arxiv.uztomonidan insonning tabiatni o`zgartirishga qaratilgan faoliyatini tushunib olinishiga yordam beradi. Bolalarni atrof tabiat va odamlar hayoti bilan tanishtira borib, o`qituvchi anih misollarda tabiat hodisalarining sabablarini tushuntirib berishi kerak va o`quvchilarning bu hodisalar o`rtasidagi oddiy bog`lanishlarni tushunib olishlariga erishishi kerak. Natijada o`quvchilar tabiat—bir butunlik, unda jism va hodisalar biri- biri bilan uzviy aloqada, biri-biriga bog`liq ekanligini tushunib olishga imkon beradigan bilimlarni to`playdilar. Tabiatshunoslik darslarida moddiy dunyoqarash asoslari o`qituvchi tomonidan rejali ravishda uzoq vaqt davomida olib boriladigan ishlar jarayonida shakllanadi. Tabiatshunoslikni o`rgana boshlashdanoq o`quvchilarda o`simlik va hayvonot dunyosi to`g`risida moddiy tushunchalarni shakllantirib borish, ama liy ishlarni bajarish, tajribalar, kuzatishlar, ekskursiyalar o`tkazish jarayonida esa olingan tushunchalar ilmiy nuqtai nazaridan tasdig`ini berishi kerak Tabiat hodisalarining o`zaro bog`lanishini (quyosh nuri energiyasi suvni qizdiradi, u bug`lanadi, keyin yog`in tarzida tushadi) ocha turib, o`qituvchi o`quvchilar da tabiatga munosabatni asta-sekin rivojlantirib boradi. Yakka tartibdagi bevosita kuzatishda o`quvchilar dastlab fahmlab olgan o`zaro aloqa barcha tabiat hodisalarini bir-biriga bog`lovchi, aniq namoyon bo`lgan qonuniyat xarakterini oladi. Kichik yoshdagi maktab bolalari «Nima uchun yomg`ir «yog`adi?», «Tog`lar qaerdan paydo bo`lgan?», «Nima uchun ko`katlar yashil, gullar esa har xil rangli?», «Nima uchun quyosh kechqurun botadi?» va boshqa ko`pgina savollar berib, guyo o`zlari uchun dunyoni ochadilar va bolalarda atrof hayotga bo`lgan qiziqish so`nmasligi uchun o`qituvchining ular oldida ajoyib va go`zal bo`lib ko`rinishi uning o`ziga bog`liq. Atrof olamga bo`lgan bola qiziqishini quvvatlash uchun o`qituvchi barcha savollarga aniq-ravshan, muhimi qiziqarli va tushunarli qilib javob berishi kerak. Bolalar bilan ishni (kuzatish, tajriba, amaliy ish, ekskursiyalarni) shunday tashkil qilish kerakki, ularning o`zlari tabiatning ayrim hodisalari o`rtasidagi bog`lanishlarni aniqlashga, ularda borayotgan o`zgarishlarni payqashga o`rgansinlar. Shundagina ular «Nima uchun qushlar uchib keladilar va uchib ketadilar?», «Nima

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzuchun hayvonlar qishki uyquga ketadilar?» va shunga o`xshash savollarga mustaqil javob bera oladilar. Tabiatni estetik qabul qilish Kichik yoshdagi maktab o`quvchilari uchun atrof olamni hayajon bilan qabul qilish xarakterlidir. Bola lar hamma narsani qarab chiqishlari, ho`l bilan ushlab ko`rishlari, kattalarning tushuntirishlarini bajonidil tinglashlariga qaramay, atrofdagi hodisalarda ko`p narsalarni payqab ololmaydilar, chunki ular o`zlarining hissiyot va qiziqishlarini qo`zg`atuvchi ta`sirlarga e`tibor beradilar, muhim bo`lsa ham hayajon uyg`otmaydigan narsalarga e`tibor bermaydilar. Bolalarning kattalar e`tibor bermaydigan narsalar tafsilotini payqab olishlari shu bilan tushuntiriladi, chunki ular uchun bu jiddiy ahamiyatga ega. Shunga ko`ra bolalarni tabiatshunoslik ob`ektlari bilan tanishtirib borishda ularning jozibaliligiga, go`zalligiga alohida e`tibor bermoq zarur. Tabiatga ekskursiyalar, olingan materiallarni to`plash va ishlash, tirik burchakdagi mashg`ulotlar, sinfdan tashqari o`qishlar tabiatshunoslik darslarida boshlangan o`quvchilarning estetik tarbiyasini to`ldirishi hamda chuqurlashtirishi kerak. Estetik tarbiyada ko`rgazmali qurollarni (suratlar, sxemalar, jadvallar, mulyajlar, maketlar, gerbariylar, hayvonlar tuxumlarini) to`g`ri tanlash katta ahamiyatga ega. Ular chiroyli, jozibador, qiziqishni qo`zg`atuvchan bo`lishi kerak. Bunday qurollardan foydalanish badiiy didu farosatni rivojlantiradi, materialni yaxshiroq o`zlashtirish va esda saqlab qolishga yordam beradi. Estetik tarbiyaning samarali vositalaridan biri tabiatshunoslik darslarida mashhur rassomlar chizgan suratlarning nusxalaridan foydalanish va o`qituvchining badiiy asarlaridan parchalarni sharhlab o`qishidir, chunki tabiatni shoirona qabul qilish, uni chuqurrok tushunish hamda go`zalligini his etishga yordam be radi. Bolalarning estetik hislarini rivojlantirishga, didu farosatlarini shakllantirishga va bilim doiralarini kengaytirishga tabiatga ekskursiyalar o`tkazish katta ta`sir ko`rsatadi. Tabiatni o`rganish uni este tik qabul qilish bilan uyg`unlashishi kerak,

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzchunki kishi tabiatni qancha chuqurroq idrok qilsa, shuncha u insonga shodlik bagishlaydi, uning oldida tabiat har tomonlama namoyon bo`ladi. Bolalarda tabiatdagi mehnatga ijodiy munosabatni (maysazorlar, xiyobonlar, istirohat bog`larini shakllantirish) tarbiyalash kerak. Jonli tabiat burchagi, o`quv- tajriba uchastkasidagi ishlar, uy vazifasi va yozgi topshiriqlarni rasmiylashtirish, sinfdan tashqari ishlar (sinfdan tashqari o`qish uchun kitoblar tanlash, ko`rgazma, ertaliklar tashkil qilish va h. q) shunga xizmat qilishi mumkin. Biroq barcha e`tibor faqat tabiat ob`ektlari bi lan zavqlanishga qaratilsa, estetik tarbiya ta`sirli bo`lmaydi. Estetik tarbiyaning vazifasi: - tabiatda go`zallikni ko`rishgina emas, balki uni idrok etishga, ya`ni estetik qabul qilishni idrok etish bilan bog`lashga; - tabiatda go`zallikni bunyodga keltirish va uni muhofaza qilishga, ya`ni estetika bilan mehnat madaniyatini bog`lashga; — tabiatda hamda jamiyatda xulq-atvor hamda muomala madaniyati qoidalariga rioya qilishga, ya`ni estetika bilan etikani bog`lashga o`rgatishdir. Tabiatshunoslikni o`qitish jarayonida estetik tar biya har tomonlama, rejali ravishda, o`quvchilarning tabiat bilan muloqotda bo`lishlarining barcha shakllarini hisobga olgan holda olib borilmog`i lozim. Odobiy tarbiya Tabiatshunoslik mashg`ulotlarida o`quvchilarda ta biatga, atrofdagi odamlar mehnatiga odobiy munosabatda bo`lishni tarbiyalash zarur. Ammo Boshlang`ich sinf o`qituvchisining bir o`zi uchun odobiy tarbiyaning barcha tomonlarini qamrab olish qiyin. Bu — butun maktabning vazifasidir. Boshlang`ich sinflarda esa ish tutishda (jamoa mehnat jarayonida, ekskursiyalarda, tirik tabiat burchagida, maktab oldi uchastkasida) aks etadigan odobiy dunyoqarash shakllantirilmog`i lozim. Tabiatga odobiy munosabatda bo`lishni tarbiyalash ishi barcha, hatto eng sodda holatlarda ham amalga oshirilmog`i zarur. Masalan, ekskursiya vaqtida o`quvchilarni gerbariy uchun ko`p miqdorda o`simliklarni yig`ishdan to`xtatish, gerbariylar uchun yaxshisi begona o`tlardan, to`kilgan barg va mevalardan foydalanish kerakligini, gerbariy uchun noyob, ayniqsa «Qizil kitob» ga kiritilgan o`simliklardan foydalanish

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzmum kin emasligini, guldasta uchun ko`plab gullar uzmaslikni tushuntirish kerak. Bunda bu talablar nimalar bilan bog`liqligini, albatta tushuntirish kerak. Tabiatni muhofaza qilish, uning boyliklarini ko`paytirish ana shular bilan boshlanadi. Tabiat muhofazasining ahamiyatini tushunish, o`simlik va hayvonlarni qo`riqlash atrof olamga ehtiyotlik munosabatini tarbiyalaydi. Ekologik tarbiya Insonning tabiatga chuqur va har taraflama ta`siri amalga oshayotgan bir paytdagi ilmiy-texnika inqilobi sharoitlarida inson va jamiyatning tabiatga bog`liqligini, uni saqlab qolish va yaxshilash zarurligini tushunadigan, atrofdagi go`zallikni qadrlay oladigan va tabiat holati uchun o`z zamondoshlari hamda kelgusi avlod oldidagi fuqarolik mas`uliyatiga ega bo`lgan har tomonlama rivojlangan shaxsning shakllanishini mo`ljallovchi umum ekologik tarbiya katta ahamiyat kasb etmokda. Maktabda tabiat muhofazasi ta`limining samaradorligi o`qitishni o`qituvchi tomonidan tabiat muhofazasining har xil tomonlari bo`yicha sinfdan tashqari ishlar bilan mohirona uyg`unlashtirilgandagina behad ortadi. Yashil soqchilar guruhi, tabiatshunoslik to`garaklari, yosh tabiat do`stlarining klublari, maktabdagi tabiat burchagi kabilar tabiat muhofazasi tarbiyasini tashkil qilish shakllari sifatida o`zini yaxshi oqladi. Agar ilgari tabiat muhofazasi faqat o`simlik va hayvonlarning qirilishidan himoya qilish bilan cheklangan bo`lsa, keyinroq esa tabiat boyliklarini qo`riqlash masalalari eng jiddiy bo`lib qoldi, hozirgi vaqtda esa bosh muammo — atrof-muhitni saqlab qolishdir. Shu munosabat bilan maktab tabiatshunoslik kurslarida ekologik ongni shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega bo`lgan tabiatdan foydalanishning eng muhim masalalari qarab chiqilmoqda. O`quvchilarning ekologik tarbiyasi kompleks holda umumiy tarbiya bilan bog`liq tarzda amalga oshirilmog`i lozim. Ekologik tarbiyaning kompleksligi g`oyaviy-siyosiy, odobiy mehnat, estetik hamda jismoniy tarbiyaning uyg`unlashtirilishidan iboratdir, bu shaxs ning har taraflama ravnaq topishini ta`minlaydi. Boshlang`ich sinfdagi ekologik tarbiya vatanparvarlik hislarini

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzrivojlantiradi, chunki Vatan jonajon o`lka, uning tabiati, xo`jaligi odamlar turmushi orqali bilib olinadi, idrok qilinadi. Chunki jonajon tabiatga muxabbatni rivojlantirish vatanparvarlik tarbiyasida eng muhim omil hisoblanadi. Vatanparvarlik va baynalmilalchilikni tarbiyalash Jamiyatimizda vatanparvarlik tarbiyasini baynalmilalchi-lik tarbiyasisiz tasavvur qilib bo`lmaydi. Buning uchun tabiat muhofazasi katta material beradi. Shunga ko`ra vatanparvarlik tarbiyasini atrof tabiatni o`rganish bilan boshlash kerak. Bolalikdan yaqin bo`lgan jonajon o`lka tabiati inson uchun doimiy yo`ldir. Ayni paytda u «Vatan» to`g`risidagi keng tushunchaning tarkibiy elementidir. O`lkashunoslik ishlari, maktab uchastkasidagi mehnat, ekskursiyalarda jonajon o`lkani o`rganish o`quvchilar xotirasida chuqur iz qoldiradi, o`z o`lkasiga muhabbatni mustahkamlaydi, uning boyliklarini qo`riqlash, ulardan oqilona foydalanish zarurligi to`g`risidagi ongni shakllantiradi. O`lka tabiati, uning boyliklari, xo`jalik xususiyatlari bilan tanishtirish o`quvchilarning sinfda olgan bilimlarini xalqning turmushi va mehnat faoliyati bilan bog`lashga yordam beradi. Masalan, «Foydali qazilmalar» va «Mamlakatimiz tabiatining xilma-xilligi» mavzulari (3—4 sinf «Tabiatshunoslik» darsliklari). Tabiatshunoslikni o`qitish jarayonida o`quvchilar e`tiborini sovet olimlarining fanni rivojlantirishdagi roliga qaratmoq, ularning vatanparvarligini, mehnatsevarligini, o`z xalqiga muhabbatini ta`kidlamoq zarur. Bu bolalarda tabiiy iftixor, buyuk namunalarga taqlid qilish xohishini vujudga keltiradi. Vatan mavzusi butun Boshlang`ich tabiatshunoslik ta`limi orqali o`tib boradi. Tabiat manzarasi faqat xalqning katta bunyodkorlik faoliyatini ko`rsatuvchi bo`lib xizmat qilishi kerak. Yagona intilish bilan o`z Vatanini yana ham kuchli va qudratli qilishga jalb qilingan o`lkamiz xalqlarining hayotidan olingan aniq misollar o`quvchilarda vatanparvarlik va baynalmilalchilik tuyg`ularini tarbiyalaydi. Respublikamiz xalqlarining do`stona oilasi to`g`risida (V sinf «Tabiatshu noslik» darsligi) yorqin bo`yoqli ko`rgazmali qurollar bilan uyg`unlashgan o`qituvchi hikoyasi materialni hissiyot bilan qabul qilib olishga vatanparvarlik tuyg`ularini,

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzdunyodagi barcha mehnatkashlarning irqi va millatiga qaramay bo`lajak hamkorligiga ishonchni ya`ni qardosh baynalmilalchilik tuyg`ularini tarbiyalashga yordam beradi. Tabiatga muhabbat va uni saqlash hamda muhofaza qilishga intilishni tarbiyalash. Tabiatga muhabbat — katta va murakkab hissiyotdir. U yuqori ruhiy va aqliy doiralarni o`z ichiga oladi. Bu hissiyotni tarbiyalashni bolalikning erta yoshidan boshlash kerak, chunki bolada «Jonajon tabiatga" muhabbat bilan birga jonajon o`lkaga, jonajon mamlakatga ko`ngil qo`yish o`sib boradi. Bolalikda tug`ilgan bu hissiyot maktab yillarida rivojlanib va boyib boradi, bunga ma`lum darajada tabiatshunoslik yordam beradi, u tabiat go`zalligini qabul qilishgagina emas, balki uni muxofaza qilishga, boyliklarini extiyot qilib, oqilona foydalanishga, ularni faqat himoya qilibgina emas, balki ko`paytirishga o`rgatadi. O`lkamiz fuqarolari tabiatni ehtiyot qilishlari, uning boyligini muxofaza qilishlari kerak, degan iboraning ma`nosini tushuntira borib, uni M.Prishvinning: «Biz tabiatimizning egalari va biz uchun u — hayotning o`lkan qimmatbaho narsalari bilan to`lgan quyosh omboridir. Bu qimmatbaho boyliklarni muhofaza qilish yetarli emas, ularni kashf qilish va ko`rsatish kerak. Baliq uchun toza suv ke rak — suv xavzalarini himoya qilishimiz kerak. O`rmonlarda, cho`llarda, tog`larda turlicha qimmatli hayvonlar bor — o`rmon, cho`l va tog`larimizni himoya qilaylik. Baliqqa — suv, qushga — havo, darrandaga — o`rmon, cho`l, tog`lar kerak, Insonga Vatan, tabiatni muxofaza qilish — demak Vatanni himoya qilish kerak» degan ajoyib so`zlari bilan mustahkamlash mumkin. Tabiat muhofazasiga oid dekretlar jonli tabiatni tiklash va muhofaza qilishni nazarda tutgan. Chunonchi, 1920 yilning may oyida o`lkamizda birinchi bo`lgan Ilmen mineralogiya qo`riqxonasini tashkil qilish to`g`risida dekret chiqdi. Hozir mamlakatimizda 100 dan ortiq qo`riqxona va dahlsiz xo`jaliklar bor, ulardan 11 tasi O`zbekistonda joylashgan. Bizning vaqtimizda noyob o`simliklar, hayvonlar, minerallar, shuningdek suv, havo, odam atrofidagi barcha tabiiy muhit muhofaza qilish ob`ektlaridir.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzAtrof muhitga ongli munosabatni tarbiyalash uchun birinchi sinfdan boshlaboq atrofdagi olam bilan tanishtirish bo`yicha mashg`ulotlarda (tabiiy xarakterdagi maqolani o`qilgandan keyin) bolalar oldiga amaliy vazifalar qo`yish zarur. Ikkinchi sinfda shu predmet bo`yicha bilimlar doirasi kengaytirilayotganda nazariy bilimlar, amaliy mashg`ulotlar (qishlovchi qushlarga yordam, yashil ko`chatlarni himoya qilish, erta gullovchi o`simliklarni qo`riqlash, hayvonlarga ehtiyotkorona munosabatda bo`lish) bilan bog`lanadi. Uchinchi sinfda tabiatdan foydalanish va uni mu hofaza qilish bo`yicha odamlar mehnatiga alohida e`tibor beriladi. To`rtinchi sinfda tabiat muhofazasi bo`yicha bilim lar quyidagi tartibda tizimga solinadi (muntazamlashadi): jonajon o`lka tabiati, Vatanimiz tabiati, insonning tabiatdan foydalanishi va uni qo`riqlashi. O`quvchilarni, tabiatni muhofaza qilish to`g`risidagi qonunni bajarish — har bir kishining burchidir, degan xulosaga olib kelinadi. Muhimi shundaki, tabiatshunoslik darslari o`quvchilarni bilim bilan boyitibgina qolmasdan, balki Vatan uchun iftixor tuyg`ularini ham mustahkamlaydi. O`quvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash Maktab O`zbekistonda rivojlantirilgan ishlab chiqarishning asosiy tarmoqlari to`g`risida tasavvurlar berishi, jamiyat hayotida borayotgan jarayonlarning mohiyatini tushunib olishga yordam beruvchi bilim asoslarini shakllantirishi, kasbga yo`naltirishi, kelgusi amaliy faoliyatga tayyorlashda zarur bo`ladigan ama liy uquv hamda ko`nikmalarni singdirishi kerak. Tabiatshunoslik darslarida, shuningdek tirik tabiat burchagi, maktab oldi uchastkasi va boshqalarda amaliy ishlar bajarish vaktida kichik yoshdagi maktab o`quvchilari oddiy asboblarni ishlata olish, kuzatish va oddiy tajribalar o`tkazish bo`yicha amaliy uquv hamda ko`nikmalarga ega bo`ladilar. Maktab oldi uchastkasida qishloq xo`jaligi ishlarini bajarib, dala va fermalarda kattalarga yordam berib, o`quvchilar ta`lim-tarbiya maqsadlariga qaratilgan baholi qudrat unumli mehnatga kirishadilar. Ularda asta-sekin olingan bilimlarni amalda qo`llanish, tabiat hodisalarini tushuntirish uchun, qishloq xo`jaligida har xil amaliy ishlar bajarish uchun ulardan foydalanish uquvlari rivojlanadi. «Yashil tabiat

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzsoqchilari» qishloq xo`jaligi zararkunandalarining paydo bo`lishini kuzatish ishida qatnashish olingan bilimlarni to`ldiradi va kengaytiradi, o`quvchilarni tabiatga yaqinlashtiradi, tabiatga ongli munosabatni tarbiyalaydi. Amaliy faoliyat o`quvchilarda mehnatga muhabbatni, ongli intizomni, maqsadga erishishda astoydillikni, jamoada ishlash uquvini va boshqa foydali sifatlarni tarbiyalaydi. Foydalanilgan adabiyotlar:

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 1.Belskaya Ye.M., Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. 3- sinf. T., 2003. 2. Belskaya Ye.M., Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. 4- sinf. T., 2003. 3. Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. T., 1992. 4. Grigoryans A.G. Atrofimizdagi olam. (1-sinf darsligi). T., 2006. 5. Grigoryans A.G. Atrofimizdagi olam. (2-sinf darsligi). T., 2005. 6. Grigoryans A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik (3-sinf darsligi). T., 2005. 7. Grigoryans A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik (4-sinf darsligi). T., 2003. 8. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o`qitish metodikasi. T., 2005. 9. http://ziyonet.uz

Похожие

Tabiatshunoslikni o`qitishning didaktik tamoyillari

Tabiatshunoslikni o`qitishning ko`rgazmali metodlari

Tabiatshunoslikni o`qitishning moddiy bazasi. Jonli tabiat burchagi va o`lkashunoslik burchagi

Tabiatshunoslikni o'qitish metodikasining predmeti va vazifalari__2

Tabiatshunoslikni o`qitish metodikasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari