Tabiatshunoslikni o`qitishning ko`rgazmali metodlari - Ботаника - Рефераты

Tabiatshunoslikni o`qitishning ko`rgazmali metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzR e ja: 1. Ko`rgazmali metodlarning tabiatshunoslik darslaridagi ahamiyati. 2. Tabiiy jismlar va suratlar bilan ishlash metodikasi. 3. Kuzatish turlari: qisqa muddatli kuzatishlar va uzoq muddatli kuzatishlar. 4. Ko`rgazmali metodning ko`rgazmalilik qoidalaridan farqi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzTabiiy jismlar Bilan ishlash metodikasi . Tabiatshunoslikni o`qitish uchun, ayniqsa, tabiiy jismlar kerak, chunki ular o`quvchilarda tabiiy jismlarni bevosita ko`rish asosida tasavvur va tushunchalarni hosil qilishga imkon beradi (har bir o`quvchii tabiiy material Bilan mustaqil ishlay olishi uchun uni yetarli miqdorda – o`quvchilar soniga qarab to`plash kerak). Qabul qilish uchun teri sezgisi, hid bilish, maza sezishni talab qilmaydigan yirik jismlarni o`qituvchi uzoqdan turib namoyish qiladi. Yirik o`simliklar, masalan, makkajo`xori, poliz ekinlari, pomidor (o`simlik bargi, ildiz, mevalari bilan) yoki hayvonlar, parrandalar (mushuk, qush va h) shunday ko`rsatilishi mumkin. Narsani o`quvchilarning barchasi yaxshi ko`rishlari uchun u sinf doskasiga o`qituvchi stoli balandligida o`rnatiladi. Tirik hayvonlarni namoyish qilish o`quvchilarga faqat ularning tashqi ko`rinishi haqidagina emas, balki harakati, qiliqlari, ovozi va hokazolar haqida ham tasavvur hosil qilish imkonini beradi, bu tasavvurlar ancha to`liq va ravshan bo`ladi. Kuzatishlarga yaxshiroq rahbarlik qilish uchun o`qituvchi o`quvchilar oldiga kuzatilayotgan jismning katta-kichikligi, shakli, rangi, jonli bo`lsa, yuz asosiy qismlari, harakatlanish usuli haqida, shuningdek, boshqa narsalarga o`xshashligi va ulardan farqiga oid yo`naltiruvchi savollar qo`yadi. Suratlar bilan ishlash metodikasi. Tabiatshunoslikni o`qitishda o`qituvchi o`quvchilarga ular hali ko`rmagan ko`pgina ob`ekt va hodisalar to`g`risida ma`lumotlar beradi. Biroq eng jozibali va qiziqarli hikoya ham, agar yaxshi surat ko`rsatilmasa, yetarli to`liq va yorqin tasavvurlar bera olmaydi. Faqat suratlarni diqqat bilan ko`rib chiqish orqali tabiiy holdagi jism bilan tanishishdagiga yaqin keladigan taassurotlarni hosil qilish mumkin. Tabiatshunoslik darslarida ko`pincha devoriy suratlar ishlatiladiki, ular bo`yicha sinf o`quvchilarining barchasi ishtirokida ish olib boriladi. Yirik suratlar bo`lmasa, kichikroq suratlardan foydalanish mumkin, ularni har bir o`quvchiga ko`rsatish kerak. O`qituvchi qaysi turdagi surat bilan ishlamasin, uning maqsadi -

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzsuratning tabiatshunoslik mazmunini ochib berish, bolalarda tabiatshunoslik bilimlarining manbai sifatida undan foydalana olish uquvini hosil qilishdir. Darsning tuzilishi va suratning mazmuniga qarab, undan turlicha foydalaniladi. Surat o`qituvchining hikoyasi tasviri bo`lib xizmat qilishi mumkin. Bunda uning tafsilotlariga to`xtash shart emas, chunki u hikoyadan olinadigan taassurotni susaytiradi. Suratning mazmunidan bu holatda faqat bayonning eng muhim ma`nosi bilan bog`liq holda foydalaniladi. Surat, shuningdek, suhbatning boshlanish qismi bo`lishi ham mumkin. Bu holda o`qituvchi darsni suratni ko`rib chiqish bilan boshlaydi va suhbat jarayonida o`quvchilarni uning tabiatshunoslik mazmunini o`zlashtirishga olib keladi. Bunda o`quvchilarning ko`proq faolligiga erishish kerak. Ular suratda tasvirlangan ob`ektlarni faqat ko`rish Bilan qabul qilib qolmasdan, balki ularning ayrim tomonlarini solishtirishlari, ilgarilariga taqqoslashlari va surat mazmunidan baholi qudrat xlosalar chiqarishlari kerak. Darslikdagi mavzular matnini muhokama qilish jarayonida ham suratlar ko`riladi, bu o`qilganlarni yaxshiroq tushunish va eslab qolishga yordam beradi. Shuningdek, suratlardan materialni takrorlash va mustahkamlashda keng foydalaniladi. Suratlardan foydalanib, o`quvchilar o`tilganlarni yaxshiroq hikoya qilib beradilar. Bunda ular o`qituvchining qo`shimcha tushuntirishlarini ham esga oladilar, o`zlarining shaxsiy fikr va mulohazalarini bayon qiladilar, o`quvchilarning o`quv materiallini puxta va chuqur o`zlashtirishlarini ta`minlaydi. Takrorlash-umumlashtirish darslarida suratlardan tashqari ilgari foydalanilmagan otkritka, kitob, jurnallardan, gazetalarning suratlaridan foydalaniladi, bu materialning o`zlashtirilishini tekshirishga yordam beradi. Suratlar bilan ishlashda ularning mazmunidan to`g`ri foydalanish, bolalarning kuzatishlariga to`g`ri rahbarlik qilish kerak. Suratlarni ko`rish orqali olingan taassurotlar yodda uzoq vaqt saqlanishi uchun ularning soni ko`p bo`lmasligi lozim. Suratlar bir nechta bo`lganda mazmunni yaxshiroq o`zlashtirib olishga yordam beruvchi metodik uslub – taqqoslashdan foydalanish mumkin. Suratdan darslik bilan ishlashda darslik matnidan suratning mazmuniga mos keladigan

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzta`riflar tanlanadi. Bunday topshiriq o`quvchilarni suratga e`tibor bilan qarashga va bir paytning o`zida o`qilganlarning mazmunini yaxshiroq tushunib olishga undaydi. Kuzatish tabiatni o`rganishning ko`rgazmali metodidir. Tabiatshunoslikni kuzatish deganda atrof borliqning jism va hodisalarini rejali ravishda, maqsadga yo`nalgan holda, ongli tashkillangan qabul qilish tushuniladi. Kuzatishlar ikki belgi: muayyan maqsadning bo`lishi va diqqatni kuzatish ob`ektiga bilgan xolda to`plash bilan xarakterlanadi. O`qitishning boshlang`ich bosqichlarida o`qituvchi o`quvchilarning kuzatishlarini tashkil qila turib, ularni oldin safarbar qilishi yoki kuzatish mo`ljallangan narsani ongli qabul qilib olish uchun kerakli ma`lumotlarni bildirishi, kuzatiladigan narsaning muhim xususiyatlarini ajratishi, kuzatishning izchilligini ko`rsatishi zarur. Kuzatishsiz o`quvchilar tabiat jismlari va hodisalari, ularning xususiyat hamda sifatlari, ular o`rtasida mavjud bog`lanishlar haqida to`g`ri tasavvurlar ololmaydilar. O`quvchilarda tegishli tasavvurlarning hosil bo`lishi qabul qilishning boyligi va to`liqligiga bog`liqdir. Kuzatishda o`quvchilar faqat kuzatilayotgan ob`ektlarning tomoshabinigina bo`lib qolmasdan, balki ularning xarakterli xususiyatlarini bilib olishga intiladilar. Masalan, chinor va zarangning barg rangidagi o`zgarishlarni kuzatib, o`quvchilar shu o`simlik barglarini taqqoslaydilar va ularning farq qiladigan hamda umumiy belgilarini aniqlaydilar: zarang, shumtol, chinor, teraklarning mevalarini qarab chiqib, o`quvchilar bu mevalar biri- biridan nima bilan farq qilishini, ularning shakli va rangini aniqlaydilar, yashik yoki uchastkaga o`simlik urug`larini ekib, bolalar o`simtaning qanday yorib chiqayotganligini, birinchi barglar qanday vujudga kelayotganini va o`simlikning rivojlanayotganligini kuzatadilar. Jism va hodisalarni kuzatish, ularni taqqoslash, o`xshashlik va farqlarini aniqlash tafakkur, diqqat va irodani rivojlanishiga yordam beradi. Kuzatish jarayonida, shuningdek amaliy xarakterdagi bilimlar, masalan, o`simliklar dunyosining xarakteriga qa rab, joyda orientirlash; hayvon va o`simliklarning xulq-

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzatvoriga, tabiatdagi o`zgarishlarga qarab, ob-havoning o`zgarishini oldidan aytib berish; texnika mehnati darslarida tabiatshunoslik materialidan foydalana olish (tabiiy materiallar - mevalar, urug`lar, barglar, po`stloq bilan ishlash) uquvlari hosil qilinadi. 1—3 sinflardagi kuzatishlardan o`quv ishlarning eng xilma-xil shakllarida: sinfdagi dars va amaliy mashg`ulotlarda; ekskursiyalarda; tirik tabiat burchagi va maktaboldi uchastkasidagi mustaqil mashg`ulotlarda, uy vazifalarini bajarishda foydalanish kerak. Kuzatishlar davomiyligi va xaraktera bo`yicha qisqa muddatli va uzoq muddatli bo`lishi mumkin. Qisqa muddatli kuzatishlar biror narsani qabul qilib olish uchun o`tkaziladi. Hayvonlar (kirpi, toshbaqa, shoxilon, kapalak, ninachi)ning harakatlanishini kuzatish qisqa muddatli kuzatishga misol bo`lishi mumkin. Uzoq muddatli kuzatishlar vaqt oraliqlari bilan bo`lingan, lekin yagona uzluksiz jarayonni hosil qilgan qator hodisalarni qamrab oladi. Bunga o`simlik ning o`sishini, daraxtlardagi barglar rangining o`zgarishini, qushlarning uchib ketishini va hokazolarni kuzatishlar misol bo`lishi mumkin. Ular qator qisqa vaqtli kuzatishlardan tashkil topadi. Uzoq vaqtli kuzatishlar hodisalar o`rtasidagi bog`lanishlarni, ularning kelib chiqish sabablarini aniqlashga yordam beradi. Bular kurtakdan bargning rivojlanishini, tut ipak qurtining rivojlanishini kuzatishlar bo`lishi mumkin. Kuzatishlar oqibatida o`quvchilar taraqqiyot davrlarining izchilligini va ular o`rtasidagi aloqalarni belgilaydilar. Kuzatishlar kollektiv (butun sinf bilan bir vaqtda) yoki yakka (har bir o`quvchi mustaqil kuzatadi) holda bo`lishi mumkin. Kuzatish uchun oson (uddalasa bo`ladigan) ob`ektlarni tanlash zarur. Kuzatishlar o`lkashunoslik xarakterida bo`lsin. Juda murakkab va tushunarli bo`lmagan hodisa va narsalarni tanlash kerak emas. Bu o`quvchi lar qiziqishini sovitishi va kuzatishni adashtirib yuborishi mumkin. Tanlangan shakllardan qat`i nazar 1—4 sinf o`quvchilari uchun o`lkashunoslik kuzatishlari albatta sistemali bo`lishi kerak. Bundan tashqari o`lkashunoslik kuzatishlar kompleksi albat ta

www.arxiv.uzwww.arxiv.uztabiatshunoslik bilimlarini tushunib olishga, idrok qilish faolligini, tabiatga qiziqish va muhabbatni rivojlantirishga, atrof tabiat ob`ektlari to`g`risidagi bilimlarni kengaytirishga yo`naltirilmog`i lozim. 1—2-sinflarda tabiatni kuzatish uchun atrof olam bilan tanishtirish bo`yicha darslardan foydalaniladi. 3—4 sinflarda kuzatishlar sistemasi «Jonajon o`lka tabiati» mavzusi bilan bog`liq holda mavsumiylik printsipi asosida tuziladi. Tabiat ustidan olib boriladigan kuzatishlar tizimiga ushbu tushunchalarni: jonli va jonsiz tabi at, mevali va manzarali daraxtlar, erta gullovchi o`simliklar, texnika ekinlari, suv o`simliklari, sabzavot va poliz ekinlari, galla ekinlari, hasharotlar, baliqlar, suvda ham quruqda yashovchilar, qushlarni kiritish mumkin. Tabiat va mehnat kalendariga kuzatish ma`lumotlarini har kuni yozib borish kuzatishlarga turg`un qiziqishni singdiruvchi maqsadga muvofiq uslublardan hisoblanadi. Shu maqsadda o`quvchilardan biri doskaga taklif qilinadi, u ob-havoni batafsil ta`riflaydi, kun davomida tabiat va odamlar mehnatida qanaqa qiziqarli hoatlar bo`lganligi to`g`risida gapirib beradi. Uning javobini o`toqlari to`ldiradi va aniqlaydi. Javob o`qituvchi tomonidan albatta baxolanadi, kuzatish kalendarga yoziladi. Bolalarni narsa va hodisalarni ko`ra olish, eshitish va qabul qilib olishga o`rgatish — Boshlang`ich sinf o`qituvchisining eng muhim vazifalaridan biridir. Bolalar ko`pincha ikkita tanish daraxtga (masalan, chinor va zarangga) qaraydilaru, ularni bir-biridan ajrata olmaydilar. Bolalar suratni ko`rib, undagi eng muhim tomonlarini ko`ra oladilar, deb hisoblab bo`lmaydi. O`qituvchi ular oldiga aniq ob`ektlarni topish, ularni ta`riflash, savollarga javob berish bo`yicha muayyan vazifa qo`yishi kerak. Kuzatuvchanlikni rivojlantirish uchun bolalarni jism va hodisalarni taqqoslashga o`rgatish muhimdir. Kuzatish uchun biror narsani ko`rsata turib, o`qituvchi ularni nimaga o`xshashligini so`rashi kerak. O`xshashlikni aniqlab, o`quvchilar e`tiborini narsalar o`rtasidagi farqlarga qaratish kerak. Bunda kuzatishga iloji boricha ko`proq sezgi organlarni jalb qilish muhimdir. Bolalar ko`ribgina qolmasdan, kerak bo`lganda ushlab, hidlab ham ko`rsin va h.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uzKuzatuvchanlik tabiatga, ishlab chiqarishga, muzeyga, fermaga, zooparkka ekskursiyalar o`tkazish vaqtida ham rivojlanadi. Bu ekskursiyalar shunday ko`rishgina emas, balki sinchiklab qarash, shunday eshitishgina emas, balki diqqat bilan quloq solish qobiliyatini tarbiyalaydi. Tabiatshunoslikni o`qitilishini to`g`ri qo`yilishi Boshlang`ich maktabdayoq bolalarni tabiat jismlari va hodisalarini kuzatishga o`rgatadi. SHunday qilib, tabiatshunoslikni o`qitishda ko`rgazmali uslubdan foydalanish bolalarda aniq faktik bilimlarning to`planib borishiga yordam beradi. Foydalanilgan adabiyotlar:

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 1.Belskaya Ye.M., Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. 3-sinf. T., 2003. 2. Belskaya Ye.M., Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. 4-sinf. T., 2003. 3. Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. T., 1992. 4. Grigoryans A.G. Atrofimizdagi olam. (1-sinf darsligi). T., 2006. 5. Grigoryans A.G. Atrofimizdagi olam. (2-sinf darsligi). T., 2005. 6. Grigoryans A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik (3-sinf darsligi). T., 2005. 7. Grigoryans A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik (4-sinf darsligi). T., 2003. 8. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o`qitish metodikasi. T., 2005. 9. http://ziyonet.uz

Похожие

Tabiatshunoslikni o`qitishning didaktik tamoyillari

Tabiatshunoslikni o`qitishning ta`lim-tarbiyaviy vazifalari

Tabiatshunoslikni o'qitish metodlari

Tabiatshunoslikni o’qitishning amaliy metodlari

Tabiatshunoslikni o’qitishning ko’rgazmali metodlari