Табиатни муҳофаза қилишнинг ташкилий ва ҳуқуқий асослари - Ботаника - Рефераты

Табиатни муҳофаза қилишнинг ташкилий ва ҳуқуқий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Табиатни муҳофаза қилишда ҳуқуқий базанинг яратилиши. 2. Табиатни муҳофаза қилиш нинг ташкилий асос лари. 3. Давлат томонидан табиатни муҳофаза қилиш борасида қабул қилинган қарор ва тадбирлар. 4. Халқаро ҳамкорликлар ва уларнинг а ҳамияти .

www.arxiv.uz Таянч тушунчалар : ҳуқуқий база , ташкилий асослар , қонун ва қарорлар , турли тадбирлар, шартномалар, конвенциялар. Табиатни муҳофаза қилишда ҳуқуқий базанинг яратилиши. Табиатни муҳофаза қилиш тадбирлари қонуний актлар (фармонлар, кўрсатмалар, қарорлар) илмий тавсиялар, ишланмалар, табиатни муҳофаза қилиш таълими асосида, назорат ва бошқарув органлари фаолияти натижасида амалга оширилади. Табиатни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланишни таъминлаш, Ушбу фаолиятнинг ташкил қилиниши, амалга оширилиши ва қонуний таъминланишига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Табиатни муҳофаза қилишнинг ташкил қилиниши турли давлатларда фарқланади. Ҳар бир давлатнинг ривожланиш даражаси, мулкчилик шакллари ўзига хос бошқарув тизимининг вужудга келишига сабаб бўлади. Алоҳида давлатларда табиатни муҳофаза қилиш соҳасида қонунлар, фармон ва буйруқлар қабул қилинади. Махсус давлат ташкилотлари табиатни муҳофаза қилиш соҳасидаги бошқарув ва назоратни амалга оширади. Бундан ташқари табиатни муҳофаза қилиш ва экологик таълим-тарбия Билан шуғулланувчи жамоат ташкилотлари фаолият кўрсатади. Ушбу йўналишда махсус илмий тадқиқот ишлари олиб борилади. Ҳар бир давлатнинг қонунларида экологик жиноятлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик нормалари белгиланади. Алоҳида давлатларда атроф муҳит ҳолатини кузатиш, назорат қилиш ва бошқариш тизими-мониторинг фаолият кўрсатади. Мониторинг тизимининг кенг қамровлиги кўп жиҳатдан атроф муҳит ҳолатини ишончли бахолаш имкониятини боради. Табиатни муҳофаза қилиш ишларига умумий раҳбарлик Ўзбекистон Республикаси вазирлар маҳкамасига юклатилган. Қонуннинг 8-моддасида «Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишнинг давлат бошқаруви тизими» қуйидагича белгиланган: Атроф табиий муҳитни мухофаза қилиш ва табиий ресурслардан фойдаланишнинг давлат бошқарувини Ўзбекистон

www.arxiv.uz Республикасининг қонунлари ва бошқа норматив ҳужжатларга мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси, Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, давлат бошқаруви маҳаллий идоралари амалга оширадилар. Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси Олий мажлисга бўйсунади ҳамда ўз ваколатлари доирасида қабул қилган қарорлари давлат идоралари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва фуқаролар учун мажбурийдир. Ўзбекистон Республикасининг «Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида»ги қонунида ушбу соҳадаги аҳолининг хуқук ва мажбуриятлари, атроф муҳит сифатини нормативлар билан тартибга солиш, экологик назорат, экологик ҳуқуқбузарликлар учун жавобгарлик ва бошқалар белгилаб берилган. Қонунда атроф муҳит мониторинги Давлат атроф муҳит ҳолатини кузатиб бориш хизматига юклатилади. Атроф муҳитни муҳофаза қилишнинг ташкилий ва ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикасининг конституциясида ўз аксини топган. Конституциянинг 50,54,55 ва 100-моддаларида фуқароларнинг ушбу соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари, атроф муҳитга муносабат ва бошқарув тизими бўғинларининг фаолияти белгиланган. Жумладан 50-моддада “Фуқаролар атроф табиий муҳитга эҳтиёткорона муносабатда бўлишга мажбурдирлар” дейилади. 100-моддада атроф муҳитни муҳофаза қилиш маҳаллий ҳокимият органлари вазифасига кириши таъкидланган. Ўзбекистонда табиий шароитларни сақлаш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланишнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларини 1992 йил 9 декабрда қабул қилинган “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонун белгилаб беради. Қонунга мувофиқ Ўзбекистонда табиатни муҳофаза қилишга таалуқли ҳуқуқий муносабатларни тартибга солиш Олий мажлиснинг мутлақ ваколати доирасига киради. Буларга табиатни муҳофаза қилиш саҳасидаги давлат сиёсатини белгилаш; давлат экология дастурларини тасдиқлаш; ушбу соҳадаги республика қонун ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш; табиатни муҳофаза қилишга тааллуқли қонунлар ижросини мувофиқлаштириб бориш ва бошқалар киради. Ушбу қонунда мамлакатда

www.arxiv.uz табиий муҳитни сақлашнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асослари белгиланган, табиат билан инсон ўртасидаги муносабатларнинг меъёрда ривожланиши мақсадида табиий бойликлардан оқилона фойдаланиш, фуқароларни қулай табиий муҳитга бўлган ҳуқуқини кафолатлаш зарурлиги ўқтирилган. Асосий қонундан табиат муҳофазасининг айрим соҳалари бўйича ҳам махсус қонунлар қабул қилинган. “Алоҳида қўриқланадиган табиий ҳудудларни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонун асосан умумий бойлигимиз бўлган ноёб ва қимматли табиат мажмуаларини экологик, иқтисодий, маданий, илмий, соғлиқни сақлаш нуқтаи назаридан сақлашни асослайди. Шунингдек, 1990 йил 20 июнда Ўзбекистон Республикасининг “Санитар назорати тўғрисида”, “Ер тўғрисида” қонунлари қабул қилинди, уларга Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг 1991 йил 20 ноябрдаги, 1993 йил 7 майдаги, 1994 йилнинг 6 май ва 23 сентябрдаги кенгашларида ўзгартиришлар киритилган. Ушбу қонунлар ердан оқилона фойдаланиш ва ерни муҳофаза қилиш, тупроқ ҳосилдорлигини қайта тиклаш, табиий муҳитни сақлаш ва яхшилашга қаратилган. Ўзбекистон Республикасининг “Сув ҳақидаги ва сувдан фойдаланиш” тўғрисидаги қонуни 1993 йил 6 майда қабул қилинди. Унинг вазифаси сувдан фойдаланишни тартибга солиш, аҳоли ва халқ хўжалиги эҳтиёжлари учун сувдан оқилона фойдаланиш, сувнинг ифлосланиши, камайиши, ифлос сувнинг зарарли таъсири ҳақида огоҳлантириш ва уларни зарарсизлантириш, сув ҳавзаларининг ҳолатини яхшилаш, ташкилотлар, корхоналар, деҳқон хўжаликлари ва фуқароларнинг сувга бўлган ҳуқуқларини муҳофаза қилишдан иборат. 1994 йил 22 сентябрда Ўзбекистон Республикасининг “Қазилма бойликлар ҳақида” қонуни қабул қилинди. Бу қонун маъданларни муҳофаза қилиш ва фойдаланишни тартибга солишга қаратилган. 1996 йил 27 декабрда “Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ҳақида”ги қонун қабул қилинди. Унда атмосфера ҳавосининг табиий таркибини сақлаш, уни зарарли моддалар

www.arxiv.uz билан ифлосланишини олдини олиш, давлат органлари, корхоналар ва фуқароларнинг ҳавони муҳофаза қилишдаги ҳуқуқий вазифаларини тартибга солиш ва бошқалар қайд этилган. Ҳозирда ўрмонлар, ҳайвонот оламини муҳофаза қилиш ва фойдаланиш тўғрисида қонун лойиҳалари ишлаб чиқилмоқда. Йўқолиб бораётган қимматли ва доривор ўсимликлар ва ноёб ҳайвонларга нисбатан муносабатларини тартибга солиш ва фойдаланишни яхшилаш бўйича Вазирлар Маҳкамасининг Қарорлари мавжуд. Овчилик ва балиқ тутиш тартиблари юқорида кўрсатилган қонунлар, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида овчилик ва балиқчилик хўжаликларини бошқариш тўғрисида низом, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарорлари асосида амалга оширилади. Бу борада Ўзбекистон Республикаси Табиатни Муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг махсус буйруқлари ҳам юридик ҳуқуқларга эга. Ўзбекистон Республикаси маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида табиий муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги ҳуқуқбузарликлар учун маъмурий жавобгарлик нормалари белгиланган. Маъмурий кодексда жиноят турига қараб турли миқдорда жарималар тўлаш ва маълум ҳуқуқдан махрум қилиш жазолари кўрсатилган. Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 4-бўлими «Экология соҳасидаги жиноятлар» деб юритилади. Жиноят кодексида экология соҳасидаги турли жиноятлар учун жарима, муайян хуқуқдан маҳрум қилиш, мол мулкни мусодара қилиш чоралари белгиланган. Табиатни муҳофаза қилишнинг ташкилий ва хуқуқий масалалари юқори даражада таъминланган давлатларда ушбу соҳадаги фаолият ҳам муваффақиятли бўлади. Ўзбекистонда табиатни муҳофаза қилиш жамияти ҳам фаолият кўрсатади. Экология билимлар турли ахборот воситалари орқали оммалаштирилади. Умумтаълим мактаблари ва бошқа ўқув юртларида экологик таълим ва тарбияни амалга ошириш мақсадида маълум тадбирлар амалга оширилмоқда. Экология ва табиатдан фойдаланиш ихтисослиги

www.arxiv.uz бўйича мутахассисларни тайёрлаш бошланган. Ушбу йўналишда Ўзбекистон Фанлар Академияси муассасаларида, олий ўкув юртларида кенг илмий тадқиқот ишлари олиб борилмоқда. Ушбу йўналишни янада ривожлантириш учун керакли тадбирларни ўз вақтида амалга ошириш зарурдир. Юқорида кўрсатиб ўтилган атроф муҳит муҳофазаси тўғрисидаги қонунлар, қарорлар, низомлар ва бошқа йўл-йўриқлар табиатдан фойдаланишнинг юридик жабҳаларини асослайди. Вазифа улардан тўлиғи билан фойдаланган ҳолда атроф муҳит муҳофазасига самарали хизмат қилишга бутун эътиборни қаратишдан иборат. Табиий муҳитни ифлослаётган, унинг бойликларидан меъёридан ортиқча фойдаланаётган, экологик вазиятларни жиддийлаштираётган, аҳоли соғлигига салбий таъсир кўрсатаётган давлат, хусусий ширкат, жамоа хўжаликлари, фуқароларни қонун асосида жазолаш ёки жарима ундириш ишларини тегишли табиатни муҳофаза қилиш қонунчилигини бузувчилар билан шуғулланувчи муассасалар ва шахслар амалга оширадилар. Табиат муҳофазаси ва атроф муҳитнинг экологик вазиятларини инсон ҳаётига хавф солмаслиги, табиат бойликларидан оқилона фойдаланишни илмий асосда йўлга қўйиш муайян даражада сармояларни кўпайтиришни тақозо этади. Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг маълумотига кўра 1991-1994 йиллар мобайнида табиатни муҳофаза қилиш тадбирларини амалга ошириш учун 264 млн.сўм шундан, атмосфера ҳавосини муҳофаза қилишга 166,2 млн.сўм, ер бойликларига 41,0 млн.сўм сарфланди. Амалга оширилган иқтисодий тадбирлар табиий муҳитни тозаланишига, бойликлардан омилкорлик билан фойдаланишни йўлга қўйишга имкон беради. Лекин бу борада қилинадиган ишлар ҳам кўп. Ўзбекистоннинг бозор муносабатларига ўтиши табиатни муҳофаза қилиш фаолиятини бошқаришда иқтисодий усулларга мурожаат қилиш билан табиатдан фойдаланишда пуллик тамойилни татбиқ қилишга имкон беради. Иқтисодий тадбирларнинг татбиқ қилиниши ифлосланиб бораётган табиий муҳитнинг тозаланишига, экологик бухрондан тезроқ чиқишга асос

www.arxiv.uz яратади. Ушбу тамойилни қўллаш “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонунда ҳам ҳар тарафлама асосланган. Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қарорига мувофиқ 1992 йилдан бошлаб корхоналарга ифлос чиқиндиларни ҳавога, сув ҳавзаларига меъёридан кўп миқдорда чиқаргани ва жойларда тўплагани учун тўловлар жорий қилинди. Ш у муносабат билан табиат муҳофазасининг маҳаллий ва республика фондлари ташкил қилинди. Бу ҳол табиий муҳитни асраш ва табиатдан фойдаланиш соҳасида янги молиявий муносабатларнинг вужудга келишига асос бўлади. Ўзбекистон Республикаси Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси 1994 йилда 8356 та корхонани назорат остига олиб, шулардан 2458 таси меъёридан кўп миқдорда турли чиқиндилар билан атроф муҳитни ифлослаётганини аниқлади. Уларга тўловлар жорий этилди. Ўша йилнинг ўзида мамлакатнинг маҳаллий фондларига жами 6,917 минг сўм келиб тушди. Унинг 3,3 млн. сўми табиатни муҳофаза қилиш мақсадида ишлатилди. Табиатни муҳофаза қилишда иқтисодий тадбирларни қўллаш самарадорлигини ошириш ва мунтазам такомиллаштириб бориш амалий аҳамият касб этади. Бу борада доривор гиёҳларни йиғиб, ундан мумай даромад олувчиларни, тоғ ёнбағрларидаги ва дарё ёқаларидаги дарахтларни қирқиш, қумли чўллардаги қора ва оқ саксовуллар, черкез, қандимларни ўтин йиғиш мақсадида қирқиш, ихота дарахтларига зарар етказиш, номлари “Қизил китоб”га тушган ва сони камайиб кетаётган ҳайвонларни ов қилиш, йилнинг рухсат этилмаган даврларида балиқларни овлаш ва бошқа ҳолларда жарима солишни кучайтириш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, келаётган даромад табиат посбонлари ва бошқа турдаги қўриқчилар сонини бир неча баробар кўпайтириш ҳамда уларга тегишли ҳуқуқларни беришга имкон яратади. Атроф муҳитни ифлослаб келаётган корхоналар, фирмалар ва бошқа муассасалар ишлаб чиқаришини тўхтатиб қўйиш шунингдек, келтирган

www.arxiv.uz зарарини ўрнини тўлдириш учун муайян миқдорда тўловлар тўлашни жорий этиш ва бу маблағлардан, чиқиндиларни тозалаш мосламаларининг самарадорлигини оширишга ва самаралироқ ускуналарни ўрнатишга сарфлаш яхши натижалар беради. Чет элларда табиатни муҳофаза қилиш ўзига хос хусусиятларга эга. Кўпчилик мамлакатларда 4 хил қўриқхоналар мавжуд: 1) табиий резерватлар-қатъий режим билан ишлайдиган ҳатто кишиларнинг кириши ҳам ман этилган катта майдонлар. Бундай қўриқхоналарда ноёб ўсимликлар ва ҳайвонлар қўриқланади. Уларда илмий ишлар олиб борилади; 2) миллий (халқ) парклар - йирик қўриқхоналарда бутун табиий комплекс муҳофаза қилинади. Қўриқхоналар Ғарбий Европа, Африка, Шимолий Америка мамлакатларида жуда кенг тарқалган бўлиб, бу қўриқхоналарга кишилар пул тўлаб кирадилар. Э нг катта ва машҳур миллий паркларга йилига бир неча 10 млн. к иши киради. Масалан: машҳур “Йеллоустон” миллий паркига ташкил этилганидан бери (1872 йилдан) ҳозиргача 100 млндан ортиқ киши келиб кетган. 3) табиат ёдгорликлари - ғор, ер ости тоғ жинслари очилиб қолган жойлар, катта ёки баҳайбат дарахтлар, ажойиб шаклдаги қоялар, шаршаралар каби айрим объектлар қўриқланадиган кичик қўриқхоналардир. Табиий ёдгорликлар тарихий объектлар бўлиб ҳисобланади. 4) Буюртмахона (заказник). Буюртмахоналарда ноёб ва йўқолиб бораётган турлар махсус кўпайтирилади. Чет мамлакатларда қўриқхоналарнинг умумий сони ва майдони шуни кўрсатадики, аҳоли зич яшайдиган ва табиий шароити хилма-хил бўлган мамлакатларда қўриқхоналар нисбатан катта майдонни эгаллаган. Умуман олганда, дунёда қўриқланадиган майдонлар жуда нотекис жойлашган. Чунончи, Чехославакияда қўриқхоналарнинг нисбий майдони Франциядагига нисбатан 60 марта, Кенияда Жазоирдагига нисбатан 1,5 минг марта каттадир.

www.arxiv.uz Шри-Ланкада қўриқланадиган майдонлар Ҳиндистондагига нисбатан 45 марта кўп. Германия, Европа мамлакатлари орасида табиатни муҳофаза қилишга биринчи бўлиб киришган, бунинг сабаби табиатнинг нобуд қилиниши натижасида табиий бойликларнинг камайиб кетганлигидадир. 1954 йилда табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида қонун қабул қилинади. Бу қонунга кўра ГДР да табиатни муҳофаза қилиш Давлат бошқармаси, табиатни муҳофаза қилишда барча тадбирлар комплексини назорат қилиш ва ташкил этиш бош органи тузилади. ГДР да 70-йилларда умумий майдони 44100 гектар бўлган 200 та қўриқхона ва умумий майдони 21726 гектар бўлган 270 та қўриқхона барпо этилган. Ўрмон участкалари, шунингдек, майдони 199100 га бўлган 334 та қўриқланадиган ландшафт участкалари бўлган. Бундан ташқари, объект майдони кичикроқ бўлган 10000 та табиат ёдгорликлари мавжуд. ГДР да табиатни муҳофаза қилиш, табиий бойликларни биринчи галда камайиб кетаётган фауна ва флорани сақлаб қолиш ва имкони борича сонини кўпайтиришга қаратилган ишлар яхши йўлга қўйилган. Қўриқхоналарда ва табиат ландшафтларини ўрганиш ҳамда муҳофаза қилиш илмий тадқиқот институтларида қўриқхона ишига назарий ва амалий тавсиялар берадиган махсус илмий тадқиқотлар олиб борилмоқда. Буюк Британия майдонининг 88% қўриқланадиган ерлар бўлиб, Африкадаги Кения давлатидангина кейинги ўринда туради. Британияда майдони 1338750 га бўлган 10 та миллий парк, 50 та майда табиий резерватлар мавжуд. Бу қўриқхоналарнинг ҳаммаси табиатни муҳофаза қилиш Бошқармасига ва миллий парклар комиссиясига, шунингдек, уй-жой қурилиши министрлигига қарайди. Табиатни муҳофаза қиладиган жамоат ташкилотлари ҳам мавжуд. Табиат гўзалликларини сақлаш учун миллий ҳаракат, қўриқхоналарга ёрдам бериш жамияти, қушларни муҳофаза қилиш жамияти ва бошқалар бор.

www.arxiv.uz АҚШ да ҳам ер, сув, ўрмонлар, ўсимлик ва ҳайвонларни муҳофаза қилиш яхши йўлга қўйилган. Аср бошларида АҚШ да ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш соҳасида 300 га яқин қонун қабул қилинган. Ана шу даврдан бошлаб катта фойда келтирадиган қўриқхоналар , миллий парклар барпо этила бошланди. Юқорида тилга олинган Йиллоустон миллий паркидан ташқари (9 млн. км 2 ) бошқа йирик қўриқхоналар туристлардан катта даромад олмоқда. Канада ҳудуди катта бўлишига қарамасдан унинг табиати жиддий зарар кўрди. Қимматли бизонлар, бобрлар қириб юборилди. Муҳофаза ишлари ва реаклиматизация натижасида бизонлар билан бобрлар сони тикланди. Канадада 28 та қўриқхона, жумладан умумий майдони 4400 минг га бўлган 20000 бизон сақланадиган дунёда энг катта Вуд-Баффало қўриқхонаси бор. Швецарияда табиатни муҳофаза қилиш Миллий даромаднинг энг муҳим манбаларидан бири бўлган чет эл туризми ривожланган бу мамлакатда табиатни муҳофаза қилиш тадбирлари алоҳида аҳамиятга эга.

Похожие

Табиатни муҳофаза қилиш ва халқаро ҳамкорликлар

Табиатни муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланишнинг экологик, ижтимоий иқтисодий ва сиёсий жиҳатлари

Табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланишнинг ҳозирги замон муаммолари

Табиат ва жамият муносабатлари эволюцияси

Доривор ўсимликларни муҳофаза қилиш ва улардан самарали фойдаланиш