Moyli urug`larni va mag`zni yanchish - Ботаника - Рефераты

Moyli urug`larni va mag`zni yanchish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Urug` mag`zini yanchishdan maqsad. 2. Mag`z tarkibidagi moyning holati 3. Mag`zni yanchish usullari. 4. Mag`zni yanchishning nazariy asoslari. 5. Ezish jarayonining yog` olishga ta`siri 6. Mag`zni yanchishda fizik-kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar. 7. Mag`zini besh valikli valtsovkada yanchish. .

www.arxiv.uz Urug` mag`zini yanchishdan maqsad O`simlik moylari ishlab chiqarishda mag`zni yanchish muhim ahamiyatga ega bo`lgan jarayon bo`lib, bu jarayon qurilmalarining ish unumdorligi va moyning chiqishiga katta ta`sir etadi. Moy olishda xom ashyo turiga qarab urug` (soya), mag`z va kunjara yanchiladi, buning natijasida hosil bo`lgan mahsulotga yanchilma (yanchilma) deb aytiladi va yanchilmadan butun urug` yoki mag`zga nisbatan kam kuch sarflab ko`p moy olinadi. 1.1.Mag`z tarkibidagi moyning holati . Ma`lumki, moyli o`simliklar urug`i shu urug`ning tuqimalarini tashkil qiluvchi juda ko`p xujayralardan tashkil topgan. Xar qaysi xujayra, xujayra po`stidan va protoplazmadan tashkil topgan bo`lib, mana shu protoplazma ichiga moy bir tekisda shimilgan bo`ladi. Shuning uchun ham o`simlik urug`i tarkibidagi moyni ajratib olish uchun mumkin qadar ko`proq xujayralarni parchalash zarur. Qobig`idan ajratilib tozalangan moyli xom ashyoni mag`zini ezish, ulardan moy olish texnologiyasini birinchi bosqichidir. Bu jarayonining maqsadi: 1.Mag`z xujayralarini maksimal miqdorda parchalash. Mag`z qancha yanchilsa, shuncha ko`p xujayralar parchalanadi. 2.Mag`z parchalarini optimal o`lchamda maydalanishini ta`minlash. 3.Mag`zni bir xil maydalanishini ta`minlash. 4.Mag`zga yaproqsimon struktura hosil qilish va buning natijasida keyingi boradigan texnologik jarayonlarini (qovurish, presslash va ekstraktsiyalash) borishini osonlashtirish . Mag`zni yanchish usullari . Bu ish asosan uch xil: 1) ishqalab ezish, 2) bosib yanchish, 3) urib maydalash yo`li bilan bajariladi. Mag`zning yaxshi maydalanishi ularning nam yoki quruq bo`lishiga ham bog`liq. Quruq mag`z uqalanib ketadi va unsimon strukturali bo`lib chiqadi. Bunday yanchilmadan yog` olish qiyin. Mag`zni yanchishning nazariy asoslari Tozalangan chigit mag`zi va boshqa moyli xom ashyoni ezish (yanchish), ulardan moy olish texnologiyasi birinchi bosqichidir. Moy xujayralari ichida oson bushab chiqishi va xom ashyodan maksimal moy olish uchun (A.M.Goldovskiy

www.arxiv.uz nazariyasi bo`yicha) mag`zni yanchishda uning xujayralari ichki devorlarini buzish, olingan yanchilma zarrachalari xajmining bir xilda bo`lishini ta`minlash lozim. Mag`z xujayralari qancha ko`p ezilsa, moy shuncha osonlik bilan olinadi va ko`p chiqadi. Shuning uchun mag`zni mayda qilib talkonlash kerak. Lekin shuni esda tutish kerakki juda mayda un qilib yubormaslik kerak, chunki undan yog` olish qiyinlashadi. Uni namlash qiyin bo`ladi, dumaloqlanib qolib ichiga suv kira olmaydi. Shu sababli mag`zni bargsimon shaklda ezish kerak. Bu valtsovka deb ataladigan mashinalarda bajariladi. Mag`z yanchish vaqtida faqatkina mag`zning strukturasi uzgarmasdan uning tarkibidagi moylarning joylashishi ham uzgaradi, tuqimalar ichida joylashgan moy tomchilari tuqimalarining parchalanishi natijasida tuqimalardan ozod bo`lgan moy mag`z sirtiga chiqib yangi hosil bo`lgan sirtni yupqa qavat xolda urab oladi. Ajralib chiqayotgan moyning mag`zdan ajratmasligiga sabab, moy yangi hosil bo`lgan sirtga ichki va tashqi molekulyar kuchlar bilan tortilib turganligidandir. Guller – separator tsexidan chi qq an mag`z bilan sheluxa aralashmasi tovar yoki rushanka deb ataladi. Tovar noriyalarida kutarilib, so`ng taqsimlanishi shnek orqali valsovkaga tushadi. Valsovkadan chiqqan mag`z yanchilma deb ataladi. Mag`zni avval bargsimon shaklda ezib, keyin qovurishdan asosiy maqsad forpress yog`ini ko`proq olishdir. Yuqorida aytilganidek chigitning yog` xujayralarini maksimum ezish yuli bilan bunga erishish mumkin. Bundan tashqari, mumkin qadar ko`p yog` olishi boshqa bir qancha faktorlar ta`siriga ham bog`liq. Quyida ezish jarayonning ko`p yog` olishga ta`sirini bayon qilamiz. Yog` xar bir xujayraning eleoplazmasida joylashgan. Gel holatidagi massa xujayralarni bir-biri bilan bog`lab turadi. Bu massa yirik va bir qancha mayda xujayralarni uz ichiga olib ularni maxkam jisplashtiradi. Bunday holatni buzish uchun mag`zni valtsovkada ezish kerak. Mag`z tashqi ta`sir (siqish) ga qarshilik ko`rsatadi. Bu mag`zning anatomik tuzilishiga (xujayralarning sifatiga) gel holatidagi massaning tuzilishi bilan uning ximiyaviy tarkibiga va shuningdek, mag`zning nam yoki quruq bo`lishiga bog`liq.

www.arxiv.uz Bunda ayniqsa keyingi faktor (namligi 7,5 % dan kam) xolida valtsovkada tushirilsa, uvalanib ketadi, bargsimon parchalar hosil bo`lmaydi. Mag`z valtsovkadan bargsimon parcha-parcha bo`lib tushsa, uning yuzasi ham yetarli darajada katta bo`ladi. Bargsimon parchalarning bir tekis bo`lishini ta`minlash uchun mag`z optimal darajada bo`lishi va valtsovkaga oziqlantiruvch dan bir tekis tushib turishi kerak. Mag`zning namligi maksimal (12%) dan ortiq bo`lsa ham sifatli bargsimon parcha hosil bo`lmaydi. Nami ko`p mag`zdan tizimcha yoki yumoloq shaklidagi yopishqoq massa chiqib, u qozonga yetib borguncha transport elementlariga tiqilib qoladi. Mag`zni yanchish vaqtida undagi yog` xujayralardan ajralib sirtiga chiqib ketmasligining ham katta ahamiyati bor. Mag`z ortiqcha namlanib yuborilganda shunday holat yuz berish mumkin. Mag`zning ichiga kirgan suv, uning xujayralari orasida joylashgan tomchi shaklidagi yog`ni siqib chiqara boshlaydi. Bu jarayon mag`zni ezish vaqtida yana ham tezlashib ketadi. Natijada valtsovkaning uqlari moylanib, ular silliq bo`lib qoladi va bir-biri bilan jisplashmaydi. Shuning uchun xom –ashyoning bir qismi ezilmasdan utib ketadi. Mag`zini besh valikli valtsovkada yanchish. Valtsovkaning og`ir uqlari bir-biriga ishqalanishi natijasida ular ustiga tushayotgan mag`z va sheluxa aralashmasini uzunasiga chuzib yuboradi va ularning sirtidagi taram-taram novlari mahsulotni ulab olib, ichqariga olib kirib ketadi va izadi. Besh u q li valtsovka u q larining aylanish tezligi bir xil bo`lishi kerak. Amalda u q larning o`zaro siljishi natijasida ularning aylanish tezligi har xil bo`lib qoladi. Uqlarning aylanish tezligi bir-birinikidan 0,17-0,38 mg`sek ga farq qiladi. Natijada mag`z yanchish bilan birga eziladi ham. Shuning uchun ezilayotgan massa bargsimon bo`lib, parchalanib tusha beradi. Bu yanchilmaning namligi kunjara tarkibidagi sof go s sipol miqdoriga ham ta`sir etadi. Uning miqdori valtsovkada ezilayotgan xom ashyoning namligiga teskari proportsional bo`ladi.

www.arxiv.uz Mag`z yanchishdan avval u q lar bilan siqiladi. Bunda siqiluvchi bosim qancha katta bo`lsa, u shuncha kuchli siqiladi. N.D.Alekseev tashqi kuchning bosimi bilan mag`zning siqilish o`rtasidagi bog`lanishini quyidagicha ifodalaydi:  sin 4 [ DL l Pma  кГg`см 2 , bu yerda T –valga ta`sir etuvchi kuch, kG. ) cos 1( sin 4 2     La D T , bu yerda D- val diametri, mm; L-val uzunligi,sm;  -mag`zni ushlash burchagi, grad; a - koeffitsient. Mag`z qovushqoq va yopishqoq bo`lganligi uchun yanchishda uning xususiyatlarini hisobga olish kerak. Uning bu xususiyati, ayniqsa urab oluvchi burchak hosil bo`lganda yakkol seziladi. Valtsovka ukining gorizantal yuzasi bilan mag`zning uqka tekkan joyidan uqning markaziga qaratib tortilgan chiziq urab oluvchi burchak hosil qiladi. 1 6 -rasmda bir-biri ga qarab aylanayotgan 2 ta u q ning sxemasi ko`rsatilgan. Agar uqlarning sirti tekis bo`lsa, mag`z ularning o`rtasiga tushib ishkalanish kuchining ta`siriga uchraydi. Bunga qarama-qarshi xarakat qilayotgan va unga teng bo`lgan kuch esa urinma kuchlar paralellogramining diagonali bo`lib xom ashyoning uqlar ichiga uralib, tortilib kirishiga sabab bo`ladi. Maydalangan mag`zga uning uz og`irlik kuchi v ta`sir ko`rsatadi va paralellogram qonuniga muvofik, 2 ta tashkil etuvchi kuch g ga ajrab ketadi. Bu kuch esa uqlarning sirtiga ta`sir etadi. Lekin bo`larga d kuch qkarshilik ko`rsatadi va natijada tenglovchi e kuch yanchilmani chiqarib tashlashga xarakat qiladi. Agar d va e kuchlar o`zaro teng bo`lsa, mag`z uqlar ichiga kirmaydi. Shuning uchun ularning sirti g`adir-budur qilib yasaladi. U vaqtida teng ta`sir etuvchi ishqalanish kuchi tenglovchi kuchdan ortiqroq bo`ladi va xom ashyoni tortib oladi. Bundan tashqari, mag`z uqlar orasiga yaxshi tortib olinib yanchilib ketishiga yuqorida aytilgan urab oluvchi burchak ham ta`sir etadi. Bu burchak qancha kichik bo`lsa,

www.arxiv.uz mag`z shuncha yaxshi yanchiladi. Burchakning katta-kichik bo`lishi uqlarning bir- biriga nisbatan uzoq yoki yaqin bo`lishiga, ularning diametriga, yanchilmaning xajmiga bog`liq bo`ladi. Mag`zni yanchishda fizik-kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar .Mag`zni yanchishda fizik-kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar ro`y beradi. Mag`z yanchilishi natijasida uning yuzasi kattalashadi va strukturasi donadorlikdan yassi yaproqsimon bo`ladi. Mag`zning yanchilishi natijasida xujayra tukimalari buziladi, bu mag`zni siqilishi, ishkalanishi va urilishi tufayli ro`y beradi. Mag`z talkoni quyidagilardan iborat bo`ladi: butun hamda yorilgan xujayralardan tashkil bo`lgan yemrilgan tukimalar, xujayra ichida joylashgan moddalar, protoplazma bo`laklari, aleyron donalari, mo`rtak, qobig` bo`laklari va xokazolar. Mag`z yanchilishi natijasida yassilanib uning ichki sirti tashqariga chiqib, tashqi sirtni hosil qiladi. Mayda zarrachalardan tashkil topgan mag`z katta energiyaga ega bo`lib, bu energiya miqdori zarrachalar qancha mayda va ularning sirti qancha katta bo`lsa shuncha ko`payib boradi. Mag`zni ezish vaqtida tuqimalardan ajralgan moy, hosil bo`lgan yangi yuza sirtiga adsorbtsiyalanadi. Mag`z yanchilmasi sirtidagi moyda oksidlanish va gidrolizlanish jarayoni tezlashadi, chunki xujayra tuqimalarining buzilishi moyning havodagi kislorod va namlik bilan bog`lanishiga qulay sharoitni yuzaga keltiradi. Maydalangan mag`z sirtida mikrofloralar tez rivojlanadi, shu sababdan ham mag`zga nisbatan yanchilgan mag`zning saqlashga chidamliligi kam bo`ladi. Mag`z yanchilishi vaqtida ishqalanish, siqilish va urilishi natijasida uning haroratni kutarilib tarkibidagi fermentlar aktivlashadi va buning natijasida biokimyoviy jarayonlar ro`y beradi. Valtsovkaning mag`zga mexanik kuchi ta`siri tufayli oqsil moddalarining bir qismi denaturatsiyalanadi. Moyli urug`larning mag`zini yanchish uchun besh uqli VS-5 tipidagi valtsovka ishlatiladi. 16-rasmda 5 valikli valtsovkada mag`zni yanchish jarayonining sxemasi va qurilmaning umumiy kurinishi ko`rsatilgan. Qurilmaning asosiy ishchi organi chuyan 4 valik bo`lib,uning diametri 400 mm va uzunligi 1250 mm bo`lib, birta valikning ogirligi 1 tonnaga teng. Beshta valik gorizantal xolda bir-birining ustiga

www.arxiv.uz quyilib 1 tayanchga o`rnatilgan.Yanchiladigan mag`z bunkerdan 2 taminlovchi valik yordamida ishchi sirti buylab tekis taksimlanadi va 3 yunaltiruvchi tusiklar yordamida mag`z valiklar orasiga yunaltirilib turadi. Ustki qismdagi 2 ta valikning sirti taram-taram novali bo`lib, u mag`zni yaxshi ushlanishini va uni birlamchi maydalanishini ta`minlaydi.5 elektrodvigatel va uzatmalar yordamida valiklar aylanma xarakatga keltiriladi. Valtsovkada maydalanadigan 1-3 navdagi paxta chigitining namligi 8,5-9,5%, 4-navniki 9,5-10,5% va tarkibidagi qoldiq sheluxa miqdori 10% gacha 1-3 navli urug`larda,15% gacha 4 – navli urug`larda bo`ladi. Yanchilgan mag`z bir xil o`lchamda bo`lishi va diametri 1 mm li elakda elanganda elanma miqdori 60 %dan kam bo`lmasligi kerak 1-3 navlar uchun, 50% dan kam bo`lmasligi kerak. 4 – navli urug`lar uchun. Mag`zni valtsovkada yanchgandan keyin uning tarkibidagi sheluxa miqdorini 1-3 navli urug`lar uchun 15% gacha va 4-navli urug`lar uchun 17%gacha yetkazguncha qushimcha ravishda sheluxa qushiladi. Moy ishlab chiqarishda faqatgina mag`z yanchilmasdan oraliq mahsulot kunjara ham ekstraktsiyalashdan oldin va ikki marta presslash usulida birinchi presslashdan keyin maydalaniladi. Kunjarani maydalashdan maqsad keyingi texnologik jarayonlarni normal borishini ta`minlash uchun unga optimal o`lchamlar berish, xujayra tukimalarini qushimcha maydalash va presslash vaqtida hosil bo`lgan ikkilamchi strukturalarni buzish. Kunjara tukmoqli, diskli maydalagichlarda va bir juft valikli valtsovkada maydalanadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. V.M.Kopeykovsiy i dr. Texnologiya proizvodstva rastitelnix masel. – M.: Legkaya i pishevaya promishlennost, 1982 g. 2. V.G.SHerbakov. Texnologiya polucheniya rastitelnix masel. M.: Kolos. 1992 g. 3. V.G.SHerbakov. Bioximiya i tovarovedeniye maslichnogo sirya. – M.:Agropromizdat, 1991 g. 4. Beloborodov V.V. Osnovniye protsessi proizvodstva rastitelnix masel. – M.: Pishevaya promishlennost, 1966. – 478 s. 5. Gavrilenko I.V. Oborudovaniye dlya proizvodstva rastitelnix masel. – M.: Pishevaya promishlennost, 1972. – 312 s. 6. Goldovskiy A.M. Teoreticheskiye osnovi proizvodstva rastitelnix masel. – M.; L., 1958. – 446 s. 7. Rukovodstvo po texnologii polucheniya i pererabotki rastitelnix masel i jirov/Pod red. A.G.Sergeyeva i dr. – L.: VNIIJ. – t. I, kn. 1,1975. – 725 s., t. I, kn. 2, 1974. - 591 s.; t. II, 1973. - 350 s. 8. Xalimova U.X. O`simlik moylarni ishlab chiqarish texnologiyasi. T. O`qituvchi, 1982, 246 b. 9. VNIIJ, Rukovodstvo po texnologii polucheniya i pererabotki rastitelnix masel i jirov, tom I kn 1, L. 1975; tom II, L. 1973; tom III, kn 1, 1985. 10. VNIIJ, Rukovodstvo po metodam issledovaniya, texnoximicheskomu kontrolyu i uchetu proizvodstva v maslojirovoy promishlennosti, tom I, L. 1967, tom II, tom III, L. 1964 g.

Похожие

Moyli urug`larni chaqish

Moyli urug`larni saqlash usullari va omborlari

Moyli urug`larni namligi bo`yicha konditsiyalash

Moyli urug`larni moy ajratishga tayyorlash texnologik sxemasi

Yog`li urug`larni tozalash