Fotosintetik apparat tuzilishi - Ботаника - Рефераты

Fotosintetik apparat tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Fotosintetik apparat tuzilishi B arg - fotosintetik organ Yashil о‘simliklarning bargi eng muhim organlardan biri bо‘lib, unda fotosintez jarayoni sodir bо‘ladi. Shuning uchun ham barg asosiy fotosintetik organ deb ataladi. Uning hujayraviy tuzilishi transpiratsiya, nafas olish va asosan fotosintezga moslanib tuzilgan (15- chizma). Barg plastinkasining ustki va ostki tomoni pо‘st bilan qoplangan. Qoplovchi tо‘qima epidermis bir qator zich joylashgan hujayralardan iborat. Bu hujayralar yupqa pо‘stli, rangsiz va tiniq bо‘lib, yerug‘likni yaxshi о‘tkazadi. Pо‘st hujayralari orasida joylashgan maxsus juft hujayralar ogizchalar vazifasini bajaradi. Ularning turgor holati о‘zgarib turishi mumkin ( shunga qarab ular urtasidagi teshikcha ochiladi yoki yopiladi). Og‘izchalar kо‘pchilik о‘simliklarda bargning pastki tomonida, ayrimlarida esa ustki tomonida ham bо‘lishi mumkii. Fotosintez jarayonida ana shu og‘izchalar orqali karbonat angidrit yutilib, molekulyar kislorod ajralib chiqadi. Ustki va pastki pustlar orasida barg etini (mezofil) xosil kiluvchi xujayralar joylashgan. Aksariyat yer ustida usuvchi usimlik barglarida u ikki kavatdan iborat. Ustki pust ostida joylashgan kavat tayokchalarga uxshash, chuzinchok bir-biriga zich joylashgan xujayralardan tashkil topgan. Bu xujayralarda xloroplastlar soni kup. Ular organik moddalarni sintez kiluvchi asosiy kavat xisoblanadi. Uning ostidagi xujayralar kupincha dumalok shaklda bulib, bir-biri bilan bushliklar xosil kilib joylashadi. Bushliklar ogizchalar bilan tutashgan. Bu esa gazlarning almashinuvi uchun kulay sharoit yaratadi. Undan tashkari bu xujayralarda xam xloroplastlar bor, yani ular fotosintez jarayonida katnashadilar. Barglarda fotosintez tuxtovsiz davolm etishi uchun ular suv bilan taminlangan bulishlari kerak. Bunda ogizchalarning ochikligi katta axamiyatga ega. Xloroplastlar. Fotosintez jarayoni asosan barglarda va kisman yosh novdalarda sodir bulishining sababi ularda xloroplastlarning borligidir. Usimliklarning fotosintetik tizimi xloroplastlarda mujassamlashgan. Xloroplastlar barcha tirik organizmlar uchun kimyoviy energiya manbai - organik moddalarni

tayyorlaydi. Bargning xar bir xujayrasida urtacha 20-50 tagacha va ayrimlarida undan kuprok xam xloroplastlar bor. Xlorofill pigmenti xloroplastlarda joylashganligi uchun ular yashil rangda buladi. Xloroplastlarda fotosintez jarayonining xamma reaksiyalari ruy beradi: yoruglik energiyasining yutilishi, suvning fotolizi va kislorodning ajralib chikishi, yoruglikda fosforlanish, karbonat angidridning yutilishi va organik moddalarning xosil bulishi. Shunga asosan ularning kimyoviy tarkibi va tuzilmaviy shakli xam murakkab xususiyatga ega. Xloroplastlar tarkibida suv kup, urtacha 75 %ni tashkil etadi, kolganlari kuruk moddadan iborat. Umumiy kuruk moddalar xisobida oksillar 35-55%, lipidlar 20-30%, kolganini mineral moddalar va nuklein kislotalar tashkil etadi. Xloroplastlarda juda kup fermentlar va fotosintezda ishtirok etadigan xamma pigmentlar joylashgan xloroplastlar kush kavatli membrana bilan uralgan bulib, ular yukori funksional faollikka egadirlar. Ichki tuzilishi juda murakkab stroma va granalardan iborat. Ular uz navbatida lamellyar va plastinkasimon tuzilishi bilan tavsiflanadi. Granalarda tilakoidlar joylashgan. Yosh xloroplast granalarida 3-6 ta tilakoid bulsa, voyaga yetganlarida bu son 45 tagacha yetishi mumkin. Lamellalarning yuzasi mayda burtmachalar – globulalar bilan koplangan. Ular kvantosomalar deyiladi turli xil usimliklarning xloroplastlari soni, shakli, xajmi bilan bir-biridan fark kiladi. Yashil usimliklarning barglarida xloroplastlar uch xil yul bilan xosil bulishi mumkin:1)oddiy bulinish yuli bilan; 2) ayrim xujayralar meyoriy xolatlarining buzilishi okibatida kurtaklanish yuli bilan; 3) xujayra yadrosi orkali kupayish bilan. Bu yul asosiy deb kabul kilingan. Dastlab xujayra yadrosining membranasida juda kichik burtmacha yuzaga keladi. U asta-sekin yiriklashib, yadro membranasidan ajraladi, xujayra sitoplazmasiga utadi va shu yerda tula shakllanadi. Xloroplastlarning tula shakllanishi uchun yoruglikning bulishi shart. Korongilikda stromasi va uning xajmi xosil buladi. Lekin ichki tuzilishi- lamellalar, plastinkalar, granalar, tilakoidlar va xlorofill pigmentlari fakat yoruglikda xosil buladi.

Xloroplast pigmentlari . Xloroplast tarkibida uchraydigan pigmentlar fotosintez jarayonida asosiy rol uynaydi usimlik pigmentlarini urganishda M.S.Svetning 1901-1913 yillarda kashf etgan adsorbsion xromotografiya usuli juda katta axamiyatga ega. M.S.Svet shu usuldan foydalanib, 1910 yilda xlorofill "a" va "b" hamda sariq pigmentlarning guruhlari mavjud ekanligini aniqladi. Xloroplastlar tarkibida uchraydigan pigmentlar asosan uchta sinfga bо‘linadi: 1) xlorofillar, 2} karotinoidlar, 3) fikobilinlar. Xlorofillar. Birinchi marta 1817 yilda fransuz kimyogarlari P.J.Pelte va J.Kavantular о‘simlik bargidan yashil pigmentni ajratib oladilar va uni xlorofill deb ataydilar. Bu yunoncha "chloros" -yashil va "phyllon" - barg sо‘zlaridan olingan. 1906-1914 yillarda nemis kimyogari R.Vilshtetter xlorofillning kimyoviy tarkibini har tomonlama о‘rganish natijasida uning elementar tarkibini aniqladi : xlorofill "a" – S 55 N 72 0 5 N 4 Mg va xlorofill "b" – S 55 N 70 0 6 N 4 Mg Nemis biokimyogari G.Fisher esa 1930- 1940 yillarda xlorofillning tuzilmaviy formulasini aniqladi. Xlorofillar asosan tо‘rtta pirrol halqasini birlashtirgan porfirin birikma- lar bо‘lib, ular tarkibida magniy va fitol qismi bor. Fitol asosan tо‘rtta tо‘yinmagan izopren uglevodorod molekulasidan tuzilgan. Umuman, xlorofill xlorofillin dikarbon kislotasi bilan metil hamda fitol spirtlarining birikmasidan hosil bо‘ladi va murakkab efirlar guruhiga kiradi. Shuning uchun ham natriy ishqori ta’sir etsa, u xlorofillin kislotasining na-triy tuzi, metil va fitol spirtlariga parchalanadi: Xlorofill "b"ning xlorofill "a"dan farqi shundaki, uning tuzilmasidagi bitta metil guruhi aldegid guruxga almashtirilgan. Yuksak о‘simliklar va suvо‘tlarida "a", "b", "s" kabi xlorofillar borligi aniklangan. Shulardan xlorofill "a" va "b" juda kо‘pchilik о‘simliklarda sintez qilinadi. Ular ranglariga qarab ham bir-biridan farq qiladi. Xlorofill "a" tо‘q yashil rangda, xlorofill "b" esa sariqroq yashil rangda. Meyerda rivojlangan barglarda

xlorofill "a" taxminan 1,2-1,41 baravar xlorofill " b " dan kо‘p uchraydi. Bu nisbat о‘simlik turlari, yashash sharoitlari va boshqalarga qarab biroz о‘zgarishi mumkin. 1921 yildaV.N.Lyubimenko xlorofillning oqsillar bilan borliqligini kursatdi. Haqiqatan ham о‘simliklar bargini suv bilan ishqalasa, suvli tо‘q yashil kolloid eritma hosil bо‘ladi, lekin xlorofill ajralmaydi. Buning sababi xlorofillarning oqsillar bilan bog‘likligidadir. Bunday eritma yorug‘lik ta’siriga ham chidamli bо‘ladi. Agar barg spirt yoki atseton eritmasida ishqalansa, xlorofill bargdan osonlik bilan ajraladi. Chunki bu eritmalar oqsillarga faol ta’sir etadi va denaturatsiyaga uchratadi. Xlorofillning spirtli yoki atsetonli eritmasi yorug‘lik ta’siriga chidamsiz bо‘ladi va rangini tez yо‘qotadi. Umuman, xlorofill xloroplastlarda xlorofill-oqsil kompleksi shaklida bо‘lib, ularning mustahkamlik darajasi bir necha xil (adsorbsion yoki kimyoviy) bо‘ladi. Kimyoviy bog‘langan xlorofill-oqsil kompleksi juda mustahkam bо‘lib, о‘simliklar noqulay sharoitlarga tushganda uzoq muddatda saqlanadi va о‘z funksiyasini bajaradi. Xlorofill "a" ning erish harorati 117-120°S ga teng. Spirtda, benzolda, xloroform, atseton va etil efirida yaxshi eriydi. Suvda erimaydi. Xlorofill "a" barcha fotosintetik organizmlar uchun umumiy yagona pigmentdir. Chunki bu pigment orqali yutilgan yorug‘lik energiyasi tо‘gridan-tо‘g‘ri fotosintetik reaqsiyalarda ishlatilishi mumkin. Qolgan barcha pigmentlar tomonidan yutilgan yorug‘lik energiyasi ham xlorofill "a" ga yetkazib beriladi va u orkali fotosintezda ishlatiladi. Etil efirida ajratib olingan xlorofill molekulalari yorug‘lik energiyasiningtо‘lqin uzunligi qisqaroq bо‘lgan kо‘k qismidan biroz va asosan qizil nurlarni yutadi. Xlorofill "a" qizil spektrdan 660 - 663 nm va kо‘k spektrdan 428-430 nm, xlorofill "b" esa qizil spektrdan 642- 644 nm va kо‘k spektrdan 452-455 nm.ga teng bо‘lgan nurlarni yutadi. Xlorofill molekulalari yorug‘lik spektrining yashil va infraqizil nurlarini umuman yutmaydi, Demak, xlorofill yorug‘lik nurlariniighammasini yutmay, tanlab yutish xususiyatiga egadir. Xlorofillning bu xususiyatini uning spirtli yoki atsetonli eritmasidan yorug‘lik nurlarini о‘gkazib,

spektroskopda kо‘rish usuli bilan aniqlash mumkin. Spektroskopda xlorofill yutgan spektr nurlarining о‘rni koratir bо‘lib kо‘rinadi, nurlarni kaytaradi. Aks etgan yorug‘likda xlorofill qizil rangda kо‘rinadi. Uning fluoressensiya qobiliyagi fotokimyoviy faoiligidan dalolag beradi. О‘simliklarning bargida xlorofill maxsus sharoitlar mavjudligida hosil bо‘ladi: rivojlangan plastidalar stromasi, yorug‘lik, magniy, temir va boshqalar. Chunki pigmentlar faqat plastidalarning lamella va granalaridagina vujudga keladi. Magniy tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri xlorofill molekulasining tarkibiga, temir esa xlorofillning hosil bо‘lishida ishtirok etuvchi fermentlar (xlorofillaza va boshqalar) tarkibiga kiradi. Xlorofill faqat yorug‘likda о‘sgan о‘simliklarda hosil bо‘ladi. Qorong‘i joyda о‘sgan о‘simliklarda u hosil bо‘lmaydi. Shuning uchun ham bunday о‘simliklar rangsiz yoki sariq (karotinoidlar bо‘lgani uchun) rangda bо‘ladi. Ular etiollangan о‘simliklar deyilib, qorong‘idan yorug‘likka chiqarilsa tezda yashil rangga kira boshlaydi, chunki xlorofillning sintezi boshlanadi. Ayrim hollarda yorug‘liqdagi о‘simlik barglarida ham sarg‘ayish {rangsizlanish) hodisalari rо‘y beradi. Bu hodisaga xloroz deyiladi. Xloroz (rangsizlanish) kо‘pchilik hollarda tuproqda о‘zlashtiriladigan magniy yoki asosan temirning yetishmasligi natijasida assimilyatsiya jarayonining buzilishidan kelib chikadi. Xlorofillning sintezi tо‘xtab qoladi. Bunday hodisa, ayniqsa, oxak miqdori yuqori tuproqlarda kо‘p uchraydi. Ohakli tuproqlarda temir tuzlari erimaydigan shaklga о‘tganligi sababli ildizlar tuprokdan temirni ololmaydi. Bunday о‘simliklarga bironta temir tuzining past konsentratsiyali eritmasi purkalsa, ular yana yashil rangga kira boshlaydi. Xloroz hodisasi boshqa mineral elementlar (azot, marganets, mis, rux, molibden, kaliy, oltingugurt va boshqalar) yegishmaganligidan ham sodir bо‘lishi mumkin. Umuman, xlorofillning sintezi ham, buzilishi ham tirik hujairalardagi murakkab modda almashinuv jarayonining yо‘nalishi asosida sodir bо‘ladi. О‘simliklarda xlorofillning umumiy miqdori ularning quruq og‘irligiga nisbatan 0,6-1,2 foizni tashkil qiladi.

Karotinoidlar. Yashil о‘simliklarda xlorofill bilan birgalikda uchraydigan sariq, tо‘q sariq, qizil rangdagi pigmentlar guruhi karotinoidlar deyiladi. Bu pigmentlar hamma о‘simliklarning xloroplastlarida mavjud. Xatto о‘simliklarning yashil bо‘lmagan qismlaridagi xloroplastlarining xam tarkibiga kiradi. Masalan, xromoplastlar sabzi hujayralari tarkibida juda kо‘p miqdorda bо‘ladi Karotinoidlar xloroplastlarda xlorofill bilan birgalikda uchragani uchun ham sezilmaydi. Chunki xlorofillning miqdori ularga nisbatan о‘rgacha uch marta kо‘p. Lekin kuzda xlorofillarning parchalanishi sababli karotinoidlar kо‘rina boshlaydi. Yaxshi о‘rganilgan о‘simlik karotinoidlari ikkita guruhga bо‘linadi: 1) karotinlar; 2) ksantofillar. Karotinlar (S 40 N 56 ) turli xil bо‘lib, ulardan a, V-karotinlar xloroplastlarda klorofill bilan bnrgalikda uchraydi. Likopii (S 40 N 56 ) mevalardauchraydi. Bu pigmentlarningtarkibida kislorod yо‘q va ranglari asosan tо‘q sariq yoki qizil bо‘ladi. Karotinning tuzilma formulasiga kelsak, u 8 molekula izoprsn qoldig‘idan iborat. Uning ikkala tomonida tо‘rtta izopren guruhi xalqa shaklida tutashib, ionop shaklini hosil kiladi. Bulardan yaxshi о‘rganilib fotosintez uchui muxim ahamiyatga ega bо‘lganlari - a va V karotinlardir. Ularning umumiy formulalari bir-biriga о‘xshash (S 40 N 56 ), faqat tuzilmaviy shaklida biroz farq bor Ksantofillar tarkibida kislorod bor va ular asosan sariq rangda kо‘rinadi. Asosiy shkillari lyutein (S 40 N 56 O 2 ), violaksantin (S 40 N 56 0 4 ) va boshqalar. Karotinoidlar xlorofill, benzol, atseton kabi erigmalarda yaxshi eriydi. Yuqori xarorat, yorug‘lik va kislotalar ta’sirida yengil parchalanadi. Karotinoidlar bir kancha fiziologik vazifalarni bajaradi: . 1) fotosintez uchun zarur bо‘lgan yorug‘lik nurlarini yutadi; 2) xlorofill molekulasini kuchli yorug‘lik ta’siridan muhofaza qiladi; 3) fotosintez jarayonida molekulyar kislorodning ajralib chiqishida ishtirok etadi. Karotinoidlar tо‘lqin uzunligi qisqa bо‘lgan (480-530 nm) kо‘k-binafsha va kо‘k nurlarni qabul qilib, xlorofill "a" ga yetkazib beradi hamda fotosintez jarayonida ishtirok etadi.

О‘simliklar bargida quruq og‘irligiga nisbatan 20 mg gacha, ayrim о‘simlik turlari va organlarida, ayniqsa, ayrim mevalar tarkibida kо‘proq bо‘lishi mumkin. Fikobilinlar. Suv ostida yashovchi о‘simliklarda xlorofill "a" va karotinoidlardan tashqari maxsus pigmentlar ham borki, ularga fikobilinlar kiradi. Yaxshi о‘rganilganlari fikoeritrin va fikotsianindir. Fikoeritrin (S 34 N 47 M 4 O 8 ) — qizil suvо‘tlarining pigmentidir, kizil rangga ega. Fikotsianin (S 34 N 42 N 4 O 9 ) - kо‘k-yashil suv о‘tlarining pigmenti bо‘lib, kо‘k rangga ega. Fikobilinlar - bu murakkab oqsillardir. Ularning tarkibiga ochiq zanjir holida birlashgan tо‘rtta pirol halqasi kiradi. Bu xalqalar qо‘sh bog‘lar orqali tutashgan (25-chizma). Ularning molekulasida metall atomi yо‘q. Bu molekulalar oqsillar bilan mustahkam birikma hosil qiladiki, ularni faqat qaynatib yoki kuchli kislota ta’sirida parchalash mumkin. Fikobilinlar yorug‘lik spektridan ma’lum tо‘lqin uzunligiga ega nurlarni yutadi va xlorofill "a" ga yetkazib beradi. Fikoeritrinlar asosan tо‘lqin uzunligi 498 nm.dan 508 nm,gacha, fikotsianinlar 585 nm.dan 630 nm.gacha bо‘lgan nurlarni yutadilar. Chuqur suv ostida о‘suvchi о‘simliklar uchun bu pigmentlarning roli juda katta. Chunki suvning yuqori qatlami xlorofill molekulalari qabul qilishi mumkin bо‘lgan qizil nurlarni yutib qoladi. Masalan, dengiz va okeanlarda 34 m chuqurlikaa qizil nurlar tо‘la yutilib qoladi, 177 m chuqurlikda sariq nurlar, 322 m.da esa yashil nurlar. chuqurlik 500 m ga yetganda kо‘k-yashil nurlar xam tо‘la yutilib qoladi. Umuman, fikobilinlar tomonidan yutilgan yorug‘lik energiyasidan 90 foizga yaqini xlorofill "a" ga yetkazib beriladi.

Похожие

Fotosintez reaksiyalari va fotosintetik fosforlanish

Fitotsenozning tuzilishi

Barg - fotosintyetik organ

O’simlik hujayrasining tuzilishi va funksiyalari

Barg vazifasi va morfologiк tuzilishi