Чангланиш ва оталаниш. Мева, туп - Ботаника - Рефераты

Чангланиш ва оталаниш. Мева, туп

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Чангланиш ва оталаниш хакида тушунча. 2. Ў з- ў зидан ва четдан чангланиш. 3. Микроспорогенез ва макроспорагенез тараккий этиши ва ривожланиши. 4. Уругланищ. 5. Гулли ёки ёпик уругли ў симликлар. 6. Ёпик уругли ў симликлар уруг куртагининг тузилиши 7. Ёпик уругли ў симликларнинг к ў шалок оталаниши. 8. Мева хосил б ў лиши. 9. Оддий мева ва мураккаб мева. 10. Т ў п мева. 11. Уруг. 12. Уругларни тузилиши ва типлари.

www.arxiv.uz Чангланиш- оталаниш. Чангнинг оталаниш чангдонидан оналик огизчасига келиб тушиши чангланиш дейилади. Чангланиши 2 хил б ў лади: 1. Ў зидан чангланиш-Автогамия 2. Четдан чангланиш-Ксеногамия 3. Ў з- ў зидан чангланиш. Бу жараён куйидагича кечади. 1) 1) Автогамия - уругчининг тумшукчасига шу гулнинг чангдонидан чиккан чанг тушади. Бундай чангланиш асосан 2 жинсли гулларида ў тади. 2) 2) Гейтеногамия - бир ў симлик индивидули ў ртасида б ў лади, яъни бир гул чангдонидан чиккан чанг шу ў симлик индивидумидаги иккинчи гулнинг тумшукчасига тушади. 3) 3) Клейстогамия - бунда гул очилмасдан олдин, яъни ёпиклик пайтида чангланиш б ў лади. Клейстогам гулларни бинафша ( viola ), ерёнгок ( Arachis ), арпа ( Hordeum ) ў симликларида к ў риш мумкин. Буюк биолог Чарльз Дарвин ў зининг 27 йил мобайнида ў симлик гулининг тузилишини ў рганди. Ч.Дарвин чангланиш усулларини текшириб к ў рди. Дарвин ў симликларнинг ў зидан чангланиши табиатда озрок б ў лиши, четдан чангланиш эса к ў прок б ў лишини к ў рди. Дарвин ў симликларнинг ў зидан чангланишида хосили соглом б ў лмаслигини, четдан чангланишда хосили соглом ва ў згарувчан б ў лишини таъкидлаб ў тади. Иван Влад, Мичурин ў симликларнинг четдан чангланишини эволюция тараккиёт даврида прогрессив фактор деб хисоблади. Ў зидан чангланувчи ў симликларга: арпа, бугдой, н ў хат, ловия, сули, тарик, памидор, г ў за, зигир киради. Бу ў симликлар баъзан четдан ќ ам чангланиб туради. Баъзан пахта, зигир 3-5% четдан чангланади. Баъзида уларда четдан чангланиш 50% гача боради. Факат ў зидан чангланувчи ў симликлар жуда кам учрайди. Буларнинг гуллари майда, к ў римсиз ва очилмайдиган б ў лади. Бундай гулларни клейстогамия дейилади. Мас. Ерёнгок ( Arachis ), арпа ( Hordeum ).

www.arxiv.uz Ерёнгокнинг ер устидаги гуллари хосил бермай, тупрок остки клейстогамия гуллари хосил беради. Бинафша ( viola ) нинг ба ќ орги чиройли гуллари хосил бермайди. Ёзги к ў римсиз гуллар эса хосил беради, ў зидан чангланган б ў лади. ( Fabaceae ) Дуккаклилар оиласидаги баъзи ў симликларнинг ловия, н ў хат гунчалик вактида ў зидан чангланади. Арпа, бугдойларнинг ќ ам гуллари кинли барглардан очилмасдан туриб, чангланиб к ў яди. Ў симликларнинг к ў пчилиги одатда четдан чангланади. Шу жумладан 2 жинсли гуллар ќ ам четдан чангланади. Чунки бу гулларда оталик-оналиклари б ў лса ќ ам улар бир вактда вояга етмайди. Бундай ходисани дихогамия дейилади. (дихо- айрим). Баъзан ў симликларнинг оталиги олдин етишади. Бундай ў симликлар протандрия дейилади. (протос-олдин,андрия-мужчина). Буларга астрадошлар ( Asteraceae ), чинни-гулдошлар ( Caryophyllaceae ), ясноткадошлар ( Lamiaceae ), кирувчи ў симликлар мисол б ў лади. Ў симликларда оталикларидан олдин оналиклари етиши ходисаи ќ ам б ў лади. Буни протогения дейилади. карамгулдошлар ( Brassicaceae ), атиргулдошлар ( Roseceae ), зикрдошлар ( Berberidaceae ). Баъзан ў симликлар оталик, оналиклари баланд паст жойлашган б ў лади. Булар гетеростилия дейилади. М,примула ( Primula ) гречиха ( Fagopyrum ) . Шунингдек баъзи ў симликларнинг оталик чанги оналиги учун захарли хисобланади. Буни орхид деб аталувчи тропик ў симликларда к ў рамиз. қора бугдой-рожь ў симлигининг оталик чанги оналигини чанглата олмайди. Шунинг учун ќ ам к ў пчилик ў симликлар четдан чангланади. Четдан чангланиш 2 нарса иштирокида б ў лади: 1. Шамол -Анемофил-ветеропыляемые раст. 2. Хашоратлар ёрдамида -Энтомофилия-насекомоопыляемые. Баъзи ў симликлар, майда кушлар, майда хайвонлар ёрдамида чангланади. Ќ ашороатлар ёрдамида чангланишни энтомофилия дейилади. Энтомофил ў симликларнинг гули яхши ривожланган, к ў пинча т ў пгулларга бирлашган б ў лади. Гултож барглари яккол к ў зга ташланади. Ранглари: ок, пушти, сарик, к ў к, кизил. Гулларида нектар безлари яхши ривожланган

www.arxiv.uz чанглари йирик тукли ёпишкок б ў лади. Ў рик, гилос, шафтоли, анжир, нок каби дарахт ў симликлар ќашоратлар ёрдамида чангланадилар. М.тропик мамлакатларда баъзи ў симликлар ва майда дарахтлар колибри деган кичкина куш ёрдамида чангланади. Австралия ў рмонларидаги ў симликлар олмахонлар ёрдамида чангланади. Ў симликлар сув ёрдамида ќам чангланади. Бундай чангланиш гидрофилия, ў симликлар эса гидрофил ў симликлар дейилади. Сувда ў садиган элодея, валеснерия ў симликлар сув ёрдамида чангланади. Буларнинг чанглари п ў сти бир кават, чангни ташки кават экзина б ў лмайди.Чангнинг шакли ипсимон. Чангнинг солиштирма огирлиги сувнинг солиштирма огирлиги билан тенг. Шамол билан чангланадиган ў симликлар анемофил ў симликлар, чангланиш эса анемофилия деб аталади. Анемофил ў симликларнинг гуллари к ў римсиз, майда ва к ў пинча кучала т ў пгулга бирлашган. Нектар безлари й ў к. Шамол ёрдамида чангланувчи ў симликларга очик уругли ў симликлардан: арча, карагай, ёпик уругли ў симликлардан: терак, тол, ёнгок, наша, ж ў хори киради. М.кандлавлагининг оталик чанги шу кадар енгилки 2000 м баландликка к ў тарила олади. Шамол ёрдамида чангланувчи ў симликларнинг чанглари жуда к ў п б ў лади ва кичикрок б ў лади. М. ў рмон ёнгогининг 1 та оталик гулида кучаласида 4 млн. чанг б ў лади. 1 та ж ў хорининг оталик т ў п гулида 50 млн.чанг б ў лади. Шамол ёрдамида чангланувчи ў симликларнинг гул т ў пламлари, оталиклари, тебраниб туради. Оналик огизчаси ќ ам катта б ў лади. Ў симликларнинг к ў пчилик кисми хашоратлар ёрдамида чангланади. Гулли ў симликларнинг 9/10 кисми хашорат, 1/10 кисми шамол ёрдамида чангланади. Хашоратлар ёрдамида чангланган ў симликларнинг гуллари катта, чиройли хидли б ў лади. К ў кнори, гулсафсар, беда, мевали дарахтлар. Хашоратлар ёрдамида чангланувчи ў симликлар гулларида шира ишлаб чикарадиган нектарниклари бор. Булар ширани ишлаб чикарадиган нектар дейилади. Унинг таркибида 25-90% сув, 3-72% сахароза, глюкоза б ў лади. Булардан ташкари хашоратлар ў симлик чангидан озикланади. М.асалари чанг билан личинкаларини бокади.

www.arxiv.uz Хашоратлар ёрдамида чангланувчи ў симликларда нектарнинг каерда б ў лишини к ў рсатувчи белгилари бор: М.гулсафсарнинг тож баргида сарик тукчалар, лола, лолакизгалдок, к ў кнорини тожбаргида кора доглар бор. Оталик чангининг тараққий этиш ва ривожланиши микроспорогенез Оталик чанги чангдони ичида:чангдоннинг эпидермиси-да, яъни субэпидермаль каватида б ў лган меристеманинг баъзи бир хужайралари бошкаларига нисбатан кучлирок тараккий этган б ў лади. Бу хужайралар бирламчи археспоралар дейилади. Бирламчи археспоралар кариокинез й ў лида 2 б ў линиб, к ў пайиб 4 та хужайра хосил килади. Хосил б ў лган хужайраларнинг 2 таси фибриоз, 3 си тапетум, 4 си иккиламчи археспора деб аталади. Иккиламчи археспораларнинг хужайраси редукцион й ў лда б ў линиб, 4 та киз хужайрани хосил килади. Бу 4 та хужайрани тетрада дейилади. Тетраданинг хар бир хужайраси ривожланиб чангга айланади. Чанг 2 кават п ў ст билан ў ралган. Ташки кавати экзина, ички кавати интина. Экзина калин б ў лади. Интина юпка б ў лади, целлюлозадан ташкил топган. Чангнинг ичида 2 та ядро вегетатив ва генератив ядро б ў лади. Генератив хужайранинг б ў линишидан иккита спермий (оталик гаметалари) ќ осил б ў лади. Вегетатив хужайрадан чанг найчаси ў сиб спермийларнинг муртак халтачасига етиб бориш й ў ли ќ исобланади. (Оналик эмбрион халтачасининг ривожланиши ва тузилиши) Макроспорагенез . Оналик тугунининг субэпидермал каватида меристемадан бирламчи археспора хосил б ў лади. Бирламчи археспора 2 марта б ў линиб, 4 та хужайра хосил килади. Бирламчи археспора 2 марта б ў лингандан, 4та хужайра хосил б ў лгандан с ў нг хужайраларнинг юкоридаги 2 таси париентал кават, 3 чиси тапетум, 4 си 2 ламчи археспора дейилади. 2 ламчи археспора редукцион й ў лда к ў паяди. Натижада 4 киз хужайра тетрада хосил б ў лади. Тетраданинг 3 таси нобуд б ў лади, 1 таси ривожланади. Тетраданинг 1 хужайрасининг ядроси 3 марта б ў линади. Натижада бу хужайрада 8 та ядро хосил б ў лади.

www.arxiv.uz Ядронинг 4 таси хужайранинг шимол кутбида 4 таси жануб кутбида жойлашади. Юкоридан 1 таси ў ртага тушади. Пастдан ќ ам 1 таси ў ртага чикади. Бу ядролар к ў шилади. Бу к ў шилган ядроларни бола копчигининг марказий ядроси ёки иккиламчи ядро дейилади. Юкорида колган 3 та ядронинг 1 тасини тухум хужайра, колган 2 тасини синергида дейилади. Пастдаги 3 тасини эса антиподалар дейилади. Демак, етилган бола копчигида 7 та ядро б ў лади. Ёпиқ уругли Ў симликлар уруг куртагининг тузилиши, Уруг куртаги куйидаги кисмлардан ташкил топган. 1. Уруг куртагининг банди-фуникулус 2. Уруг куртагининг коплогич т ў кимаси-интугумент. Одатда интугумент 2 кават б ў лади. Ташки ва ички интугумент. Интугументнинг юкориси очик б ў лади. Бу очик колган жойни чанг кириш й ў ли билан микропиле дейилади. Уруг куртакнинг остки кисми, яъни фуникулусга ў тиш жойи эса халаза дейилади. 3. Уруг куртагининг асосий т ў кимаси-нуцеллус. 4. Бола копчиги-зародышевый мешок. Уруг куртагининг ў сиб чиккан жойини плацент дейилади. Оналик тугунида уруг куртаги 1 тадан бир нечта минггача б ў лиш мумкин. Гулда чангланиш ва оталаниш процесси б ў либ ў тгандан с ў нг уруг куртакдан уруг хосил б ў лади. Оналик тугуни ичида уруг куртаги т ў гри, кийшик ёки тескари жойлашган б ў лади. Т ў гри жойлашган уруг куртакни атроп дейилади. Бунда микропиле фуникулусининг карама-карши томонига жойлашган. Буни мураккабгуллилар оиласига кирувчи ў симликларда к ў рамиз. Уруг куртак кийшик жойлашган ќ ам б ў лади. Бунда уруг куртак 90 0 га айланган. қийшик жойлашган уруг куртакни кампилотроп дейилади. Бунда микропиле фуникулусининг ён томонидан жойлашган. (бутсимонгуллилар, чинигуллилар). Оналик тугунида уруг куртак тескари жойлашган б ў лса, анатроп дейилади. Тескари жойлашган уруг куртак 180 га бур-н. Микропиле

www.arxiv.uz фуникулусининг ёнига жойлашган. Мас.бугдой, пахтанинг уруг куртаги, анатроп к ў п учрайди. Ёпиқ уругли Ў симликларнинг қушалоқ оталаниши. Чанг оналик огизчасига тушгандан с ў нг чангнинг ички п ў сти интинадан чанг трубкаси ў сиб чикади. Чангнинг вегетатив ядроси чангнинг трубкасини ў сишига ёрдам беради. Чанг трубкаси бола копчигига ў сиб киргач вегетатив ядро эриб кетади. Генератив ядро эса чанг трубкасида б ў линиб, 2 та спермия хосил килади. Бу спермиялар бола копчигига кириб, 1 таси бола копчигидаги тухум хужайра билан, 2си эса бола копчигидаги 2 ламчи марказий ядро билан к ў шилади. Бу типдаги оталаниш-к ў шалок оталаниш дейилади. қ ў шалок оталаниш 1818 й рус олимини Новашин топган. Оталаниш процесси б ў либ ў тгандан с ў нг тухум хужайрадан уругнинг эмбриони вужудга келади. Бола копчигининг 2 ламчи марказий ядросидан эса уругнинг эндоспермаси хосил б ў лади. Уруг куртаги копловчи т ў кимаси интугументда уругнинг п ў сти хосил б ў лади. М е в а Чангланиш ва оталаниш процесси натижасида оналик тугунидан мева, уруг куртагидан эса уруг ривожланади. "Оналик тугунининг ў зидан хосил б ў лган мевага чин мева дейилади. (олча,шафтоли)истинный плод. Баъзан меваларнинг хосил б ў лишида оналик тугунидан ташкари гул ў рни ёки косача барги иштирок этса, сохта мева (ложный плод) дейилади. М. олма, ў рик, нок, кулупнай, тарвуз, ковун. Мева кати тугунчанинг деворидан ќ осил б ў либ, уч каватга эга: 1. 1. Экзокарп 2. 2. Мезакарп 3. 3. Эндокарп Агар мева 1 та оналикдан хосил б ў лса, оддий мева дейилади. М. Шафтоли, ў рик. Мева бир неча оналиклардан хосил б ў лса, мураккаб мева- сложный плод дейилади. М. маймунжон, айиктовон. Баъзи ў симликларнинг

www.arxiv.uz меваси бир канча гулларининг оналикларидан хосил б ў лса т ў п мева дейилади. М. тут, анжир, лавлаги меваси. Мевалар таркибидаги сувнинг микдорига караб 2 га б ў линади. қурук мевалар ва х ў л мевалар. (сочные плоды). қурук мевалар таркибида 10-15%, х ў л мева таркибида 70-90%сув б ў лади. қурук мевалар 2 га б ў линади. 1. Пишганда очиладиган курук мевалар 2. Пишганда очилмайдиган мевалар. Пишганда очилмайдиган курук мевалар: 1. Донча-зерновка. бир уругли мева б ў либ, уруг мевасига ёпишиб кетган. Бугдой, шоли, арпа, ж ў хори. 2. Семянка-писта. Бир уругли пишганда очилмайдиган курук мева б ў либ, меваси уругга ёпишмаган. М. коки ў т, кунгабокар, киё ў тларнинг меваси. 3. қ ў шалок писта-двусемянка. Соябонгуллилар оиласига кирувчи ў симликларнинг меваси: сабзи, укроп, кашнич, петрушка. 4.қанотли писта-крилатка. Бунга манзарали дарахтлар: заранг, кайрагоч, кайинларнинг меваси. 5. Ёнгок орех. Бир уругли пишганда очилмайдиган курук мева, уруги мевага ёпишмаган б ў лади. Меваси ёгочланган тошсимон хужайрадан тузилган. М. ў рмон ёнгоги, наша, дубнинг меваси, каштаннинг меваси. Пишганда очиладиган курук мевалар: 1. Баргча-листовка. Бир хонали, к ў п уругли, пишганда бир томони билан ёрилиб очилувчи мева. М. айиктовон, парпи, седана. 2. Дуккак-боб.

www.arxiv.uz Бир уяли асосан к ў п уругли, баъзан 1 ёки 2 уругли пишганда хар 2 томони билан ёрилиб очиладиган курук мева. М. дуккаклилар оиласига кирувчи ў симликлар: мош, н ў хат, ловия, беда, ер ёнгок, акация. 3. қ ў зок -к ў зокча - Стручок-стручочек. Икки хонали, к ў п уругли, пишганда ќ ар томони ёрилиб, пастдан юкорига очилувчи курук мева. қ ў зокнинг б ў йи энидан 4 ва ундан ортик марта катта. қ ў зокчанинг б ў йи эни билан баробар б ў лади, ёки сал каттарок б ў лиши мумкин. М. Карамдошлар оиласи ( Brassicaceae ) қ ў зок - карам, шолгом, редиска. қ ў зокча жаг-жаг. 4. К ў сак-коробочка. Бир хонали ёки к ў п хонали, ќ амма вакт к ў п уругли, пишганда хар хил усуллар билан очилувчи курук мева. М. Fў за - Gossypium , к ў кнори - Papaver , гулсафсар, бангидевона - Patura , мингдевона - Hyosyamus , чой, хина. Х ў л мевалар ќ ам 2 га б ў линади: 1. Данакли х ў л мевалар-костянка. 2. Данаксиз х ў л мевалар-ягода. Данакли мевалар бир уругли б ў либ, мевасининг ички кавати, тошсимон хужайрадан тузилган. 1. Экзокарп-ташки. 2. Мезокарп- ў рта. 3. Эндокарп-ички. Данаксиз мевалар к ў п уругли б ў лади. М. узум, анор, ковун, тарвуз, памидор. Уруг. Уругнинг униб чиқиши ва тузилиши. Уруг ў симликнинг жинсий к ў пайиш натижасида ќ осил б ў либ насл таркатишда хизмат килади. Уруг асосан уругланиш жараёнидан с ў нг ќ осил б ў лади. Лекин айрим холларда уругланиш содир б ў лмай ќ ам уруг ќ осил б ў лиши мумкин (апомиксис). Уругда озик моддалар, насл муртаги ва уларни ќ имоя килиш учун ў раб турган ало ќ ида кобиги б ў лади.

www.arxiv.uz Спорага нам тегиши билан ў симлик ў сиб чикади. Лекин уруг маълум бир тиним даврни ў тмай туриб к ў кариб чикмайди. Уруг спорага нисбатан ишончли универсалдир. Тараккиёт натижасида эндосперм ќ ам ривожланади, лекин муртакнинг катталашиши натижасида, озик моддалар муртакнинг ў зида т ў планиб эндосперм кискаради, ќ атто редукция учраши ќ ам мумкин. Уруг оналик тугунидан уруг куртакдан хосил б ў лади. Уруг куртакнинг коплогич т ў кмаси интугументдан, уругнинг п ў сти, бола копчигидан уругнинг эндосперма т ў кимаси, тухум хужайрадан уругнинг уруг эмбриони хосил б ў лади. Бир паллалилар синфига кирувчи ў симикларнинг уруг палласи 1 та, 2 паллали ў симликлар синфига кирувчи ў симликларнинг уруг паласи 2 та б ў лади. Бир паллали ва баъзи бир 2 паллали ў симликлар (сабзи, зигир, наша, канакунжутларда) озик моддалар уругининг эндоспермасида т ў планади. 2 паллали ў сим-ликларнинг к ў пчилигида эндосперма б ў лмайди. Чунки уларда эндосперма уруг пишгунча эмбрионнинг ривожланишига сарф б ў лади. Бундай ў симликларда запас озик моддалар уругнинг палласига т ў планади. М. чигит, ловия, ошковок, н ў хат. Нуцеллус озик модда сифатида сарфланмай колса, у эндосперм каби вазифани бажаради. Нуцеллус уругда сакланиб колса, уни перисперм деб аталади. Масалан; Чиннигулдошлар ( Caryophullaceae ), И т узум дошлар ( Sola - naceae ) F алладошларнинг уруглари баъзан кобиксимон баргга ў ралиб, ёпишиб кетган б ў лади. М. арпа, сули, шоли. Баъзиларда ёпишмаган бугдой, ж ў хори. Уруглар одатда майда б ў лади. Баъзи ў симликларнинг уруги катта б ў лади. М. ёнгок, пальма, хурмо. Ёввойи холдаги ў симликларнинг уруги маданий ў симликларнинг уругига нисбатан жуда к ў п б ў лади. М.1 туп шумгия (заразиха)200 минг дона уруг б ў лади. Ёввойи гултожх ў роз 500000 дона уруг беради. Уругнинг униб чикиши учун сув, Т 50 0 , хавонинг О 2 б ў лиши шарт. Сув иштирокида уругдаги озик моддалар эрийди. Крахмал шакарга айланади. Сувни шимиб олган уруг шишади, б ў кади, натижада п ў стлоги ёрилиб, эмбрион ў сиб чикади. Т 0 эса уруг хужайрасидаги ферментларни харакатга

www.arxiv.uz келтиради. Ферментлар таъсирида озикли моддалар эрийди. Т 0 3 та даражага б ў линади. 1. Энг паст даража , 2. Ў рта даража , 3. Юкори даража Хар хил ў симликлар хар-хил Т 0 ни талаб этади.М. Беданинг + 1 0 +30 0 +37 0 БуЎдойнинг + 3 0 + 25 0 + 30 0 Є°занинг + 12 0 +32 0 + 40 0 Ошковокнинг + 1 0 +37 0 +44 0 . Хавонинг О 2 ў симликларнинг униб чикаётган уругининг нафас олиши учун зарур. Унаётган уруг кучли нафас олади. Нисбатан олганда одамнинг нафас олиши билан тенг.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Хржановский В.Г."Курс общей ботаники" II том «Высшая школа» 1982. 2. Курсанов Л.И,Комарницкий Н.А,Мейер К.И,Раздорский В.Ф,Уранов. А "Ботаника"II том, Ў симликлар системати- каси",Тошкент 1972 3. Жебрак А.Р."Курс ботаники",М.Советская наука,1949. 4. Жуковский П.М "Ботаника"М,Советская наука 1949. 5. Комилова Ф,Жонуразов Ф."Ботаникадан амалий машгу- лотлар","Мехнат" 1986. 6. Г.П.Яковлев.,В.А.Челомбытко.Ботаника.М.Из-во "Высшая школа"1990 год. 7. Холида Мирфаёз кизи Махкамова. Ботаника. Т." Ў китувчи» 1995 йил. 8. www . ziyonet . uz

Похожие

Четдан чангланиш усуллари. Биотик чангланиш

Гул ва мева

Абиотик чангланиш усуллари

Генератив органлар. Гулнинг тузилиши, хилма-хиллиги ва тўпгуллар

Умуртқали хайвонлар ёрдамида чангланиш