Botaniкa faniga кirish - Ботаника - Рефераты

Botaniкa faniga кirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Botanika fanining maqsadi va vazifasi. 2. O`simliklarning oziqlanish xususiyatlari. 3. Botanika fanining bo`limlari. 4. O`simliklarning sezuvchanligi.

www.arxiv.uz 1. Hozirgi kunda planetamizda 1 mln. ga yaqin hayvon va 500 min. ga yaqin turli o`simliklar borligi aniqlangan. Yer sharini umumiy maydoni 510 mln km2 bo`lib, shundan 149 mln km2 ni quruqlik va 361 mln km2 ni okean va dengizlar tashkil yetadi. Ana shu quruqlikda va suvda o`suvchi o`simliklarni tuzilishini, ularni tashqi muhit bilan o`zaro munosabatlarini, o`simliklarning o`sishi va rivojlanishida bo`ladigan hayotiy jarayonlar jumladan oziqlanish, nafas olish, ko`payish, transpirastiya, fotosintez va hokozolarni. Ularning kelib chiqishini, yer yuzida tarqalish qonuniyatlarini hamda o`simliklar dunyosini ularning yaqin va uzoq belgilariga asoslanib ma`lum bir sistemaga (filogenetik sistema) solishni va nihoyat o`simliklardan ongli ravishda foydalanish hamda ularni muhofaza qilish yo`llarini botanika fani o`rgatadi. “Botanika” so`zi grekcha “botane” so`zidan olingan bo`lib, ko`kat, sabzavot degan ma`noni bildiradi. Demak, botanika umuman o`simliklar to`g`risidagi fan bo`lib, biologiyaning bir qismi hisoblanadi. Bakteriyalar va zamburug`lar geterotrof o`simliklar hisoblanadi. Ularning ayrim vakillari moxlar va lishayniklar hatto Antraktidadagi muzlamagan ochiq joylarda ham o`sadi. Hozirda botanika fanining oldida turgan muhim vazifalardan biri tabiiy sharoitda uchraydigan o`simlik guruhlarini; cho`l dasht, o`rmon, o`tloq va shu kabilar bo`yicha o`rganib, ulardan xalq xo`jaligida ongli ravishda foydalanishdan iboratdir. 2. Yer yuzidagi o`simliklar oziqlanish xususiyatlariga ko`ra 2 guruhga: avtotrof va geterotroflarga bo`linadi. Avtotroflar -xlorofill donachalariga ega bo`lgan yashil o`simliklar avtotrof o`simliklar deyiladi. Bu guruhga kiruvchi o`simliklar oziqlanishi uchun kerakli organik moddalarni o`zlari tayyorlaydi. Avtotroflar ham o`z navbatida ikkiga bo`linadi: yashil avtotroflar; xlorofilsiz avtotroflar. Yashil avtotroflarga quruqlikda, dengiz, okeanlarda hamda chuchuk suvlarda yashovchi barcha yashil o`simliklar kiradi. Xlorofilsiz avtotroflarga kichik xlorofilsiz o`simliklar kiradi. Ular oltingugurt, temir bakteriyalar hamda erkin azotni o`zlashtiruvchi azot to`plovchi bakteriyalar bo`lib, o`zlari uchun kerakli organik moddalarni sintez qiladi. Ammo

www.arxiv.uz bu jarayonda quyosh nuridan emas, balki oksidlanish natijasida ajralib chiqadigan kimiyoviy energiyadan foydalaniladi. Shuning uchun bunday usulda organik moddalarni hosil bo`lishini xemosintez deyiladi S.V. Vinogradskiy (1856- 1953). Geterotroflar - bular tayyor organik moddalar hisobiga yashaydigan organizmlardir. Getero-troflarning bir qismi tirik organizm hisobiga oziqlanadi va ular parazitlar deyiladi. Masalan: inson, hayvon va o`simliklar organizmlarida yashaydigan bakteriyalar va zamburug`lar. Geterotroflarning yana bir qismi saporfitlar deyiladi. Ular o`simlik va hayvon qoldiqlari yoki chirindilar hisobiga hayot kechiradi. Masalan: bakteriyalar va zamburug`lar. Saprofitlar tabiatda va kishilar hayotida muhim ahamiyatga ega, chunki ular ishtirokida oqsilli organik moddalarni chirishi, ya`ni parchalanib mineral moddalarga aylanishi, sut kislotali, yog` kislotali achish va spirtli bijg`ish jarayonlari bo`lib turadi. Saprofitlarning bunday xususiyatlaridan yog`i olingan qatiq, pishloq, sariyog`, terilarni oshlashda, silos, non, vino, pivo tayyorlashda keng foydalaniladi. Aftotrof o`simliklar anorganik moddalardan organik moddalarni sintez qilsalar, geterotrof o`simliklar esa uning aksini, ya`ni avtotrof o`simliklar tomonidan tayyorlangan organik moddalarni parchalab mineral moddalarga aylantiradi. Ana shu ikki guruh o`simliklar ishtirokida tabiatda biologik modda almashinish jarayoni bo`lib turadi. 3. Botanika fani va uning asosiy bo`limlari. Botanika fani bir-biri bilan uzviy bog`liq bo`lgan quyidagi bo`limlarni o`z ichiga oladi. 1. O`simliklar morfologiyasi. 6. Ekologiya. 2. O`simliklar anatomiyasi. 7.O`simliklar sistematikasi. 3. O`simliklar fiziologiyasi. 8. O`simliklar geografiyasi. 4.Biokimiyoviy. 9.Fitosenologiya.

www.arxiv.uz 5. Embriologiya. 10.Paleobotanika. Bulardan tashqari o`simliklarni kompleks o`rganadigan yana bir qancha xususiy bo`limlar ham bor. Masalan: bakteriyalarni o`rganadigan bakteriolo-giya, suv o`tlari bilan shug`ullanadigan algologiya, zamburug`lar haqidagi mi-kologiya. Daraxt va butalarni o`rganadigan dendrologiya shular jumlasidandir. O`simliklar insonlar hayotida muhim rol o`ynaydi. Yashil o`simliklar barcha tirik organizmlarni kislorod bilan ta`minlaydi. Ular anorganik moddalarni organik moddalarga aylantiradi. O`simliklar va hayvonlar o`rtasidagi asosiy farq ularning oziqlanishidadir. Ma`lumki, hayvonlar (geterotrof o`simliklar singari) tayyor organik modda hisobiga oziqlanadi. O`simliklar esa yuqorida aytilganidek fotosintez jarayonida organik moddalar hosil qiladi. Deyarli hamma o`simliklar ko`payishida sporalar hosil qiladi. Hayvonlarda esa bu xususiyat juda kamdan- kam uchraydi. Tuban o`simliklarni hayvonlardan keskin ajratuvchi boshqa belgilari deyarli yo`q. Ayniqsa, dastlabki paydo bo`lgan tuban o`simliklarni hayvonlardan ajratish ancha mushkul. 4. O`simliklarning sezuvchanligi. Ayrim o`simliklarda sezish xususiyatlari juda ham yuqori bo`ladi. Masalan: mimoza o`simligida, hashoratxo`r o`simliklardan muxolovkada (Dionaea), rosyanka (Drosera), nepentesda (Wepenthes), puzirchatkada (utriculata). Mimoza o`simligining yashnab turgan bargiga tegishingiz bilan barglari shalpayadi va butun o`simlik so`ligan ko`rinishga ega bo`ladi. Biroz vaqt o`tgach barglar yana o`z holiga qaytadi. MDHning Yevropa qismidagi botqoqliklarda o`sadigan rosyanka o`simligi kichik bo`lib, balandligi 10 -15 santimetrga yyetadi. Uning ildiz bo`g`izidagi barglar to`dasida mayda suyuqlik chiqaruvchi tuklar joylashgan. Hashoratlar bargga qo`nishi bilan ularni o`rab oladi. Tuklar chiqargan suyuqlik tarkibidagi pepsin fermenti yordamida “asir” nobud bo`ladi. Undagi moddalar parchalanib hazm bo`lib kyetadi. Кeyin tuklar yana qayta ochilib navbatdagi o`ljani ovlashga tayyorgarlik ko`radi.

www.arxiv.uz Кalkuttalik hind olimi Boz o`simliklar odamlarning eng sezuvchi organlari- til va ko`ziga qaraganda ham o`ta sezuvchan ekanligini aniqlay oldi. Lekin bu sezuvchanlik hamma vaqt ham hayvonlardagidek ko`zga tashlanmaydi. O`simliklarda sezuvchanlik sitoplazma orqali bir hujayradan ikkinchi hujayraga zudlik bilan o`tadi. Mimozada bu tezlik sekundiga 20 mm tashkil qiladi. O`simliklarda harakatdan tashqari hayvonlar arteriyasidagi pulsga o`xshash avtomatik puls mavjudligini ham Boz aniqladi. U (desmodium gurans) o`simliklardagi hatti- harakatni tekshirib shunday xulosaga keldi: o`simlikning murakkab bargidagi bargchalar doimo harakatda ekan, ana shu harakat maxsus asboblar orqali yozib olinganda u insonning yurak urishiga o`xshashligi ma`lum bo`ladi. Yashil o`simliklardagi xloroplastlar tuzilishiga ko`ra hayvonlar qonidagi eritrosidlarga o`xshash bo`lar ekan. Kimiyoviyviy tarkibi jihatidan xlorofill gemoglobinga juda yaqin turadi. Azot to`plovchi bakteriyalar bilan simbioz hayot kechiradigan ba`zi o`simliklarninig tuganagida gemoglobin sintezi vujudga kelishi aniqlangan. O`simliklarda zahira oziq modda sifatida to`planadigan kraxmal, hayvonlardagi glikogen moddasiga juda yaqin turadi. Bakteriya va zamburug` hujayralarida zahira moddalar kraxmal emas, balki glikogen sifatida to`planadi. Odatda o`simliklar hujayrasi qattiq hujayra po`sti bilan o`ralgan bo`ladi. Lekin o`simliklar orasida shunday hujayralar, ba`zan butun organizmlar borki, ularda hujayra po`sti yo`q. Bularga suv o`tlarning zoosporalari, shilimshiqlar va o`simliklarning jinsiy hujayralari (gametalar) kiradi. Zamburug`larning hujayra po`sti tarkibida hayvonlar hujayrasida uchraydigan xitin moddasiga o`xshash moddalar bo`lsa, ba`zi bir hayvonlar hujayrasida (assidiy) kletchatka (o`simliklar hujayrasida bo`ladigan) uchraydi. O`simliklar ham hayvonlar ham metobolizm (modda almashinish) natijasida uglevodlar, oqsillar va yoglardan ajralib chiqqan energiyadan foydalanadilar. Ana shu modda almashinish jarayonini o`simlik va hayvonlarda fermentlar, gormonlar va vitaminlar tartibga solib turadi.

www.arxiv.uz Jinsiy hujayralarning hosil bo`lishi, ularning hatti- harakati hayvonlar va o`simliklarda deyarli bir xil, ularni hujayralarini fizikaviy va kimiyoviy tuzilishlari ham o`xshashdir.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. К. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Tabiatshunoslik faniga kirish

Botanika faniga kirish. O`simlik hujayralarining tuzilishi

Geobotanika fanining rivojlanish tarixi va uning o`simliklar qoplamini o`rganishdagi roli

Tabiatshunoslik o’qitish metodikasi ta`limotining shakllanishi va rivojlanishi

O`zbekistondagi dorivor o`simliklar