Turning morfologik mezoni - Биология - Рефераты

Turning morfologik mezoni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1101.5 KB

Turning morfologik mezoni REJA: 1. Morfologik mezon qoidalari 2. Populyatsiya, evolyutsiyaning boshlang’ich birligi 3. Evolyutsiyaning boshlang’ich omillari dreyfi 1

Tur doirasidagi evolutsiya jarayonlari haqida so'z yuritilar ekan, awalo evolutsiyaning, boshlang'ich birligi, materiali, hodi-sasi va omillari kabi tushunchalarni bir-biridan farq qilish zarur. Populyatsiya evolutsiyaning boshlang ' ich birligi . Har bir turga kiruvchi organizmlar areal doirada bir xil tarqalmagan bo ' lib , ba ' zi joylarida siyrak , boshqa joylarda esa zich joylashgan . Chunonchi , qayin G ' arbiy Sibirning o ' rmon - dashtida kichik - kichik daraxtzor holida tarqalgan . Bir turga kiruvchi individlar - ning arealda bir xil tarqalmasligi , turli yerlarda hayot sharoitining har xil bo ' lishidandir . Populyatsiya deyilganda bir tur tarqalgan arealning ma ' lum qismida joylashgan shu turga mansub boshqa populyatsiyalardan ayrim belgi - xossalari bilan farq qiluvchi , nis - batan alohidalashgan , urchib ko ' paya oladigan individlar yig ' indisi tushuniladi . Populyatsiya evolutsiyaning boshlang ' ich birligi deyilishiga sabab shuki , u tur doirasidagi mustaqil evolut - sion rivojlanish mumkin bo ' lgan organizmlarning kichik yig ' indi - sidir . Tur doirasida organizmlar oila , gala , poda bo ' lib yashay - dilar . Lekin ular uzoq muddat shunday holatda bo ' lmay , tezda tarqalib ketishlari mumkin . Shunga binoan ular evolutsiyaning boshlang ' ich birligi bo ' la olmaydi . Turning arealda egallagan joyi - ga qarab unda populyatsiyalar soni har xil bo ' ladi . Keng arealda va sharoiti xilma - xil joylardagi turlarda populyatsiyalar soni ko ' p , tor arealda tarqalgan turlarda populyatsiyalar soni kam bo ' ladi . Har xil turga kiruvchi populyatsiyalar bir - biridan awalo egallagan areali hajmi bilan farq qiladi . Areal hajmi hayvonlarning harakat - lanish tezligi , o ' simliklarning esa chetdan changlanish masofasiga bogiiq . Ток shilliqqurtining harakatlanish radiusi bir necha o ' n metr bo ' lsa , shimol tulkisining harakatlanish radiusi bir necha yuz kilometrga cho ' ziladi . Evolutsiyaning boshlang ' ich materiali mutatsion va kombina - tiv o ' zgamvchanlik hisoblanadi . Mutatsiyalar gen , xromosoma , gcnom va sitoplazmatik xillarga bo ' linadi . Gen tushunchasi sizga sitologiya va genetika asoslaridan ma ' lum . Gen tarkibidagi nuk - leotidlar sonining ortishi , kamayishi yoki o ' rin almashinishi o ' zgaruvchanlikni keltirib chiqaradi . Mutatsiya tasodifan va ahyon - ahyonda uchraydi . Gen mutatsiyalarining takrorlanishi 10 6 —10* ga tcng . Xromosoma mutatsiyasi ayrim xromosomalar - ning biror qismi u /. ilib yoki ortib ketishi , o ' rin 2

almashinishi tufayli yuzaga keladi . Agar bir xromosomada bir necha yuz genlar borli - ) •! e ' tiborga olinsa , u holda xromosoma mutatsiyalari juda katta o '/ garishlarga olib keladi , deb tasawur etish mumkin . Gen, xro mosoma mutatsiyalariga qaraganda genom mutatsiyalar juda kam liollarda ro'y beradi. Mutatsiyalarning ko'pchiligi zararli bo'ladi va tabiiy tanlanish orqali bartaraf etiladi. Ayrim mutatsiyalar organizm uchun shu konkret sharoitda f'oydali bo'lishi mumkin. Bunday hollarda mutatsiyalar organizm urchiyotganda kelgusi bo'g'inlariga beriladi. U urchish natijasida asta-sekin ko'paya boradi. Har qanday foydali mutatsiyaga ega bo'lsa ham yakka organizm hech bir payt evolutsion jarayonni hosil etolmaydi. Evolutsiyaning boshlang'ich hodisasi. Uzoq vaqt davom etadigan mutatsion o'zgamvchanlik, tabiiy tanlanish bir popu lyatsiya doirasida har xil genotipli organizmlarning tutgan o'rnini, boshqacha aytganda, populyatsiya genofondini nisbatan o'zgar-tirishi mumkin. Populyatsiya genofondining o'zgarishi evolutsion jarayon tomon qo'yilgan dastlabki qadamdir. Populyatsiya geno fondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini qanday bilish mumkin? Odatda populyatsiya genofondidagi u yoki bu gen ta'sirida vujudga kelgan belgini turli xil organizmlarni bir necha bo'g'inlar-da sanash orqali ularning har bir bo'g'indan takrorlanish miqdori aniqlanadi. Ularning o'zaro nisbatini taqqoslash yo'li bilan po pulyatsiya genofondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligi haqida mulohaza yuritiladi. 1928 —1929-yillarda Amerika genetigi Meller retsessiv, letal mutatsiyalarini aniqlash usullarini ixtiro etdi va bu bilan mutatsiyalarni tajriba orqali o'rganish mumkinligini isbotla-di. Populyatsiya genofondining uzoq davom etadigan, yo'naltiril-gan o'zgarishlari evolutsiyaning boshlang'ich hodisasi deyiladi. Evolutsiyaning boshlang'ich omillari. Genlar dreyfi. Kichik populyatsiyalarda mutant allellarga ega individlar tez va tasodifiy o'zgarishi mumkin. Masalan, Rayt, bir necha oziqli probirkaga A geni bo'yicha geterozigota bo'lgan ikkitadan erkak va urg'ochi drozofilalarni joylashtirib, ularning nasllari ustida kuzatish o'tkaz-di. Bir 3

necha bo'g'indan so'ng probirkadagi drozofilalar tekshiril-ganda, ba'zi populyatsiyada faqat mutant gomozigota borligi, boshqa populyatsiya tarkibida u tamoman uchramasligi, uchin-chilarida esa dominant hamda retsessiv allel formalar borligi aniqlandi. Populyatsiya genofondidagi genlarning tasodifiy o'zgarishi genlar dreyfi deyiladi. Populyatsiya to'lqini. Sizlar o'z kuzatishingiz orqali ob-havo qulay bo'lgan yillari ayrim hayvon, o'simlik turiga kiruvchi organizm-larning ko'payib ketishi, hayot 4

uchun noqulay bo'lgan yillarda esa keskin kamayib ketishini bilasiz. Har bir populyatsiyaga kiruvchi organizmlar ham bunday hodisadan mustasno emas. Bahorda yog'in-sochin ko'p bo'lgan yillarda bir yil-lik, ko'p yillik o't o'simliklar — boychechak, yaltirbosh, qo'n-g'irbosh, qoqiyo't, ituzum avj olib o'sib, ko'p urug' beradi. Natijada ular bilan oziqlanuvchi hasharotlar, o'txo'r hayvonlar soni ham ko'payib ketishi mumkin. Ha-sharotlarning, o'txo'r hayvonlarning ko'payishi o'z navbatida hasha-rotxo'r qushlar, yirtqich hayvonlar sonining ham ortishiga olib keladi. Populyatsiya tarkibidagi orga-nizmlarning son jihatdan ortib ketishi yoki nihoyatda kamayib ketishi populyatsiya to'lqini deb ata-ladi (42-rasm). Bunday voqea-larning tez-tez takrorlanishi po pulyatsiya genofondining o'zgarishi- ga sabab bo'ladi. Alohidalanish. Darvin o'z vaqtida alohidalanish muhim evo- lutsion omil ekanligini, chunki u bir tur doirasida belgilarning tar- qalishiga, turlarning o'zaro chatishmasligiga olib kelishini uqtir- gan edi. Organizmlarda alohidalanishning bir necha xillari mavjud. Geografik alohidalanish yirik daryolar, baland tog'lar va boshqa to'siqlar orqali ro'y beradi (43-rasm). Biologik alohidalanish esa tur ichidagi individlarning o'zaro chatishmasligiga olib keladi. Ekologik alohidalanish bir tur doirasidagi organizmlaming har xil vaqtdagi jinsiy faolligi va jinsiy yetilishi bilan aloqador. Etiologik alohidalanish hayvonlarning xatti-harakati bilan aloqador. Ba'zi qushlarning o'ziga xos sayrashi, urg'ochisini o'ziga jalb qilishi bir-biridan farq qilishi bunga yorqin misoldir. Alohidalanishning turli shakllari uzoq muddat davomida har xil allellarga ega organizmlarning erkin chatishishini bartaraf etadi. Bu esa o'z navbatida alohidalashgan organizm guruhlarini bir-biridan farq qilishga, yangi populyatsiyalarning paydo bo'lishiga olib keladi Tabiiy tanlanishdan farqli o'iaroq, 5

yuqorida bayon etilgan evolutsiyaning boshlang'ich omillari ma'lum yo'nalishga ega boimaydi. 6

Похожие

Tur va populyatsiyaning ekologik ta’rifi

Evolutsiyaning sintetik nazariyasi

Tur — evolutsiyaning asosiy bosqichi

Evolutsion ta'limot

Turli organ va tuqimalar radiosezgirligi