Ўсимликларнинг касаллик ва ҳашоратларга иммунитети фанининг мақсади ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Скачать

Ўсимликларнинг касаллик ва ҳашоратларга иммунитети фанининг мақсади ва вазифалари Режа. 1. Ўсимликлар иммунитети фанининг мақсади ва вазифалари. 2. Ўсимликлар иммунитети фанининг категориялари. 3. Ўсимликлар иммунитети фанининг ривожланиш тарихи. 4. Адабиётлар:1,2,4,7,8.

Республикамиз қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислохатларни чу- қурлаштириш Дастури Ўзбёкистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг ЎзР Олий Мажлисининг Х сессияcидаги маърузасида қайд қилинганидек, қишлоқ хўжалигидаги барча агротехника ва агрокимё чора тадбирларини илм фан тавсияномаларига ва илгор тажрибаларга мувофиқ ўтқазиш, бегона ўтларга,зараркунандаларга ва ўсимлик касалликларига қарши кураш чораларини жорий қилишда, чидамли навларни яратишдаги муоммоларни ечишда мутлоқо янгича ёндошув бўлиши кераклигини тақоза қилади (Каримов,1998) Республикада қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислохатларни амалга оширишнинг 2002 йилгача мўлжалланган Дастурда ўсимликларниниг касалликларига чидамли навларни яратиш, уларни -қишлоқ хўжалигига жорий қилиш масаласи энг долзарб масала деб белгилаб қўйилган Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалигининг ривожланишида муҳим аҳамиятига эга бўлган масалалардан бири экиннинг ҳосилини нобуд бўлишига йўл қўймаслик ҳисобланади. Пахта якка хокимлиги шароитида бир хил ўсимликнинг ўстириш, минерал ўғит,гербицид,фунгицид ва бошқа кимёвий моддаларни мейёридан ортиқ миқдорда қўллаш тупроқ биогеоценозига салбий таъсир кўрсатиб хозирги экологик шароитда турли касалликларнинг кенг тарқалишига олиб келмоқда. Республика шароитида қишлоқ хўжалик экинларининг касалликларга қарши кураш чораларини маълум миқдорда тўлиқ амалга ошириш мумкин бўлмаганлигидан касалликларга қарши химиявий усулда кураш олиб бормоқда. Фунгицидларни қўллашга қилинган ҳаражатларнинг иқтисодий самарадорлиги ўсимликшуносликка қилинган ҳаражатларни 30% ни ташкил қилади. Шунингдек уларни қўллаш тупроқдаги фойдали микроорганизмларнинг ва ҳашоратларнинг ҳалок бўлишига, инсонлар саломатлигига сальбий таъсир кўрсатади.

Л.А.Ячевский касалликларга қарши курашнинг самарали йўли ўсимликларнинг касалликларга чидамли навларни етиштириб чиқаришдир дейди. Н.И.Вавилов ўсимлик касалликларига қарши курашнинг самарали йўли иммунитетли навларни яратишдир дейди. Иммунитет сўзи лотинча сўздан олинган бўлиб immunitas - бир нарсадан ҳоли бўлиш, озод бўлиш деган маънони англатади. Иммунитет хусусияти деганда ўсимликларнинг касаллик қўзғатувчи микроорганизмларга ва уларнинг ҳаёт жараёнида ҳосил қилган моддаларига чидамлилик хусусияти намоён қилиши назарда тутилади. И.И.Мечников фикрича ўсимликларнинг касалликларга чидамлилик хусусияти деб - уларнинг микрорганизмлар таъсирига берилмаганлиги туфайли ўсимликнинг касалланиш жараёни сустлашиб, иқтисодий зарари камаяди.Ўсимликларнинг чидамлилик даражаси ўсимликларда ҳар хил бўлиб баъзан ўсимликлар юксак чидамлиликни намоён қилса, айримлари жуда берилувчан бўлиши мумкин. Ўсимликларнинг чидамлилик хусусияти намоён бўлишида паразитнинг ўсимликка кириб келиш хусусиятининг паст ёки юқорилиги муҳим рол ўйнайди. Ўсимликнинг иммунитет хусусияти деб - ўсимликнинг патоген билан бўлган муносабатида қулай шароит бўлсада, унинг билан зарарланмаслиги, қабул қилмаслиги ёки унга чидамлилик хусусиятини намоён қилиши тушунилади. Шундай қилиб касалликни келиб чиқиши учун ўсимлик, паразит ва экологик шароит асосий роль ўйнайди. Фитоиммунитет тўғрисида тушунчага эга бўлиш қишлоқ хўжалигида муҳим иқтисодий аҳамиятга эга. Масалан, кунгабоқар ўсимлиги гуллик паразитлар билан 100% га зарарланади. Касалликка чидамли навларни етиштиришни йўлга қўйиш натижасида гуллик паразитлардан тўлиқ қутилиш имкони вужудга келди. Бўғдойнинг кўнғир занг, ун шудринг касалига чидамли, Карам ва картошканинг ракга чидамли навларини яратиш уларга қарши энг самарали

йўл ҳисобланади. Тамаки ўсимлигининг М.Ф.Терновский томонидан яратилган навлари мозаика, ун шудринг ва переноспориоз касалликларига чидамлилик хусусиятини намоён қилади. Чидамли навларни яратиш иқтисодий жихатдан самарадорлиги билан характерланади. Хозирги вақтда селекция фанининг асосий вазифаси қишлоқ хўжалиги ўсимликларининг чидамли навларини етиштириш масаласи ҳисобланади. Янги навлар яратиш жараёнида юксак ва тубан ўсимлик (замбуруғ) орасидаги муносабатларни тўғри ташкил қилиш лозим . Бу жараёнда ўсимликка кириб келадиган инфекция миқдори, муддати ва ҳолати муҳим аҳамиятга эга. Ҳар қандай ўсимлик ўзининг физиологик хусусияти ёки анатомик тузилиши билан патогеннинг кириб келмаслигига ҳаракат қилади. Ўсимликларнинг иммунитет хусусияти туфайли айрим ўсимликлар баъзи каслликлар билан умуман касалланмайди. Масалан, картошка занг касаллиги билан, қанд лавлаги қоракуя билан, ғалла экинлари фитофтороз билан касалланмайди.Табиийй шароитда турли ўсимликлар тупроқдаги жуда кўп микроорганизмлар билан муносабатда бўлади. Улар турли актиномицетлар, замбуруғлар ва бактериялар бўлиб уларнинг барчаси ўсимликка кириб келиш имконига эга эмас. Бундай ўсимликларнинг илдизи тўқималари бундай микроорганизмларнинг барчасини кириб келишига имкон бермайди. Бунга асосий сабаб ўсимликнинг микроорганизмларга нисбатан иммунитет хусусиятининг мавжудлигидир.Ўсимликларнинг иммунитет хусусияти маълум турдаги ўсимликларга ёки маълум навдаги ўсимликка мослашган бўлади. Мос бўлган иммунитет маълум навга хос бўлиб, шу навдаги ўсимлик бошқа касаллик билан касалланмайди. Масалан тут ўсимлигининг Пионер нави F . oxysporum билан касаллансада, бошқа турлар билан касалланмайди. ғўзанинг Тошкент 2.3.4 навлари V . dahlia å замбуруғининг 1.2 рассаси билан зарарланса Тошкент 5,6 навлари колған рассалар билан касалланади. Ўсимликларнинг иммунитет хусусияти келиб чиқишига, ҳосил бўлишига қараб қуйидаги турларга бўлинади. Наслдан наслга ўтувчи

иммунитетга тугма ёки табиий иммунитет дейилади. Ўсимликнинг ҳаёт жараёнида бирор касаллик билан касалланмаслик хусусияти сунъий иммунитет ёки орттирилган иммунитет дейилади. Ўсимликлар бир неча турдаги касалликларга нисбатан иммунитет ҳосил қилиш хусусиятига комплекс ёки гуруҳли иммунитет дейилади. Масалан, картошка ўсимлиги рак ва фитофтора касаллигига нисбитан иммунитет хусусиятини намоён қилади. Комплекс иммунитет ҳосил қиладиган ўсимликлар қишлоқ хўжалиги учун иқтисодий жихатдан энг самарали ҳисобланади. Пассив иммунитетида ўсимликлар унга кириб келган патогенга бефарқ муносабатда бўлиб ҳаёт кечиради. Касалликка чидамли навдаги ўсимликларда чидамлилик хусусияти 2-3 соатдан кейин пайдо бўлиб, қисқа вақт давомида сақланади. Фаол (актив) иммунитетда ўсимлик патогеннинг кириб келишига тезда жавоб беради. Натижада шу касалликка нисбатан ўсимликда қарши кураш учун хусусият пайдо бўлади ва узоқ вақт сақланиб туради. Селекция ишларида янги навлар яратилганда ўсимликларнинг фаол иммунитет хусусиятини ҳосил қилиш муҳим иқтисодий самара беради.

$Адабиётлар: 1. Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислохатларни чуқурлаштириш дастури 1998-2000 йиллар.- Т:«Ўзбёкистон» .- 1998 2. К.В.Попкова . Учение об иммунитете растений .- М:.Колос.-1979. 3. К.В.Попкова, З.П Качалова . Практикум по иммунитету растений.- Москва . Колос.- 1984. 4. М.В.Горленко . Краткий курс иммунитета растений к инфекционным заболеваниям . М: Высшая школа.-1973. 5. Л.В.Метлицкий , О.Л.Озерецковская. Фитоиммунитет. М:, Наука.-1963. 6. Р.Пайнтер. Устойчивость растений к насекомўм. М:, ИЛ.- 1953 7. Р.Пайнтер. Устойчивость растений к повреждениям насекомых \ Современные проблемы энтомологии\ М:, ИЛ.-1961. 8. И.Д.Шапиро, Н.А.Вилкова . Устойчивость сельскохозяйственных культур к вредителям. М:, Изд. МСХ СССР, ВНИИ ТЭИСХ.-1975. 9. А.Шералиев. Тутнинг фузариоз касаллиги , Т:,Фан.-1992.$

Ўсимликларнинг касаллик ва ҳашоратларга иммунитети фанининг мақсади ва вазифалари

20.09.2019

0

49 KB

Похожие