logo

Рекомбинант днк олиш, генлар библиотекасини яратиш ва индиви дуал генларни ажраташ технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB
www.arxiv.uzРежа: 1 Ре комбииант ДНК олиш усуллари 2 Вектор молекулалар, генлар библиотекасини яратиш ва индивидуал генларни ажратиш технологияси. 3 Хулоса www.arxiv.uz1.Ген мухандислигининг пойдевори-рекомбинант ДНКлар технологияси генетик струтураларини бирга қўшиш техникаси молекуляр биологияникг энг муҳим ютуқлари дандир Бу технологиядан фойдалаииб зарур маҳсулотни (оқсилни) кодирлайдиган ДНК молекуласининг кичик бир қисми генни кесиб олиш, унинг ёт ген б и л а н комбинациясини яратиш, сўнгра бу янги геномни муносиб ҳужайраларга киритиб хўжайин ҳужайра ДНКсининг синтез меха н н з м и ёрдамида кўп марталаб кўпайтириш мумкин. Супъий шароитда рекомбинант ДНК олиш ва генларни клон л а ш и л к бор 1972 йилда АҚШ олимлари Бойер ва Коэн томонидан амалга ошмрилгаи, Бу олимлар Е.соli бактериясининг хромосома ДНКсига ва шу бактерия плазмидасига алоҳида идишларда ЕсоRI рестриктаза ферменти билан ишлов берганлар. Плазмида таркибида фақат 1 дона ЕсоRI рестриктаза ферменти таниб кесадиган махсус нуклеотидлар изчиллиги бўлганлиги сабабли фермент плазмиданинг ҳалқасимон ДНК кўш занжирини фақат бир жойидан кесиб, плазмидан и "ёпишқоқ" учли очиқ ҳолатга ўтказади. Хромосома ДНК молекула си да ЕсоRI рсстрпктаза ферменти таний оладиган махсус нуклеотид лар изчиллиги қандай бўлса, бу молекула шунча бўлакка бўлинади. Турлм хил ўлчамга эга бўлган ДНК молекуласи электрофорез услуби ёрдамида ажратиб олинади. Ажратаб олинган "ёпишқоқ" учли хромосома ДНКси бўлаги очиқ ҳолатдаги "ёпишқоқ" учлк и л а з м и д а ДНКги билан аралаштирилиб лигаза ферменти ёрдамида тикланади . Натижада плазмида таркибига хромосома ДНК бўлаги к и р и т и л а д и . Шу боисдан рекомбинант ДНК га қуйидагича тариф берши м у м к и н : ҳар қандай тиркк организм ирсий молекуласинииг исталган бўлагини вектор молекулаларига бирикишидан ҳосил бўл ган с у н ъ и й ДНК рекомбинант ДНК дейилади. Рекомбинант ДНК олишда учта- коннектор, рестриктаза л и г а з а ва л и н к е р молекулалари усулларидан фойдаланиладн. Кон нектор усулида рекомбинацияда иштирок этувчи ДНК бўдагининг 3' учига дезоксинуклеотидилтрансфераза ферменти ёрдамида маълум узунликдаги www.arxiv.uz олиго (dA) - сегменти уланади. Иккинчи учига эса о л и г о ((dТ) - сегменти уланади. Бу ДНК бўлаклари аралаш тирилгаида dА ва dT сетментларнинг водород боғлари асосида ком- плементар бирикиши туфайли халқасимон ДНК структураси ҳосил бўладп. Ҳосил бўлган ДНК даги бир занжирли бўш жойлар ДНК- полимераза1 ферменти ёрдамида, тўлдирилади. Рестриктаза-лигаза усули энг содда ва осон рекомбинант ДНК о лиш усули ҳисобланади. Бу усулда ДНК молекуласи ва вектор плазмида "ёпишқоқ" учлар ҳосил килувчи рестриктаза билан қ и р қ и л а д и ва аралаштирилган ҳолда маълум шароитда реассоциа ция қилинади. Комплементарлик хусусиятига кўра ДНК молекулала ри ўзаро водород боғлари ёрдамида бирикиб халқасимон струк тура ҳогил қилади ва ДНК занжирининг бирикмаган жойлари ДНК-лигаза ферменти ёрдамида уланади. Линкер молекулаларидан фойдаланиш усулида ДНК молеку ласига ва вектор плазмидага Т4 фаг ДНК-лигаза ферменти ёрдамид а махсус нуклеотид кетма-кетлигига эга бўлган линкер молекула уланади. Олинган икки турдаги ДНК молекуласи рестриктаза ферменти ёрдамида қирқилиб аралаштирилган ҳолда реассоциация қилинади. ДНК ва вектор плазмида молекулаларининг бирикмаган жойлари ДНК-лигаза ферменти ёрдамида уланади. Шу йўсинда рекомбинант ДНК молекуласи ҳосил бўлади. 2. Рекомбинант ДНК автоном репликация бўлиши учун жавоб берадиган ДНК бўлаги вектор молекулалари дейилади. Вектор мо лекулалар ўз вазифасига кўра икки типга бўлинади. Биринчиси автопом репликация бўлувчи векторлар. Иккинчиси хромосомага интеграция бўлувчи векторлар. Вектор молекулалар ген мухандис лиги биотехнологиясида генларни клонлашда ва трансформация қилишда асосий иш қуроли бўлиб хизмат қилади. Вектор молскулалари вазифасини фаг ДНК лари, плазмидалар ва ўсимликларни хлоропласт хамда митохондрия ДНК лари ўташи мумкин. Хўжалик аҳамияти қимматли бўлган генларни ажратиш учун ген библиотекаси тузилади. Хромосомал ДНК асосида ген библиотекасини тузиш www.arxiv.uz қуйидагича амалга оширилади: ДНК ва век тор молекулалар рестриктаза ферменти ёрдамида қирқилади ва маълум шароитда реассоциация қилинади. Нуклеотидлар орасида у л а н м а й қолган бўшлиқ ДНК-лигаза ферменти ёрдамида ўзаро би риктирилади. Олинган рекомбинант ДНК бактерия ҳужайрасига трангформация қилинади. Хромосомал ДНҚда мавжуд генларни тўла клонлаш учун ДНК ўлчамига ва олинган клонларни сонига эътибор бериш керак. Бу кўрсатгич қуйидаги формула ёрдамида хисоблапади,1п ( 1 - ) 1п (1-х/у) бунда: х-клонланаётган ДНК ўлчами), у-гаплоид геномнинг ўлчзми ва р=0,99 га тенг булса 99 га тенг хромосомал ДНКнинг уникал қисми клонланади. Генларни клонлашда кўпинча кДНК библиотекасини тузиш мақсадга мувофиқдир. Бу ҳолда махсус поли (Y) ва олиго (dT) колонкалари ёрдамида учларида поли (А) нуклеотидлар кетма- кетлигини сақловчи иРНК тРНК ва рРНК дан ажратиб олинади. Олинган иРНК молекуласи олиго (dT) нуклеотидлари билан ара лаштирилиб реассоциация қилинади. Бунда иРНК молекуласининг поли ( А ) учида dA ва dT қўш занжирли сегмент ҳосил бўлади. Ушбу икки занжирли сегментнинг олиго ( dT ) учи кДНК синтезини амалга оширувчи ревертаза ферменти учун праймер (кДНК синтезининг бошланиш нуқтаси) вазифасини ўтайди. Синтез қилинган кДНК молекуласи қисқа учли икки занжирли структура билан тугалланади. кДНК синтезида матрица вазифасин и ў т а г а н и Р Н К молекуласи НаОН билан парчаланади натажада қисқа и к к и занжирли ва тўлиқ иРНК молекуласига комплементар бўлган бир занжирли кДНК молекуласи ҳосил бўлади. Ҳосил бўл г ан қисқа икки занжирли структура кДНК нинг иккинчи занжири ни синтез қилишда праймер вазифасини ўтайди. ДНК-полимераза I !ферменти ёрдамида кДНКнинг иккинчи занжири синтез қилинади. Ҳосил бўлган кДНКнинг бир занжирли қисми SI-нуклеаза ферменти ёрдамида парчаланади ва икки занжирли кДНК молекуласи ҳо сил www.arxiv.uz бўлади. Шу йўсинда ҳосил бўлган кДНК молекуласи вектор молскуаларига уланган ҳолда клонланади. Ҳар икки усу л 6и л ан яратилган геном библиотекасидан инди видуал генларни ажратиб олиш қуйидагича амалга оширилади рекомбимант плазмида денатурация қилинади (100° С ҳароратда 5 м и н . , 0,2 н НаОН эритмасида 15 мин), бир занжирли ДНК молекуласи стабил қўзғалмайдиган ҳолатда туриши учун нитроцеллю лоза фильтрига бириктирилади. Олинган фильтр [? 32 Р] АТФ нук леотиди билан нишонланган иРНК молекуласи билан гибридизация : қилинади. Молекуляр гибридизация жараёнида фильтрга бириккан рекомбинант ДНК молекуласига комплементарлик қонунияти асо сида нишонланган иРНК молекулалари бирикади. Ҳосил бўлган гибрид ДНК молекуласи денатурация қилиниб нишонланган иРНК молекуласи (элюция ёрдамида) ажратиб оли нади. Олинган иРНК молекуласи ҳужайрасиз оқсил синтез қилиш тизимида текшириб кўрилади. Ҳосил бўлган оқсил молекуласининг идентификация қилиш йўли билан индивидуал генларни ажратиб олишга ом алга оширилади. Хулосалар. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак. Ген мухандисли ги услублари билан аниқ режа асосида микроорганизмлар, ўсим ликлар, ҳайвонларнинг янги шаклларини юзага келтирувчи генла рини конструкция қилиш мумкин экан. Генлар библиотекасини я р а т и ш хўжалик аҳамиятига эга бўлган геиларни ажратиш, улар дан индивидуал генларни олиш ва вектор молекуляр таркибига трансформация қилиши учун зарурдир.