Организмда карбонсувлар алмашинувининг узига хос хусусиятлари - Биология - Рефераты

Организмда карбонсувлар алмашинувининг узига хос хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Организмда карбонсувлар алмашинувининг узига хос хусусиятлари Карбонсувлар овқат ҳазм қилиш трактида қатор ўзгаришларга учрайди. Моносахаридлардан бошқа барча углеводлар ошқозон-ичак йўлида гидролизланади ёки парчаланади. Бундай жараёндан сувда эримайдиган полисахаридлар мустасно бўлиб, дисахаридлардан сахароза ва лактозалар эса фаол гидролизланади. Карбонсувлар гидролизланиб, майда бўлакларгача парчалангандан кейингина ичак деворидаги махсус механизмлар орқали қонга, организмнинг ички муҳитига ўтиши таъминланади. Борди-ю, дисахаридлар ошқозон-ичак йўлидан ўтмай, тўђридан-тўђри қонга юборилса, улар ҳеч қандай ўзгаришга учрамасдан, деярли ўзлаштирилмасдан ташқарига чиқариб юборилади. Карбонсувлардан полисахаридларнинг гидролизланиши ођиз бўшлиђида сўлак безларидан ажралган суюқлик таркибидаги  -амилаза таъсирида бошланади. Бунинг учун ођизга олинган овқат тишлар ва тил ёрдамида майдаланиб, сўлак билан обдон аралашиши керак. Натижада бу полисахарид сахарозагача парчаланади. Лекин бундай гидролизланиш ођиз бўшлиђида жуда кам миқдорда бўлиб, углеводларнинг умумий ҳазм жараёнида амалий аҳамиятга эга эмас. Ођиз бўшлиђида озиқ моддаларнинг, жумладан, углеводларнинг ҳам ошқозон-ичак йўлида ҳазм бўлиши учун физикавий ўзгаришга учраши уларнинг кимёвий ўзгаришга учрашига нисбатан муҳим аҳамият касб этади. Ошқозонда сўлак билан аралашиб тушган карбонсувлар қисман парчаланади. Чунки бу ердаги кислотали муҳитда сўлакдаги карбонсувларга таъсир этувчи ферментлар ўз фаоллигини йўқотади.

Яна шу нарса аниқланганки, меъда ширасидаги амилолитик ферментлар фақат сўлак билангина тушмасдан, балки қоннинг ҳаракати орқали ҳам ошқозонга етиб келиши мумкин экан. Ошқозонда овқатнинг сақланиш муддати ҳам ҳар хил бўлиб, карбонсувли овқатлар меъдадан ичакларга тезроқ ўтиб кетса, гўштли, ёђли овқатлар эса бир мунча вақт (8-10 соат) сақланади. Углеводларнинг бир тури бўлган клетчатка (целлюлоза) ошқозон-ичак йўлида деярли кимёвий ўзгаришларга учрамайди. Лекин шундай бўлсада, у мева ва сабзавотлар орқали организмга қабул қилиниб, бошқа озиқ моддаларнинг меъёрий ўтишини таъминлашда муҳим ҳисобланади. Шунингдек, ингичка ичакнинг пастки қисмлари ва йўђон ичакда клетчатка симбионт микроорганизмлар таъсирида парчаланиб, фермент таъсир қиладиган ҳолатга олиб келади. Унинг парчаланишида органик кислоталар, СО 2 , Н 2 О ва СН 4 ҳосил бўлади. Қонга сўрилган органик кислоталар озиқ модда сифатида ҳам ишлатилиши мумкин. Демак, карбонсувлар ошқозон-ичак йўлида юқорида айтилганидек, тегишли ўзгаришларга учраб моносахаридларга айлангандан кейингина организм томонидан ўзлаштирилади. Бу борада ингичка ичакдаги ҳазм жараёнлари алоҳида ўрин тутади. Бу ҳақда кейинги бобларда батафсил маълумотлар берилган. Ођиз бўшлиђида карбонсувларнинг гидролизланиши да сўлак ва унинг таркибидаги ферментлар алоҳида ўрин эгаллайди. Ођиз бўшлиђига сўлак қулоқ олди, тил ости ва жађ ости ҳамда сочилиб жойлашган майда безлар томонидан ажралади. Унинг таркибида юқорида айтилганидек, оз бўлсада  - амилаза ва мальтаза ферментлари бўлади. Улардан  -амилаза овқат билан қабул қилинган карбонсувлардан крахмални мальтозагача парчалайди. Мальтоза эса ўз навбатида мальтаза таъсирида глюкозагача парчаланади.

Бундан ташқари, сўлакда протеолитик ва липолитик ферментлар ҳам мавжуд бўлиб, оз миқдорда учраганлиги боис, уларнинг аҳамияти ниҳоятда чекланган. Шунингдек, сўлакдаги муцин ођизда чайналиб, ютишга тайёрланган овқат луқмасининг силлиқ ўтишини таъминлайди. Сўлак реакцияси ишқорий бўлиб (рН-7,4-8,0), у тоза ҳолда рангсиз ва ҳидсиз суюқлик. Бир сутка давомида ўртача 1,5 л сўлак ажралиб туради. Бу миқдор овқатли моддаларнинг қабул қилинишида муҳим аҳамият касб этади. Истеъмол қилинадиган овқат таркибига қараб сўлак ажралиши ва унинг миқдори доимо ўзгариб туриши мумкин. Сўлак амилазаси  -амилаза характерига эга бўлганлиги боис, у аввало амилоза ва амилопектин молекулаларининг ичкарисидаги бођларни узиб, декстринларгача парчалайди. Шу боис уни декстринловчи амилаза ёки эндоамилаза деб ҳам юритилади. Панкреатик амилаза ҳам айнан шу юқорида кўрсатилган бођларни узиб, мальтоза молекулаларини ҳосил қилади. Крахмални парчалайдиган  -амилаза мальтоген амилаза ёки экзоамилаза номлари билан аталади. Бунга сабаб, у амилоза ва амилопектин молекулаларидан мальтоза ажратиш орқали крахмални бир учидан бошлаб парчалайди. Шу йўсинда амилоза тўлиқ, амилопектин эса  -1  6 глюкозид бођларигача парчаланади. Амилопектиннинг  –амилаза таъсирида бундай парчаланиши ўртача 54% ни ташкил қилади. Юқоридагилардан кўриниб турганидек, карбонсувлар ођиз бўшлиђида қисман бўлсада, турли ўзгаришларга учрайди. Шу билан бир қаторда, уларнинг гидролизланишида айтарли даражада аҳамиятга эга бўлмасада, карбонсувлар ођиз бўшлиђида механик ва физик ўзгаришларга ҳам учрайди.

Яна шу нарсани айтиш лозимки, ођиз бўшлиђидаги сўлак безларидан ажратиладиган суюқлик таркибида лизоцим ферменти бўлиб, у бактериоцидлик хусусиятини намоён қилади. Яъни, ођиз бўшлиђига тушган ҳар хил бактерия ва микробларни ўлдириб, организмни турли хил салбий оқибатлардан сақлашда хизмат қилади. Ошқозон овқат ҳазм қилиш тизимининг энг кенг ва ҳажмли қисми ҳисобланади. Ошқозонга тушган озиқ моддалар унинг деворидаги махсус безлар томонидан ажратилган шира билан аралашиб дастлабки кимёвий ўзгаришларга учрайди. Бу борада овқатдаги карбонсувларга нисбатан ёђлар ва айниқса, оқсиллар алоҳида ўрин эгаллайди. Ошқозон деворидаги безлардан бир кечаю-кундузда 2,0-2,5 л миқдорда шира ажралиб, у тоза ҳолда рангсиз, тиниқ суюқлик ҳамда таркибида 0,4-0,5 % хлорид кислота сақлайди. Карбонсувларнинг ва улардан ҳосил бўлган дисахарид мальтозанинг ҳамда овқатдаги бошқа углеводларнинг моносахаридларгача тўла парчаланиши ўн икки бармоқ ичакда ва ингичка ичакда бошқа бир қатор карбогидразалар томонидан таъминланади. Њн икки бармоқ ичак ингичка ичакнинг бошланђич қисми бўлиб, унга ошқозон ости безининг шираси ва ўт суюқлиги қуйилиб туради. Шу билан бирга унинг ўзидан ҳам овқат ҳазм бўлишида иштирок этадиган шира ажралиб туради. Њн икки бармоқ ичакдаги суюқликнинг реакцияси ишқорий бўлиб (рН-7,2-8,0), унга ошқозондан овқатли аралашма тушганидан кейин муҳит реакцияси ўзгаради. Њн икки бармоқ ичакда кучсиз ишқорий шароитда овқат аралашмалари билан ўтган ошқозоннинг кислота табиатли шираси нейтралланади ва панкреатик амилаза таъсирида крахмалнинг парчаланиши давом этади. Ҳосил бўлган декстринлар ичак ширасидан топилган амилаза 1  6 глюкозидазалар таъсирида парчаланади.

Яна шу нарса диққатга сазоворки, ошқозон ости бези ширасидаги ферментларнинг фаоллиги ейиладиган овқатнинг турига бођлиқ бўлар экан. Масалан, истеъмол таомларида карбонсувлариннг миқдори кўп бўлса, шира таркибида уларни парчаловчи амилаза бошқа ферментларга нисбатан кўпроқ ва фаолроқ бўлади. Ошқозон ва ўн икки бармоқ ичакдаги ферментлар таъсирида кимёвий ўзгаришларга учраган карбонсувлар ингичка ичакка ўтади. Овқат ҳазм қилиш тизимининг бу қисми энг узун ҳисобланиб, шира ажратувчи безлар асосан унинг бор бўйига кенг тарқалган либеркюн безлари ва ўн икки бармоқ ичак бошланђич қисмида жойлашган бруннер безлари ҳисобланади. Улардан суткасига ўртача 2 л шира ажралади. Ҳозирги пайтда ичак ширасида 22 тадан ошиқ ҳазм ферментлари борлиги аниқланган. Бу ферментларнинг миқдори ва фаоллиги истеъмол қилинадиган овқат таркибига қараб ўзгариб туради. Агар истеъмол таомларининг асосий қисмини нон ва мева-сабзавотлар ташкил қилса, амилаза миқдори кўпаяди ва ҳоказо. Овқат ҳазм қилиш трактида карбонсувларнинг гидролизланиши 2 босқичда амалга ошади, яъни бошланђич ва охирги босқичлар. Асримизнинг 50-йиллари охирида карбонсувлар гидролизланишининг бошланђич босқичи овқат ҳазм қилиш тракти бўшлиђида панкреатик  - амилаза иштирокида ўтиши олимлар томонидан тахмин қилинган. Кейинги йилларда карбонсувларнинг гидролизланиши ҳақидаги бундай тахминлар анча-мунча ўзгарди. Бу ҳақдаги замонавий тушунчалар сут эмизувчиларнинг ошқозон-ичак йўлида карбонсув- ларнинг гидролизланиши мисолида талқин этилди. А.М.Уголевнинг кўрсатишича уч хлор сирка кислотада қайта ишланган ичак бўлакчасининг ферментатив фаоллиги йўқотилиб, крахмал ва амилаза эритмасида инкубация қилинганда унинг гидролитик эффекти 5-10 марта ошади. Ингичка ичак юзасидаги адсорбентлар бу борада муҳим вазифани

бажаради. Одатдаги шароитда бир қисм ҳазм ферментлари химус билан аралашиб, бўшлиқдаги ҳазм жараёнларини таъминлайди. Бошқа ҳазм ферментлари эса ичак ҳужайралари юзасига адсорбцияланиб, мембранада овқат ҳазм бўлишини амалга оширади. Карбонсувлар гидролизининг дастлабки босқичида ичак юзасининг иштироки фақат in vitro шароитда эмас, балки in situ шароитда ҳам крахмал эритмасини ичакнинг турли участкаларида перфузияланиши орқали аниқланган. Крахмалнинг мембрана юзасида гидролизланиши каламушнинг ингичка ичак бўлагида in vivo шароитда ўтказилган сурункали тажрибаларда ўз тасдиђини топади. Қўйларда олиб борилган сурункали тажрибалар шуни кўрсатадики, ингичка ичакда крахмалнинг гидролизланиш интенсивлиги in vitro шароитга нисбатан in vivo шароитда юқорироқ кечади. Мембранада овқат ҳазм бўлишини ўрганишда карбонсувларнинг гидролизланиш босқичларини билиш муҳим аҳамиятга эга. Кўпгина олимлар томонидан ингичка ичак бўшлиђида панкреатик амилаза концентрациясининг етарлича бўлиши полисахаридлар гидролизини тўлиқ якунлаш учун кифоя қилади ва бунда бошқа қўшимча механизмлар лозим эмас деб тахмин қилинади. Крахмалнинг гидролизланиш интенсивлиги ингичка ичак юзасидаги адсорбцияланган ферментларнинг субстрат билан алоқасининг самарадорлигига бођлиқлиги қатор тажрибаларда аниқланган. Шунингдек, гистокимёвий усуллардан фойдаланиб олиб борилган тажрибаларда шу нарса аниқландики,  -амилаза нафақат ингичка ичак бўшлиђида, балки Либеркюн крипталари чуқурлигида ҳам полисахаридларнинг гидролизланишида иштирок этади. Каламуш ингичка ичагининг турли қисмларининг ферментатив фаоллиги тажрибаларда ўрганилиб, ўн икки бармоқ ичак шиллиқ қавати юқори амилолитик фаолликка эга эканлиги аниқланди. Шу билан бирга

депанкреатизация (панкреас олиб ташланган) қилинган каламушларда карбонсувларнинг ҳазмланиши айтарли даражада ўзгармаганлиги ўрганилди. Кейинчалик қатор муаллифларнинг ишларида одамларнинг ошқозон ости бези олиб ташлангандан кейин ҳам озиқ моддаларнинг ўзлаштирилиши қониқарли даражада бўлганлиги кузатилган. Каламуш ва чўчқаларда олиб борилган тажрибаларда ичак шиллиқ қаватининг амилолитик активлиги ультрацентрифуга усулида тукли жиякнинг фракцияларидан аниқланди. Шундай қилиб, карбонсувлар гидролизининг бошланђич босқичи ингичка ичак бўшлиђида панкреас ширасидаги  -амилаза, ичак юзасига химусдан адсорбцияланган  -амилаза ҳамда ичак ҳужайрасидан ишлаб чиқариладиган  -амилаза иштирокида амалга ошади. Ошқозон ичак тракти бўшлиђида овқат ҳазм бўлишининг энг жадал ва асосий қисми ингичка ичакдаги химусда ўтади, чунки шу ердагина озиқ моддалар панкреас шираси, ўт суюқлиги билан аралашиш имкониятига эга. Шунингдек, химусда дастлабки парчаланишга учраган оралиқ озиқ моддалар (ди- ва олигомерлар) физик-кимёвий қонуниятлар асосида ва ичак ҳаракати туфайли осонлик билан тукли жиякка чиқиб олади. Тукли жиякка чиққан озиқ моддалар, жумладан, карбонсувлар янада парчаланиб, сўрилиб кетади. Бу ҳол ўз навбатида шиллиқ қаватга кейинги ди- ва олигомерлар келишини осонлаштиради. Иккинчи томондан, озиқ моддалар оралиқ парчаланиш маҳсулотларининг тукли жияк томон ўтиб кетиши бўшлиқдаги гидролизланиш жараёнини жадаллаштиради, чунки улар концентрациясининг химусда кўпайиши парчаланиш реакцияларига ингибитор сифатида таъсир қилади. Ингичка ичак бўшлиђида овқат ҳазм бўлиш жараёнининг бориши моддаларни гидролизловчи ферментларнинг таъсир қилиш муддатига бођлиқ.

Ошқозон ости безининг амилазаси таъсири жиҳатидан  -амилаза ҳисобланади. Шу билан бирга, панкреатик  -амилаза баъзи хусусиятлари жиҳатдан эса сўлак амилазасини ҳам эслатади. Ҳар иккала фермент хлор ионлари (С l - ) ёрдамида активланади. У структура компоненти сифатида Са + тутади, рН оптимуми эса 7,1 атрофида бўлади. Лекин панкреатик амилаза иккита дисульфид бођ ёрдамида ўзаро бођланган бир хил мономерлардан ташкил топган бўлади.  –амилаза крахмал ва гликоген молекуласидаги 1-4 глюкозид бођларни тартибсиз ҳолда узади. Натижада аввал турли катталикдаги олигосахаридлар, сўнг охирги маҳсулот сифатида асосан  - мальтоза, оз миқдорда глюкоза ҳосил бўлиши мумкин. Крахмал ва гликогеннинг асосий парчаланиши ингичка ичакда панкреатик  -амилаза таъсирида амалга ошади. Крахмал гидролизини тезлаштирувчи кейинги фермент  -амилаза (  -1,4 глюканмальтогидролаза) крахмал молекуласининг чеккасидан аста-секин дисахарид  -мальтоза қолдиђини узади. Крахмалнинг  -амилаза таъсирида гидролизланишидан ҳосил бўладиган  -мальтоза  - мальтоза шаклига ўтади. Шу сабабли бу фермент  -амилаза деб юритилади.  –амилаза асосан юксак ўсимликлар учун характерли ферментдир. Крахмалнинг гидролитик парчаланишида иштирок этувчи ферментларнинг кейингиси  -амилаза бўлиб, у глюкоамилаза (  -1,4-глюкан- глюкогидролаза) деб юритилади. Бу фермент крахмал ёки олигосахаридлар молекуласининг эркин альдегид ёки глюкозид гидроксил гуруҳи тутмаган чеккасидаги 1,4 бођни гидролизлаб,кетма-кет глюкоза қолдиқларини чиқаради. Озиқ моддаларнинг ошқозон-ичак йўлида ҳазм бўлиши мураккаб жараён бўлиб, бу борада овқат ҳазм қилиш аъзоларидан ингичка ичак мембранасида амалга ошадиган ҳазм жараёнларини алоҳида аҳамиятга эга эканлиги бир қатор тадқиқотларда исботланган. Њтган асрнинг 60- йилларида рус олими, академик А.М.Уголев томонидан мембранада овқат ҳазм бўлиши жараёнининг очилиши ҳазм физиологияси соҳасида улкан ютуқлардан бири бўлиб қолди. Мембранада овқат ҳазм бўлиши деганда,

ингичка ичак юзасида жойлашган махсус тузилма ёрдамида амалга ошириладиган жараён тушунилади. Ичак мембранасида овқат ҳазм бўлиши бевосита ичак эпителийси устида тизилиб жойлашган ферментлар томонидан ҳужайра ва уни ўраб олган муҳит чегарасида рўй беради. Бу ферментлар химусдан тукли жиякка адсорбция қилинадиган панкреас ферментлари (амилаза, липаза, протеаза) ва бевосита ичак ҳужайралари эпителиоцитларида синтез қилинадиган ферментлар (олигосахаридаза, олигопептидаза ва моноглицеридлипаза) га бўлинади. А.М.Уголев ва унинг шогирдлари томонидан олиб борилган тадқиқотлар натижасида шу нарса аниқландики, мембранада овқат ҳазм бўлиши ҳисобидан пептидли ва глюкозидли бођларнинг 80-90 % и, триглицеридларнинг эса 55-60% и парчаланар экан. Мембранада ферментларнинг барқарорлиги илк бор А.М.Уголев томонидан батафсил ўрганилган. Амилаза эритмасида инкубация қилинган ичак бўлакчаси крахмал эритмаси солинган пробиркаларнинг ҳар бирида 30 минутдан инкубация қилинди. Агар химусдан ичак юзасига адсорбция қилинган амилаза ҳар бир инкубацияда десорбцияланаверганида эди пробиркалардаги крахмални парчаланиши тобора камайиб кетаверар эди. Лекин бундай ҳол бўлмасдан пробиркалардаги крахмалнинг парчаланиши бир-биридан деярли фарқ қилмади. Бундан шундай хулоса қилиш мумкинки, мембрена юзасидаги ферментларнинг барқарорлиги анча узоқ муддатли бўлар экан. Ҳақиқий ичак ферментларинниг мембрана юзасида бунчалик барқарор жойлашиб олиши озиқ моддаларнинг гидролизланиш ва сўрилишидан ташқари, овқат ҳазм қилиш органларининг ишлашидаги тежамкорлигида ҳам муҳим эканлигини А.М.Уголев алоҳида қайд қилади. Шундай қилиб, мембранада озиқ моддаларнинг, жумладан, карбонсувларнинг гидролизланиши ҳақиқий ичак ферментлари (лактаза, инвертаза  -амилаза, мальтаза, изомальтаза, сахараза) таъсирида амалга ошади. Бўшлиқдаги

ҳазмнинг ўзгаришига олиб келувчи омиллар мембрана ҳазмини ҳам ўзгартиради. Бундан ташқари, мембрана гидролизига буйрак усти бези гормонлари, овқатнинг сифати, ичак ҳаракатлари, мембрана ферментларининг сорбциялаш хусусияти, сўрилиш тезлиги сезиларли таъсир кўрсатади. Шунингдек, мембранада овқат ҳазм бўлиши туфайли гидролизланиш ва сўрилиши ҳам вақт, ҳам жой нуқтаи назаридан бир-бири билан бођлангандир. Шунинг учун ҳам овқат ҳазм бўлиши парчаланиш ва сўрилишдан иборат бўлган мураккаб жараён деб қаралади. Ошқозон-ичак тизимининг энг муҳим функцияларидан бири бу охиригача парчаланган мономерларнинг (сахарозанинг  -Д-глюкозид ва  - Д-фруктозагача, мальтозанинг икки молекула  -Д-глюкоза ҳамда  -Д- галактозагача) ингичка ичакда сўрилишидир. Ташқи муҳитдаги моддаларнинг шикастланмаган тери ва шиллиқ пардалар орқали организмнинг ички муҳитига ўтиши сўрилиш дейилиб, у бир қатор мураккаб физиологик-биокимёвий жараёнлардан иборатдир. Барча озиқ моддаларнинг энг оддий молекулаларга айланиши тукли жиякда, яъни мембрана юзасида содир бўлади. Шунингдек, уларнинг қон ва лимфага сўрилиши ҳам айнан шу жойда амалга ошади. Бу муҳим биологик аҳамиятга эга бўлиб, биринчидан охиригача гидролизланиш ва сўрилишнинг бир юзада содир бўлиши бу жараённинг анча-мунча енгил кечишини таъминлайди. Агар мономер моддалар химусда ҳосил бўлганида эди, уларнинг ичак юзасига етиб келиши учун маълум вақт талаб қилинарди. Шу билан бирга, улар йўл-йўлакай ичакдаги микробларга ем бўлиб кетиши ҳам мумкин эди. А.М.Уголевнинг таъкидлашича, агар ичак бўшлиђида сахароза парчаланиб моносахаридлар ҳосил бўлса, уларнинг сўрилиши қон ва химусдаги глюкоза концентрациясига бођлиқ бўлади. Қонда глюкоза миқдори ошиб кетса, унинг ичак бўшлиђидан сўрилиши секинлашиб тўхтайди. Микроворсинкалар орасида гидролизланиш туфайли эса глюкоза

концентрацияси анча ошиб, унинг сўрилиши осонлашишини исботлаш мумкин экан. Шунингдек, химус ва қон ўртасидаги градиент тукли жияк ва қон орасидаги градиентга нисбатан анча паст бўлиши ҳам аниқланган. Суст ташилиш механизмлари озиқ моддаларнинг ичакдан қонга ва қондан ичакка ўтишига имкон беради. Фаол ташилиш механизми бундан фарқ қилиб, моддаларнинг концентрацион ва электрокимёвий градиентга қарши ҳаракат қилиши билан тушунтирилади. Ичак бўшлиђида ҳосил бўлган моносахаридлир аралашмаси фаол ташиш механизми асосида энергия сарфланиши билан амалга ошади. Турли гексоза ва пентозалар ичак девори орқали бир хил тезликда сўрилмайди. Молекула катталиги бир хил бўлган гексозалар ҳам бир хил сўрилмайди. Шунингдек, молекулалари кичикроқ бўлган пентозалар гексозаларга нисбатан анча суст сўрилади. Моносахаридлар фаол сўрилиши учун уларнинг тузилиши аввало  - шаклга ва иккинчи углерод атоми гидроксил гуруҳга эга бўлиши лозим. Шунингдек, олти аъзоли пираноз ҳалқа тутиши ва бешинчи углерод атоми метил ёки бошқа радикал сақлаши бу жараённинг кечишини таъминловчи муҳим шартлар ҳисобланади. Шу билан бир қаторда сўрилаётган моносахаридлар ўртасидаги узвий алоқадорлик ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Чунончи, глюкоза ва галактоза бир- бирининг сўрилишини тормозлайди. Бу фаол ташиладиган гексозаларнинг сўрилишига суст ташилувчи фруктоза ва сорбоза таъсир кўрсатмайди. Моносахаридларнинг ингичка ичакнинг турли қисмларида сўрилиш тезлиги юқорида айтилганидек ҳар хил бўлади. Яъни глюкоза ингичка ичакнинг проксимал қисмида дистал қисмидагидан уч марта тез сўрилади. Карбонсувларнинг сўрилиш тезлигига овқатнинг таркиби, организмнинг ҳолати ҳамда бир қатор ташқи муҳит омиллари таъсир қилади. Шунингдек, ингичка ичакда углеводларнинг сўрилишининг бошқарилишида ички секреция безлари катта ўрин тутади. Жумладан, гипофиз, қалқонсимон без,

меъда ости бези ҳамда буйрак усти бези гормонлари глюкоза сўрилишини тезлаштиради. Бу борада серотонин ва ацетилхолин ҳам катта аҳамиятга эга. Аксинча, гистамин ва соматостатин эса бу жараённи тормозлайди. Яна шу нарсани айтиб ўтиш лозимки, одамнинг йўђон ичагида юқорида таъкидланганидек бир қатор микроблар доим мавжуд бўлиб, улар ҳазм каналининг юқори қисмларидан парчаланмасдан тушган озиқ моддаларнинг, масалан, озиқ толаларни (клетчатка) истеъмол қилади. Бу микроблар ҳаёт фаолияти натижасида йўђон ичакда сирка, пропион ва баъзи ёђ кислоталарни ҳосил қилади. Ундан ажралган энергия оз бўлсада организм эҳтиёжига сарф бўлади. Масалан, одамда шу тариқа йўђон ичак ҳисобидан энергия олиш 6-9 % ни ташкил қилади. Йўђон ичак микрофлораси панкреатик ва ингичка ичак ферментларини фаолсиз ҳолатга ўтказишда ҳам иштирок этади. Масалан, энтерокиназа ферментининг фаоллиги микробсиз ҳайвонлар ва антибиотик қабул қилган одамлар нажасида оддий шароитдагидан бир неча марта юқори. Шундай қилиб, ичакдаги мавжуд микроорганизмлар юқорида айтиб ўтилган жараёнларнинг меъёрий кечишини таъминлаш билан бирга ошқозон-ичак тизимининг ушбу қисмидаги ҳазм жараёнларида алоҳида аҳамият касб этади.

Похожие

Карбонсувлар ва уларнинг умумий хусусиятлари

Асосий озик моддалари ва уларнинг организм учун ахамияти

Углеводларнинг организм учун ахамияти

Хужайра физиологияси ва

Тула кийматли оксиллар