Kartoshka biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi - Биология - Рефераты

Kartoshka biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1 .Kartoshkaning xalq xo`jaligidagi axamiyati, kelib chiqishi, tarkalishi va xosildorligi. 2 .Sistematikasi, biologik xususiyati va navlari 3. Kartoshkani eqish: yerni, urugni eqishga tayyorlash, eqish usullari, muddati va meyori. 4. Kartoshka ekinini parvarish kilish va xosilni yigib olish.

www.arxiv.uz 1. Kartoshka xalq xo`jaligida oziq-ovqat, yem-xashak va texnik axamiyatiga ega. Dunyo qishloq xo`jaligida kartoshka, sholi, bugdoy va makkajo`xori bilan bir katorda yetakchi urinni egallaydi. Kartoshkani tuganak mevasi 25% gacha kuruk moddalarga (kraxmal 14-22%, oqsil 1,4-3,0% to`qima -1,0 moy-0,3% va 0,8-1,0% kul moddalar) xar xil vitaminlarga boy. Kartoshka oziq-ovqat sifatida ko`p istemol qilinadigan maxsulot bo`lib, uni ikqinchi non xam deyishadi. Dunyoda 500 dan ortik taom tayyorlanadi. Kartoshka eng axamiyatli yemxashak o`simligi xam xisoblanadi. Uning tuganak mevalari va poyasi chorva mollariga ozuka sifatida ishlatiladi. 100 kg tuganagi 29,5 oziq birligiga teng. Kartoshka palagining 100 kg mi 8,5 oziq birligiga teng. Sanoatda xam kartoshkadan spirt, kraxmal dekstrin, glyukoza, kauchuk va boshqa maxsulotlar olishda, xom ashyo xisoblanadi. Kraxmalligi 17,5% bo`lgan 1 t kartoshkadan 112 l spirt, 55 kg suyuk karbonot angidrid, 1500 l barda olinadi. U agrotexnik axamiyatga ega, chunki kartoshka ekilgandan so`ng tuproq begona utlardan tozalandi. Shu sababli u yaxshi utmishdosh ekin xisoblanadi. Kartoshkani vatani Janubiy Amerika xisoblanadi, bu mintakada kartoshka bizning eramizdan 1-2 ming yil avval ekib kelingan va uning ko`pchilik yovvoyi turlari madaniylashtirilgan. Kartoshka XU1-asrda Yevropaga yani Ispaniyaga keltirilgan va undan boshqa Yevropa mamlakatlariga tarkalgan Rossiyaga kartoshka Gollandiyadan keltirilgan va X1X-asrning yarimlarida Rossiyada kartoshka ko`p tarkala boshlab,katta maydonlarga ekilgan. Uzbekistonda kartoshka utgan asrning 60 yillarida tarkaldi va asosan XX-asr boshlarida va undan keyingi yillarda ko`prok ekila boshlandi. Kartoshkaning tashqi sharoitga tez moslashishi dunyoda tez tarkalishiga va asosiy oziq-ovqat ekini bo`lishiga sabab bo`ldi. Xozirgi vaqtda kartoshka dunyoning xamma kitalarida ekiladi. Dunyoda FAO malumotlariga karaganda (1994 yil) kartoshka 18 mln gektar yerga ekilgan. Yevropa mamlakatlarida kartoshka ko`p ekiladi, Dunyo ekin maydonini 35%ni

www.arxiv.uz tashqil qiladi. Bo`lardan ko`prok Polsha (2,26 ml.ga), Germaniya (yaqin 1 ml.ga) va boshqalarda ekiladi. Kartoshka AKShda xam ko`p ekiladi. Xamdustlik mamlakatlardan kartoshka ko`prok Rossiya. Ukraina, Belorussiya va Baltik buyi mamlakatlarida ekiladi. Uzbekistonda oxirgi yillari kartoshkani eqish maydoni ancha kengaydi va 1998 yil 52,7 ming gektar erga ekilgan Kartoshka yuqori xosilli ekin. Uzbekiston 1998 yil O`rtacha xosildorlik 121,0 sentnerni tashqil kildi. 2. Kartoshka - ituzumdoshlar oilasiga (Solanecese) oilasiga, unlab yovvoyi xamda madaniy turlarni birlashtiradigan Solanum 1 avlodiga kiradi. Ulardan Solanum tuberosum eng ko`p ekiladi. Kartoshka tabiatiga kura tugunakli ko`p yillik o`simlik, leqin bir yillik ekin sifatida ekiladi, chunki uning tugunagi o`sishidan boshlab, yetilgan tuganak xosil bo`lguncha davom etadigan butun xayot sikli bir vegetatsiya davrida utadi. Kartoshka odatda vegetativ yo`l bilan, ya`ni tugunaklaridan ko`paytiriladi. Ammo uni tugunak bo`lakchalaridan shuningdek usimtalaridan xam ko`paytirish mumkin. Seleksiya praktikasidan ko`pincha urugdan ko`paytiriladi. Kartoshka poyasining shakli kovurgali bo`lib, tuk bilan koplangan. Buyi sharoitga qarab kesqin (30 dan 150sm gacha) o`zgaradi. Kartoshka o`simligining tupi 4-8 ta serbarg poyadan iborat. Kartoshka poyasining yer osti qismidagi kultik kO`rtaklaridan navdalar stolonlar rivojlanadi, ularning uchi yugonlashadi. (Tuganaklar xosil qiladi). Kartoshkaning guli to`pgulga yigilgan bo`lib, turli uzunlikdagi gulpoyada tutash joylashgan. Kartoshka uzidan changlanadi. Mevasi yumalok, ikki uyali sersuv rezavor meva bo`lib juda ko`p maysa yassi urugi bor. 1000 dona urugining vazni 0,5 g keladi. Tuganakdan ekilgan kartoshkaning ildiz sistemasi popuk ildiz. U ayrim poyalar ildizining yigindisidan iborat. Ildiz sistemasida tuganaklar una boshlaganda paydo bo`ladigan usuvchi (kuzchali), ya`ni dastlabki ildizlar butun usuv davrida paydo bo`ladigan va xar Qaysi stalon 4-5 tadan gruppa bo`lib joylashadigan stalon yoni xamda stalon ildizlari bo`ladi. Kartoshka ildizlari yerga uncha chukur kirmaydi. Ularni yarimga yaqini

www.arxiv.uz xaydalma katlamda joylashadi. Kartoshka tuganagi yugonlashgan qisqa poyadan iborat. Tuganagi yoshligida xlorofilsiz mayda bargchalar rivojlanadi, ularning izi kuzcha xosil qiladi. Bargchalar kultigida tinim xolatidagi kO`rtaklar shakllanadi. Tuganaklardagi xar Qaysi kuzchada 3 ta va undan ortik kO`rtak bo`ladi, shulardan O`rtadagi eng rivojlangan 1 ta kO`rtak o`sa boshlaydi, boshqalari zapas sifatida saklanib, birinchi kO`rtak usimtalari shikastlanganda (singanda) usib chiqadi. Tuganakdagi kO`rtaklar boshlangich o`sish konusidan, kultik kO`rtaklar va boshlangich ildizchalardan iborat. bo`ladi. Kartoshkani o`sish muddati uch davrga bo`linadi. Birinchi davr maysa paydo bo`lishdan gullashgacha Bu davrda asosan poya o`sadi.kuk massa ko`payadi. Ikqinchi davr-gullash davridan poyaning o`sishi tuxtaguncha davom etadi. Bu davrda intensiv ravishda tuganak mevalar (67-70%) paydo bo`ladi. Uchinchi davr poyaning o`sishi tuxtagandan tabiiy sulish davrigacha davom etadi. Bu davr tuganak mevalar paydo bo`lishi davom etadi leqin ikqinchi davrga nisbatan seqinlashadi. Bu davrlarni o`tish muddati kartoshkani navi xam ob-xova sharoitiga boglikdir. Kartoshka yozda yuqori bo`lmagan xaroratda rivojlanadi. Assimilyatsiya o`tish uchun 20°S,tuganaklar xosil bo`lishi 16-19°S issiqlik talab qiladi.,2-3°S sovukda kartoshka nobud bo`ladi. Xarorat 40S ga yetganda fotosintez assimllyatsiya jarayoni tuxtaydi va xosildorlikka salbiy tasir qiladi.Kartoshka baxorda ekilganda uning tuganak xosil kilish yozda xavo xarorati yuqori davrga to`gri keladi. Bu vaqtda yangi tuganaklar ona o`simligini stolonlarida xosil bo`ladi.Bu xodisa tuganak mevalarni sifatini pasaytiradi. Bundan tashkari yuqori xaroratda tuganak mevalar ayniydi yani ularni uruglik xususiyati yomonlashadi. bunday tuganak mevalar ekilganda kam xosil beradi. Bunday uruglik yomon saklanadi. Shu sababli Uzbekiston sharoitida uruglik ishlari kiyinlashadi. Kartoshka namga .ugitga va tuproqga talabchan o`simlik. Kartoshkaning navlari morfologik va biologik belgilari bilan fark qiladi. Uzbekistonda kartoshkani quyidagi navlari ekiladi: Akrab, Zarafshan, Lorx, To`yimli, Pikasso, Diamant, Voltman.

www.arxiv.uz 3.Kartoshkani eqish. -Kartoshka bir yerda surunkasiga ekilsa u sulish kasali bilan kasallanadi. Shuning uchun uni almashlab eqishda karam, bodring, kovun, tarvuz xamda ildizmevalilardan keyin eqish kerak.Yozda ekilganda kuzgi bugdoy va arpadan keyin ekilishi kerak. Ugitga talabchan tuproq sharoitiga qarab bir gektar kartoshkaga O`rtacha 100-120 kg azot 80-90 kg fosfor va kam miqdorda 40- 60kg kaliy berish kerak. Ugit eqishdan oldin va o`sish davrida beriladi,uruglik kattaligi jixatidan saralangan bo`lishi kerak. Uruglikni O`rtacha kattaligi 60-70 g bo`lishi kerak. Kartoshka 3 muddatda ekiladi: ertagi kartoshka fevral oyining oxiri mart oyining boshlarida. O`rtagi kartoshka aprel oyida va kechki kartoshka may oyining oxiri iyun oylarining boshlarida ekiladi Uruglik uchun uni kechrok iyun oyining oxirida eqish mumkin. Kartoshka kator orasi 70 sm, o`simlik orasi 25-30 sm. kilib ekiladi. Kartoshka SK-2,SKG-2, SKG-4 kartoshka ekadigan mashinalarda, bir gektar yerga O`rtacha 25 sentner urug sarflanadi va uruglar tuproq sharoityaga eqish mudddatiga qarab 6- 16 sm. chukurlikga kumilishi kerak. 4.Ekinni parvarish kilish va xosilni yigish. Kartoshkani parvarish kilish kator oralarini ishlash. chopik kilish,. oziqlantirish va sugorishdan iborat. Kartoshkani kator oralari 3-4 marta kultivatsiya qilinadi. Kartoshkani chopik (kumma) kilish tugunaklarni tugish uchun yaxshi sharoit tugdiradi. Shu sababli kulda ketmon bilan yoki maxsus okuchniklar bilan 2 marta kumma chopik qilinadi. Ertapishar navlar bir marta gullashdan oldin chopik qilinadi. Kartoshka o`simligi namga talabchan. Ertagi kartoshka yer osti suvlari chukur joylashgan tuproqlarda 7-9 marta sugoriladi. Kechki kartoshka esa 10-12 marta sugoriladi. Gullash davrigacha kartoshkani xar 12-15 kunda, gullash davrida 6-8 kunda sugorish kerak. Yozda ekilgan kechki kartoshka xar 8-10 kunda sugorilishi kerak. Kartoshkani TEK-2 maxsus kartoshka kovlagich mashinalarida yigib olinadi. So`ngra kartoshka saralanadi, kuritiladi va omborlarda saklanadi

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. X.Atabayeva, O.Qodirxujayev O`simlikshunoslik, T.Yangi asr avlodi.2006 yil (lotin alifbosida). 2. O.Mirzayev, T.Xudoyberganov Yem-xashak yetishtirish-Andijon 2003 y. 3. X.Atabayeva va boshq.O`simlikshunoslik, T.Mexnat.2004 y. 4. I.Karimov bir yillik va ko`p yillik Mustaqil yurt g`allasi, T.O`zbekiston 2003 y. 5. A.Omonov, X.Bo`riyev, L.G`afurova, A.Nurbekov Bir boshoq don.T.2004 y. 6. Z.Umarov, A.Atabayeva va boshq.Non rizqi rzo`imiz, T.Navruz 1994 y. 26 bet. 7. N.G.Andreyev Lugovoye i polevoye kormovorizvodstsvo M.Kolos 1989 g.495 s. 8. X.Atabayeva va boshq.Yem-xashak yetishtirish.T.mexnat 1997 y. 9. Bo`riyev X.CH., Atabayeva X.N., Qand lavlagi urug`chiligi (tavsiyanoma) 199 y. 10. Zaurov D.E., Sborshikova S., Risovodstvo T.Mexnat 1989 y. 11.D.Yormatova Dala ekinlari biologiyasi va yetishtirish texnologiyasidan amaliy mashg`ulotlar. 12. Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari, ilmiy Amaliy anjumanlari, ma`ruzalar to`plamlari, gazeta va jurnallar, statistik ma`lumotlar, to`plamlar, mat`uraz matnlarining elektron versiyasi. 13. Internet saytlari: 14. www.ziyonet.net

Похожие

Sholi - biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Moyli ekinlar.Kungabokar biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Yem-xashak o`tlar. Bedaning axamiyati, biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi”. Tamaki -biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Kunjut va maxsar-biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi

Makkajo`xorining axamiyati, biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi