Hujayra yadrosi. Yadrocha - Биология - Рефераты

Hujayra yadrosi. Yadrocha

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Hujayra yadrosi. Yadrocha Reja: 1. Hujayrada yadroning o’rni,strukturasiva turlari. 2. Yadroning tuzilishi, tarkibi va funksiyasi. 3. Yadrocha..

Yadro hujayraning hayot faoliyatida ishtirok etadigan doimiy tuzilmadir.Yadroni birinchi bo’lib,1833 yil ingliz olimi R.Broun aniqlagan. Yadroning yirik maydaligi va shakli hujayraning shakliga ko’proq bog’liq bo’ladi.Odatda, shar shaklidagi (masalan: parenxima) hujayralarning yadrosi yumaloq, cho’ziq (masalan: prozenxima) hujayralarning yadrosi cho’zinchoq bo’ladi.Leykositlarda tayoqchasimon,loviyasimon, mezoteliyda yassi bo’ladi. Yuksak o’simliklarda yadroning kattaligi o’rta hisobda 20-30 mkm bo’ladi.Qo’yi o’simliklarda yadroning kattaligi maydaroq bo’ladi.Yadroning o’lchami doimiy bo’lmay, tashqi sharoitga, fiziologik holatiga, yoshiga,oziqlanishi va boshqalarga ko’ra o’zgarib turadi. Yadro bilan sitoplazma o’lchamining nisbatlarini o’rganish shuni ko’rsatadiki, ma’lum hajmdagi yadro moddasiga ma’lum hajmdagi sitoplazma to’g’ri kelar ekan.Bunisbat yadro-plazma munosabati deyiladi u yadro va sitoplazma massasi o’rtasidagi tenglikdan iborat.Bu tenglik turg’un bo’lmay, har xil hayot sharoiti (ochiqish,temperaturaning o’zgarishi va h.kz.) va sun’iy faktorlar (radioaktiv nurlar) ta’sirida o’zgarib turadi. Ko’pchilik hujayralarning yadrosi bitta bo’ladi. Lekin yadrosi ikkita (zamburug’larda, buyrak, jigar, tog’ay hujayralarida), uchta va hatto bir necha yuzlab (ko’ndalang targ’il muskul tolalari, suv o’tlari tallomi) bo’ladigan hujayralar ham bor.Bunday hujayralar ko’p yadroli hujayralar deb ataladi.Yadro faqat floema va etuk eritrositlardagina bo’lmaydi. O’simlik hujayrasida yadro turlicha joylashadi.Yosh va embrional hujayralarda u hujayraning faqat markazida joylashadi. Hujayraning bo’linishi va qarishi natijasida yadro joylashgan yeridan qo’zg’aladi.Ba’zan yadro organizmning mexanikaviy ta’siri natijasida ham joydan joyga ko’chadi. Yadro po’sti yoki qobig’i (karioteka), Yadro shirasi (kariolimfa yoki karioplazma), xromatin iplari va yadrocha (nuklea) yadroning asosiy morfologik elementlari hisoblanadi. Yadro electron mikroskop orqali kuzatilganda po’sti ikki qavatli tashqi va ichki membranadan iborat ekanligi ko’rinadi. Yadroning tashqi membranasi

endoplazmatik to’r kanallarining davomi bo;lib,ular bilan bog’langan. Yadro qobig’i yadroni sitoplazmadan ajratib turadi. Ikki qavatli membranalar orasidagi bo’shliqqa perenuklear bo’shliq deb ataladi. Perenuklear bo’shliq enxelema deb atalgan suyuqlik bilan to’lgan bo’ladi Yadro po’sti ayrim joylarida murakkab tuzilishga ega bo’lgan tirqishlar (teshiklar)bo’lib,har birining diametri qariyib 100-300 A gat eng.Ularning soni 12 mingga etadi.Shu tirqishlar vositasida yadro bilan sitoplazma o’rtasida zich munosabat bog’langan.Jumladan yadrodan sitoplazmaga i-RNK molekulalari,ribosomalarning sintezi uchun zarur bo’lgan RNK bo’laklari, sitoplazmadan yadroga esa oqsillar va boshqa yadro hayoti uchun zarur birikmalar o’tib turadi. Kariolimfada maxsus bo’yoqlar bilan bo’yaladigan xromatin iplari va yadrocha joylashgan Xromatin iplari hisobiga xromosomalar tiklanadi. Xromosomalar xromatida deb atalgan bo’laklarga bo’lingan.Har qaysi xromatida tarkibida ingichka ip shaklidagi xromonema joylashgan. Xar xil tur organizm hujayralarida xromosomalar uzunligi 0.2-50 mkm, yug’onligi 0.2-20 mikrongacha bo’lishi mumkin. Yadro hujayra hayotida muhim rol’ uynaydi. Barcha xayotiy prosesslarni boshqaradi. Nasldan – naslga utishni ta’minlaydi, aktivligini, genetik informasiyalarni, DNK ni boshqaradi. Yadroning fizik – ximiyaviy xossalari hujayraning yadrosi matriks suyuqligi – nukleoplazma yoki yadro shirasi bo’lib. Unda xromatin va yadrocha joylashgan. Buni tekshirish uchun ul’trasentrafugalash natijasida yadroning sof fraksiyasi ajratib olinadi va u ximiyaviy analiz qilinadi. Hujayra membranasi buzilsa u qaytadan tiklanish qobiliyatiga ega bo’ladi. Yadro membranasi buzilsa barcha suyuklik sitoplazmaga tarkab kayta tiklanmaydi. Yadroning muxiti RN sitoplazma RN idan yuqori bo’ladi. Yadro quriq moddasining eng ko’p qismi oqsil (70-96%) va nuklein kislotadir. Yadroda oqsillar, nuklein kislotalar, lipidlar. Fermentlar va anorganik moddalar (R,

K, Sa, Md) va boshqalar uchraydi. Yadro tarkibida oddiy va murakkab oqsillar kiradi. Oddiy oqsillar 2 xil asosli (gistonlar va protaminlar) va kislotali (globulinlar va oqsil qoldiqlari)ga bo’linadi. Murakab oqsillarga oddiy oqsillarning nuklein kislota bilan birikmasi (nukleoproteidlar va nukleogistonlar) kiradi. Yadro tarkibiga nukleoproteidlardan tashqari lipidlar kiradi. Mineral moddalardan R, K, Md uchraydi. Asosli oqsillar ichida eng ko’p tarqalganlari gislotalardir. M: qushlar eritrositlarida yadroning salkam 40% ni gistonlar tashkil qiladi. Gistonlarning molekulyar ogirligi 120000 gacha ekanligi aniqlangan. DNK yadroning asosiy ximiyaviy komponenti hisoblanadi. U xromosoma tarkibida uchraydi. DNK tufayli genetik informasiya nasldan – naslga utadi. Asosli oqsillar yadro xromatidlari tarkibiga kiradi, kislotali oqsillar esa yadro qobig’ida, yadrochada va karioplazmada to’planadi. Yadro strukturasi xromatin tur gamogen yadro shirasi orasida yaqqol ajraladi. Yadroni tursimon moddasi xromalardan (xromobuyok) rang deb nom olgan. Xromatik DNK va gistonlardan tashqiil topgan. Uning tarkibida kam miqdorda asosiy bo’lmagan oqsillar va RNK ham uchraydi. Xromatindan xromosomalar vujudga keladixromatin yadrocha bilan bo’liq xolda xromatin tanachalari (geteroxromatin) va xromatin ipchalar (euxromatin) shaklida uchredi. Yadrocha mayda, ko’pincha sharsimon, yoki elipsimon to’zilma. Unda rRNK sintezi amalga oshadi. U interfaza yadrosining doimiy kompanentidir. Uning soni 1-3 ta gacha va undan ortiq (suv o’tlarida 100 tagacha, baliq, amfibiyalar hujayrasida bir necha yuztagacha) bo’lishi mumkin.Tekshirishlardan ma’lum bo’lishicha, yadrocha moddasi nukleolonema ipchalardan iborat iborat bo’lib,sitologlarning fikricha,ular xromosomalarning shakllanishida ishtirok etar ekan. Nukleolonemalar o’z navbatida,eng soda ipchalar – nukleonemalardan iborat bo’lib,ularning qalinligi 80-100 A keladi. Ularning ustida kattaligi 150 A keladigan yuqori polimer RNK dan iborat yumaloq ribosomalar joylashadi. Yadrocha mayda, ko’pincha sharsimon, yoki elipsimon to’zilma. Unda rRNK sintezi amalga oshadi.

U interfaza yadrosining doimiy kompanentidir. Uning soni 1-3 ta bo’lishi mumkin. Yadrocha moddalari submikroskopik ipchalardan iborat.. . Yadrocha yadroga nisbatan kuyukdir. Yadrochani ximiyaviy tarkibi oqsillar, fosfolipidlar va RNK dan iborat. Yadrocha 3-7% RNK, 80-85% oqsil bor. Uning tarkibida bog’langan fosfatlar va Sa, K, Ge, Md kabilar uchraydi. Yadrocha 1 ta va 2ta bo’lib, xromosomalar bilan boglangan va bular yadrocha hosil qiluvchi xromosomalar deyiladi. Tirik hujayralarning kuzatish asosida moddalarning yadrochadan sitoplazmaga migrasiyasi kuzatilgan, elektron mikroskop tadqiqotlardan yadrocha hujayra bo’linishning profaza bosqichi oxirlarida erib ketadi, telofazada yana paydo bo’lib, xromosomalarning maxsus uchastkalarida vujudga keladji. Mitoz davrida yadrochalar yuqolib ketadi. Kariotip – xromosomalar yigindisi kariotip deyiladi. Ular bir – biridan morfofiziologik xususiyatlari jihatdan xar xil tuzilishga ega.

Foydalanilgan adabiy о tlar: 1. 1.N.Grin va boshq. “Biologiya”. 1990y. 2. 2.A.S.Troshin va boshq. “Sitologiya”. 1970y-. 3. 3.T.B.Boyqobilov, X.Ikromov “Sitologiya.”1980y. 4. Sattiboev M.S. “O’simlik hujayrasi”.T. 1990y. 5. Maqsudov Z.M. “Umumiy genetika”. Toshkent. «Uqituvchi», 1981. 6. Hamidov JX. va boshq. “Tibbiy biologiya va irsiyatdan qo’llanma”. Toshkent. «Ibn Sino». 1992. 7. Ченсов Ю.С.”Общая цитология”. MGU. 1978. 8. Альбертс Б Молекулярная биология. Moсква. 1987 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Hujayra yadrosi. Yadro qobig’i

Yadro shirasi – karioplazma. Yadrocha

Hujayra nazariyasi

Hujayra - yadroning bo‘linishi

Mikroorganizmlarning morfologiyasi,hujayra