Hayvonlar irsiyatini hujayra Injeneriyasi yo‘li bilan o‘zgartirish. Gibridomalar olish - Биология - Рефераты

Hayvonlar irsiyatini hujayra Injeneriyasi yo‘li bilan o‘zgartirish. Gibridomalar olish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1159.4326171875 KB

Hayvonlar irsiyatini hujayra Injeneriyasi yo‘li bilan o‘zgartirish. Gibridomalar olish Hujayra va gen injeneriyasi yutuqlari hayvon zotlarini yaxshilash uchun ham tatbiq etilgan. Bu yo‘nalishdagi dastlabki biotexnologiyalardan biri yuqori xo‘jalik va genetik ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan qoramol zotlari tuxum hujayrasining ko‘plab hosil bo‘lishiga erishish edi. Ma’lumki, sigirlar bir yilda faqat bir dona, ba’zan 2 dona tuxum hujayra hosil qiladi. Shu sabab nomdor qoramol zotini zudlik bilan ko‘paytirish imkoni bo‘lmagan. Ko‘p miqdorda yuqori sifatli sut beruvchi qoramolga ma’lum gormon inyeksiya qilinib, tajriba o‘tkazilayotgan sigirdan ko‘plab tuxum hujayra olishga erishiladi. Bu tuxum hujayralar bachadondan sidirib olinib, sun’iy urug‘lantiriladi va hosil bo‘lgan zigota xo‘jalik ahamiyati kam, xashaki sigir bachadoniga kiritiladi, implantatsiya qilinadi. Natijada xashaki o‘gay ona qoramoldan qimmatbaho zotli avlod olinadi. Bu biotexnologiya bizning mamlakatimizda ham qo‘llaniladi. AQSHning dunyoga mashhur Monsanto kompaniyasi gen injeneriya usuli bilan o‘sish gormonini (growth hormone) ishlab chiqarib sigirlarga inyeksiya qildi va shu yo‘l bilan sigirlardan sog‘iladigan sut miqdorini oshirishga erishdi. Hozirgi kunda AQSH oziq-ovqat do‘konlarida bu mahsulot sotilmoqda. Zigotaga (urug‘lantirilgan tuxum hujayraga) har xil genlarni mikroinyeksiya qilib transgen sichqon yoki kalamush olish ko‘plab laboratoriyalarda bajarildi. Mamlakatimizda akademik J.H. Hamidov rahbarligida shu usulni qo‘llab quyon zigotasiga o‘sish gormoni geni kiritildi va odatdagiga nisbatan yirik va tez o‘suvchi transgen quyon olindi. Hayvonlarni klonlash. Ma’lumki, klon deb mikroorganizmning bir hujayrasi bo‘linishi natijasida hosil bo‘lgan bakteriya koloniyasiga aytiladi. O‘simliklarning kloni bir hujayr a dan sun’iy sharoitda ko‘paytirilib yoki qalamchalardan vegetativ ko‘paytirish usuli bilan olinadi. Yuksak hayvonlar vegetativ yo‘l bilan ko‘paymasligi sababli ularning klonini olish yaqin kunlargacha muammo bo‘lib

kelar edi. 1977-yili J. Gyordon tomonidan hujayra injeneriyasini qo‘llash natijasida yuksak 28-rasm. Baqa klonlarini olish jarayonida yadroni ko‘chirib o‘tkazish. Urug‘lantirilgan tuxum hu jayradan ikkala pronukleus olib tashlanadi va tuxum hujayraga boshqa baqa ilk embrion hujayrasidan yadro olib kiritiladi. 1 — urug‘lantirilgan tuxum hujayra; 2 — yot tuxum hujayradan olingan yadro; 3 — mikrotomizgich; 4 — pronukleus olib tashlanishi shart; 5 — ushlab turuvchi tomizgich. hayvonlar klonlarini yaratish biotexnologiyasi ishlab chiqildi (28—29-rasmlar). 1997-yil shotlandiyalik olim Roslin qo‘yn ing klonini yaratdi va bu ixtiro juda ko‘p shov-shuvlarga sabab bo‘ldi. Bu tajribaga qadar yadrosi olib tashlangan zigotaga boshqa embrional hujayradan olingan yadro ko‘chirib o‘tkazilar va hosil bo‘l gan transplant tuxum hujayra o‘gay ona bacha- doniga kiritilar (implantatsiya qilinar) edi. Roslin erishgan natijalarning Gyordon tajribasidan va boshqa yuqorida keltirilgan natijalardan farqi, Roslin ilk bor yadrosi olib tashlangan zigotaga voyaga yetgan organizm ning somatik hujayrasidan ajratilgan yadroni kiritib yetuk organizm olganligidir. Voyaga yetgan organizm somatik hujayrasi yadrosidan klon yaratishda foydalanish ayrim mulkdor shaxslarda o‘z shaxsining klonini yaratish istagini uyg‘otdi. Albatta, bu yo‘l bilan jismonan har qanday odam klonini yaratish mumkin, lekin ruhan va aql jihatdan yaratilgan klon original egasiga o‘xs hash-o‘xshamasligi nazariy jihatdan muammodir. Gibridomalar. Hujayra injene- riyasining rivojlanishi gibridomalar olish biotexnologiyasini vujudga keltirdi va monoklonal antitanalar sintez qi- lish imkonini yaratdi. Ma’lumki, normal hujayralar juda 29-rasm. Yirik qora rangli baqa tuxum hujayr asining pronukleuslarini olib tashlab, o‘rniga mayda oq baqa tuxum

hujayrasining yadrosi ki ritilgan. Shu usul bilan yirik qora baqaning tuxum hujayrasidan mayda oq baqa kloni olingan. sekin bo‘linib ko‘payadi va ularning bo‘linishi cheklangan. Rak hujayralar esa tez va cheksiz bo‘linadi. Biror foydali oqsil sint ez - 30-rasm. Poliklonal va monoklonal antitana olish sxemasi. A. Poliklonal antitana olish. Sichqon biror antigen modda bilan immunizatsiya qilinadi. Taloq hujayralarida moddaning har xil antigen guruhlariga alohida antitana sintez qiluvchi maxsus splenotsitlar hosil bo‘ladi. Ular moddadagi faqat o‘ziga tegishli antigen guruhni taniy oladi. Hosil bo‘lgan har xil antitana aralashmasi poliklonal antitana deb ataladi. B. Gibridoma olish va monoklonal antitana sintezi. Antigenga javoban hosil bo‘lgan splenotsitlar miyeloma (rak) hujayra bilan qo‘shilib gibridoma olinadi. Gibridoma hujayralar alohida-alohida ko‘paytirilib, ularning klonlari hosil qilinadi. Har bir klon gibridoma faqat bir antigen belgini tanib bog‘lanuvchi monoklonal antitana sintez qiladi. Monoklonal antitana xastaliklarni o‘ta aniq tashxis qilishda ishlatiladi. ( BELGILAR )ANTIGEN DETERMINANTLAR ANTI- GEN TALOQ MAXSUS SPLENOTSITLAR QO‘- SHILA- DI MAXSUS SPLENOTSIT HUJAYRALAR GIBRIDOMALAR MIYELOMA RAK HUJAYRALARI POLIKLONAL ANTITANALAR GIBRIDOMA MONO- KLONAL ANTI- TANALARA BKLONLARI

lovchi normal hujayra biomassasini sun’iy sharoitda ko‘payt irib, shu oqsil moddani ko‘plab ishlab chiqarsa bo‘ladi. Lekin normal hujayralardan yetarli biomassa olish cheklangan bo‘lganligi uchun bunday muammolar o‘z yechimini topmagan edi. 1975-yilda ingliz olimlari Keler va Milshteyn sun’iy sharoitda antitana sintezlovchi limfotsit hujayrasi bilan cheksiz va tez bo‘linuvchi rak hujayrasini bir-biriga qo‘shish natijasida tabiatda uchramaydigan gibrid hujayra yaratdilar. Bunday gibrid hujayra gibridoma deb ataladi. Natijada, sun’iy sharoitda antitana sintez qiluvchi hujayraning cheksiz ko‘payishiga erishildi (30-rasm). Gibridoma hujayrasini har qanday hujayrani rak hujayrasi bilan biriktirish yo‘li orqali hosil qilish mumkin. Bu texnologiyani hozirgi kunda qimmatbaho oqsil regulat or lar, antitana va gormonlar sintezida gen injeneriyasi bilan barobar ishlatish mumkin.

Adabiyotlar 1. G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

O‘zbekistonda genetik injeneriya va biotexnologiya fani yutuqlari. Biotexnologiyaning kelajagi haqida

Rekombinat dnk olish. Genlarni klonlash

Genetik injeneriya haqida tushuncha

Gen muhandisligi

Biologiyadan davlat ta`lim standarti va o`quv dasturi