Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўллари - Биология - Рефераты

Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўллари

Загружено в:

10.02.2024

Скачано:

0

Размер:

29.1533203125 KB

Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўллари Режа Кириш. 1. Асосий қисм: Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўлларини дидактик асослари. 2. Биологияни ўқитишда ким фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўлларини ўзига хос хусусиятлари. 3. Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўллари. Хулоса Фойдаланилган адабиётлар

Кириш Агар болалар эркин фикрланишни ўрганмаса, Берилган таълим самараси паст бўлиши муқарар. И.Каримов Ўзбекистонда узлуксиз таълим тизимини жорий этишнинг илмий назарий асослари бўлган “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” мазкур тизим олдига қатор вазифалар шу жумладан иқтидорли ёшларни аниқлаш, уларнинг эҳтиёжи ва қизиқишларини эътиборга олган ҳолда табақалаштирилган таълимни ташкил этиш белгиланган. Мазкур вазифаларни амалга ошириш мақсадида республикамизда умумтаълим фанларни амалий ва назарий жиҳатдан чуқур ўрганишда ихтисослашган мактаблар ташкил этилган. Биология назарий ва амалий жиҳатдан чуқур ўрганишга ихтисослашган мактаблар ташкил этилган. Биология назарий ва амалий жиҳатдан чуқур ўрганишга ихтисослашган мактабларда ўқувчилар мазкур фан асосларини назарий ва амалий жиҳатдан чуқур ўрганиш баробарида муайян касбларга йўналтириладиган. Мазкур жараёнда ўқув дастурдан ўрин олган амалий машғулотлар муҳим роль ўйнайди. Президент И.Каримовнинг Ўзбекистоннинг ижтимоий – иқтисодий ривожланишнинг энг устивор йўналишларига бағишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисида “Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва фаровонлигини янада мустаҳкамлашдир” мавзусидаги маърузасида қатор вазифалар шу жумладан, таълим – тарбия жараёнини такомиллаштириш, мазкур жараённинг самарадорлигини ортириш чора тадбирлари белгиланган. Мазкур маърузасида “...Биз фарзандларимизнинг нафақат жисмоний ва маънавий соғлом ўсиши, балки уларнинг энг замонавий интелектуал билимларга эга бўлган, уйғун ривожланган инсонлар бўлиб, XXI аср талабларига тўлиқ жавоб берадиган баркамол авлод бўлиб вояга етиши учун зарур барча имконият ва шароитларни яратишни ўз олдимизга мақсад қилиб қўйганмиз.” дейилган.

Республикамизда қабул қилинган узлуксиз таълим тизимини жорий этишнинг илмий – назарий асослари бўлган «Таълим тўғрисидаги» қонун ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг таълим тарбия жараёнини мазмунан ислоҳ қилиши, замонавий педагогик технологиялардан фойдаланишни йўлга қўйишни вазифа қилиб белгиланган. Мазкур меъёрий ҳужжатларда умумий ўрта таълим мактаблари ўқувчиларини Давлат таълим стандарти меъёрларида билимлар билан қуроллантириш баробарида ўқувчиларини ўқув ва меҳнат, мустақил ва ижодий фикрлаш кўникмаларини таркиб топтириш кўзда тутилади.

Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўлларини дидактик асослари. Биологияни ўқитишда ким фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўлларини ўзига хос хусусиятлари. Биология фанининг ютуқлари ишончли тарзда инсоният янги асрга биология асрига кириб борганлиги ҳақида далолат бермоқда. Биология фанининг ютуқлари кўп жиҳатдан табиий фанлар физика, химия, математика астрономия соҳасида эришилган ютуқлардан фойдаланиш натижасида юз бермоқда. Бу фанларнинг ютуқлари ва методлари асосида электрон микроскопия, спектроскопия, ренгиноструктура таҳлили, ҳужайранинг молекуляр ва субмолекуляр даражада ўрганиш имконини беради. Биохимия ва биофизика методлари асосида тажрибалар ўтказиш натижасида моддалар алмашинуви, ирсият ва ўзгарувчанликни бошқаришнинг турли усулларини ишлаб чиқаришга қаратилган. Ҳужайра ва унинг органоидларида борадиган кўп жараёнларининг физикавий ва биологик моҳиятини олиб берган фан ютуқлари ҳаётий жараёнлари боришига актив араланиши имкониятларини бермоқда. Биология фанининг ютуқлари тиббиёт олдига саратон, вирус, юрак, қон-томир ва бошқа касалликларнинг даволаш каби вазифаларини қўймоқда ва бу хасталиклар аста – секинлик билан ўз давосини топмоқда. Ҳозирги вақтда тирик организмларни тузилиши ва унда борадиган жараёнларга асосланган техника фани – кибернетика асосида тиббиёт фанларида янги йўналиш ботаника вужудга келди, бу биологияни боғлайдиган фандир. Бионика организмларнинг морфологик ва функционал мосланишларини муҳандислик масалаларини ечиш доирасида аниқлайди ва таҳлил қилади. Масалан, сезги органлари жуда кичик бўлган ҳашоратлар, тез ва кўп харакатланиб энергияни кам сарфланиш, тез таъсирланиши, танловчанлиги ва ўз-ўзини бошқара олиш кабилар олимлар фикрини жалб этади ва техникага

қўллаш усуллари ҳақидаги фикрларни туғдиради. Ҳозирги вақтда жуда кўп қурилмалар хайвонот ва ўсимлик оламининг тузилишига асосланган ҳолда ишлаб чиқилган. Ҳаётий жараёнларни бошқаришда физиологик фаол моддаларни роли ниҳоятда ортиб бормоқда. Шунинг учун биологлар биологик фаол моддалар гармонлар, витаминлар, антибиотиклар, оқсиллар ҳосил қиладиган микроорганизм штаммларини яратиб ген ва ҳужайра муҳандислиги усулларини қўллаб инсоният учун зарур бўлган моддларни синтез қилиб олмоқда. Бунда мисол қилиб ҳозирги вақтда ичак таёқчаси бактерияси генотипига инсулин синтезини бошқарувчи ген киритиш орқали инсулинни синтез қилиш йўлга қўйилган. Бу жараёнлар биотехнологияда кенг қўлланилмоқда. Ҳозирги вақтда инсоният, замонавий генетика ва биотехнология ютуқларига таяниб, хоссалари олдиндан маълум бўлган микроорганизмларни штаммларини ярата оладиган бўлади. микроорганизмлардан ва хайвонлар учун зарур бўлган витаминлар, антибиотиклар ва бошқа гармонлар ишлаб чиқарилади. Бу биопрепаратлар саноат усулида ишлаб чиқиш йўлга қўйилиб, ҳайвонлар озуқасига қўшиб берилмоқда. Микроорганизмлар ёрдамида ҳайвонлар маҳсулдорлигини ошириш, ўсимликларни ўсиш ва ривожланишини тезлаштириш, ҳосилни ҳамда ўсимликларни касалликларга чидамлилигини ошириш усуллари йўлга қўйилган. Ген инженерияси усуллари қўлланиб кўсак қуртига чидамли картошка нави яратилган. Биология фанининг янги соҳаси космик биология ҳозирги вақтда вужудга келган. Ундан коинотдаги ҳаётнинг шакллари, тарқалиши ва унинг ҳусусиятлари қандай, ўзга сайёрларда ҳаёт нишоналари бор ёки йўқлиги ҳақидаги оламшумил саволларга жавоб кутулмоқда. Биология фани эришган ютуқларини ишлаб чиқаришга жорий қилинган сари одамлар учун биологик таълим профессионал тайёргарлик элементи бўлиб қолади. Умумий техника тараққиёти билан бирга уларнинг ихтисосларига бўлган талаблари ҳам

ошмоқда. Улар агрономия ва зоотехника билимларини эгаллаш ғоят зарурлигини сезмоқдалар ва эгалламоқдалар. Шундан кўриниб турибдики, ўрта мактабда биология таълими политехник характерга эга бўлмоғи ва у ёш авлоднинг ижтимоий фойдали ҳамда унумли меҳнатдаги иштироки билан боғланиши лозим. Бу алоқа фермер ҳўжаликларида, кўкаламзорлаштиришда, янги фойдали қазилмаларни, ўсимликларни қидириб топишда, доривор ўсимликлар тўплашда ва бошқа ижтимоий фойдали ишларда амалга оширилади. Бу назарий билимларни чуқурлаштиришга ёрдам қилади ва табиат, қишлоқ хўжалиги билан боғлиқ мактаб ўқувчиларига касб танлашларига имкон беради. Биологияни ўрганиш меҳнатга муҳаббат ва ҳурматни, меҳнатнинг инсониятнинг барча моддий ва маънавий бойликларнинг манбаи сифатида эътироф этишни тарбиялаш учун кенг имкониятлар беради. Мактабда биология курсини ўрганишни тўғри йўлга қўйилганда у мактабни тамомлаб чиққандан кейин ҳам мустақил равишда маълумот олиш йўли билан билимларни тинмай янгилаб бориш эҳтиёжини туғдиради ва ривожлантиради. Ҳозирги замон кишиси ҳаётнинг тирик табиат тўғрисидаги илмий билимларсиз тасаввур этиб бўлмайди, чунки унинг ҳаёти ўсимликлар ва ҳайвонот олами билан буткул боғланган. Лекин ўсимликлар – Ерда органик хом ашё ва энергия омил манбаидир. Ҳайвонот дунёси ўз навбатида турли хил озиқ – овқат ва саноат хом ашсининг манбаи бўлиб хизмат қилади. Табиий бойликлардан моҳирона фойдаланиш ва уларни кўпайтириш ҳалқ ва давлат фаровонлигини юқорига кўтариш учун хизмат қилади. Тўғри йўлга қўйилган биологик таълим, илмий дунёқарашни тарбиялашга имкон беради. Ўқувчилар, биологик таълим ола туриб, табиат фактлари ва ҳодисаларни ўзаро боғланишида, ҳаракат, ўзгариш ва ривожланиш ҳолатида тушунишга ўрганадилар. Биологик таълим кўп жиҳатдан ёш авлодни эстетик тарбиялашга ёрдам беради. Ажойиб манзара ёш руҳнинг ривожланишига шу қадар улкан даражада

тарбиявий таъсир кўрсатадики, педагогнинг таъсири у билан тенглаша олмайди. Биологияни ўрганишда эстетик тарбияга барча ўқув тарбия жараёнининг узвий қисми сифатида қаралади. Илмий идрок қилиш эстетик қабул қилиш ва хиссиётларни ўз ичига олади. Биологияни ўқитишда кимё фани билан фанлараро боғланишни амалга ошириш йўллари. Дарс мавзуси: ЭВОЛЮЦИЯНИ ИСБОТЛАШДА МОЛЕКУЛЯР БИОЛОГИЯ ФАН ДАЛИЛЛАРИ. Дарснинг таълимий мақсади: Ўқувчиларни эволюцияни исботлашда молекуляр биология фан далиллари билан таништириш. Дарснинг тарбиявий мақсади: Ўқувчиларни эволюцияни исботлашда молекуляр биология фан далиллари билан таништириш орқали илмий дунёқарашни кенгайтириш. Дарснинг ривожлантирувчи мақсади: Ўқувчиларнинг органик олам эволюцияси ҳақидаги билимлари, дарслик устида мустақил ишлаш кўникмаларини ривожлантириш. Дарсни жиҳозлаш: Молекуляр биология фан далиллари акс этган жадваллар. Дарсда фойдаланиладиган технология: Ҳамкорликда ўқитиш технологияси (кичик гуруҳларда ўқитиш методи) Асосий тушунчалар ва таянч билимлар: Молекуляр биология ва унинг ривожланиши, ҳозирги босқичда қўлга киритилган ютуқлар, нуқтали мутациялар ва қайноқ нуқталар, нуклеин кислоталар, оқсиллар эволюцияси, эволюциянинг молекуляр соатлари. Дарснинг бориши: I. Ташкилий қисм Ўтган мавзу юзасидан ўқувчиларнинг билимларини тест саволлари ёрдамида назорат қилиш ва баҳолаш. Ўқувчиларни дарс мавзуси, мақсади, бориши билан таништириш. Янги мавзу бўйича ўқитувчининг ахбороти:

Режа: Молукуляр биология Молекуляр биология ривожланишининг ҳозирги босқичда қўлга киритилган ютуқлар Нуқтали мутациялар ва қайноқ нуқталар. Нуклеин кислоталар, оқсиллар эволюцияси. Эволюциянинг молекуляр соатлари. Ўқитувчи янги мавзуни кўргазмали воситалар ёрдамида баён этганидан сўнг, ўқувчиларнинг мустақил ишларини ташкил этади. Ўқувчиларни кичик гуруҳларга ажратиш ҳамда ўқув топшириқларини мустақил равишда сифатли бажарилишига эришиш. № Ўқувчилар ўзлаштириши лозим бўлган материаллар юзасидан ўқув топшириқлари Топшириқни бажариш юзасидан кўрсатмалар 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Дарсликдаги матнни диққат билан ўқиб, қуйидаги саволларга жавоб топинг ва топшириқларни бажаринг: Молекулаларга таъриф беринг. Келиб чиқиши яқин ва узоқ бўлган турлар макромолекулалари ўртасидаги фарқлар қандай пайдо бўлади? Молекуляр биология организмлар ДНКсидаги ўзгаришларни қандай англайди? Оқсил молекуласидаги аминокислоталар изчиллигини ўрганиш бўйича қилинган ишларни ўрганиб чиқинг. Дарсликдаги 17-18 жадвални ўрганиб чиқинг. Нуқтали мутацияга таъриф беринг. “Қайноқ” нуқталар деб нимага айтилади? Эволюциянинг молекуляр соатларини ўрганинг. Фикрингизни асосланг. Ўқувчилар билан ўтказиладиган савол жавобда фаол иштирок этинг.

Янги мавзу юзасидан ўқувчилар ўртасида савол-жавоб, ўқув баҳси уюштириш. Ўқувчилар билимини тест саволлари ёрдамида назорат қилиш ва баҳолаш. Янги мавзуни қайта ишлаш ва якунлаш. Уйга вазифа бериш. Қуйида “Одам ва унинг саломатлиги” ўқув фанини ўрганишда модулли таълим технологиясига асосланган дарс ишланмаси берилмоқда. Дарснинг мавзуси: Қоннинг шаклли элементлари Дарснинг таълимий мақсади: Ўқувчиларни қоннинг шаклли элементлари эритроцитлар, лейкоцитлар, тромбоцитлар ва қоннинг ивиш жараёни билан таништириш. Дарснинг тарбиявий мақсади: Ўқувчиларни қоннинг шаклли элементлари эритроцитлар, лейкоцитлар, тромбоцитлар ва қоннинг ивиш жараёни билан таништириш орқали илмий дунёқарашини кенгайтириш, гигеник, экологик тарбия бериш, касбга йўллаш. Дарснинг ривожлантирувчи мақсади: Ўқувчиларнинг қон ва унинг таркибий қисми ҳақидаги билимлари, дарслик устида мустақил ишлаш кўникмалари, нутқ ва мулоқот маданиятини ривожлантириш. Дарсни жиҳозлаш: Қоннинг шаклли элементлари эритроцитлар, лейкоцитлар, тромбоцитлар ва қоннинг ивиши экс этган жадваллар. Дарсда фойдаланиладиган технология: Модулли таълим технологияси (ўқувчиларнинг кичик гуруҳларда ишлашига мўлжалланган модул дастури) Асосий тушунчалар ва таянч билимлар: қоннинг шаклли элементлари, эритроцитлар, лейкоцитларнинг турлари, тромбоцитлар, гемофилия ва қоннинг ивиш жараёни. Дарснинг бориши: Ташкилий қисм Ўтган мавзу юзасидан ўқувчилар билимини тест савол-топшириқлари ёрдамида аниқлаш ва баҳолаш.

Ўқувчиларни дарс мавзуси, мақсади, бориши билан таништириш ва уларнинг фаолиятини ўқув топшириқларини бажаришга йўллаш. Янги мавзуни ўрганиш: а) янги мавзу бўйича тузилган модул дастурини тарқатиш ва ўқувчиларни модул дастурининг дидактик мақсади билан таништириш; б) ўқувчиларнинг фаолиятини модул дастуридаги ўқув топшириқларини мустақил бажаришга йўллаш; в) ҳар бир ўқув фаолияти элементи топшириқларининг тўлиқ бажарилишини назорат қилиш, тегишли кўрсатмалар бериш; г) ҳар бир ўқув фаолияти элементи якунида савол-жавоб ёки мунозара ўтказиш. Ўқитувчи ушбу дарсда ўрганиладиган ўқув материалини қуйидаги мантиқий тугалланган фикрли тўрт қисмга яъни модулга ажратади: Эритроцитлар. Лейкоцитлар. Тромбоцитлар. Қоннинг ивиши. Шу асосда қуйидаги модул дастури тузилади. “Қоннинг шаклли элементлари” мавзуси бўйича ўқувчиларнинг кичик гуруҳларда ишлашига мўлжалланган модул дастури. Модул дастурининг дидактик мақсади: Сиз ўқувчилар билан кичик гуруҳларда ҳамкорликда ишлаш билан бирга қоннинг шаклли элементлари эритроцитлар, лейкоцитларнинг турлари, тромбоцитлар ва қоннинг ивиш жараёни билан танишишингиз, дарслик устида мустақил ишлаш кўникмаларингиз, нутқ ва мулоқот маданиятингизни ривожлантиришингиз зарур. Ўқув фаолияти элементи (ЎФЭ) Ўқувчилар ўзлаштириши лозим бўлган ўқув материалига оид топшириқлар Топшириқларни бажариш бўйича кўрсатмалар Баҳо

1-ЎФЭ 1. 2. 3. 4. 5. 6. Мақсад: Эритроцитларнинг тузилиши, ҳосил бўлиши, миқдори ва асосий вазифасини ўрганиш. Дарсликдаги матнни диққат билан ўқиб чиқиб, қуйидаги саволларга жавоб топинг ва топшириқларни бажаринг: Эритроцитларнинг қаерда ҳосил бўлиши ва тузилишидаги ўзига хосликни ўрганиш. Эритроцитларнинг бошқа ҳужайралардан қандай фарқи бор? Одам қонида эритроцитларнинг ҳосил бўлиши ва нормал миқдорда бўлиши қандай омилларга боғлиқ? Эритроцитлар ҳаётининг давомийлиги ва қаерда парчаланишини аниқланг. Бу моддалар қайси жараёнларда сарф бўлади? Эритроцитларнинг асосий вазифасини аниқланг. Эритроцитларнинг сони ва улар таркибидаги гемоглобин миқдорининг камайиши қандай касалликни келтириб чиқаради? Ўқувчилар гуруҳи билан ҳамкорликда ишланг Ўқувчилар гуруҳи билан ўтказиладиган савол-жавобда фаол иштирок этинг.

2-ЎФЭ 1. 2. 3. Мақсад: Лейкоцитларнинг тузилиши, ҳосил бўлиши, миқдори ва асосий вазифасини ўрганиш. Дарсликдаги матнни диққат билан ўқиб чиқиб, қуйидаги саволларга жавоб топинг ва топши-риқларни бажаринг: Лейкоцитларнинг эритроцитлардан қандай фарқи борлигини аниқланг. Лейкоцитларнинг қандай турлари бор? Ўқувчилар гуруҳи билан ҳамкорликда ишланг 4. 5. 6. Лейкоцитларнинг нормал сони, уларнинг кўпайиши ва камайиши билан боғлиқ ҳолда келиб чиқадиган касалликларни аниқланг. Лейкоцитларнинг асосий вазифасини аниқланг. Фагоцитоз жараёни қайси олим томонидан аниқланган? Қайси омиллар таъсирида лейкоцитларнинг сони камаяди? 3-ЎФЭ 1. 2. 3. 4. 5. Мақсад: Тромбоцитларнинг тузилиши, ҳосил бўлиши, миқдори ва асосий вазифасини ўрганиш. Тромбоцитлар қаерларда ҳосил бўлади? Тромбоцитлар эритроцитлар ва лейкоцитлардан қайси белгилари билан фарқланади? Тромбоцитларнинг сонини ва умрининг давомийлиги аниқланг. Тромбоцитларнинг асосий вазифаларини аниқланг. Ўқувчилар гуруҳи билан ўтказиладиган савол-жавобда фаол иштирок этинг.

6. Тромбоцитларнинг камайиши қандай касалликларни келтириб чиқаради? Тромбоцитлар таркибида қандай модда бўлади ва у қандай вазифани бажаради? 4-ЎФЭ 1. 2. 3. 4. 5. 6. Мақсад: Қоннинг ивиш жараёни ва унга таъсир кўрсатадиган омилларни ўрганиш. Қон ивишининг қандай аҳамияти бор? Одамда қон ивишининг ўзгариши қандай натижаларга олиб келади? Қон ивиши жараёнини ўрганинг. Қон ивишида иштирок этадиган омилларни аниқланг. Гемофилия касаллигининг ўзига хос хусусиятларини ўрганинг. Қачон ва қандай ҳолатда қоннинг ивиш хоссаси камаяди? Ўзлаштирган билимларингиз асосида 1- жадвални тўлдиринг. 5-ЎФЭ 1. 2. 3. 4. 5. Модул дастурини якунлаш. Модул дастурининг дидактик мақсадини ўқиб чиқинг. Сиз унга қай даражада эришдингиз? Ўзингизнинг ўқув фаолиятингизни беш балли тизимида баҳоланг. Ўқув фаолиятингиздан қониқиш ҳосил қилган бўлсангиз қоннинг шаклли элементлари, қоннинг ивишига оид атамалардан фойдаланиб кроссворд тузинг.

Агар ўз ўқув фаолиятингиздан эришилган натижа сизни қаноатлантирмаса, модул дастури ёрдамида мавзуни қайта ўрганинг. 1- жадвал Қоннинг шаклли элементлари Тузилиши Ҳосил бўладиган орган 1 мм 3 қондаги миқдори Умрининг давомийлиги Асосий вазифаси Эритроцитлар Лейкоцитлар Тромбоцитлар Модулли таълим технологияси бўйича талабанинг ўз- ўзини назорат қилишига мўлжалланган модул дастури Модул дастурининг дидактик мақсади: Сиз модул дастури ёрдамида мустақил ишлаб, биологияни ўқитиш жараёнига замонавий таълим технологияларидан бири модулли таълим технологияларини қўллаш, мазкур технологияларнинг ўзига хос хусусиятлари, модулли дарсларнинг анъанавий дарслардан фарқи ва афзаллиги, ўқувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш йўллари билан танишишингиз, методик билим, кўникма ва малакаларингиз, касбий маҳоратингизни, нутқ ва мулоқот маданиятингизни ривожлантиришингиз зарур. Ҳамкорликда ўқитишнинг зиг заг ёки арра методи (Э.Аронсон 1978) Педагогик амалиётда бу метод қисқача “арра” методи деб номланади. Мазкур методда кичик гуруҳлар 6-8 та ўқувчидан ташкил топади. Дарс давомида ўрганиладиган мавзу мантиқан тугалланган қисм (блок ёки модул) ларга ажратилади. Ҳар бир қисм юзасидан ўқувчилар бажариши лозим бўлган

ўқув топшириқлар тузилади. Ҳар бир ўқувчилар гуруҳи мазкур топшириқларнинг биттасини бажаради ва шу қисм бўйича “мутахассис” га айланади. Сўнгра гуруҳлар қайта ташкил этилади. Бу гуруҳларда ҳар бир қисм (блок ёки модул) “мутахассиси” бўлиши шарт, мазкур “мутахассис” лар ўзлари эгаллаган билимларни худди “арра” тишлари кетма-кет келганидек, навбат билан ўртоқларига баён қилади. Мазкур гуруҳларда ўқув материали мантикий кетма-кетликда қайта ишлаб чиқилади. Шуни қайд этиш керакки, ушбу дарсда ўқувчилар икки марта гуруҳларга ажратилади. Биринчи гурух “мутахассислар” тайёрлаш гурухи. Мазкур мавзу бўйича ўқув материали мантиқий тугалланган фикрли тўртта қисмдан иборат бўлганлиги сабабли, дарсда қатнашаётган 32 та ўқувчи дарс бошланишидан олдин 4 хил рангдаги карточкалар ёрдамида тенг сонли тўртта 8та ўқувчидан иборат “мутахассислар” гуруҳига ажратилади. Улар ўзларига тегишли ўқув топшириқларни бажаради ва шу қисм бўйича “мутахассислар” га айланади. Иккинчи гуруҳ “мутахассислар” учрашуви гуруҳи. Рангли карточкаларнинг ҳар бирининг орқа томонида 1 дан 8 гача рақамлар ёзилган бўлиб, барча рангли карточкалардаги рақамлар йиғиндиси синфдаги ўқувчилар сонига тенг бўлиши лозим. “Мутахассислар” учрашуви карточкаларнинг орқа томонидаги рақамлар асосида 8 та гуруҳ ташкил этилиб, бу гуруҳлар таркибига бир хил рақамли 4 хил рангдаги карточкаларга эга бўлган 4 та ўқувчи киради. Шуни қайд этиш керакки, бу гуруҳларда ҳар бир қисм (блок ёки модул) “мутахассиси” бўлиши шарт. Мазкур учрашувда “мутахассислар” лар ўзлари эгаллаган билимларни худди “арра” тишлари кетма-кет келганидек, навбат билан ўртоқларига баён қилади. Ушбу гуруҳларда ўқув материалининг 4 та қисми мантиқий кетмакетликда қайта ишлаб чиқилади. Сўнгра ўқув материали юзасидан

тузилган топшириқлар яхлит ҳолатга келтирилиб, гуруҳлар ўртасида савол- жавоб, мунозара ўтказилади. Ўқувчилар билимларни пухта эгаллашнинг ягона йўли ўз ҳамкорининг ахборотини диққат билан тинглаш эканлигини англаган ҳолда, мушоҳада юритишга, керакли маълумотларни дафтарга ёзишга ҳаракат қилади. Бу ерда ўқитувчи фақат ўқувчиларнинг мустақил ишларини ташкил этадиган ташкилотчи вазифасини бажаради. Дарс охирида ўқитувчи ўқувчиларнинг билим даражасини тест топшириқлари ёрдамида аниқлайди. Ҳар бир ўқувчининг билими сифатидаги ўсиш ҳисобга олинади. 1986 йили Р.Славин “арра” методини қисман ўзгартириб “арра-2” методини яратди. Мазкур методга кўра кичик гуруҳ 4-5 ўқувчидан ташкил топади. Барча гуруҳ аъзолари ўқув материали юзасидан тузилган ягона топшириқ устида ишлайди. Гуруҳ ичида ўқувчилар топшириқларни қисмларга ажратиб, бўлиб оладилар. Ҳар бир ўқувчи ўзига тегишли қисмини пухта ўзлаштириб “мутахассис” га айланади. Дарс охирида ҳар бир кичик гуруҳлардаги “мутахассис” лар учрашуви қайта ташкил этилган гуруҳларда ўтказилади. Ўқувчилар билими тест саволлари ёрдамида индивидуал тарзда ўтказилиб назорат қилинади ва баҳоланади. Гуруҳ аъзоларининг баллари жамланади, энг юқори балл тўплаган гуруҳ ғолиб саналади. Хулоса Биологик таълим инсонни қалби ва ақлига ижобий таъсир қилиш учун ҳамма имкониятларга эгадир. Табиатни идрок қилиш у билан яқинроқ танишаётган кишига жуда катта ҳузур баҳш этади. Табиат воситалари билан эстетик тарбия бериш ёш авлоднинг умумий эстетик тарбиясига кўмаклашади. Табиатни севиш – катта ва мураккаб туйғудир. У юксак қалб ва ақл доираларини қамраб олади ва одамни онгли маънавий ҳаётининг асосий томонини ташкил этади. Бу туйғу кўп жиҳатдан ватанпарварлик ҳисларига мос келади. Жонажон табиатга бўлган муҳаббат билан бирга ёш авлодга, жонажон мамлакатга қўйилган меҳр ўсади. У бевосита болаликда, мактаб йиллари туғилади. Улғайиш ва етуклик меҳру мухаббатни ҳис этиб олишга олиб келади

ва уни мустаҳкамлайди. Биологик таълим бутун ёш авлодни табиатга тўғри муносабатда бўлишига олиб келади: уни нисбатан таъсирчан муҳаббатни тарбиялайди, табиатни чиройини идрок этишдан ташқари уни муҳофаза этиш, асраш, табиат бойликларини ўз қўллари билан яратиш ва кўпайтиришга ўргатади. Буларнинг барчасига биологик қонуниятларни чуқур ва онгли равишда ўзлаштиргандагина эришиш мумкин. Фойдаланилган адабиётлар 1. “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури», «Тошкент» 1997й 2. Ғофуров А.Т. ва бошқалар. Биологияни ўқитишнинг умумий методикаси. Ўқув-методик қўлланма. Т., 2005 йил. 3. Толипова Ж.О., Ғофуров А. Т. Умумий биологияни ўқитиш методикаси. (10- синф) Тошкент.: Шарқ. 2004 йил. 4. Толипова Ж.О. Биологияни ўқитишда педагогик технологиялар. Ўқув қўлланма. Низомий номидаги ТДПУ. II-қисм. Тошкент 2004 йил.

Похожие

Умумий ўрта таълим мактабларида биологияни ўқитиш усуллари

Биологиядан нашр этилган янги тахрирдаги ДТС асосида яратилган укув дастури,

Хужайранинг тузилиши ва таркиби

Биомеханика фани ва унинг ривожланиши

Биохимия фани. Биохимия фанинг ривожланиш тарихи