Yerda yil fasllarini almashinishi va Yer o’qining presession va nutasion harakati - Астрономия - Рефераты

Yerda yil fasllarini almashinishi va Yer o’qining presession va nutasion harakati

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

1055.5 KB

Yerda yil fasllarini almashinishi va Yer o’qining presession va nutasion harakati Reja: 1. Yerda yil fasllarini vujudga kelishi. 2. Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi.

1. Yerda yil fasllarini vujudga kelishi Kuzatishlar ko’rsatadiki, olam qutbi o’zining yulduzlar orasidagi vaziyatini yil davomida deyarli o’zgartirmaydi. Bundan yer, quyosh atrofida aylanishida uning o’qi o’ziga parallel qoladi degan xulosa chiqadi. Bundan tashqari quyoshning og’ishi yil davomida +23  26  dan (yozgi quyosh turish payti) -23  26 gacha o’zgarishi yerning, o’qi uning orbitasi tekisligiga parpendikulyar bo’lmay, balki orbitaga nisbatan 66  34  =90  –23  26  og’ma ekanligi kelib chiqadi. Yerning Quyosh atrofida aylanishi uning aylanish o’qini ekliptika tekisligiga nisbatan qiya joylashgani va bu burchak deyarli o’zgarmagani uchun, yerda yil fasllari regulyar ravishda o’zgarib turadi. Rasmda Yer va uning o’qini tengkunlik va quyosh turish kunlarida quyosh nurlariga nisbatan vaziyati ko’rsatilgan. Yer yuzidagi gorizontal tekislik normali va quyosh nurlari orasidagi burchak yerning I - chi vaziyatida    1i bo’lsa, III - chi vaziyatida   3i bo’lib, II - vaziyatida esa 2i dir, bunda  ekliptikaning ekvatorga nisbatan qiyalik burchagi. Biz bilamizki yuzaga tushayotgan yorug’lik oqimi F, a i Ф Ф 2 cos0   tengRasm 27. Yilning turli davrlarida yerning quyosh nurlariga nisbatan vaziyatlari. I – yozgi quyosh turish kuni; II – tengkunlik; III – qishgi quyosh turish kuni

bo’lib, i - yuzaga o’tkazilgan urunma tekisligi perpendikulyari va yorug’lik nuri yo’nalishi orasidagi burchak. Demak yozgi quyosh turish kunlarida ) cos(0 1    Ф Ф (I – chi vaziyat) Qishgi quyosh turish kunlarida ) cos(0 3    Ф Ф (III– chi vaziyat) Tengkunlik kunlari uchun esa  cos0 2 Ф Ф  (II – chi vaziyat) bo’ladi. Shuning uchun yer yuzi joyining geografik kenglamasiga bog’liq ravishda turlicha yorug’lik nuri, ya’ni issiqlik miqdori tushar ekan. Masalan 54 55 0    kenglamada F 1 , F 3 – ga ko’ra 4,6 marotiba katta bo’lsa, F 2 , F 1 – dan 1,5 marta kichikdir. Shuning uchun shimoliy yarim shar bahor va yoz davomida (21 martdan 23 sentyabrgacha) kuz va qish davomida (23 sentyabrdan 21 martgacha) qaraganda ko’proq issiqlik oladi. Janubiy yarim shar esa aksincha 23 sentyabrdan 21 martgacha vaqt oralig’ida ko’proq issiqlik oladi. Quyosh nurlari oqimi yana quyoshdan yergacha bo’lgan masofaning kvadratiga teskari proporsionaldir. Yerning orbitasi aylanadan uncha katta farq qilmaganligi uchun oqimni masofa o’zgarishi natijasida yil vaqtlarini o’zgarishiga uncha katta ta’sir ko’rsatmaydi. Yer perigeliyga bo’lganida afeliyga bo’lganiga ko’ra 7% ko’proq energiya oladi. Bu farq bilan shimoliy yarim sharda janubiy yarim sharga ko’ra nisbatan sovuq bo’lmagan qish va nisbatan salqinroq yoz kuzatilishi tushuntiriladi. Yer aylanish o’qining orbita tekisligiga qiyaligi uchun Yerda issiqlik mintaqalari taqsimlanishi kuzatiladi. 2. Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi Yer o’z o’qi atrofida aylanadi. Uning bu aylanishi yer yuzining ko’p hodisalarida o’z aksini topgan. Masalan, passatlar (Yer har ikki yarim sharning tropik oblastlarida ekvator tomonga esuvchi shamollar) Yerning g’arbdan sharq

tomonga aylanishi natijasida shimoliy yarim sharda, shimoliy sharq tomondan, janubiy yarim sharda esa janubiy sharq tomondan esadi. Siklon janubdan shimolga esayotgan bo’lsa uning esish yo’nalishi sharqga tomonga og’adi va hokazolar. Yer aylanishini ko’rsatuvchi eng ko’rgazmali natijasi Fuko mayatniki bilan o’tkaziladigan tajribadir. Fuko tajribalari erkin mayatnikning fazoda o’zining tebranishi tekisligini, yo’nalishini saqlanishiga asoslangandir. Fuko mayatnikiga og’irlik kuchidan tashqari boshqa kuch ta’sir etmaganligi sababli u fazoda o’zining tebranish tekisligi yo’nalishini saqlaydi. Faraz qilamizki, Yerning shimoliy qutbida osilgan Fuko mayatniki boshlang’ich vaqtda  meridian tekisligida aylanayotgan bo’lsin (Rasm – 23a.) vaqt o’tishi bilan kuzatuvchiga mayatnikning tebranish tekisligi (Rasm – 23b.) sharqdan g’arbga tomon burilayotgan bo’lib tuyuladi, aslida Yer o’z o’qi atrofida teskari yo’nalishda, g’arbdan sharqga tomon burilayotgan bo’ladi. Bir yulduz sutkasi davomida mayatnikning tebranish tekisligi, Yer sirtiga nisbatan bir yulduz soatida  15  burchak tezlik bilan to’la bir marotiba aylanadi.Rasm 28. Fuko mayatniki. А – mayatnik tebranish tekisligi

Yerning janubiy qutbida esa, u 24 yulduz soatida, soat strelkasi yo’nalishiga teskari yo’nalishda bir marotiba aylanib chiqadi. Agar mayatnikni Yer ekvatoriga osib uning tebranish tekisligini ekvator tekisligiga oriyentirlasak, ya’ni  meridian tekisligiga to’g’ri burchak ostida, kuzatuvchi mayatnik tebranish tekisligini yerdagi predmetlarga nisbatan o’zgarishini sezmaydi, ya’ni mayatnik tebranish tekisligi meridianga perpendikulyarligicha qoladi. Mayatnik tebranish tekisligi ekvatorda boshqa tekislikda tebranayotgan bo’lsa ham natija o’zgarmaydi.

Похожие

Yer o’qining presession va nutasion harakatlari

Yer tipidagi planetalarning fizik tabiatlari. (Merkuriy, vinera, yer, oy).

Qadim dunyo kosmologiyasi

Quyosh haqida umumiy ma’lumotlar

Quyosh va Oy tutililishi