Қурилиш ишлаб чиқариш технологиясидаги асосий холлар ва тушунчалар - Архтектура - Рефераты

Қурилиш ишлаб чиқариш технологиясидаги асосий холлар ва тушунчалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

29.74609375 KB

Қурилиш ишлаб чиқариш технологиясидаги асосий холлар ва тушунчалар Режа: 1. Қурилиш ишлаб чиқариши ва қурилиш жараёнлари 2. Қурилиш жараёнлари меҳнат ресурслари 3. Техникавий ва тариф меъёрлаш

Қурилиш ишлаб чиқариши ва қурилиш жараёнлари Қурилиш ишлаб чиқариш технологияси - қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини қайта ишлаш жараёнлари йиғиндиси натижасида тайёр қурилиш махсулотлари, бино ва иншоотлар барпо бўлишини таъминлашдир. Қурилиш жараёни деб қурилиш майдонида бажариладиган ишлаб чиқариш жараёнлари натижасида тайёр махсулот, бино ва иншоотлар, айрим холларда қайта тиклаш, таъмирлаш, бузилган ва силжитишдек охирги мақсадни кўзлаган жараёнга айтилади. Қурилиш жараёнида ишчилар техник воситаларда фойдаланиб материаллардан тайёр қурилиш махсулони барпо қилади. Қурилиш жараёни ўзининг кўп факторлиги ва ўзига хослигига қуйидагилар киради: - қурилиш махсулотларининг ўз жойида қолиши , я ъни қурилиш жараёнини бажаришда ишчилар ва техник воситалар харакатида, барпо қилинган бино ва иншоот уз жойида қолади; - қурилиш махсулотининг турли-туманлилиги, я ъни барпо қилинаётган бино ва иншоотлар ўзининг ишлаб чиқариш ва фойдаланиш хусусияти, шакли, ташқи кўриниши, ўлчами, ер устига жойлашаши бўйича бир-биридан фарқ қилади; - қўлланиладиган материалларнинг турли-туманлилиги яъни қурилиш махсулоти ишлаб чиқишда кўплаб турли-туман материал, ярим фабрикат, конструкцияларнинг ўзаро технологик таъсиридан қурилиш махсулоти хосил бўлади; - тиббий иқтим шароити бўйича қуриладиган бино ва иншоотлар турли геологик, гидрогеологик ва иқтимий шароитда олиб борилиши шу шароитларга мос усулда технологик жараёнлар танлашга тўғри келади. Қурилиш ишлаб чиқаришида жараёнлар икки: қурилиш майдонидаги хамда қурилиш майдони ташқаридаги гурухларига бўлинади. Уларнинг ъар бири ўз вазифасини бажарган ъолда ички синфларга эга.

Қурилиш жараёнлари технологик белгилари билан қуйидаги синфларга бўлинади: - таъминловчи жараён – бу жараёнда қурилиш учун зарур материаллар, ярим фабрикат, конструкция ва х.к.лар етказиб берилади. Бу ишлар мутахасислашаган корхоналар томонидан амалга оширилиб, уларга йиғма темирбетон ишлаб чиқарувчи корхоналар, бетон-қоришма заводлари ва х.к.лар киради. - транспорт жараёни - бу жараёнда қурилиш олиб бориш учун керакли материаллар, техник жихозларни ташиб келиш кўзда тутилган. Бу жараён умумқурилиш транспорти (махсулот ишловчи корхонадан то қурилиш майдонигача ёки бевосита ўрнатиш жойигача), ъамда қурилиш майдони ичида ташишга мулжалланган транспотлардан иборатдир. Транспорт жараёни юклаш, тушириш ва тахлаш жараёнилари билан биргаликда олиб борилади: - тайёргарлик жараёни – йиғиш ва ўрнатиш ишларини енгиллаштиради ва самарали олиб боришни таъминлайди, бунга йиғма конструксияларни йириклаштириш, ўрнатиладиган конструкцияларни илиб кўтариш, ўрнатилгандан кейин лойиха холатига келтириш ва вақтинча ушлаб турувчи мосламаларни ўрнатиш ишлари киради. - монтаж ва қўйиш жараёни – бунда бажариладиган иш натижаси махсулот шакли ўзгариб, янги бир конструкция, бино ёки иншоот барпо бўлади. Технологик жихатдан бир турли, ташкилий жихотдан бўлинмайдиган қурилиш жараёнининг бир бўлагига ишчи операция дейилади. Уни бажаришда ишчилар таркиби ва иш қуроли ўзгармайди. Ҳар бир ишчи операция ўз аро боғланган бир неча прием, у хам ўз навбатида бир неча харакатлар натижасида содир бўлади. Қурилиш жараёнида машина қўлланилса бу жараённи механизациялашаган жараён деб юритилади. Бунда ишчилар фақат машинани бошқаради.

Механизм ишлаши билан бирга ишнинг бир қисмини қўлда бажарилса бу жараён ярим - механизациялашган деб аталади. Қўлда бажарилган жараён асбоблар ёрдамида амалга оширилади. Бажарилиш мураккаблигига қараб жараёнлар оддий ва комплекс қурилиш жараёнларига бўлинади. Оддий жараён деб бир звено ёки ўзгармас ишчилар томонидан бажариладиган бир неча операциялар йиғиндисидир, масалан ғишт териш, монтаж иши ва х.к., комплекс жараён – бир неча оддий жараённи бевосита бир бири билан боғлиқ олиб бориши, масалан тўсин, боғловчи, фонар ва ёнма плиталарни бир вақтда олиб борилиши. Қурилиш жараёни йиғиндисидан қурилиш ишлари , уларни бажариш натижасида эса қурилиш махсулоти вужудга келади. Қурилиш ишларининг номлари турлича, яъни ишлатиладиган материал номи билан (тупроқ, ғишт териш, бетон ва х.к.) ёки бино конструктив элементи номи билан (том, мухофаза ва х.к.) ларга бўлинади. Монтаж иши деганда тузилмаларни ўрнатиб, ўзаро бириктириб битта яхлит холатга келтириш тушинилади. Монтаж ишлари ўз навбатида: қурилиш тузилмаларини монтажи (металл, темирбетон ва ёғоч тузилмалари), санитар техник тизимлар монтажи (сув таъминоти, канализация, иситиш, шамоллатиш ва бошқалар), электр монтажи ва технологик жихозлар монтажига бўлиниб кетади. Барча қурилиш монтаж ишларидан асосий қисми пудрат усулида мутахасислашган ёки умумқурилиш монтаж ташкилотлари томонидан амалга оширилади. Қисман ишлар эса завод ёки корхона қошида очилган қурилиш ташкилотлари кучи билан хўжалик усулида ъам амалга оширилади. Қурилиш жараёнлари меҳнат ресурслари Қурилиш ишчилари ва уларни ишини ташкил қилиш Қурилиш ишчилари касби унинг бажарган иши турига қараб аниқланади: бетон қуювчи – бетон иши билан, монтажчи – монтаж ишлари билан. Ҳар бир касб яна ўз навбатида мутахассислашган бўлиши (дурадгор

умум қурилиш иши учун, темир бетон заводлари учун; ёки машина бошқарувчи экскаватор, булдозер, скрепер, кран учун ва х.к.з). Қурилиш монтаж ишларини олиб бориш учун ишчи маълум бир малакага эга бўлиши зарур. Касб, мутахассисилик ва малакалар номенклатураси «Қурилиш ва таъмирлаш – қурилиш ишлари бирлик тариф – малака сўровномаси» (справочник)да келтирилган. Унда қурилишнинг 52 касби ва мутахассислиги малакавий тавсифи келтирилган. Ишчининг малакасини белгиловчи кўрсаткич – бу разряддир. Разряд ишчиларга тариф – малака сўровномасидаги ъар бир касб учун белгиланган тафсифга кўра белгиланади. Қурилишда ишчиларнинг 6 разряди харакатда бўлиб, улардан энг юқори бўлиб 6 разряддир. Ишчиларга разряд малака комиссияси томонидан бирлик тариф – малака сўровномасидаги талабларни назарий ва амалда бажара олишига қараб берилади. Бунда ишчи яна қурилиш ишларида қўлланилаётган ишчи чизма ва эскизларни ўқий билиши зарур. Қурилишда ишчилар ишини ташкил қилиш қўлланиладиган материал, машина, ускуна, иш услубига кўра турлича бўлиши мумкин. Қурилиш монтаж ишларини муфофаққиятли олиб боришнинг энг мухим омили, ишни ишчиларга малакасига қараб тақсимлаб бериш ва улар ўзаро ишни ташкил қилишдир. Шунинг учун қурилиш жараёнлари звено ёки бригада ишчилар томонидан амалга оширилади. Звено 2 – 5 кишидан иборат бир касбли турли малакадаги ишчилардан ташкил топади. Бригада таркибида звено таркибидан анча кўп ишчилардан ташкил топади. Звено ёки бригаданинг сон ва малака таркиби бажариладиган иш хажми ва мураккаблигидан келиб чиқиб белгиланади. Қурилишда энг кўп тарқалган бригадалар турларига мутахасислашган ва комплекс бригадалар киради. Мутахассислашган бригадалар фақат бир хил турдаги ишларни бажариб 20-30 кишигача ишчилардан ташкил топиши мумкин.

Комплекс бригада 50-60 турли касб ва малакадаги звено ишчиларини бирлаштириб улар томонидан қандайдур тугалланган иш, қурилиш махсулоти ишлаб чиқарилади. Бино ёки иншоотни тўла ёки уни йирик бири қисмини охирига етказа оладиган бригадаларни охирги махсулот ишлаб чиқарувчи комплекс бригада деб юритилади. Улар нисбатан юқори малака даражадалиги туфайли махсулот ишлаб чиқариш меъёрини 20-25% га ошириб бажариб, қурилиш муддатини қисқартириш имкониятига эгадирлар. Ишни шундай илғор турини ривожлантирилгандаги ишни ташкил қилиш формасини пудрат бригада номи билан юритилади. Бундай бригадалар қурилишни муддатида ва сифатли фойдаланишга топширадилар. Техникавий ва тариф меъёрлаш Техникавий меъёрлар - ишлаб чиқариш меъёрлари, қурилиш машиналаринин ишларини яхшилаш, қурилишда илғор усулларни қўллаш мақсадида вақтни ўрганишни илмий тизимини ўрганади, ёки бошқача қилиб айтганда ишлаб чиқариш ресурларини техник асосланган сарф меъёрини белгилаш. Ишлаб чиқариш меъёрларига - вақт меъёри, мехнат сарфи меъёри ва ишлаб чиқариш меъёрлари киради. Вақт меъёри – маълум ишлаб чиқариш шароитида бир ёки бир нечта мувофиқ малакали бажарувчилар томонидан ишларни баъзи бир хажмини бажаришни аниқ белгиланган вақти. У соатда ўлчаниб қурилишда календар p режалари тузиш учун хизмат қилади ва (Нвр) билан белгиланади. Иш вақти меъёрини белгилашда хронометраж, иш вақтини суратга олиш ёки фотохисоб усуллари қўлланилади. Меънат сарфи меъёри – бир ёки бир нечта мувофиқ малакадаги бажарувчилар ишни туғри ташкил қилган ъолда маълум бир ўлчов бирлик хажмидаги ишни ишлаб чиқариш учун сарфланган меънат. Меънат сарфи меъёри (Нмс) ишчи соатида ўлчаниб ишчилар иш хақини белгилашга хизмат қилади

Нмс = Нвр * П Бу ерда: n – ишчилар сони. Ишлаб чиқариш меъёри – битта ёки бир нечта муофиқ малакали бажарувчилар томонидан маълум ташкилий – техник шароитларда вақт бирлигида бажарилиши лозим бўлган аниқ белгиланган иш хажми. Ишлаб чиқариш меъёрининг материаллар сарфини ъисоблаш ва ишни тўғри ташкил қилиш учун хизмат қилади. У Н мич билан белгиланиб, натурал ўлчамда ўлчанади. Агар ишни бир бажарувчи бажарса, бир соатдан ишлаб чиқариш меъёри: Н мич = 1 НМС ; Агар ишни бир неча бажарувчилар бажариб, уларнинг бир неча соат, смена в х.к.лардаги ишлаб чиқиш меъёри қуйидагича ъисобланади; Н миг = С⋅n НМС Бу ерда: С - иш олиб бораётган (ишлаб чиқариш меъёри аниқланаётган) вақт, соат; n – звенодаги ишчилар сони; Нмс – меънат сарфи меъёри, ишчи кун; Ишлаб чиқариш меъёрлари қуйидаги синфларга бўлинади: БМ ва Б (ЕНиР) – бирлик меъёр ва бахолар – у Давлат қурилиши, Вазирлар Махкамаси, Давлат кумитаси томонидан тасдиқланади (касаба кумитаси билан келишган холда). У барча минтақа ва шароит учун мосланган. ВМ ва Б (ВНиР) – вақтинчалик меъёр ва бахолар, унга БМ ва Б га кирмай қолган маълум бир Вазирлик ёки минтақа хусусияти ёки иш турига қараб фойдаланилади. У маълум бир Вазирлик томонидан тасдиқланади (касаба уюшмаси кўмитаси билан келишган холда).

ЖМ ва Б (МниР) – жой шароитидан келиб чиққан меъёр ва баъолар. Бу меъёрлар жой шароитигагина мос бўлиб, юқоридаги меъёрларга кирмай қолган меъёрларни ўз ичига олади. У бош пудрат ташкилот бош мухандиси томонидан тасдиқланади (ташкилот касаба уюшмаси билан келишган холда . Таъриф меъёрлаш – бажарувчилар малакаси ва сарфланадиган меънат миқдорига қараб қурилишда иш хақини тўғри ташкил қилишдир. Таъриф меъёрлашнинг асосий вазифаси қурилишда меънат умнимдорлигини ошириш, ишчилар ўз малакасини тинмай орттириб бориш ва уларни қурилиш ташкилоти билан боғлаб туришни таъминловчи иш хақини ташкил қилишдан иборат. Иш хақи – бажарувчиларнинг махсулот ишлаб чиқаришга қўшган меънатига яраша олган ўз улуши. Тариф тизими бажариладиган ишни мураккаблиги ва меънат сарфига қараб ишга хақ тўлашни белгилаб туради. Тариф тизими тариф тури, тариф ставкаси ва тариф-малака сўровномаси (спарвочник)дан ташкил топди. Тариф турида бажарувчи малакаси (разряди), ва бирлик вақт (соат, кун ой)га қараб хақ тўлаш берилган. Хозирги кунда қурилишда 6 разряд тури харакатда. Вақт меъёри ва тариф ставкасига қараб ишбай иш учун бажарилган ишга бахо белгиланади. Бахо – юқори сифатли бирлик ўлчовдаги махсулот ишлаб чиқариш учун иш хақи. Тариф тури 1.1-жадвал Разрядлар 1 2 3 4 5 6 Тариф коэффиценти 1 1,126 1,267 1,427 1,602 1,8 Тариф ставкаси 0,582 0,665 0,735 0,831 0,943 1,06 Тариф коффиценти – хар бир турли разряддаги ишчилар тариф ставкасининг 1 разрядли бажарувчи тариф ставкаси нисбатига тенг.

Агар ишни битта ишчи 1 соатда бажарса у ишнинг бахоси: Р = Т * Н МС сўм Бу ерда: Т- бажарувчининг тариф ставкаси, сўм. Н МС – иш бажариш учун меънат сарфи, ишчи соат. Агар иш маълум бир звено томонидан бажарилча, у холда иш бахоси: Р−∑ (Ti⋅ni) ∑ n ⋅HМС T i – хар бир алохида разраяддаги бажарувчининг тариф ставкаси; n 1 – шу разряддаги ишчилар сони. Қурилишда иш хақининг икки : ишбай ва вақтбай қўлланилади. Ишбай туридаги ъар бир юқори сифатли ишлаб чиқарилган махсулот учун тўғри прапорционал равишда иш олади. Ишбай иш хақи ишбай тўғри ва ишбай мукофотли турларга бўлинади. Ишбай мукофатли иш хақи тўлашда ъар бир фоиз қисқартирилган вақт учун иш сифатига қараб белгиланган миқдорда мукофот белгиланади: иш вақтини қисқартириш қуйидагича ъисобланади: В К = ( В М − В Х ) В М ⋅ 100 ; фоиз; бу ерда; В М – меъёр бўйича сарфланган ишчи соат; В Х – хақиқатдан сарфланган ишчи соат. Мукофот миқдори қуйидагича ъисобланади; М=Р⋅К⋅ВК 100 ; сўм бу ерда: Р меънат учун иш хақи, сўм. К- мукофот миқдори % да; В К – қисқартирилган вақт (меънат сарфи), %.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. 7473-94 Ўз. Дав. Ст. «Бетон қоришмаси», Тошкент, 1995. 2. 866-98 Ўз. Дав. Ст. «Темирбетон конструкциялар ва махсулотлар учун пайвандланма арматура тўрлари». Тошкент, 1999. 3. КМК. 1. 01.04-98 «Меъморий қурилиш атамалар». Тошкент, 1998. 4. С.С.Атаев и др. «Технология, механизация и автомотизация строителства». М. «Вусшая школа», 1990. 5. С.С.Атаев, Н.Н.Данилов, Б.В.Пркин. «Технология строителного производства». М.Стройиздат, 1984.

Похожие

Бино ва иншоотларни барпо этиш технологиясидаги асосий холатлар

Қурилиш материалларининг асосий хоссалари

Йўл қурилиш материалларининг тузилиши ва асосий хоссалари

Қурилиш ва қурилиш монтаж ташкилотларида қурилишни амалга ошириш

Цементбетон ва қурилиш қоришмалари