Betonning afzallik va kamchiliklari, ishlatilishi - Архтектура - Рефераты

Betonning afzallik va kamchiliklari, ishlatilishi

Загружено в:

14.09.2023

Скачано:

0

Размер:

1063.5234375 KB

Betonning afzallik va kamchiliklari, ishlatilishi Reja: 1. Beton, temir beton to’g’risidagi umumiy ma’lumotlar. 2. Temir-betonning afzalliklari va kamchiliklari. 3. Temir-beton konstruksiya l arining turlari. 4. Temir-beton konstruksiyalariga quruq va issiq iqlimning ta’siri. 5. Qurilish industriasida betonning o’rni va ishlatilishi. 6. Foydalanilgan adabiyotlar. Xulosa. 1

Beton, temir beton to’g’risidagi umumiy ma’lumotlar. Beton boshqa materiallar singari siquvchi kuchlanishlarga ancha katta qarshilik ko'rsatadi, cho’zilishga juda ham kam qarshilik ko’rsatadi. Betonning cho'zilishdagi mustahkamligi siqilishdagiga nisbatan 10—15 marta kichik. Shu sababli beton konstruksiyalari asosni mustahkamlashda, ma’suliyati cheklangan imoratlarning poydevorlarida, o’zining og’irligini ko’tarishi mumkin bo'lgan devorlarda va shu kabi sharoitga ega konstruksiyalarda keng qo'llaniladi. Oldindan zo’riqtiriladigan konstruksiyalar uchun mustahkamligi va zichligi yuqori, cho'kishi va tobtashlashligi cheklangan betonlar ishlatiladi. Betonning fizik-mexanik xossalari qorishmaning tarkibi, bog'lovchi va to’ldirgichlaring turi, suv-bog’lovchi nisbati, betonning tayyorlanish usuli, yotqizilishi va unga ishlov berish usullari, qotish sharoitlari (tabiiy qotish, avtoklavda ishlov berib qotirish), betonning yoshi va boshqalarga bog'liq. Beton uchun material tanlashda, uning tarkibini belgilashda bularning hammasini hisobga olish kerak. Qurilishda odatdagi og’ir betonlar eng ko’p tarqalgan bo'Iib, ularning zichligi 2200—2500 kg/m3, odatdagi zich to'Idirgichlar qo'shib tayyorlanadi. Zichligi 2500 kg/m3 dan ortiq betonlar og'ir betonlarga kiradi. Ulardan radiatsiyadan himoyalanishda foydalaniladi va hajmiy massasi oshirilgan to'ldirgichlarning maxsus turlari (magnetit, limonit, barit, 2

cho'yan pitrasi va boshq.) qo'shib tayyorlanadi. Zichligi 1800 kg/m3 dan yuqori va 2200 kg/m3 gacha bo'lgan betonlar yengillashtirilgan betonlarga kiradi, zichligi 1800 kg/m3 bo'lgan betonlar yengil betonlarga kiradi. Betonning og'irligi g'ovak to'ldiigichlar qo'shib (keramzit, agloporit, pemza, tuf, ohak-chig'anoq va boshqalar) yoki beton aralashmasiga g'ovak hosil qiluvchi qo'shimchalar solib yengillashtiriladi. Betonning mustahkamligi yetarli darajada yuqori bo'lishi, armatura bilan yaxshi tishlashishi va zichligi yuqori bo'lishini, armaturani zanglashdan himoya qilishni va konstruksiyaning uzoqqa chidashini ta’minlash zarur. Ba’zan qo'shimcha ravishda betonga suv o'tkazmasligi, suvga nisbatan chidamli bo'lishi, sovuqqa nisbatan chidamli bo'lishi, o’tga chidamliligi va zangbardoshligi juda yuqori bo'lishi, og'irligi kam bo'lishi, issiq va ovoz o'tkazuvchanligi past bo'lishi kabi talablar qo'yiladi. Temir-beton konstruksiyalar o'tgan asrning o'rtalarida paydo bo'ldi, o'sha asrning oxiridayoq temir-betondan tayyorlangan qovurg'ali orayopmalar, dastlabki ko'priklar, quvurlar qurildi. XX asr boshida Moskvada to'sinsiz temir-beton orayopmalar, Nikolayev shahrida esa dunyoda birinchi marta temir-beton mayoq qad ko'tardi. Keyinchalik temir-beton konstruksiyalar binolar va inshootlarning yaxlit konstruksiyalari tarzida tobora keng tarqaldi. XX asr 30- yillaming boshida birinchi marta oldindan zo'riqtirilgan konstruksiyalar paydo bo'ldi. Urushdan keyingi yillarda yig'ma temir-beton konstruksiyalar gurkirab rivojlandi. Sanoat binolarida (ustunlar, to'sinlar, fermalar, arkalar), yirik panelli turar-joy va jamoat binolarida, muhandislik inshootlari (ko'priklar, estakadalar, gidrotexnika inshootlari va boshqalar) da temirbeton konstruksiyalaming qo'llanishi qurilish muddatlarini ancha qisqartiradi, tannarxini kamaytirishga olib keladi. Temir-beton hozirgi zamonda qurilishning asosi bo'lib qoldi, u jamoa, sanoat va qishloq xo'jaligi binolari qurilishida ko'plab ishlatilishidan tashqari, ko'prik, gidrotexnika qurilishida va boshqa sohalarda muvaffaqqiyat bilan ishlatilmoqda. Temir-beton konsruksiyasi aksariyat standart yig'ma elementlardan tashkil topgan bo'lib, ular asosan temir-beton zavodlarida tayyorlanadi va qurilish maydonidayig'iladi. Chet el, MDH davlatlari, xususan, O'zbekiston sharoitida yig'ma elementli temir-beton konstruksiyalari fuqaro va 3

sanoat binolarida keng qo'llaniladi. Bir qavatli sanoat binosining konstruksiyasi 8.1- rasmda ko'rsatilgan. Po'lat siqilish va cho'zilishga juda yaxshi ishlaydi. Ала shu boisdan ham temir-beton yaratish g'oyasi paydo bo'ldi, unda siquvchi yuklarni beton, cho'zuvchi yuklarni esa po'lat armatura qabul qiladi. Egiladigan tem ir-beton elem entlarda ishchi armaturani, odatda, elementning cho'zilgan qismida joylashtiriladi. Ishchi armatura element kesimlarini kichraytirish va konstruksiyaning xususiy og'irligini kamaytirish uchun qo'yiladi. Beton (armaturasi yo'k) elementlar to'satdan yemiriladi, ayni bir paytda temir-beton elementlar asta-sekin yemiriladi, bu esa ulaming mustahkamlik zaxiralarini kamaytirish imkonini beradi. Respublikamizni issiq kunlariga kelsak, harorat 40 gradus va undan ortiq bo'lganda betonning holati o'zgarganini ko'ramiz. Odatdagi betonga yuqori harorat uzoq vaqt ta’sir etganida sement toshining qotganligi, juda ko'p cho'kkanligi va mustahkamligi pasayganligi, sement toshi va to'ldirgichlaming harorat tufayli deformatsiyalanish koeffitsiyentlari turlicha bo'lganligi va boshqa sabablar tufayli yemiriladi. Shu sababli sement bog'lovchilardan harorat 50 °C dan oshmaydigan hollardagina foydalanishga ruxsat etiladi. Temir-betonning afzalliklari va kamchiliklari. Temir-beton hozirgi qurilishda keng tarqalishiga awalambor uning boshqa qurilish materiallariga qaraganda texnikaviy va iqtisodiy afzalliklarining ancha ko'pligi sabab bo'ldi. Temir-beton massasining 70—80% gacha qismini mahalliy tosh materiallar (qum, chaqiq tosh yoki shag'al) tashkil qiladi. Po'lat va yog'och konstaiksiyalarini temir-beton konstruksiyalar bilan almashtirish xalq xo'jaligining boshqa sohalari uchun po'lat va yog'och sarfini tejashga imkon beradi. Ayniqsa, tayyor usullar bilan korxonalarda va poligonlarda tayyorlanadigan yig’ma hamda 4

oldindan zo'riqtirilgan temir-betondan foydalanishda texnikaviy-iqtisodiy samaradorlik ancha yuqori boiadi. Temir-beton yana bir qancha texnikaviy afzalliklarga ega. Awalambor u beton ichiga joylashtiiilgan armatura ishonchli saqlanganhgi tufayli juda uzoqqa chidaydi. Betonning mustahkamligi esa vaqt o'tishi bilan kamaymaydi, balki ortadi. Bu xil konstruksiyalarning o’tga chidamliligi yuqori. Amalda shu narsa ma’lum boidiki, betonning 1,5—2 sm qalinlikdagi himoya qatlami temirbetonning yongin chiqqandagi o’tga chidamliligini ta’minlash uchun etarli ekan. Ularning o ‘tga chidamliligini yanada oshirish, shuningdek, issiqqa chidamliligini oshirish maqsadlarida maxsus toidirgichlar (bazalt, diabaz, shamot, domna shlagi va boshqalar)dan foydalaniladi, shuningdek, himoya qatlamini 3—4 sm gacha oshiriladi. Temir-beton konstruksiyalarning boshqa materiallardan tayyorlangan konstruksiyalarga qaraganda bir butunligi va bikrligi katta boiganligi uchun zilzilabardoshligi juda yuqoridir. Unga istalgan konstruktiv va me’moriy shakllarni berish mumkin. Inshootlami saqlash va konstruksiyalarga qarab turish bo'yicha qilinadigan sarflar juda kam. Temir-beton konstruksiyalaming kamchiliklariga quyidagilar kiradi: 1) boshqa konstruksiyalarga nisbatan og'irligi katta; 2) issiqlik va ovoz o'tkazuvchanligi nisbatan yuqori, bu esa ba’zi hollarda maxsus izolatsiyalar qilishni talab qiladi; 3) ishlami bajarish, ayniqsa, qish faslida ish bajarish murakkab, oldindan zo’riqtirilgan konstruksiyalar tayyorlashda malakali kadrlar, maxsus jihozlar, bug’lash anjomlari talab etiladi; armaturaning to'g'ri joylashuvini muntazam ravishda nazorat qilib turish, beton qorishmasining tashkil etuvchilarini tozalashni va boshqa ishlami muntazam ravishda nazorat qilib turish talab etiladi; 5

4) favqulodda cho'kishdan, texnologik sabablarga ko'ra temir-beton o'z kuchlanishlaridan, shuningdek, betonning cho'zilishga qarshiligi juda kamligidan tashqi yuklar ta’siridan darzlar hosil bo'lish ehtimoli bor. Temir-beton konstruksiyalarining turlari. Temir-beton konstruksiyalar bajarilish usuli bo'yicha yig'ma, yaxlit va yig'ma- yaxlit bo'ladi. Tig’ma temir-beton konstruksiyalar ko'proq tarqalgan, chunki ulardan foydalanish, qurilishni sanoatlashtirishga va iloji boricha mexanizatsiyalashtirishga imkon beradi. Zavod sharoitida yig'ma konstruksiyalar tayyorlashda beton qorishmasini, tayyorlash, yotqizish va unga ishlov berishning ancha ilg'or texnologiyasini qo'llash, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, qurilish ishlarini ancha soddalashtirish mumkin. Yaxlit (monolit) temir-beton konstruksiyalar qismlarga bo'linishi va bir xillashtirilishi qiyin bo'lgan inshootlarda, masalan, ba’zi gidrotexnika inshootlarida, og'ir poydevorlarda, suv havzalarida, ko'chma yoki o'zgaruvchan qoliplar yordamida ko'tariladigan inshootlar (qobiqlaming qoplamlari, siloslar va boshqalar)da keng qo'llanadi. Yig’ma-yaxlit temir-betonlar yig'ma elementlar va qurilish joyida yotqiziladigan monolit betonning qo'shilmasidan iborat. Odatda yig'ma elementlar bir butun beton uchun qolip hosil qiladi, bu esa yog'ochni tejashga imkon beradi. Yig'ma-monolit konstruksiyalar yig'ma konstruksiyalarga qaraganda yaxlitligi yuqoriligi va ulash joylarining sodda berkitilishi bilan farq qiladi. Yig'ma-yaxlit temir-beton konstruksiyalaryopmalarining va bino orayopmalarining konstrkusiyalarida, gidrotexnika va transport qurilishida qo'llanadi. Temir-betonning yana o'ziga xos turi armosementdir. Armosement konstruksiyalar mayda donali to'ldirgich betondan tayyorlangan yupqa devorli konstruksiya bo'lib, butun qalinligi bo'yicha ingichka po'lat sim bilan armaturalangan bo'ladi. Armotsement konstruksiya cho'zilish va egilishga yaxshi qarshilik ko'rsatishi, darzbardoshligi, elastikligi yuqoriligi bilan farq qiladi. Temir-beton konstruksiyasidan foydalanishda bir necha tur yondoshishlar mavjud bo’lib, ular temir-beton xususiyatini kengaytiradi va keng foydalanish sharoitini yaratadi. Masalan, armaturasi oldindan kuchaytirilgan 6

konstruksiyalar yuqori ko’tarish va bikrlik xususiyatiga egadirlar. Bunday konstruksiyalar o’ta javobgarli konstmksiyalarda qo'llaniladi, ayniqsa, mas’uliyati yuqori bo'lgan rezervuarlarda estakadalarda, katta maydonli yuzani yopishda ishlatiladigan ust yopmalar va h.k. da qo'llaniladi. Temir-beton konstruksiyalariga quruq va issiq iqlimning ta’siri. Yoz faslida harorat 40—50 °C ga yetadigan va havoning nisbiy namligi past (10—20%) bo'lgan respublikamiz sharoitlarida binolar va inshootlami, ayniqsa, temir-beton konstruksiyalarini qurish juda noqulaydir. Hozircha quruq issiq iqlim sharoitida betonning uzoqqa chidashi bo'yicha asoslangan talablar tadqiqot qilinmoqda, asosiy e’tibor ulaming mustahkamligiga qaratib kelinmoqda. Yilning issiq davrlarida havoning nisbiy namligi past bo'lgan sharoitlarda beton yotqizilishi bilanoq suvi qochib, unda tuzilishini buzadigan jarayonlar paydo bo'ladi. Beton muzlaganida beton g'ovaklaridagi suvning hajmi ortib, undagi tuzilishning buzilishiga olib keladi va sementning gidratatsiyalanish jarayoni qisman yoki to'la to'xtaydi. Tuzilishni hosil qiluvchi unsur sifatidagi suvning bug'lanishi natijasida betonda mikro- va, hattoki, makrog'ovakliklar hosil bo'ladi va uning tuzilishi nuqsonli bo'lib qoladi. Sementning gidratatsiyalanish jarayonlari to'la o'tmaydi va beton tegishli fizik-mexanik xossalarga erishib ulgurmaydi. Shu munosabat bilan yig'ma temir-beton konstruksiyalar tayyorlashda betonning suvi qochish, quyosh radiatsiyasi va hokazolaming zararli ta’siridan saqlash bo'yicha murakkab masalalarni hal etishga to'g'ri keladi. Quruq issiq iqlim sharoitlarida qurilish sifatini oshirish maqsadlarida qurilish materiallari sanoatiga o'ta mustahkam, tez qotadigan portland sementlar, yirik va mayda to'ldirgichlar ishlab chiqarishni ko'paytirish yuzasidan talablar qo'yish kerak. Yuqori sifatli tabiiy yirik to'ldirgichlar kamchilligini hamda quruq iqlimda g'ovak to'ldirgichli betonlardan foydalanish samaradorligini hisobga olib, ularni ishlab chiqarishni kengaytirish zarur. Quruq va issiq ob-havo beton ishlari texnologiyasini ancha murakkablashtirib qo'yadi; harorat ko'tarilganda beton qorishmasi uchun suv sarfi ortadi; beton qorishmasini tashishda yoki uni yotqizishga qadar saqlab turishda 7

siljuvchanligini tez yo'qotadi; qotayotgan betonda darzlar juda ko’payadi; quyosh radiatsiyasi ta’sirida konstruksiyalarda notekis harorat maydoni hosil bo’ladi; beton ishlarini bajarish sharoitlari murakkablashadi, ulaming narxi ortadi va boshqa salbiy natijalar yuzaga keladi. M a’lumki, beton qorishmasi issiq va quruq ob-havoda sementning gidratatsiyalanishi va tishlashishi tezlashuvi natijasida o'zining siljuvchanligini tez yo’qotadi. Bunga yuqori harorat, qotish suvining bugianishi sabab bo'ladi. Buning natijasida beton qorishmasini yotqizishdagi siljuvchanligi ta’minlanmaydi, qabul qilingan tashish vayotqizish sharoitlari, shuningdek, konstruksiyalar sirtiga ishlov berish sharoitlari buziladi. Yilning quruq va issiq ob-havoli davrida beton qorishmasini tayyorlashdan uni yotqizish tugaguncha vaqt iloji boricha eng kam bo'lishi va t = 25 °C li harorat uchun 30— 60 minutdan, / = 30 °C li harorat uchun 15—30 minutdan, t = 35 °C li harorat uchun 10—15 minutdan oshmasligi kerak. Vaqt o'tishi bilan qorishma konsistensiyasining tez o'zgarishiga ta’sir qiluvchi omil haroratning yuqoriligi va shu tufayli sementning gidratatsiyalanishining hamda tishlashishining tezlashuvidir, ayni bir vaqtda beton suvining qochishi ikkinchi darajali omil bo'Iib qoladi. Quruq va issiq ob-havo sharoitida yuzaga keladigan yuqorida zikr qilingan salbiy oqibatlar ichida yangi yotqizilgan betonga keragicha qarab turilmaslik oqibatida uning suvining ko'p qochishi alohida o'rinda turadi. Beton tanasidan suvning tezda bug'lanishi beton qorishmasining tarkibiga, qotish suvining miqdoriga, suv va sement nisbatiga, sement turiga va boshqa omillarga bog'liq. M a’lum sharoitlarda beton qorishmasining ancha cho'kishi yuz berib, u salbiy oqibatlar keltirib chiqaradi. Bug'lanish jadalligi 0,7 kg/m2 bo'lganida eng ko'p cho'kish 3,5—3,6 m m /m ni, 0,8 kg/m2 da 3,9—4,0 mm/m ni, 0,85 kg/m2 da 4,5 m m /m ni tashkil etadi. Yomon parvarish qilingan va yomon yotqizilgan beton birinchi kecha kunduzlarda 50-70% gacha qotish suvini yo'qotadi, bunda uning asosiy qismi betondan qotishning dastlabki 6—7 soatida chiqib ketadi. Suvning bunday ko'p qochishida yangi tuzilmalarning zichlashuvi sodir bo'Iib, buning natijasida sement donlarining gidratatsiyalanmagan qismining ichiga nam kirishi kamayadi, oqibatda qotayotgan betondagi sementning gilratatsiyalanishi biroz yoki 8

to'la to'xtaydi, betonning mustahkamligi yomonlasha boshlaydi va boshqa xossalari ham pasayadi. Yangi yotqizilgan betondan suvning jadal bug'lanishi o'tirishish (usadka)ning o'sishiga olib keladiki, u quruq va issiq iqlim sharoitlarida tuzilishning buzilishiga olib keluvchi jarayon bo'Iib, betonning tuzilishini va fizik- mexanik xossalarini ancha yomonlashtiradi, qotayotgan betonning barvaqt yorilib ketishiga sabab bo'ladi. Quruq va issiq iqlim ning zararli ta’siri faqat beton ishlarini bajarishni qiyinlashtirib qo'ymasdan, balki beton va temir-beton konstruksiyalardan foydalanishga ham yomon ta’sir qiladi. Bunday nohush sharoitda, namlikni saqlab qolishga doir tadbirlar qo'llaniladi, masalan, muntazam suv sepib turiladi, namlangan material, qipiq kabi saqlovchilar qo'llaniladi. Qurilish industriasida betonning o’rni va ishlatilishi. Tadqiqotga ko’ra insoniyatning bugungi kunda iste’mol jihatdan suvdan keyingi o’rinda turuvchi mahsulot deb beton topilgan. Bu nimadan dalolat beradi, bu bugungi davrda beton insoniyatning asosiy ehtiyojlari ro’yxatidan ajralmas o’rin egalladi desak mubolag’a bo’lmaydi. Bu borada yurtimizda qurilish sohasi bo’yicha qabul qilinayotgan qaror va loyihalar va olib borilayotgan keng ko’lamdagi bunyodkorlik ishlaridan xulosa qilib shuni aytish mumkinki bu borada nafaqat dunyoning rivojlangan 20 ta mamlakati balki yurtimiz ham beton sarfi bo’yicha MDH davlatlari orasida yetakchi o’rinlarda turishini aytish mushkul emas. Xususan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4198-sonli “Qurilish materiallari sanoatini tubdan takomillashtirish va kompleks rivojlantirish choratadbirlari to’g’risida”gi qarori, davlatning iqtisodiyotidagi ishtirokini yanada qisqartirish, qurilish materiallari sanoatini boshqarish tizimining samaradorligini oshirish, mahalliy xom ashyoni chuqur qayta ishlashni tashkil etishni rag’batlantirish, ilg’or texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turlarini diversifikatsiya qilish va eksport hajmini kengaytirish, tarmoqqa investitsiyalarni jalb qilish, shuningdek, 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi va O’zbekiston Respublikasida Ma’muriy islohotlar konseptsiyasida 9

belgilangan vazifalarni izchillik bilan amalga oshirish maqsadida qabul qilindi. Quyidagi qarorlar bu borada yurtimizda qurilish sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar davlat darajasida ekanligidan va ushbu sohani yaqin yillarda jadal rivojlantirish strategiyalaridan darak beradi . Zamonaviy qurilish amaliyotida beton eng ko ’ p qo ’ llaniladigan material hisoblanadi . Betonni ishlatish bilan me ’ mor va quruvchilar antiqa shakli , chiroyli va mustahkam bino va inshootlarni qurishmoqda , qurilishning yangidan yangi sohalarini egallamoqda . Soha mutaxassislarining ma ’ lumotlariga ko ’ ra dunyo bo ’ yicha betonning yillik ishlab chiqarilishi hajmi bundan 5-10 yil oldingi holatiga qaraganda jadal o ’ sish dinamikasiga erishgan . Qurilishda sement yoki boshqa noorganik bog ’ lovchi moddalardan tayyorlangan betondan keng ko ’ lamda foydalaniladi . Bu betonlar asosan suv bilan qorishtiriladi . Betonning faol tashkil etuvchilari sement va suvdir , ularning reaksiyaga kirishishi natijasida to ’ ldiruvchi zarralarini biriktiradigan yaxlit quyma sement toshi hosil bo ’ ladi . Sement va suv betonning faol tarkibiy moddalari hisoblanadi : ular orasidagi reaksiyalar natijasida to ’ ldiruvchi zarralarini yaxlit monolitga bog ’ lovchi 10

sement toshi paydo bo ’ ladi . Sement va to ’ ldiruvchi orasida kimyoviy ta ’ sirlashuv yuzaga kelmaydi ( avtoklav ishlov berish orqali olinadigan silikat betonlardan boshqa ). Shuning uchun to ’ ldiruvchilarni inert ashyolar deb ataydilar . Biroq , ular beton xususiyati va tarkibiga ta ’ sir qiladi va bu ta ’ sirni beton tarkibini loyihalashda hisobga olish taqazo etiladi . To ’ ldiruvchi sifatida asosan maxalliy tog ’ jinslari va ishlab chiqarish chiqindilari ( shlaklar va boshqalar ) dan foydalaniladi . Bunday arzon to ’ ldiruvchilardan foydalanish betonning narxini arzonlashtiradi , chunki to ’ ldiruvchi va suv betonning 85-90% ni , sement esa 10-15% hajmini tashkil etadi . Keyingi yillarda qurilishda g ’ ovak sun ’ iy to ’ ldiruvchilardan tayyorlangan yengil beton keng ko ’ lamda qo ’ llanilmoqda . G ’ ovakli to ’ ldiruvchilar beton zichligini pasaytiradi , bu esa uning issiqlikni tutib qolish xususiyatini yaxshilaydi . Beton va beton qorishmasining xususiyatlarini boshqarish uchun uning tarkibiga kimyoviy qo ’ shimcha aralashtirilib , beton qorishmasining qotishi tezlashtiriladi yoki sekinlashtiriladi , uni ancha plastik va qulay quyiluvchanligi oshiriladi , qotish jarayoni tezlashtiriladi , uning mustahkamligi va sovuqqa chidamliligini ko ’ tariladi . Zarur hollarda beton xususiyatlari boshqa yo’nalishda o’zgartiriladi. Beton - asosiy qurilish ashyosidir. Unga keng qamrovda turli xususiyatlar, jumladan mustahkamlik, zichlik, issiqlik o’tkazuvchanlik va boshqa shu kabi xossalarni berish mumkin. Hozirgi zamonda qurilishda betonning turli xillaridan foydalanilmoqda. Beton turlarini qo’llangan materiallar xususiyatlari va belgilangan maqsadiga qarab klassifikatsiyalash bo’yicha tartibga solish mumkin. Betonning ko’p xususiyatlari uning zichligiga bog’liqdir, ya’ni beton zichligi sement toshining zichligiga, to’ldiruvchilarning turi va beton tuzilishiga bog’liq. Beton zichligi bo’yicha o’ta og’ir (2500 kg/m3 va undan ortiq); og’ir (1800- 2000 kg/m3 ); yengil (500-1800 kg/m3 ); o’ta yengil (500 kg/m3 dan kam) turlariga bo’linadi. O’ta og’ir betonlar og’ir to’ldiruvchilardan - po’lat qipig’i va qirindisidan (po’lat beton), temir rudadan (limonit va magnetit betonlar) yoki baritdan (barit beton) tayyorlanadi. Qurilishda asosan zichligi 2100-2500 kg/m3 bo’lgan tog’ jinslaridan olingan to’ldiruvchili (granit, ohaktosh, diabaz va b.) oddiy og’ir betonlar qo’llaniladi. 11

1800- 2000 kg/m3 zichlikdagi betonlar 1600-1900 kg/m3 zichlikka ega bo’lgan tog’ jinslari - shag’allardan tayyorlanadi. Yengil beton g’ovak to’ldiruvchilardan (keramzit, agloporit, ko’pchitilgan shlak, pemza, tuf) olinadi. Yengil betonlarning qo’llanilishi qurilish konstruksiyalari og’irligini kamaytiradi, qurilishni arzonlashtiradi, shuning uchun ularni ishlab chiqarish tezkorlik bilan o’smoqda, ammo hali hamon oddiy og’ir beton ya’ni iste’mol betonini o’rnini egallay olmadi. O’ta yengil betonlarga g’ovakli betonlar kiradi, ularni bog’lovchi, mayda yanchilgan qo’shimchalar va suv qo’shilgan qorishmani maxsus usulda ko’pchitib olinadi (gazbeton, ko’piksimon beton) va yirik g’ovakli beton yengil to’ldiruvchi asosida tayyorlanadi. G’ovakli betonda to’ldiruvchi o’rnida sun’iy tayyorlangan g’ovakdagi havo hisoblaniladi. Bog’lovchi modda betonni xususiyatini aniqlaydigan asosiy tashkil etuvchisi bo’lib, uning turlari bo’yicha betonlar farqlanadi, jumladan: sementli, silikatli, gipsli, ishqor shlakli, betonpolimerli, polimersementli betonlar va maxsus betonlar. Qurilish sohasida qo’llanilayotgan beton turlari: Sementli betonlar turli sementlardan tayyorlanadi va ularni aksariyati qurilishda keng foydalaniladi. Ular orasida asosiy o’rinni portlandsementli betonlar va ularning turli xillari egallaydi (umumiy ishlab chiqarishning 65%ga yaqini). Ular turli konstruksiyalarda va foydalanish sharoitlariga qarab qo’llaniladi. Shlakoportlandsementli (umumiy ishlab chiqarishning 20-25%) va putssolan sementli betonlardan ham muvaffaqiyatli foydlanilmoqda. Sementli beton turlariga quyidagilar kiradi: oq va boshqa rangli sementdan tayyorlangan dekorativ betonlar; o’zi zo’riquvchan konstruksiyalar uchun kuchlanuvchan sementdan tayyorlangan betonlar; sementning o’ziga xos giltuproq va kirishmaydigan turlaridan maxsus maqsadlar uchun tayyorlangan betonlar va h.k. 12

Xulosa Xulosa qilib shularni aytish mumkinki beton ishlab chiqarishning o’ziga xos xususiyati shundaki, olinadigan materialning sifatini oldindan bilib bo’lmaydi. Betonga qo’yilgan talablar asosidagi zaruriy xususiyatlarini konstruksiyani qurish jarayonida namoyon qiladi. Bunda, materialni to’g’ri tanlash, qabul qilingan texnologiya bo’yicha konstruksiyaning tayyorlanishi uchun beton tarkibi loyihasini to’g’ri tashkil etish, texnologik tartibga rioya qilish, jarayonlar bo’yicha ishlab chiqarishni nazorat qilish katta ahamiyatga ega. Beton kompozitsion materiallar turiga mansub bo’lganligi sababli turli betonlar uchun tegishli bo’lgan xususiy qonuniyatlar bilan bir qatorda umumiy qonuniyatlarga ham bo’ysunadi. Beton soxasida olib borilayotgan zamonaviy texnologik va texnik-iqtisodiy hisoblashlarga ko’ra betonning tarkibi va tuzilishini uning xususiyatlari bilan o’zaro bog’liqligiga asoslanishi aniqlandi. Bu bog’liqliklar betonning fizikaviy- kimyoviy tabiatini, aksariyat ko’proq tajribaviy usulda olingan tabiatini hisobga oladi. Ular albatta ishlab chiqarish sharoitida sinab ko’rilishi va zarurat bo’lganda aniq hisob ishlari yuritilishi zarur deb qaraladi. Beton murakkab material, ma’lum vaqt o’tishi va ekspluatatsiya jarayonida uning xususiyati sezilarli darajada o’zgarishi mumkin. Faqat bu materialning xususiyatlari va tuzilishi qoliplashini boshqaruvchi qonuniyatlar tabiatini chuqur o’rganish uni turli maqsadlardagi qurilish konstruksiyalaridan samarali hamda unumli foydalanishni ta’minlashi mumkin. 13

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Abdurashidov K.S., Xabilov B.A., Toychiyev N.J., Raximboyev A.G. Qurilish mexanikasi. — Т., 2000. 2. Анализ причин аварий и повреждений строительных конструкций. — М.: «Стройиздат», 1973. 3. Asqarov В . Qurilish konstruksiyalari. — Т ., 1995. 4. Атлас деревянных конструкций. Г.Гётц и др., пер. с нем. - М.: «Стройиздат», 1985. 5. Буга П.Г. Гражданские, промышленные и сельскохозяйственные здания. — М. «Высшая школа», 1987. 6. Qambanov X. U. Turar-joy binolarining konstruktiv elementlari. ( 0 ‘quv qoilanm a.) — Т ., « 0 ‘qituvchi», 1992. 7. QMQ 2.03.08-98 «Yog'och konstruksiyalari». 0 ‘zR Davlat arxitektura va qurilish qo'mitasi. — Т ., 1998. 8. QMQ 2.01.03-96 «Zilzilaviy hududlarda qurilish». 14

Похожие

Beton xususiyatiga to‘ldiruvchilarning ta’siri

To‘ldiruvchilar haqida umumiy ma’lumotlar

Ekstremal sharoitlarda bino va inshootlarni barpo etish

Mayda va yirik tabiiy zich to‘ldiruvchilar

Sun’iy g‘ovakli to‘ldiruvchilar