Suyak to’qimasining mexanik xossalari - Анатомия - Рефераты

Suyak to’qimasining mexanik xossalari

Загружено в:

12.01.2024

Скачано:

0

Размер:

31.9482421875 KB

Suyak to’qimasining mexanik xossalari Reja: 1. Suyak haqida umumiy ma’lumot. 2. Suyak moddasi. 3. Qon tomirlari va nervlar. 1

Suyak haqida umumiy ma’lumot. Suyak — odam va umurtqali hayvonlar skeletining asosiy qismi. Suyak to’qimasi biriktiruvchi to’qimaning bir xili. Suyak bo’g’imlar, boylamlar, muskullar va oʻziga birikkan paylar bilan birga tayanchharakat apparatini hosil qiladi. Suyak hujayralar (osteotsitlar, osteoklastlar) va hujayralar oraligʻi mineral moddalardan tarkib topgan. Osteotsitlar hujayralar oraligʻi moddasi bilan oʻralgan; o’simtalar yordamida o’zaro tutashgan; suyak toʻqimasida moddalar (oqsil, suv, ion) almashinuvini, osteoblastlar esa suyaklar hosil boʻlishini, ularning soʻrilish (rezorbsiya) jarayonini taʼminlaydi. Osteoblastlar va osteoklastlarning birgalikda taʼsiri suyak ning oʻsishi va funksional zoʻriqishi o’zgarishining asosini tashkil etadi. Hujayralararo modda kollagen (ossein) tolalar va asosiy moddadan iborat, bu moddalar suyakning pishiq va mustahkam boʻlishini taʼminlaydi. Suya k toʻqimasi kollageni oʻziga xos polipeptidlarning koʻpligi bilan togʻaydan farq qiladi. Asosiy modda glikoproteidlar va proteoglikanlardan tashkil topgan. Mineral komponenta apatit, sulfat va kalsiy karbonat kristallaridan iborat. Suyak embrional rivojlanish davrida biriktiruvchi toʻqima — mezenximadan hosil boʻladi. Birlamchi suyak ichki togʻay skeletning suyaklanishidan (yelka, son va boshqalar), ikkilamchi suyak teri osti tangachalaridan (peshona, tepa va boshqa suyaklar) vujudga keladi. Suyak tuzilishi va shakliga koʻra uzun, yaʼni naysimon (son, boldir va boshqalar), yassi, yaʼni serbar (to’sh va boshqalar) va kalta (umurtqalar va boshqalar) buladi. Naysimon suyaklarning urta qismi (diafiz) va ikki uchi (epifiz) bor. Diafiz zich moddadan, epifiz va yassi hamda kalta suyaklar tanasi gʻovak moddadan iborat. Diafiz boʻshligʻida va epifiz g’ovak moddasi oraligʻida ilik buladi. Suyak sirti biriktiruvchi toʻqimadan tashkil topgan suyak usti pardasi — periost, ichki ilik boʻshligʻi tomondan xuddi shunga oʻxshash endost bilan qoplangan. Diafiz 4—15 mkm kalinlikdagi plastinkalardan iborat boʻlib, ular orqali qon tomirlari va nervlar oʻtadi. Suyak — kalsiy va fosfor deposi hisoblanadi. Paratgormon va kalsiotonin gormonlari kon plazmasida kalsiy miqdorini va osteoklastlarning soʻrilish 2

faolligini boshkarib turadi. Suyak toʻqimasi juda faol regeneratsiya xususiyatiga ega boʻlib, organizmda toʻxtovsiz yangilanib turadi. Shu sababdan suyakning mexanik xossalari ham organizmga tushadigan yukka mos ravishda o’zgarib boradi. Odam skeleti suyak tarkibi umr davomida yangilanib turadi (yana qarang Suyak sinishi , Suyak chiqishi , Skelet ). Odam skeleti 200 dan ortiq alohida-alohida suyaklardan iborat. Skelet quyidagi bo’laklaiga ajratilgan tana suyaklari (umurtqalar, qovurg’alar va to’sh suyagi), kalla suyagi (miya va yuz qismlaridan iborat), yelka kamari (kurak va kutubxonasi o’mrov suyaklari), qo’l suyaklari (yelka, bilak va qo 1 panja suyaklari), chanoq suyaklari (yonbosh, qov va o’tiig’ich suyaklar) va son, boldir hamda oyoq panja suyaklaridan iborat. Suyak moddasi. Suyaklar tuzilishi, rivojlanishi va vazifalariga ko’ra quyidagicha tasniflanadi. 1. Naysimon suyaklar: uzun suyaklar — yelka, bilak, son va boldir suyaklari qo’l va oyoq skeletini tashkil qilib, tayanch vazifasini bajaradi; Naysimon suyaklar richag harakatini bajarib, tayanch va mudofaa vazifasini bajaradi Naysimon suyaklaming o’rta qismi tanasi— diafizi (diaphysis) silindr yoki uchburchak shaklda. Naysimon suyaklaming tanasida suyak iligi kanali bor. U larn in g kengaygan uchi — epifiz (epiphysis) deb ataladi. Unda qo’shni suyak bilan birlashuvchi bo’g’im yuzasi (facies articularis) bo’lib, u bo’g’im tog’ayi bilan qoplangan. Epifiz asosan g’ovak moddadan tuzilgan, ustidan yupqa zich modda qoplab turadi. Suyakni g’ovak moddasi sohasida uni hosil qiluvchi suyak to’sinlari orasida bolalarda va kattalarda qizil ilik joylashgan. Diafizni epifizga o’tish joyi metafiz (metaphisis) deyiladi. Bu sohada zich modda yupqalashib kam ayib boradi; m etafiz g’o v ak tuzilishga ega. 2. G ‘ovak suyaklar: a) uzun g’ovak suyaklar — to’sh suyagi va qovurg’alar; b)kalta g’ovak suyaklaiga—umurtqalar, q o ‘l-o y o q , kaft usti va kaft oldi suyaklari kiradi, ular k o ‘p qirrali shaklga ega. U lar asosan g’ovak moddadan tuzilgan bo’lib, yupqa zich modda qatlami bilan qoplangan. 3

3.Yassi suyaklar himoya vazifasini bajarib, tana bo’shliqlarini hosil qilishda ishtirok etadi (kalla qopqog’i, chanoq va kurak suyaklari). Bu suyaklar tashqi zich qavat (lamina externa) va ichki zich qavat (lamina interna) o’rtasida joylashgan mayda katakchali g’ovak moddadan (diploe) tashkil topgan. 4, Aralash suyaklar turli xil tuzilishga ega qismlardan iborat. Umurtqaning tanasi tuzilishi jihatidan g’ovak suyaklarga, ravog’i va o’sim talari yassi suyaklarga kiradi. Havo saqlovchi suyaklar tanasida shilliq parda bilan qoplangan havo bilan to’la bo’shliq bo’ladi. Ularga kallaning peshona, ponasimon, yuqori jag’ va g’alviisimon suyaklari kiradi. Har bir suyakning yuzasida mushaklar, ulaming paylari, fassiya, boylamlar boshlanadigan va birikadigan hosilalar bo’ladi. Ulami apofizlar (apophysis) deb ataladi. Bulaiga bo’rtiq (tuber), do’mboqcha (tuberculum), qirra (crista) va o’simta (processus) kiradi. Suyakning yuzalari o’zaro chekkalar (margo) bilan chega-ralanadi. Ba’zi bir suyakda nerv va qon tomirlar yotgan joylarda egatlar (sulcus) yuzaga keladi. Suyakning ichki yuzasida uning ichiga kiruvchi oziqlantiruvchi teshik (foramina nutricia) bo’lad Avvalo, bizning suyaklarimiz suyak moddasidan iborat bo’lib, tarkibida kaltsiy tuzlari mavjud. Umuman olganda, suyak organ sifatida, shuningdek, bo’g’im xaftaga va periosteum (mutaxassislar tili bilan aytganda, periosteum), suyaklar ichidagi suyak iligi, shuningdek, periosteum orqali o’tadigan qon tomirlari va nervlar kabi yumshoq to’qimalardan va suyak moddasi Suyak suyaklarimizning asosiy qismini tashkil qiladi. U juda bardoshli, chunki uning tarkibida kaltsiy (mutaxassislar kaltsiy tuzlari haqida gapirishadi), uning vazni suyaklar og’irligining 70% gacha yetishi mumkin. Suyak suyaklarda asosan ikki shaklda bo’ladi: ixcham suyak Va kanselli suyak . Yilni suyak qattiq, zich oq rangli massa. Avvalo, u go’yo uzun quvurli suyaklar (masalan, femur yoki dumg’aza suyaklari) ichidagi suyak iligi bo’shliqlarini qalin qatlam bilan o’rab oladi (qoplaydi). Boshqa tomondan, shimgichli suyak moddasi juda nozik plitalar / ustunlardan iborat. U kalta, yassi suyaklarimizda, masalan, umurtqalarimizda bo’lishi mumkin. 4

Suyak osteotsitlar deb ataladigan etuk suyak hujayralaridan iborat. Osteotsitlar jarayonlarga ega va bu jarayonlar yordamida ular bir-biriga bog’langan. Suyak shakllanishi uchun mas’ul bo’lgan yosh osteoblast hujayralari bilan birgalikda yangi suyak o’sishni boshlaydi. Suyak osteoklastlar deb ataladigan hujayralar tomonidan parchalanadi. artikulyar xaftaga Bo’g’im xaftaga bosh suyagining suyaklaridan tashqari deyarli barcha suyaklarda joylashgan. Ular artikulyar yuzalarni qoplaydi va skeletning embrion (embrion) rivojlanishidan qolgan oxirgi qismidir. Periosteum Periosteum (mutaxassislar uni periosteum deb atashadi) barcha suyaklarimizning tashqi qismini qoplaydi. Shuning uchun, suyak moddasining o’zi hech qaerda ko’rinmaydi. U periosteum yoki artikulyar xaftaga bilan qoplangan. Ilik Suyak iligi - bu suyaklardagi bo’shliqlarda joylashgan yumshoq massa. Suyak iligi qizil va sariq rangga ega. Qizil suyak iligi tanadagi qon hosil bo’lishi uchun javobgardir. Sariq suyak iligi esa asosan yog ‘to’qimasidir. Sariq suyak iligi odamda darhol paydo bo’lmaydi, lekin asta-sekin, inson rivojlanishi jarayonida qizil suyak iligi sariq rang bilan almashtiriladi. Shuning uchun, odam qanchalik katta bo’lsa, unda sariq suyak iligi shunchalik ko’p bo’ladi. Katta yoshlilarda sariq suyak iligi uzun quvurli suyaklarning markaziy qismini to’ldiradi (bu, masalan, humerus bo’lishi mumkin), mutaxassislar uni diafiz deb atashadi. Qizil suyak iligi asosan kalta va yassi suyaklar ichida (masalan, umurtqalar ichida) joylashgan. Qon tomirlari va nervlar Qon tomirlari va nervlar suyak moddasida, periosteumda va suyak iligida joylashgan. Ular suyak hujayralariga ma’lumot, ozuqa moddalari va kislorodni uzatadilar. Suyaklar yuzasidagi eng kichik teshiklar orqali ular suyakka kiradi va suyakdan qon aylanish tizimiga yoki mos ravishda ularni asab tizimiga bog’laydigan nervlarga chiqadi. 5

Kelib chiqishi, tuzilishi va funktsiyalari bo’yicha o’xshash hujayralar va hujayralararo moddaning yig’indisi deyiladi mato . Inson tanasida ular ajralib chiqadi 4 ta asosiy to’qimalar guruhi : epiteliy, biriktiruvchi, mushak, asabiy. epiteliya to’qimasi (epiteliy) tananing butun qatlamini va barcha ichki organlarning shilliq pardalarini va tananing bo’shliqlari va ayrim bezlarni tashkil etuvchi hujayralar qatlamini hosil qiladi. Epiteliy to’qimasi orqali organizm va o’rtasida moddalar almashinuvi sodir bo’ladi muhit . Epiteliy to’qimasida hujayralar bir-biriga juda yaqin joylashgan, hujayralararo modda kam bo’ladi. Shunday qilib, mikroblar, zararli moddalarning kirib borishi va epiteliya ostida yotgan to’qimalarni ishonchli himoya qilish uchun to’siq yaratiladi. Epiteliy doimiy ravishda turli xil tashqi ta’sirlarga duchor bo’lganligi sababli, uning hujayralari ko’p miqdorda nobud bo’ladi va yangilari bilan almashtiriladi. Hujayra o’zgarishi epiteliya hujayralarining qobiliyati va tez sodir bo’ladi. Epiteliyning bir necha turlari mavjud - teri, ichak, nafas olish. Teri epiteliyasining hosilalari tirnoq va sochlarni o’z ichiga oladi. Ichak epiteliysi monosillabikdir. Bundan tashqari, bezlar hosil qiladi. Bular, masalan, oshqozon osti bezi, jigar, so’lak, ter bezlari va boshqalar. Bezlar tomonidan ajralib chiqadigan fermentlar ozuqa moddalarini parchalaydi. Bo’linish mahsulotlari ozuqa moddalari ichak epiteliysi tomonidan so’riladi va qon tomirlariga kiradi. Nafas olish yo’llari kirpiksimon epiteliy bilan qoplangan. Uning hujayralari tashqi tomonga qaragan harakatlanuvchi kiprikchalarga ega. Ularning yordami bilan havoga kirgan qattiq zarralar tanadan chiqariladi. Birlashtiruvchi to’qima . Birlashtiruvchi to’qimalarning xususiyati hujayralararo moddaning kuchli rivojlanishidir. Birlashtiruvchi to’qimalarning asosiy funktsiyalari oziqlantiruvchi va qo’llab-quvvatlovchi hisoblanadi. Birlashtiruvchi to’qimalarga qon, limfa, xaftaga, suyak va yog ‘to’qimalari kiradi. Qon va limfa suyuq hujayralararo moddadan va unda suzuvchi qon hujayralaridan iborat. Bu to’qimalar organizmlar o’rtasidagi aloqani ta’minlaydi, turli gazlar va moddalarni olib yuradi. Tolali va biriktiruvchi to’qima tolalar shaklidagi hujayralararo modda bilan bir-biriga bog’langan 6

hujayralardan iborat. Elyaflar zich va bo’shashmasdan yotishi mumkin. Tolali biriktiruvchi to’qima barcha organlarda mavjud. Yog ‘to’qimasi ham bo’shashgan to’qimalarga o’xshaydi. U yog ‘bilan to’ldirilgan hujayralarga boy. IN xaftaga tushadigan to’qima hujayralar katta, hujayralararo modda elastik, zich, elastik va boshqa tolalarni o’z ichiga oladi. Bo’g’imlarda, umurtqa tanalari orasida juda ko’p xaftaga to’qimalari mavjud. Suyak suyak plitalaridan iborat bo’lib, ularning ichida hujayralar yotadi. Hujayralar bir-biriga juda ko’p nozik jarayonlar orqali bog’langan. Suyak to’qimasi qattiq. Muskul . Bu to’qima mushak tomonidan hosil bo’ladi. Ularning sitoplazmasida qisqarish qobiliyatiga ega eng nozik iplar mavjud. Silliq va chiziqli mushak to’qimasini ajrating. Chiziqli mato deyiladi, chunki uning tolalari yorug’lik va qorong’i joylarning almashinishi bo’lgan ko’ndalang chiziqqa ega. Silliq mushak to’qimasi ichki organlar (oshqozon, ichak, siydik pufagi, qon tomirlari) devorlarining bir qismidir. Chiziqli mushak to’qimalari skelet va yurakka bo’linadi. Skelet mushak to’qimasi cho’zilgan tolalardan iborat bo’lib, uzunligi 10-12 sm ga etadi. Yurak mushak to’qimasi skelet to’qimasi kabi ko’ndalang chiziqqa ega. Biroq, skelet mushaklaridan farqli o’laroq, mushak tolalari mahkam yopilgan maxsus joylar mavjud. Ushbu tuzilish tufayli bitta tolaning qisqarishi tezda qo’shnilarga uzatiladi. Bu yurak mushaklarining katta qismlarini bir vaqtning o’zida qisqarishini ta’minlaydi. Mushaklarning qisqarishi katta ahamiyatga ega. Skelet mushaklarining qisqarishi tananing kosmosdagi harakatini va ba’zi qismlarining boshqalarga nisbatan harakatini ta’minlaydi. Silliq mushaklar tufayli ichki organlar qisqaradi va qon tomirlarining diametri o’zgaradi. asab to’qimasi . Nerv to’qimalarining struktur birligi nerv hujayrasi - neyrondir. Neyron tana va jarayonlardan iborat. Neyron tanasi turli shakllarda bo’lishi mumkin - oval, yulduzsimon, ko’pburchak. Neyronda bitta yadro mavjud bo’lib, u qoida tariqasida hujayraning markazida joylashgan. Aksariyat neyronlarning tanasi 7

yaqinida qisqa, qalin, kuchli tarvaqaylab ketgan va uzun (1,5 m gacha) va ingichka va faqat oxirgi jarayonlarda shoxchalar mavjud. Nerv hujayralarining uzoq jarayonlari asab tolalarini hosil qiladi. Neyronning asosiy xususiyatlari qo’zg’alish qobiliyati va bu qo’zg’alishni nerv tolalari bo’ylab o’tkazish qobiliyatidir. Nerv to’qimasida bu xususiyatlar ayniqsa aniq ifodalanadi, garchi ular mushaklar va bezlarga ham xosdir. Qo’zg’alish neyron bo’ylab uzatiladi va u bilan bog’langan boshqa neyronlarga yoki mushakka uzatilishi mumkin, bu esa uning qisqarishiga olib keladi. Asab tizimini tashkil etuvchi asab to’qimalarining ahamiyati juda katta. Asab to’qimasi nafaqat uning bir qismi sifatida tananing bir qismi, balki tananing barcha boshqa qismlarining funktsiyalarini birlashtirishni ham ta’minlaydi. Suyak to’qimasi uni inson tanasining barcha boshqa to’qimalari va tizimlaridan keskin ajratib turadigan va uni alohida joyga qo’yadigan bir qator juda o’ziga xos fazilatlari bilan ajralib turadi. Suyak to’qimalarining asosiy va asosiy xususiyati uning mineral tuzlarga boyligidir. Agar katta yoshli odamning tana vaznini o’rtacha 70 kg deb oladigan bo’lsak, u holda suyak skeletining og’irligi 7 kg, suyak iligi bilan birga - 10 kg (mushaklar - "go’sht" - 30 kg). Suyaklarning o’zi og’irlik bo’yicha 25% suv, 30% organik moddalar va 45% minerallardan iborat. Suv tarkibi va shuning uchun boshqa ingredientlarning nisbiy tarkibi ham o’zgarib turadi. Suv miqdori embrion hayotda nisbatan juda katta bo’lib, u bolalik davrida kamayadi va bola, o’smir va etuk shaxsning o’sishi va rivojlanishi bilan asta-sekin kamayadi, qarilikda umumiy vaznga eng kichik nisbatga etadi. Yoshi bilan suyaklar quriydi. Suyaklarning organik tarkibi asosan oqsillar - oqsillar, asosan osseinlardan hosil bo’ladi, lekin suyak to’qimalarining murakkab organik qismiga ba’zi albuminlar, mukoid va boshqa juda murakkab kimyoviy tuzilishga ega moddalar ham kiradi. Suyak moddasining eng qiziqarli mineral tarkibi nima? Tuzlarning 85% ohak fosfat, 10,5% kaltsiy karbonat, 1,5% magniy fosfat, qolgan 3% natriy, kaliy, xlor aralashmalari va inson tanasi uchun ba’zi noyob elementlardir. Shunday qilib, 8

kaltsiy fosfat butun tuzli suyak moddasining 19/20 qismini tashkil qiladi va suyaklarning umumiy og’irligining 58% ni tashkil qiladi. Fosfat tuzlari kristall tuzilishga ega bo’lib, kristallar suyakda to’g’ri, tabiiy ravishda joylashgan. 30-yillarda eng ilg’or usullardan foydalangan holda, birinchi navbatda rentgen strukturaviy tahlil yordamida amalga oshirilgan suyak moddasining mineral skeletini juda chuqur o’rganish shuni ko’rsatdiki, noorganik inson suyagi moddasi fosfatit-apatit, ya’ni gidroksil- apatit. Shu bilan birga, odamning suyaklaridagi (va tishlaridagi) apatit o’lik tabiatdagi tabiiy mineral apatitga yaqin yoki hatto o’xshashligi qiziq. Inson suyagi va tog’-kondan kelib chiqqan apatitning bu o’ziga xosligi ularni qutblangan nurda qiyosiy o’rganish orqali ham ko’rsatilgan. Inson suyagi apatiti, shuningdek, oz miqdorda xlor yoki ftor halogenidining tarkibi bilan ajralib turadi. Ba’zi strukturaviy tahlilchilar, inson suyaklarida apatit hali ham boshqa kimyoviy birikmalar bilan bog’liq, ya’ni. noorganik suyak moddasining kristallari ikkita noorganik kimyoviy moddalar aralashmasi bo’lib, ulardan biri apatitga yaqin. Suyak apatitining eng to’g’ri fizik- kimyoviy tuzilishi venger olimi Sankt-Naray-Szabo tomonidan shifrlangan deb ishoniladi. Suyakning noorganik tarkibi tuzilishining eng ehtimolli formulasi: ZSA 3 (PO 4) 2 CaX 2, bu erda X - Cl, F, OH, V2O, 1/2 SO 4, 1/2 CO 3 va boshqalar. Shuningdek, apatitning ikkita molekuladan - CaF dan iboratligi haqida ko’rsatmalar mavjud. Ca 4 (PO 4) 3 yoki CaCl. Ca 4 (RO 4) 3. Reynolds (Reynolds) va boshqalarning juda qiziq ko’rsatkichlari ma’lum patologik jarayonlarda suyaklarning normal kimyoviy apatit tuzilishini yo’qotadi. Bu, masalan, giperparatiroid osteodistrofiyada (Reklingxauzen kasalligi) sodir bo’lsa, Paget kasalligida apatit kristalli tuzilishi to’liq saqlanib qoladi. Suyak to’qimasi filogenezda juda qadimiy bo’lsa-da, lekin shu bilan birga juda rivojlangan va juda nozik va batafsil farqlangan mezenxima biriktiruvchi to’qima, barcha hayotiy ko’rinishlarida nihoyatda murakkab. Turli patologik jarayonlarda suyaklardagi o’zgarishlar cheksiz xilma-xildir; har bir alohida kasallikda, har bir alohida suyakda, har bir alohida holatda, patoanatomik va patofiziologik, shuning uchun rentgenologik rasm o’ziga xos 9

xususiyatlarga ega. Bu juda xilma-xil morbid hodisalar, ammo oxir-oqibat, unchalik ko’p bo’lmagan bir nechta elementar sifat va miqdoriy jarayonlarga kamayadi. Ma’lumki, kasallik faqat bitta normal hodisalarning buzilgan arifmetik yig’indisi emas, balki patologik sharoitda butun organizmda va alohida a’zolar va to’qimalarda o’ziga xos sifat o’zgarishlari sodir bo’ladi, ular uchun oddiy prototiplar mavjud emas. Og’riq bilan o’zgartirilgan suyak ham chuqur sifatli metamorfozga uchraydi. Periosteum, masalan, diafiz sinishi joyida kallus hosil qilib, yangi, odatda xarakterli bo’lmagan funktsiyani bajara boshlaydi, xaftaga tushadigan to’qimalarni hosil qiladi. Suyak o’smasi, masalan, epitelial, miksomatoz, gigant hujayralar va boshqa shakllanishlarning rivojlanishi bilan bog’liq bo’lib, ular gistologik jihatdan normal suyak uchun begona, chunki u uchun ksantomatozda xolesterin yoki kerazinning kimyoviy birikmalari Gaucher kasalligida odatiy holdir. Raxit yoki Pagetning qayta tuzilishidagi suyak apparati mutlaqo yangi fizik, kimyoviy, biologik va boshqa sifatlarga ega bo’lib, ular uchun biz oddiy suyakda solishtirish uchun miqdoriy mezonlarni topa olmaymiz. Ammo suyak moddasidagi patologik jarayonlarga xos bo’lgan bu sifat xususiyatlari, afsuski, o’z-o’zidan bevosita rentgenografiya bilan aniqlanmaydi, ular rentgenogrammada faqat bilvosita, ikkilamchi alomatlar ko’rinishida namoyon bo’ladi. Radiologiyaning kuchi ularni tan olish va o’rganishda emas. Sifatli o’zgargan to’qimalar, uning miqdoriy aniqlashda, mumkin bo’lgan aniqlash darajasiga etganida, tadqiqotning rentgen usuli o’z-o’zidan paydo bo’ladi. Benuqson eksperimental tadqiqotlar yordamida Pauline Meck (Mack) buni turli usullardan isbotladi tarkibiy qismlar Suyak to’qimasida rentgen nurlarining so’rilishi mineral tarkibi tufayli 95% ni tashkil qiladi (nurlarning 80% kaltsiy va 15% fosforda saqlanadi) va suyaklarning soya tasvirining faqat 5% gacha organik suyak to’qimalarining "yumshoq" tarkibiy qismi. Shuning uchun rentgenologik tekshiruvning o’ziga xos xususiyatidan kelib chiqqan holda, suyak va bo’g’imlarning kasalliklarini rentgenologik diagnostika qilishda suyak to’qimalaridagi miqdoriy o’zgarishlarni baholash birinchi o’ringa chiqadi. 10

Tarozilar masofani o’lchay olmaydi. Rentgenolog o’zining juda qimmatli, ammo baribir bir tomonlama usuli yordamida hali ham suyak hayotining asosan ikkita asosiy miqdoriy jarayonini, ya’ni suyakning yaratilishi va uning yo’q qilinishini tahlil qilish bilan cheklanib qolishga majbur. Inson o’z tanasi haqida ko’p narsalarni biladi, masalan, organlar qaerda joylashganligi, ular qanday funktsiyani bajaradi. Nega suyakka chuqur kirib, uning tuzilishi va tarkibini bilib olmaysiz? Bu juda qiziq, chunki suyaklarning kimyoviy tarkibi juda xilma-xildir. Bu har bir suyak elementi nima uchun juda muhimligini va qanday funktsiyaga ega ekanligini tushunishga yordam beradi. Suyaklarning tarkibi mineral va organik moddalarni o’z ichiga oladi. Minerallar (suyaklarda organizmning barcha fosfor va kaltsiylari, 0,5% magniy va natriy mavjud) suyaklarga qattiqlik beradi, suyak massasining 70% ni tashkil qiladi. Suyaklar qonga mineral moddalarni chiqarishga qodir. Organik moddalar suyaklarga elastiklik va chidamlilikni beradi, ular suyak massasining 30% ni tashkil qiladi. Suyak barcha turdagi to’qimalardan iborat, ammo suyak ustunlik qiladi. Suyak to’qimasi hujayralar (osteotsitlar, osteoblastlar, osteoklastlar) va hujayralararo moddadan (kollagen va osein tolalari) iborat bo’lgan biriktiruvchi to’qimadir. Suyak periosteum (biriktiruvchi to’qima qobig’i) bilan qoplangan. Tashqi qatlam kollagen tolalaridan iborat (kuch beradi), nervlar va qon tomirlari bu erda o’tadi. Ichki qavat - suyak to’qimasi. U suyak to’qimalarining hujayralarini o’z ichiga oladi, buning natijasida suyaklarning rivojlanishi, qalinligining o’sishi va shikastlanishdan keyin tiklanishi sodir bo’ladi. Periosteumning funktsiyalari: a) himoya; b) trofik; v) suyak hosil qiluvchi. Qalinligi bo’yicha suyaklarning o’sishi periosteumning ichki yuzasi hujayralarining bo’linishi, uzunligi - suyaklarning uchlari yaqinida joylashgan xaftaga plitalari hujayralarining bo’linishi tufayli sodir bo’ladi. 11

Suyak o’sishiga o’sish gormonlari, masalan, gipofiz bezidan ajralib chiqadigan gormonlar ta’sir qiladi. Suyak o’sishi 22-25 yilgacha sodir bo’ladi. Eski suyak moddasini yangisiga almashtirish inson hayoti davomida davom etadi. Skeletga yuk qancha ko’p bo’lsa, suyakning yangilanish jarayonlari shunchalik faol bo’ladi va suyak moddasi kuchliroq bo’ladi. Suyaklarning qanday turlari farqlanadi? Shakli, tuzilishi, funktsiyasi va rivojlanishiga qarab suyaklarning 4 guruhi ajratiladi: a) Naychali suyaklar skeletning katta amplitudali harakatlar amalga oshiriladigan qismlarida joylashgan (oyoq-qo’llar). Ular uzun (elka, bilak, son, pastki oyoq) va qisqa (barmoqlar falanksining distal qismi) bo’linadi. Naychali suyak diafiz (suyak tanasi) va epifizdan iborat. Diafiz ichida - sariq suyak iligi bilan to’ldirilgan bo’shliq. epifizda- qizil suyak iligi - gematopoez organi. Naychali suyaklar oyoq-qo’llar skeletining asosini tashkil qiladi. Ular juda bardoshli va og’ir jismoniy stressga dosh berishga qodir. Suyaklar ichidagi bo’shliq, kuchini kamaytirmasdan, ularning massasini sezilarli darajada kamaytiradi. 12

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002. 13

Похожие

Bosh, gavda va qo‘l-oyoqlar skeleti

Umurtqalilar kenja tipi

Bosh skeleti

Harakat a`zolari sistemasi

Oyoq skeleti