Trigonometrik ifodalarni ayniy almashtirish - Алгебра - Рефераты

Trigonometrik ifodalarni ayniy almashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

166 KB

Trigonometrik ifodalarni ayniy almashtirish Reja: 1. Trig o n o m e trik if o d a l a rni a yniy a lm a shtirish. 2. Trigonometrik ifodalarni soddalashtirishga doir misollar yechish metodikasi. 3. Mustaqil yechish uchun misollar.

Trig o n o m e trik if o d a l a rni a yniy a lm a shtirish. Maktab matematika kursining trigonometriya bo’limida juda ko’p ayniy munosabatlar, jumladan, quyidagi munosabatlar o’rganiladi: 1. Trigonometrik funksiyalarning birini ikkinchisi orqali ifodalaydigan ayniy almashtirishlar. 2. Trigonometrik ifodalarni soddalashtirishdagi ayniy almashtirishlar. 3. Trigonometrik ayniyatlarni isbotlashdagi ayniy almashtirishlar. 4. Trigonometrik tenglamalarni yechishdagi ayniy almashtirishlar. Yuqoridagilardan ko’rinadiki, trigonometriya kursida ayniy almashtirishlar muhim o’rinni egallaydi. IX sinf geometriya kursida trigonometrik funksiyalarga ta’rif berilganidan so’ng, to’rtta trigonometrik funksiyalarni o’zaro bog’lovchi quyidagi uchta ayniyat o’rganiladi: . sincos .3 ; cos sin .2 ;1sincos.1 22 a a ctga aa tga aa   Bu ayniyatlarni keltirib chiqarish maktab geometriya kursida batafsil bayon qilingan. Bu ayniyatdardan yana quyidagi uchta ayniyat keltirib chiqariladi:. 1 sin 1 .3 ; 1 cos 1 .2 ;1 .1 2 2 2 2 a ctg a a tg a ctga tga       Yuqoridagi ayniyatlar trigonometrik ifodalarni hisoblashda bajariladigan ayniy shakl almashtirishlarda eng ko’p ishlatiladigan ayniyatlar bo’lib hisoblanadi. O’qituvchi o’quvchilarga ildizli ifodalar ustida bajariladigan trigonometrik ayniy shakl almashtirishlarni bajarishga alohida e’tibor berish lozim. Masalan, 2 cos 1 ifodani olaylik. Buni hisoblaydigan bo’lsak,   sin cos 1 2   tengligi o’rinli bo’ladi. O’quvchilarga   sin cos 1 2   va   sin cos 1 2   tengliklarning ma’nosini tushuntirish lozim. Bu erda   sin cos 1 2   qiymat I chorakdagi,   sin cos 1 2   esa III chorakdagi qiymat ekanligini geometrik nuqtai nazaridan

ko’rsatib tushuntirish maqsadga muvofiq. Bundan tashqari  ning aniq son qiymatlarida ham bu ifodalarni hisoblash lozim. Masalan, 3    bo’lganda , 2 3 3sin   shuning uchun 2 3 cos 1 2    , ammo 2 3 3 sin sin         . Demak,   sin cos 1 2   ekan. O’quvchilar ayniy shakl almashtirishlarni yaxshi o’zlashtirishlari uchun birinchidan trigonometrik funksiyalar ta’rifini, ulardan birini ikkinchisi orqali ifodalovchi va asosiy ayniyatlar kabi formulalarni bilishlariga, ikkinchidan esa ana shu formulalarni trigonometrik ifoda berilishiga qarab tadbiq qila olish malakalariga bog’liqdir. Maktab matematika kursidagi trigonometrik ayniy shakl almashtirishlarni og’zaki bajarishga o’quvchilarni o’rgatish ularda mantiqiy matematik tafakkurni shakllantiradi. O’qituvchi biror trigonometrik ifodaning shaklini almashtirishni bajarishdan oldin o’quvchilarga eng sodda bo’lgan og’zaki trigonometrik mashqlardan namunalarni doskaga yozib, o’quvchilardan tezroq og’zaki soddalashtirishni bajarishlarini talab qilishi o’quvchilarni trigonometrik ayniyat va formulalarni esda doimo saqlashlariga imkon yaratadi. Masalan, ; cos ;1 ; 1 ; ; cos sin ); cos 1)( cos 1( ; sin 1 ; cos 1 2 2                tg ctg tg tg ctg ctg tg tg         Bundan keyin o’qituvchi murakkabrok trigonometrik almashtirishlarni ko’rsatishi maqsadga muvofiqdir. 1-misol. (1–sin  )(1+sin  )–cos 2  ifodani soddalashtiring. 1-usul.      .0 cos cos 1 1 cos cos 1 1 cos sin 1 cos sin 1 sin 1 2 2 2 2 2 2 2                 a a a a a     2-usul.    ;0 1 1 ) cos (sin 1 cos sin 1 cos sin 1 sin 1 2 2 2 2 2                    a 2-mis o l. 1cossin 1cossin 66 44   xx xx if o d a ni s o dd a l a shtiring.

       . 32 )1(coscos3 )1(coscos2 1coscoscos3cos31 1coscoscos21 1coscos1 1coscos1 1cossin 1cossin 1cossin 1cossin 22 22 6642 442 63 2 42 2 63 2 42 2 66 44                 xx xx xxxx xxx xx xx xx xx xx xx 3-misol.          ctg сos сos        ) sin( ) sin( ) ( ) ( ayniyatni isbotlang. . sin cos cos sin2 cos cos2 sin cos cos sin sin cos cos sin sin sin cos cos sin sin cos cos ) sin( ) sin( ) ( ) (                                ctg сos сos                  4 - misol.     2 2 sec sec 1 cos cos 1     ifodani soddalashtiring.   . cos 1 cos cos cos cos 1 cos 1 cos cos 1 cos 1 1 1 cos 1 sec sec 1 cos 1 2 2 22 22 2 22 2 2                                        сos сos сos сos сos сos Yuqoridagilardan ko’rinadiki, trigonometriya kursida ayniy almashtirishlar muhim o’rin egallaydi. O’quvchilar trigonometrik ayniy shakl almashtirishlarni yaxshi o’zlashtirishlari uchun birinchidan, trigonometrik funksiyalarni birini ikkinchisi orqali ifodalovchi va asosiy ayniyat kabi formulalarni, ikkinchidan esa shu formulalarni trigonometrik ifodani berilishiga qarab tadbiq qila olish malakalariga bog’liqdir. Trigonometrik ayniy shakl almashtirishlarni bajarish uchun quyidagi formulalarni bilishlari kerak: 1. Asosiy trigonometrik ayniyatlar: ;,)12( 2, cos 1 sec)4);(, sincos )3 ;,)12( 2, cos sin )2;1cossin)1 2 2 Znnnctg Znntg                             . ), ( , sin 1 cos )5 Z n n ec        Bu ayniyatlardan kelib chiqadigan formulalar quyidagilardir: . , 2 1 )1 Z n n ctg tg               .,,cos1)3 .,)12( 2,sec1)2 22 22 Znecctg Znntg              

1-misol. Ayniyatni isbotlang. .)12( 2,2cossin5)12)(2(cos 2      ntgtg       Isboti: .2 ) cos (sin2 cos sin5 cos sin cos2 cos sin4 sin2 cos sin5 1 cos sin2 2 cos sin cos cos sin5 )1 2)(2 ( cos 2 2 2 2 2 2                                              tg tg 2-misol. Ayniyatni isbotlang:            . cossin cos cossin cossinsin1 sin1 sincos cos sin sin1)sin1)((sin1. ., 2.)sin1)((sin1 2222                           ctgctgtgИсботи Znctgctgtg                 II. Ikki burchak yig’indisi va ayirmasining trigonometrik funksiyalari.         sin cos cos sin sin )1            ..1 )4 .),12( 2,, . 1)3 sinsincoscoscos)2 Zπn,nβα,β,α ctgctg ctgctg ctg Znntgtg tgtg tg                                     1-misol. cos15 o ni hisoblang. Hisoblash.      0 0 0 0 0 0 0 30 sin 45 sin 30 cos 45 cos ) 30 45 cos( 15 cos   .9659,026 41 21 2 2 2 3 2 2  2-mis o l. sin15 o ni his o bl a ng . H isoblash  .2 6 4 1 2 1 2 2 2 3 2 2 30 sin 45 cos 30 cos 45 sin ) 30 45 sin( 15 sin 0000000          

Xuddi shuningdek, tg15 o =2– 3 , stg15 o =2+ 3 , sec15 o =2 6 larni hisoblash mumkin. 3-misol. ))(( 1 22 22        tgaatg tgatg tgatg ayniyatni isbotlang. ). ( ) ( 1 1 1 . 22 22                                tg tg tg tg tg tg tg tg tg tg tg tg tg tg Исботи 4-misol. sin(  +  )  sin(  -  )=sin 2  –sin 2  ayniyatni isbotlang. . sin sin sin sin sin sin sin sin ) sin 1( sin ) sin 1( sin cos sin cos sin ) sin cos cos sin)( sin cos cos sin( ) sin() sin( 22222222 22222222                                                 Isboti Keltirish formulalari: ;cos)cos(,sin 2cos)3 ;sin)2sin(,cos 23 sin)2 ;sin)sin(,cos 2sin)1                                     ;)(, 2)6 ;)(, 2)5 ;cos)2cos(,sin 23 cos)4                   ctgctgtgctg tgtgctgtg                   IV. Ikkilangan va uchlangan burchakning trigonometrik funksiyalari:   ;,,2 2 1 2)4 ;),12( 2,2 1 2 2)3 ;sincos2cos)2;cossin22sin)1 2 2 22 Znna ctgctg ctg Znna tgtg tg                          ;),12( 2,2 3 31 3)7 ;cos3cos43cos)6;sin4sin33sin)5 32 33         Znna tgtg tg tg            

; 4 cos3 3s co cos ) 12 ; 4 3 sin sin3 sin ) 11 ; 2 2 cos 1 cos ) 10 ; 2 2 cos 1 sin )9 ; , 3 3 1 3 3 )8 3 3 2 2 2 3                                  Z n n tg tg tg ctg 1-misol. sin  sin(60 o –  )  sin(60 o +  )= 4 1 sin3  ayniyatni isbotlang.   . 3 sin4 1 sin4 sin3 4 1 sin 4 3 sin ) sin 60 (sin sin ) 60 sin( ) 60 sin( sin . 3 220200                          Isboti 2-misol. cos  cos(60 o ––  )  cos(60 o +  )= 4 1 cos3  ayniyatni isbotlang. 3-misol. tg  tg(60 o –  )  tg(60 o +  )=tg3  ayniyatni isbotlang. Bu ayniyatlardan foydalanib, quyidagi trigonometrik ifodalarni osonlikcha hisoblash mumkin: . 18 66 54 6 ) ; 8 3 30 cos4 1 70 cos 50 cos 10 cos ) ; 8 3 2 3 4 1 60 sin4 1 20 3 sin4 1 80 sin 40 sin 20 sin ) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 tg tg tg tg в б a                4-misol. sin3  cos 3  +sin 3  cos3  = 4 3 sin  ayniyatni isbotlang. . 4 sin4 3 ) 3 cos sin cos 3 sin(4 3 4 3 sin sin3 3 cos 4 cos3 3 cos 3 sin 3 cos sin cos 3 sin . 3 3                         Isboti 5-misol . cos  cos2  cos4  ifodani soddalashtiring. Yechish. Berilgan ifodani sin  ga ko’paytiramiz hamda bo’lamiz. . sin8 8sin sin 8sin 2 1 2 1 2 1 sin 4cos4sin 2 1 2 1 sin 4cos22sin 2 1 sin sin42                                 сos сosсosсos 6-misol. tg4  –sec4  = aa aa 2cos2sin 2cos2sin   ayniyatni isbotlang.

V . Yarim argumentning trigonometrik funksiyalari ; 2 cos 1 2 cos )2 ; 2 cos 1 2 sin )1             ; cos1 cos1 2)4 ;,12; cos1 cos1 2)3               ctg Znntg    ; , ; cos 1 sin sin cos 1 2 )6 ; , ; sin cos 1 cos 1 sin 2 )5 Z n n ctg Z n n tg                           1-misol. '307 0 tg ni hisoblang. Yechish.           .2 2 3 6 4 8 3 4 2 4 6 4 2 6 2 6 2 6 2 6 4 2 6 4 1 2 6 4 1 1 15 sin 15 cos 1 ' 30 7 0 0 0                       tg 2-misol. 2 3 15 1 15 1 02 02    tg tg ni isbotlang. Isboti. . 2 3 30cos 30cos1 30cos1 1 30cos1 30cos1 1 151 151 0 0000 02 02           tgtg VI. Trigonometrik funksiyalar ko’paytmasini yig’indiga keltirish formulalari:       ;)cos()cos( 2 1 sinsin)3 ;)cos()cos( 2 1 coscos)2 ;)sin()sin( 2 1 cossin)1                      Misol. cos  +cos(  +2  )+...+cos(  +  ) ifodani soddalashtiring. Yechish. Berilgan ifodani 2 sin  ga ko’paytiramiz va bo’lamiz.        ) 2 cos(2 sin ) cos(2 sin cos2 sin 2 sin 1         

                 2 sin 2 sin 2 sin2 1 ) cos(2 sin ...         n                     ...β αβ αβ αβ α 23 sin 25 sin 2sin 23 sin                      ...β αβ αβ αβ α 23 sin 25 sin 2sin 23 sin . β βn α β n βn α β n β β α β n α β β n α β n α 2 sin 2 cos 2 1 sin 2 cos 2 1 sin2 2 sin 1 2 sin 2 1 2 sin 2 sin 1 2 1 2 sin 2 1 2 sin                                           VII. Trigonometrik funksiyalar yig’indisi va ayirmasining formulalari: ; 2sin 2sin2coscos)4 ; 2cos 2cos2coscos)3 ; 2cos 2sin2sinsin)2 ; 2cos 2sin2sinsin)1                                     ; ),1 2(2 , , cos cos ) sin( )5            Z n n tg tg            . sinsin )sin( )8 ;,,, sinsin )sin( )7 ;),12( 2,, coscos )sin( )6                                        ctgctg Znnctgctg Znntgtg 1-misol.  )cos(coscoscos       2cos 2cos 2cos4        ayniyatni isbotlang.

Isboti.. 2 cos 2 cos 2 cos4 4 2 cos 4 2 cos2 2 cos2 2 2 cos 2 cos 2 cos2 2 cos 2 cos2 2 cos 2 cos2 ) cos( cos cos cos                                                                                      2-misol . Agar           coscoscos22sinsinsin 222  lsa,bo' tenglikning o’rinli ekanligini isbotlang. Isb o ti. Sh a rtg a ko’r a        u h o ld a                  2 ) ( sin sin sin 2 ) ( sin sin sin 2 sin sin sin 2 2 2 2 2 2 2 2 2                            1 ) (2 cos 2 cos 2 cos 2 1 2 2 ) (2 cos 1 2 2 cos 1 2 2 cos 1             . cos cos cos2 cos cos) cos(2 cos cos) cos(2 ) cos( ) cos() cos( ) ( cos2 ) cos() cos( 2 1 2                                        VII. Trigonometrik funksiyalarni yarim argumentning tangensi orqali ifodalash:   ;),12( 21 22 sin)1 2 Znna a tg a tg a      ;),12( 21 21 cos)2 22 Znna a tg a tg a      ; ),1 2(2 2, 2 1 2 2 )3 2          Z n n a a a tg a tg tga 

Мантиқий масалаларни ечиш ва уларнинг тўғри фикрлашга бўлган таъсири Masalalarni yechish uchun chuqur matematik bilim emas, balki matematik mushohada yuritish va topqirlik ko’proq talab qilinadi. Bu masalalardan o`qishdan tashqari mashg’ulotlarda, o’quvchilarni turli matematik musobaqalarga tayyorlash jarayonida foydalanilsa mantiqiy fikrlashga undovchi ko’plab masalalar har bir o’quvchida qiziqish uyg’otadi. 1. To’rtta 2 raqami hamda to’rtta arifmetik amal, qavslar yordamida 0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10 sonlarini hosil qilish mumkinmi? 2. 100 sonini a) oltita bir xil raqam yordamida, b) to’qqizta turli xil raqamlar yordamida yozing. 3. 9 sonini 10 ta turli raqamlar yordamida yozing. 4. Ikki xonali sonning raqamlar yig’indisi eng katta bir xonali songa teng. O’nlar xonasidagi raqam esa, bu yig’indidan 2 ga kam. Shu sonni toping. 5. Ikki xonali sonning raqamlari yig’indisi eng kichik ikki xonali songa teng. O’nlar xonasidagi raqam birlar xonasidagi raqamdan to’rt marta kichik. Bu sonni toping. 6. a) hamma raqamlari turlicha eng katta; b) hamma raqamlari turlicha va 4 ga bo’linuvchi eng katta sonni toping. 7. Hamma raqamlardan tuzilgan a) 5 ga bo’linuvchi; b) 20 ga bo’linuvchi eng kichik sonni toping. 8. 4 ⋅ 12 +18:6 + 3 - ifodaga qavslarni qo’yib a) 50 sonini; b) mumkin bo’lgan eng kichik sonni hosil qiling. 9. 88888888 yozuvda raqamlar orasiga (+) ishorasini qo’yib, 1000 sonini hosil qiling. 10. Yigirmata besh raqami yonma-yon yozilgan: 555...5. Shu raqamlardan ba’zilarining orasiga (+) ishorasini qo’yib, 100 sonini hosil qiling.

11. 1: 2 : 3: 4 :5: 6 : 7 :8:9 ifodada qavslarni natija a) eng kichik; b) eng katta bo’ladigan qilib qo’ying. 12. Birlar xonasidagi raqamdan etti marta katta bo’lgan butun sonni toping. 13. Uch xonali son 4 raqami bilan boshlanadi. Agar bu raqamni soning Қизиқарли масалаларни ечиш ва уларнинг тўғри фикрлашга бўлган таъсири Qiziqarli savollardan iborat testlar asosan “Kenguru” Xalqaro intellektual olimpiadasi topshiriqlari asosida tuzilgan bo’lib, ularni bajarish uchun chuqur matematik bilim emas, balki matematik mushohada yuritish va topqirlik ko’proq talab qilinadi. Ushbu masalalardan o`qishdan tashqari mashg’ulotlarda, o’quvchilarni turli matematik musobaqalarga tayyorlash jarayonida foydalanish mumkin. Qiziqarli masalalar mantiqiy fikrlashga undash bilan birga har bir kishida qiziqish uyg’otadi. 1. Jasur ikkiyuzta yuz va bitta bir ni qo’shib, qaysi natijani olishi mumkin? (A) 201 (B) 1201 (C) 2001 (D) 20001 E) 200001 2. Rasmda 1 dan 4 gacha bo’lgan raqam bilan uning oynadagi tasviri yonma-yon ko’rsatilgan. Keyingi rasm qanday ko’rinishda bo’ladi?

3. Anvarda yettita sanoq cho’pi bor edi. U bu cho’plardan birini ikki bo’lakga bo’ldi. Endi unda nechta sanoq cho’pi bor? (A) 5 (B) 6 (C) 7 (D) 8 (E) 9 4. Ra’no «Men uyga ketdim» gapidagi har bir so’zdagi harflar sonini ko’paytirmoqda. U qanday javob olgan? (A) 18 (B) 30 (C) 36 (D) 150 (E) 72 5. Anvar va G’ulom ikkalasi 16 martda tug’ilgan va G’ulom tug’ilganda Anvar 3 yosh edi. G’ulom nechaga to’lganda, uning yoshi Anvarning yoshidan ikki barobar kichik bo’ladi? (A) 1 (B) 2 (C) 3 (D) 4 (E) 10 6. Rasmda qanday geometrik shakllar yo’q? (A) to’g’ri to’rtburchaklar (B) uchburchaklar (C) kvadratlar (D)doiralar (E) yuqoridagi hamma shakllar bor.

Похожие

Trigonometrik funksiyalar qatnashgan ifodalarni integrallash

Ratsional funksiyani (kasrni) integrallash. Ba`zi bir trigonometrik ifodalarni integrallash

Koordinatalar sistemasini almashtirish

Aniqmas integralda o`zgaruvchini almashtirish

Aniqmas integralda o`zgaruvchini almashtirish