logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Алгебра
  4. To‘plam turi. Fayl turi. Xotiraning dinamik taqsimoti. Ko‘rsatkich turi

To‘plam turi. Fayl turi. Xotiraning dinamik taqsimoti. Ko‘rsatkich turi

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB
Скачать
To‘plam turi. Fayl turi. Xotiraning dinamik taqsimoti. Ko‘rsatkich turi Reja: 1. To‘plam turi 2. Fayl turi 3. Xotiraning dinamik taqsimoti. Ko‘rsatkich turi Paskal tilida faqat elementlari bir xil turga tegishli chekli to‘plamlargina qaraladi. To‘plam elementining turi bu to‘plamli turning asosini tashkil etuvchi tur deyiladi. Paskalda to‘plamli turning qiymati to‘plam bo‘ladi. To‘plamli turning aniq qiymati (o‘zgaruvchi yoki o‘zgarmas) kvadrat qavsga olingan to‘plam elementlarining ro‘yxatidan iborat bo‘ladi: <to‘plamli turi> :: = <to‘plamning tuzilishi> <to‘plamning tuzilishi> :: = [ ] yoki [< element>{,<element>}] <element> :: = < ifoda> yoki <ifoda>. . <ifoda> To‘plam elementlari asos turdagi o‘zgarmas yoki shu turga tegishli ifodadan tashkil topgan bo‘lishi mumkin. To‘plam umuman aytganda bo‘sh bo‘lishi mumkin , u holda to‘plam [ ] ko‘rinishda yoziladi. Paskal tilida yozilgan to‘plamga misol lar: [ ], [ 2,4,5,3 ], [ ‘s’,’g’, ‘a’ ], [ n,m,4 ], [1,2. . 5], [n. . m], [ ‘a’. . ’f’,’t’,’x’. . ’z’] To‘plamda elementlarning joylashish tartibini ahamiyati yo‘q va har bir element bir marta hisobga olinadi. To‘plamli turning berilishi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: <to‘plamli turi > :: = set of < asos tur> <asos tur>::=<asos turning berilishi> yoki <asos turning nomi> Masalan, set of 1. . 3 ko‘rinishdagi to‘plamli turi qiymati 1..3 diapazonidagi barcha butun sonlarni o‘z ichiga oladi. Shuning uchun, bu to‘plamli turning qiymati bo‘sh to‘plam va 1,2,3 sonlaridan iborat to‘plamlar bo‘ladi:[ ], [1], [2], [3], [1,2],[1,3], [2,3],[ 1,2,3]. Shu to‘plamlargina yuqoridagi to‘plamli turning qiymati bo‘ladi. Paskal programmalash tilida to‘plamli turning qiymatlari ustida quyidagi amallar aniqlangan: qiymat berish, ya’ni to‘plamli turdagi o‘zgaruvchiga to‘plamli ifodani berish, ya’ni ifodaning qiymati to‘plam bo‘ladi(bunda o‘ng va chap tomondagi qiymat berish operatorining turlari bir biriga mos bo‘lishi kerak) : birlashma + ( ma’nosi xuddi matematikadagidek) kesishma * ( ma’nosi xuddi matematikadagidek) ayirma - ( ma’nosi xuddi matematikadagidek) A=V munosabati A va V to‘plamni ustma-ust tushishi, A<>V - A va V to‘plamni ustma-ust tushmasligi, A  V - A to‘plamni V to‘plamda yotishi, A  V - A to‘plam V to‘plamni o‘z ichiga oladi, x in A - x - element A to‘plamga tegishli. Shuni ta’kidlash kerakki, yuqorida sanab o‘tilgan birinchi uchta amalning natijasi to‘plam bo‘ladi va bu amallar ikki o‘rinli hisoblanadi. Ularning operandlari to‘plamli o‘zgarmaslar, o‘zgaruvchilar va to‘plamli ifodalar. Munosabat amali esa mantiqiy turdagi qiymat beradi va u ham ikki o‘rinli hisoblanadi. x in A amalida birinchi operand to‘plamning asos turini elementi, ikkinchi operand esa to‘plamli ifoda, to‘plamli o‘zgarmas yoki to‘plamli o‘zgaruvchi bo‘lishi mumkin. 1-misol: Elementlari harflardan tashkil topgan Y1,Y2,Y3 to‘plamlar asosida X/(Y1  Y2)  (Y1\Y2) to‘plam hosil qilinsin va Y  X ekanligi tekshirilsin. Program T1; Type T=set of char; Var Y1,Y2,Y3:T; X:T; C:char; begin Y1: =[‘a’, ‘b’, ‘a’, ‘r’, ‘m’]; Y2: =[‘r’, ‘a’, ‘b’, ‘a’]; Y3: =[‘a’, ‘r’]; X: =(Y1*Y2) +(Y1-Y2); For c: =’a’ to ‘r’ do If c in x then write (c); If y3<=x then write(‘y3 in x’) else write(‘y3 not in x’) end. 2-misol: Nuqta bilan tugaydigan berilgan matnda a, e, s, h harflarining necha marta uchrashini aniqlovchi programma tuzilsin. Program N1; Var c1: char; k : integer; begin read(c1); k: =0; while c <> ’.’ do begin if c1 in [‘a’, ‘e’, ‘c’, ‘h’] then k: =k+1; read(c1); end; writeln(k) end. Fayl turi Ishdan maqsad: Talabalarni Paskalda faylli turni aniqlash, turlangan va turlanmagan fayllar, matn fayli, turlangan fayl sintaksisi, turlanmagan fayl sintaksisi bilan tanishtirish. Masalaning qo’yilishi. Fayl turiga oid dasturlar tuzish. Qisqacha nazariy ma’lumotlar. Shu paytgacha qaralgan hosilaviy turlarning muhim xususiyati shundan iboratki, ular oldindan berilgan chekli komponentalardan iborat ekanligidir. Bu esa programma bajarilmasdan oldin shu turdagi o‘zgaruvchilarning qiymatlari uchun mashina xotirasidan zarur hajmdagi joy ajratish imkonini berar edi. Ammo ma’lum bir sinf masalalari uchun oldindan komponentalar sonini aniqlash imkoni yo‘q, ular masalani yechish jarayonida aniqlanishi mumkin. Bu hollarda bir xil turdagi ixtiyoriy elementlar ketma- ketligidan iborat bo‘lib, ularning uzunligi oldindan noma’lum bo‘lib, hisoblash jaryonida aniqlanadigan turga zarurat tug‘iladi. Paskal tilida bu talabga javob beruvchi tur - fayl turi aniqlangan. Standart Paskalda faqat ketma-ket murojat qiluvchi fayllar qaraladi, ya’ni fayl bo‘yicha ketma-ket birinchi elementidan boshlab qaraladi. Masalan faylni 10 elementiga borish uchun undan avvalgi 9 ta elementini qarab chiqish kerak. Bunday fayllar ketma-ket fayllar yoki ketma-ket murojaat qilish u s ulidagi fayllar deyiladi. Ketma-ket faylda har bir urinishda faqat keyingi bitta elementga murojaat qilish mumkin. Agarda masalani yechish jarayonida faylning biror oldingi element i ga murojaat qilishga to‘g‘ri kelsa, u holda faylni boshiga qaytib birinchi elementdan boshlab ketma-ket harakatlanib kerakli elementga kelinadi. Paskalda faylli tur quyidagi ko‘rinishda aniqlanadi: <faylli turi> ::= file of < komponentani turi> yoki packed file of <komponentani turi> bu yerda file, of, packed - xizmatchi so‘zlar, <komponentani turi> - esa Paskaldagi fayl turidan yoki fayl turini o‘z ichiga oluvchi turdan farqli har qanday turning nomi yoki uning berilishi. Odatda faylli tur ishlatishga turlar bo‘limida yoki o‘zgaruvchilar bo‘limida kiritiladi, masalan: 1) type letter = ‘a’. . ’z’; var tekst: file of letter; 2) var tekst: file of ‘a’. . ’z’; Fayllar - bu shunday vositaki, u yordamida programma tashqi dunyo bilan aloqa bog‘laydi. Fayl turidagi o‘zgaruvchilar ustida hech qanday amal aniqlanmagan. Faylning komponentalari ustida esa komponentaning turiga mos amallar aniqlangan bo‘lishi mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, Turbo-Paskal tilida programmaning tash q i muhit bilan aloqasi mantiqiy va fizik fayllar apparati orqali amalga oshiriladi. Turlangan va turlanmagan fayllar Turlangan fayllar sonlar, belgilar va ulardan tashkil topgan strukturalarning mashinaviy tasviridan iborat. Ular ma’lumotlarni EHM xotirasida qanday saqlansa , xuddi shunday holda saqlanadi. Shuning uchun turlangan fayllar yordamida programmaning ishchi xotirasi va diskdagi ma’lumotlarni ayirboshlash mumkin, lekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’lumotlarni ekranga chiqarish mumkin emas. Turlanmagan fayllar ham ma’lumotlarni mashinaviy tasviridan iborat. Bu faylning turlangan fayldan farqi shundan iboratki turlangan fayl oldindan e’lon qilingan turdagi berilgan bilan ishlaydi, turlanmagan fayllar esa, ma’lumotlarning tuzilishiga va mohiyatiga bog‘liq bo‘lmagan baytlar majmuasi bilan ishlaydi. Ixtiyoriy turdagi fayl turlarda ma’lumotlarni saqlashning eng kichik birligi bayt hisoblanadi. Fayllar bilan ishlash tamoyili hamma fayllar uchun bir xil bo‘lib eng avval fayl o‘zgaruvchilarni fizik fayllar bilan bog‘lash kerak. Programmada e’lon qilingan fayl o‘zgaruvchilar qiymat berish operatorlarida qatnashmasligi lozim. Protsedura funksiyaning sarlavhasida ramziy parametr sifatida ishlatilayotgan ixtiyoriy turdagi fayl o‘zgaruvchilar var parametr sifatida e’lon qilinishi kerak. Turlangan fayl sintaksisi quyidagicha aniqlanadi: <turlangan faylni berilishi> ::  file of < tur> Turlanmagan fayl sintaksisi esa quyidagicha aniqlanadi: <turlanmagan faylni berilishi> ::  file Turbo-Paskal tilida ixtiyoriy turdagi fayllar uchun standart protseduralar aniqlangan bo‘lib, ulardan eng ko‘p ishlatiladiganlari quyidagilardan iborat: assign(f,s) - f faylli o‘zgaruvchini fizik fayl bilan bog‘laydi; reset(f) - mantiqiy fayl f ni o‘qish uchun ochadi; rewrite(f) - mantiqiy fayl f ni yozish uchun ochadi; close(f) - mantiqiy fayl f uchun o‘qish-yozish kanalini yopadi. Turlangan fayl ochilgandan keyin ma’lumotlarni kiritish - chiqarish quyidagi standart operatorlar yordamida amalga oshiriladi: read(f,<nomlar ruyxati>), write(f,<nomlar ro‘yxati>). Birinchi argument - mantiqiy faylni nomi, undan keyin esa fayl komponentasini turiga mos keluvchi o‘zgaruvchi (o‘zgaruvchilar) bo‘lib, unga o‘qish (read) paytida faylning navbatdagi qiymati yoziladi, yoki teskarisi yozish (write) paytida o‘zgaruvchi qiymati faylga yoziladi. Turlanmagan fayllar uchun quyidagi protseduralarni ishlatish mumkin, ya’ni reset(f, buf) yoki rewrite(f, buf), bunda buf-faylga bir marta murojaat qilganda o‘qish yoki unga yozishdagi baytlar soni (blok o‘lchami). Blokning eng kichik o‘lchami 1- bayt bo‘lishi mumkin. Turlanmagan fayllarda ma’lumotlarni o‘qish yoki unga yozish uchun quyidagi protseduralarni ishlatish kerak: blockread(f, d, c, r) va blockwrite(f, s, c, w) bu yerda f-fayl nomi, d-ma’lumotlar o‘qiladigan o‘zgaruvchi, s-ma’lumotlar yoziladigan o‘zgaruvchi, s-o‘qilishi kerak bo‘lgan bloklar soni, r va w o‘zgaruvchilar esa qatnashishi shart bo‘lmagan o‘zgaruvchilar bo‘lib, ular o‘qish- yozish protseduralari yordamida o‘qilgan (yozilgan) bloklar sonini bildiradi. Matn fayli . Matn fayli deb - ASCII kodlari hamda kengaytirilgan va boshqaruvchi kodlardan tashkil topgan faylga aytiladi. Matn fayllari satrlar bo‘yicha tashkil topgan bo‘lib, fayl oxiri deb nomlanuvchi maxsus koddan tashkil topgan bo‘ladi. Matnli fayl ixtiyoriy ma’lumotlarni (sonni, belgini, satrni) belgilar ketma-ketligi ko‘rinishda saqlaydi. Masalan, Paskal tilida yozilgan programma ham matnli fayl hisoblanadi. Undan tashqari ma’lumotlarni bir qismi satrlarga ham bo‘linishi mumkin. Satr oxirini alomati bo‘lib 13 kod hisoblanadi va u satrni o‘tkazish belgii (10 kod) bilan birlashtirilishi mumkin, matnli faylning oxiri “z”(26 kod) belgi bilan belgilanadi. Son, satr va mantiqiy qiymatlarni yozishda ular belgili ko‘rinishga o‘zgartiriladi, o‘qishda esa son va satrlar matnli ko‘rinishdan mashinaviy ko‘rinishga avtomatik ravishda o‘zgartiriladi. Matnli fayllar bilan ishlashda faylli o‘zgaruvchini kiritish kerak: var f: text; va uni fizik fayl bilan assign protsedurasi orqali bog‘lash kerak, undan keyin faylni ochish mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki matnli fayl bilan “file of char” turidagi turlangan fayl bilan bir xil emas. Matnli faylni reset, rewrite yoki append(f) protseduralari orqali ochish mumkin, bunda oxirgi protsedura matnli f fayl oxiriga yozish uchun ochadi. Undan tashqari matnli faylni ochishdan oldin o‘qish-yozish amallari uchun buferning o‘lchamini quyidagi protseduralar orqali o‘rnatish mumkin: settextbuf(f, nbuf, buf); bu yerda f -matnli fayl nomi, buf - buferga mo‘ljallangan o‘zgaruvchining nomi, nbuf - buferning baytdagi o‘lchami. Matnli va sonli ma’lumotlarni o‘qish va yozish quyidagi protseduralar yordamida amalga oshiriladi: o‘qish: read(f,x), read(f,x1,x2,. . . ,xn) yoki satrni o‘tkazish bilan -readln(f,x), readln(f,x1,x2,. . . ,xn). yozish: write(f,x), write(f,x1,x2,. . . ,xn) yoki satrni o‘tkazish bilan -writeln(f,x), writeln(f,x1,x2,. . . ,xn). 1 misol . Berilgan d1.pas 0 6 11 6 8 5 4 3 7 8 3 9 2 4 3 1 2 . . . . . . . . faylning elementlari yig‘indisi topilsin. Program N1; {faylni o‘qish} Var f1:text; s,x: real; Begin S:=0; Assign(f1, ‘d1.pas’); Reset (f1); While not eof (f1) do begin While not eoln (f1) do begin read (f1,x); S:=s+x; End; Readln (f1); {yangi satrga o‘tish} End; Write(s); Close (f1); End. 2 misol . Berilgan a=234 va b=10,3 sonlarni d2.pas fayli ko‘rinishida yozing. Program N2; {Faylni yozish} Var F2:text; A: integer; B: real; Begin A:=234; b:=10,3; Assign(f2, ‘d2.pas’); Rewrite (f2); Write(f2,a:3, b:3:1); Close (f2); End. 3 misol . Berilgan d1.pas 9 8 7 6 5 4 3 2 1 satrlarining yig‘indisini, uning yoniga ustun ko‘rinishida yozib, yangi d2.pas fayli hosil qilinsin. Program N3; Var f1, f2:text; s,x: integer; Begin Assign(f1, ‘d1.pas’); Assign(f2, ‘d2.pas’); Reset (f1); Rewrite (f2); While not eof (f1) do begin S:=0; While not eoln (f1) do begin read (f1,x); Write(f2,x:3); S:=s+x; End; Write(f2,s:5); Readln (f1); End; Close (f1); Xotiraning dinamik taqsimoti. Ko‘rsatkich turi Ishdan maqsad: Talabalarni dinamik ob’yektlar, ko‘rsatgich tur sintaksisi, dinamik ob’yektga murojaat sintaksisi, Zanjir ko‘rinishidagi ob’yekt turining e’loni tusunchalarini shakllantirish. Masalaning qo’yilishi . Dasturda ko‘rsatgich turini qo’llash. Qisqacha nazariy ma’lumotlar. Algoritmik tillarda programma ob’yektlariga murojaat shu ob’yektning nomini ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi. Mashina tillarida esa ob’yektga murojaat shu ob’yektning xotiradagi joylashgan o‘rnining adresini ko‘rsatish orqali bo‘ladi. Statik ob’yektlar uchun ular adreslarini ko‘rsatish (aniqlash) translyatsiya jarayonida amalga oshiriladi. Programma ishlashi jarayonida yuzaga keladigan va o‘lchamlari o‘zgarishi mumkin bo‘lgan programma ob’yektlariga dinamik ob’yektlar deyiladi. Ayniqsa , statik ob’yektlar uchun chekli xotira (segment) ajratiladigan SHEHM larda dinamik ob’yektlardan foydalanish ancha samaralidir. Standart Paskal va uning SHEHMlardagi varianti Turbo-Paskal (TP) muhitida dinamik ob’yektlardan foydalanish imkoniyati ko‘zda tutilgan. Paskal tilida dinamik ob’yektlar bilan ishlash uchun maxsus ko‘rsatgich tur aniqlangan. Bu turning qiymati qandaydir programma ob’yektiga ko‘rsatgich bo‘lib, u orqali ob’yektga bevosita murojaat amalga oshiriladi. Programmada har bir dinamik ob’yektga ko‘rsatgich turidagi statik o‘zgaruvchi mos qo‘yiladi va u orqali dinamik ob’yekt ustida amallar qilinadi. Ko‘rsatgich turidagi o‘zgaruvchining qiymati programma bajarilishi jarayonida amalga oshiriladi. Ko‘rsatgich tur sintaksisi quyidagicha <ko‘rsatgich tur>  ^ < tur nomi>, bu yerda - ko‘rsatgich tur alomati, <tur nomi> - standart yoki oldin aniqlangan tur. Misol: type Vector  array [1..100] of integer dinamic_vector  ^ Vector; Var p:^ integer; q:^char; Dinvec:dinamic_vector; Odatda ko‘rsatgich turidagi o‘zgaruvchilarga (p, q, dinvec) ko‘rsatgichlar deyiladi. Ko‘rsatgichlar sxema yordamida quyidagicha tasvirlanadi. r bizning holda r Bo‘sh ob’yektga ko‘rsatagich nil so‘zi orqali ifodalanadi: p Ko‘rsatgichlar qiymati programma ishlashi jarayonida paydo bo‘ladi. Buning uchun maxsus protsedura new aniqlangan new (R). Bu protsedura ishlashi natijasida faktik parametrga mos dinamik ob’yekt paydo bo‘ladi va ko‘rsatgich (p) shu ob’yektga qaratiladi. Dinamik ob’yektga murojaat sintaksisi quyidagicha <ko‘rsatgich o‘zgaruvchi>^ Misol uchun * obyekt * * butun son Var p:^integer; new (p); p^:  58 dinamik ob’yekt 58 qiymatini qabul qiladi. Agar r o‘zgaruvchi integer turida bo‘lsa quyidagilar o‘rinli. r :  r  p^  r; p^ :  p^ div 2; work_vec^[p^  1] :  100; Ko‘rsatgich turidagi o‘zgaruvchilar uchun ifoda-qiymat sifatida quyidagilar kelishi mumkin: bo‘sh ko‘rstagich (nil); ko‘rsatgich turidagi o‘zgaruvchi; ko‘rsatgich turidagi funksiya. Bu yerda ifoda turi o‘zlashtiruvchi ko‘rsatgich turi bilan mos tushishi kerak. Misol : Quyidagi o‘zgaruvchilar e’lon qilingan. Var p,q : ^ integer; Amallarning chizmada ko‘rinishi. Begin new(p); new(q); p q p^:  3; q^:  5 ; p :  q; p q q :  nil; r q Ko‘rsatgichlar o‘rtasidagi faqat ‘<>’ (teng emas) munosabati o‘rinli. Dinamik ob’yektlarni yo‘qotish uchun Dispose standart protsedurasi orqali amalga oshiriladi. Bu protsedura ishlashi natijasida uning parametridagi ko‘rsatgichga mos ob’yekt tugatiladi va u egallagan xotira bo‘sh hisoblanadi va ko‘rsatgich qiymati noaniq hisoblanadi. Misol uchun 5 3 * * * * 3 5 * 3 * 5 Dispose(p); p ? p :  nil; p Ko‘rsatgichlar asosida turli tuzilishga va o‘lchamlarga ega bo‘lgan dinamik ob’yektlarni – zanjir, halqa, binar daraxtlarni yaratish mumkin. Zanjir ko‘rinishidagi ob’yekt turining e’loni: Type Zangir  ^ Halqa; Halqa  Record Element : Integer; Keyingi_Halqa : Zangir End; * * Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1.Abramov V.G., Trifonov N.P., Trifonova G.N. Vvеdеniе v yazo`k paskal.- M.:Nauka, 1988.-320s. 2.Informatika va programmalsh.O’quv qo’llanma. Mualliflar: A.A.Xaldjigitov, Sh.F.Madraximov, U.E.Adambayev, O’zMU, 2005 yil, 145 bet. 3.Pascal tilida programmalash bo’yicha masalalar to’plami. O’quv qo’llanma. Mualliflar: 4.A.A.Xaldjigitov, Sh.F.Madraximov, A.M.Ikromov, S.I.Rasulov, O’zMU, 2005 yil, 94 bet. 5. Abеl S.A.,Zima Е.V. Nachala programmirovaniya na yazo`kе Paskal.M:Nauka,1987 6.Pilshikov V.N. Uprajnеniya po yazo`ku Paskal-M.: MGU, 1986. 7.Bryabrin V.M. Programmnoе obеspеchеniе pеrsonalno`x EVM. –M.: Nauka.,1989.-272s. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Dinamik dasturlash
Bоsh to’plаm taqsimoti hаqidаgi stаtistik tахminlаrni tеkshirish
Ob’yektga yo‘naltirilgan programmalash (OYP). Ob’yektlarni aniqlash
Tajribaviy ma’lumotlarni qayta ishlash. Taqsimot qonunlari. Gistogramma
Ma’lumotlarning sanab o‘tiluvchi va chegaralangan turlari. Funktsiya va protseduralarga oid dasturlar tuzish