Sinflarni ajratib olish, faktor tahlili, bosh komponetlar usuli,o‘lchov nazariyasi,o‘lchov birligi turlari - Алгебра - Рефераты

Sinflarni ajratib olish, faktor tahlili, bosh komponetlar usuli,o‘lchov nazariyasi,o‘lchov birligi turlari

Загружено в:

29.08.2023

Скачано:

0

Размер:

385.5888671875 KB

MIRZO ULUGBEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI A MALIY MATЕMATIKA VA INTЕLLЕKTUAL TЕXNOLOGIYALAR FAKULTЕTI IAT 1904 SIRTQI GURUH Mavzu: Sinflarni ajratib olish, faktor tahlili, bosh komponetlar usuli,o‘lchov nazariyasi,o‘lchov birligi turlari Intellektual tizimlar fanidan Bajardi :________________ Qabul qildi: ________________ TOSHKENTMustaqil ishi

Mavzu: Sinflarni ajratib olish,faktor tahlili, bosh komponetlar usuli,o‘lchov nazariyasi,o‘lchov birligi turlari Reja: 1. O‘zi o‘rganadigan tizimlar haqida asosiy tushunchalar 2. Ob’ektlarni sinflashtiruvchi tizimlar 3. Masalaning qo‘yilishi va ishning maqsadi 4. Ob’ektlarni sinflashtirish usullari

1. O‘zi o‘rganadigan tizimlar haqida asosiy tushunchalar Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtiruvchi tizimlarni yaratish muammosi sun’iy intelekt sohasidagi asosiymasalalardan hisoblanadi. Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zinio‘rganish jarayonida sinflashtiruvchi tizimlar yaratish usullarida o‘rganish jarayoniniikkita asosiy guruhga ajratish mumkin.Birinchisi maxsus hal qiluvchi qoidalar sinfida empirik riskni minimallashtirish masalasi. Ikkinchisi ob’ektlarni o‘rganishjarayonida shunday belgilar fazosini xosil qilish kerakki, bu belgilar fazosidao‘rgatuvchi tanlovdagi ob’ektlarni sinflarga oddiy (chiziqli) ajratsin. Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtiruvchi tizimlar yaratish usullarida ham o‘rganish jarayonini ikkita asosiyguruhga ajratish mumkin. Birinchisi o‘rgatuvchi tanlovdagi ob’ektlarni oldindan ma’lumbo‘lgan sinflarga ajratish masalasi. Ikkinchisi o‘rgatuvchi tanlovdagi ob’ektlarni oldindan ma’lum bo‘lmagan sinflarga ajratish, ya’ni ob’ektlar avtomatik ravishdasinflara ajratiladi, bunda sinflar soni ob’ektlarni sinflashtirish jarayonida hosilbo‘ladi. Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtiruvchi tizimlarning asosiy vazifasi - bu ob’ektlarning bir- birigao‘xshashligini o‘rganishda ishlatiladigan, ya’ni ularning o‘xshashligini aniqlaydigan halqiluvchi qoidalarni topishdan iborat. Bu masala sun’iy ong yaratish masalalarida masalan, tabiiy tilni kompyuterdanfoydalanib tushunish, algebraik ifodalarni simvolli qayta ishlash, ekspert tizimlarda,EHM dasturlarini sintez va almashtirishda ishlatiladi. Ob’ektlarni sinflashtirishda eng muhim tushunchalardan biri- bu sinf tushunchasidir. Sinflar - bu ob’ektlar to‘plami bo‘lib, bu ob’ektlar belgilar alfavitibo‘yicha bir-biriga yaqin, ya’ni o‘xshash bo‘ladi.

SHunday qilib, ob’ektni sinflashtirish masalasi – bu ob’ektlar to‘plamidan iborattanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonida ob’ektlarni bir-biri bilantaqqoslash natijasida ularni ma’lum bir guruxlarga ajratishdan iborat. Ob’ektlarni sinflashtirishda quyidagi hollar mavjud - ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonida sinflashtirishda nechta sinfga ob’ektlarni sinflashtirish kerakligi oldindan ma’lumbo‘ladi. - ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtirishda sinflar soni oldindan ma’lum emas, bu holda sinflar soni avtomatikravishda ob’ektlarni sinflashtirish jarayonida hosil bo‘ladi. Avtomatik ravishdaob’ektlarni sinflashtirish jarayonida sinflar soni eng yomon holda ob’ektlar soniga tengbo‘ladi. Ob’ektlarni sinflashtirish usullarining amaliy masalalarni echishga keng qo‘llanilishi berilgan ob’ektlarning murakkab tuzilishga egaligi, ya’ni ularnitavsiflashda qatnashayotgan xususiyatlarning ko‘pligi, ob’ektlarni tavsiflashdaqatnashayotgan xususiyatlarning dinamik o‘zgaruvchanligi, bu xususiyatlarning to‘liqmasligiva xatolikligidir. 2. Ob’ektlarni sinflashtiruvchi tizimlar Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtiruvchi tizimlarni yaratishda eng asosiy masalalardan biri – bu ob’ektlarningbelgilar alfavitini aniqlashdan iborat. Ob’ektlarning belgilar alfavitideterminalli, ehtimolli, mantiqiy, strukturali va nominal belgilardan iborat bo‘lishi mumkin. Ob’ektlardagi belgilar alfaviti determinalli -uzluksiz sonli qiymatlar,ehtimolli (tavakkalli), mantiqiy (rost yoki yolg‘on), strukturali (simvol ko‘rinishda) vanominal(sifatiy) kabilardan iborat bo‘lishi mumkin. Sinflarning aprior alfavitini hosil qilish jarayonida ob’ektlarni avtomatikboshqarishda yoki inson orqali boshqarishda qanday qaror qabul qilish kerakligianiqlanadi, ya’ni ob’ektlarni sinflashtirish maqsadi qo‘yiladi, sinflashtirishtamoyilini tanlashga erishish uchun ob’ektlar to‘plamidan iborat

tanlovdagi ob’ektlarnio‘z-o‘zini o‘rganish jarayonida sinflashtiruvchi tizimlarga qo‘yiladigan talablarformallashtiriladi va sinflar uchun belgilar alfaviti tuziladi. Ob’ektlar to‘plami bilan berilgan tanlovdagi ob’ektlarni masofalari bo‘yichasolishtirishda belgilar determinalli bo‘lsa, u holda ob’ektlar orasidagi masofanihisoblashda kvadratik masofani hisoblash formulasidan foydalaniladi . Ob’ektlar to‘plami bilan berilgan tanlovdagi ob’ektlarni masofalari bo‘yichasolishtirishda belgilar determinalli bo‘lsa, u holda ob’ektlar orasidagi masofanihisoblashda kvadratik masofani hisoblash formulasidan foydalaniladi bu erda i m ob’ektlar soni. Ob’ektlar to‘plami bilan berilgan tanlovdagi ob’ektlarni masofalari bo‘yichasolishtirishda belgilar determinalli bo‘lganda ob’eklarni koordinatalar bo‘yichasolishtirishda masofa aniqlanadi. Determinalli belgilar bilan berilgan i S va j S ob’ekt orasidagi masofani hisoblashda Evklid formulasidan ham foydalaniladi Si va S j ob’ektlar orasidagi masofani hisoblashda Evklid formulasining quyidagiko‘rinishidan ham foydalaniladi[2,5,6]

Ko‘p hollarda Evklid masofasi o‘rniga, quyidagi qulayfoydalaniladi. Ob’ektlar to‘plami bilan berilgan tanlovdagi ob’ektlarni masofalari bo‘yichasolishtirishda belgilar determinalli bo‘lganda ob’eklardagi belgilarninginformativligi ham e’tiborga olinsa, u holda ob’ektlar orasidagi o‘rtacha kvadratikmasofa[2,5,6] Potensial funksiyalarda[2,5,6] umumlashgan masofani hisoblash formulasi foydalaniladi. Bu erda potensial funksiya bo‘lib, u ko‘rinishda aniqlanadi. – funksiyalartizimsi. Agar K – o‘lchovli fazoni Evklid fazosi va – Si va Sj ob’ektlarning skalyar ko‘paytmasi deb qaralsa, u holda umumlashgan masofaoddiy Evklid masofasiga aylanadi. Ob’ektlar to‘plami bilan berilgan tanlovdagi ob’ektlarni masofalari bo‘yichasolishtirishda belgilar mantiqiy bo‘lganda i S va j S ob’ektlar orasidagi masofa Xemmingformulasi bilan hisoblanadi

Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtiruvchi tizimlarning o‘qituvchi yordamida o‘rgatuvchi tizimlardan farqi shundaniboratki, bu tizimlarda ob’ektlar joylashgan sinflar oldindan berilmaydi, balkiob’ektlar to‘plamini nechta sinfga ajratish keerakligi, ya’ni hosil qilinadigan sinflar soni berilishi mumkin yoki sinflar soni ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagiob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonida avtomatik ravishda hosil qilinadi. Ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarni o‘z-o‘zini o‘rganish jarayonidasinflashtirish jarayoni quyidagi qadamlardan iborat - ob’ektlar to‘plamini hosil qilish; - ob’ektlarning belgilar alfavitini aniqlash; - ob’ektlarning belgilar alfavitini qabul kilish, saqlash va qayta ishlash(normallashtirish); - ob’ektlar to‘plamidan iborat tanlovdagi ob’ektlarning orasidan ma’lum bir tamoyil asosida namunaviy ob’ektlarni tanlash; - tanlangan namunaviy ob’ektlar yordamida tayinlangan mezon asosida ob’ektlarto‘plamini guruxlarga ajratish; - tanlangan namunaviy ob’ektlarga xos belgilar alfavitini aniqlash; - namunaviy ob’ektlarga xos belgilar alfavitiga mos hal kiluvchi qoidani qurish; - qurilgan hal kiluvchi qoida yordamida namunaviy ob’ektlar asosida hosil qilingansinflarga yangi ob’ektlarni sinflashtirish. Ob’ektlar to‘plamini hosil qilish biror predmet sohaga tegishli masalalarniechishda amalga oshiriladi. Masalan tibbiy tashxis masalasiga doir ob’ektlar to‘plamisifatida bemorlar to‘plami tushuniladi. Ob’ektlarning belgilar alfavitini aniqlash deganda har bir ob’ektda tajriba yo‘libilan yoki maxsus apparatlar yordamida olingan belgilar tushuniladi.

Ob’ektlarda tajriba yo‘li bilan yoki maxsus apparatlar yordamida olingan belgilarbelgilar alfavitiga kiritiladi. Komp’yuterda hisoblashlar hajmini kamaytirishmaqsadida ob’ektlardagi belgilar normallashtiriladi.__ 3. Masalaning qo‘yilishi Aytaylik, bizga S , S ,..., Sm 1 1 ob’ektlar to‘plamidan iborat Tnm tanlov ( n – ob’ektlardagi xossalar soni, m – ob’ektlar soni) berilgan bo‘lsin[2,5,6]. Tnm tanlovdagi m S , S ,..., S 1 1 ob’ektlardagi belgilar alfavitiniberish mumkin. Tnm tanlovdagi m S , S ,..., S 1 1 ob’ektlarning belgilar alfaviti binar, uzuksizsonlar, kesmadagi nuqtalar va nominal (sifatli ko‘rsatkichlar) belgilardan iborat bo‘lishimumkin. Tnm tanlovdagi m S , S ,..., S 1 1 ob’ektlarni o‘rganish jarayonida ushbu ob’ektlarnibir nechta guruhlarga ajratuvchi tizimlarni hosil qilishdan iborat. 4. Ob’ektlarni sinflashtirish usullari Aytaylik, bizga ob’ektlar to‘plami ( , ,..., ) 1 2 m S  S S S berilgan bo‘lsin. S to‘plamdagi ob’ektlarni guruhlash natijasida hosil bo‘lgan sinflarni K K , K ,..., Kl 1 2  deb belgilaymiz. U holda F : S  K hal qiluvchi qoidani sinflarga ajratuvchi hal qiluvchi qoida deb aytamiz. Ob’ektlarni sinflarga ajratishdaoptimal echimga ega bo‘lish uchun F : S  K hal qiluvchi qoida uchun maqsad funksiyaminimal qiymatga ega bo‘lishi kerak. Ob’ektlarni o‘z - o‘zini o‘rganish jarayonida sinflashtirish masalasining qo‘yilishiga qarab deterministik va stoxastik yoki extimolli masalalarga ajratishmumkin.

Ob’ektlarni o‘z - o‘zini o‘rganish jarayonida sinflashtirish masalasini echish yo‘ligaqarab ierarxik va ierarxik emas masalalarga bo‘linadi.Ob’ektlarni o‘z - o‘zini o‘rganish jarayonida ularni sinflashtirishda deterministikmasalaning aniqlash talab etiladi. CHiziqli qaror qabul qiluvchi F ( Si ) funksiya bilan ob’ektlarni sinfga ajratuvchisodda tizimi quyidagi rasmda keltirilgan. Quyidagi rasmda chiziqli ajralmaydigan sinflar keltirilgan.

Agar ob’ektlarni o‘z - o‘zini o‘rganish jarayonida sinflashtirish masalasi stoxastikyoki ehtimolli ko‘rinishda qo‘yilsa, u holda hal qiluvchi qoida sifatida topish talab etiladi. Bu erda j K – sinflar; P ( K / S ) j – S ob’ektning j K sinfgaqarashliligining ehtimollik darajasi. Amaliyotda ob’ektlarni o‘z - o‘zini o‘rganish jarayonida ob’ektlarni guruhlargaajratishda asosan ob’ektlarning o‘xshashlik koeffitsienti, bog‘liqlik koeffitsienti vametrik fazoda masofa ko‘rsatkichidan foydalaniladi. Tnm tanlovdagi m S , S ,..., S 1 1 ob’ektlarni o‘rganish jarayonida ushbu ob’ektlarnibir nechta guruhlarga ajratishda ob’ektlarning bir-biriga o‘xshashligini ifodolovchikoeffitsientlarni hisoblashga asoslangan usullardan foydalaniladi. Bunday usullarasosan binar belgilar bilan berilgan ob’ektlarning o‘xshashligini aniqlashda va ularni sinflashtirishda qo‘llaniladi. SHuningdek, ob’ektlarning o‘xshashligini aniqlashda vaularni sinflashtirishda ob’ektlarning bir-biriga bog‘liqligini ifodolovchikoeffitsientlardan ham foydalaniladi. Metrik fazoda i S va S j ob’ektlar orasidagi o‘xshashlik ular orasidagi masofako‘rsatgichiga asoslanadi. Bu holda eng asosiy masala i S va j S ob’ektlar orasidagimasofani qanday formula asosida hisoblashga bog‘liq. Metrik fazoda Si va S j ob’ektlar orasidagi masofa qo‘yidagicha bo‘ladi.__

Xulosa Sun’iy intellekt tizimlari – hisoblash mashinalarining insonlarga aqlli bo‘libko‘rinadigan narsalarni qilishiga imkon beradigan konsepsiyalar dir. Insonaqli o‘zi nima? U fikrlash qobiliyatiga egami? U bilimlarni o‘zlashtirish va qo‘llashqobiliyatiga egami? U g‘oyalarni almashish va ular bilan ishlash qobiliyatiga egami? SHubhasiz, bu barcha qobiliyatlar aqlning qismini tashkil etadi. Lekin bu so‘zga oddiyma’noda ta’rif berib bo‘lmaydi. CHunki aql - bu ma’lumotlarni qayta ishlash va taqdim etish sohasidagi bilimlarning qorishmasidir. Sun’iy intellektning asosiy masalasi hisoblash mashinalarini foydaliroq qilishva aql asosida yotadigan prinsiplarni tushunishdan iborat. Modomiki asosiy masalalardanbiri hisoblash mashinalarini foydaliroq qilish ekan, hisoblash texnikasi sohasidagi olim va injenerlar sun’iy intellekt qiyin masalalarni hal qilishda ularga qanday yordamberishi mumkinligini bilishlari kerak. Hozirgi paytda hisoblash texnikasini yaratuvchilarning diqqat - e’tibori etukEHMlar - yaratishga qaratilgan. Bu, birinchidan, EHMda echiladigan masalalar sinfini,EHMning mavjud imkoniyatlarini va undan foydalanuvchilar ishtiyoqini kengaytirish,ikkinchidan ulardan foydalana bilish, EHM va programmalashtirish sohasiga mansubbo‘lmagan EHMdan foydalanuvchilar aloqasini soddalashtirishdir. Etuk EHMlar topshiriqlarni kiritish va ijodiy jarayonni amalga oshirish, tabiiytil so‘rovlarini qabul qilish, axborotni belgi, tasvir, signal ko‘rinishida qayta ishlash, EHMdagi bor bilimlarni yig‘ish imkoniyatiga ega. EHMda joylashtirilgan etukinterfreys (odam bilan EHMning aloqa vositasi programma yoki apparat ko‘rinishida)kompyuter lug‘atining bir qismi bilangina tanish bo‘lgan insonlarni mashinada ishlashigayordam beradi. SHuning uchun etuk EHMlarning kelajagi porloqdir.__

Adabiyotlar 1. Asosiy adabiyotlar 1. Gavrilov A.V. Sistem ы iskusstvennogo intellekta. CH.1. - Uchebnoe posobie, Novosibirsk: NGTU, 2000. 2. Laboratorn ы y praktikum po neyronn ы m setyam. CH.1. - Metodicheskoe posobie. / Gavrilov A.V., NGTU, 1999. 3. Gavrilova T.A., Xoroshevskiy V.F. Baz ы znaniy intellektualn ы x sistem. - SpB, Piter, 2000. 4. Djekson P. Vvedenie v ekspertn ы e sistem ы . - M., SpB., Kiev: "Vilyams", 2001. 5. Lorer J.-L. Sistem ы iskusstvennogo intellekta. - M: Mir, 1991. 6. Kruglov V.V., Borisov V.V. Iskusstvenn ы e neyronn ы e seti. Teoriya i praktika. - M.: Goryachaya liniya-Telekom, 2001. 7. Intellektualizatsiya EVM - // V uch. pos. Perspektiv ы razvitiya v ы chislitelnoy texniki v 11 kn. Kn. 2. - M.: V ы sshaya shkola, 1989. 8. Sistem ы upravleniya bazami dann ы x i znaniy. Spravochnoe izdanie pod red. A.N.Naumova. - M.: Finans ы i statistika, 1991.

Похожие

Bolalarda predmetlarning o‘lchami va ularni o‘lchash haqidagi tasavvurlarni shakllantirish

Asosiy miqdorlar ustida ishlash metodikasi

Algebraning ta’rifi va misollar, morfizmlar, faktor-algebra

Manfiy bo‘lmagan butun sonlarni raqamlashga o‘rgatish metodikasi

Qoldiqlar nazariyasi