Шартли эхтимол. Эркли ходисалар ва купайтириш коидаси - Алгебра - Рефераты

Шартли эхтимол. Эркли ходисалар ва купайтириш коидаси

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Шартли эҳтимол. Эркли ҳодисалар ва кўпайтириш қоидаси Режа: 1. Шартли эҳтимол тушунчаси. 2. Эркли ҳодисалар. Эҳтимолларни кўпайтириш қоидаси.

Таянч иборалар: Сабабли боғланиш, қандайдир боғланиш, ҳодисаларнинг бирининг юз бериши иккинчисининг имкониятларини ошириши, шартли эҳтимол, бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳодисалар (эркли ҳодисалар), эҳтимолларни кўпайтириш қоидаси, тўла эҳтимол. Шартли эҳтимол тушунчаси Агар иккита А ва В ҳодисалар биргаликда қаралаётган бўлса, улардан бирининг юз бериши иккинчисининг юз беришига қандай таъсир қилишини билиш катта аҳамиятга эга. Ҳодисалар орасидаги бундай боғланишларнинг энг соддаси сабабли боғланишлардир. Бунда А ҳодисанинг юз бериши В ҳодисанинг юз беришига ва аксинча А ҳодисанинг юз бермаслиги В ҳодисанинг ҳам юз бермаслигига олиб келади. Мисол. А ҳодиса бирор корхона маҳсулотларидан тасодифан олингани яроқсиз эмаслигидан иборат, В ҳодиса эса шу маҳсулотнинг биринчи сортли бўлишидан иборат бўлсин. Бунда В ҳодисанинг юз бериши А ҳодисанинг юз беришига олиб келади ва аксинча  А ҳодиса В ҳодисанинг юз беришини инкор қилади. Лекин амалда ҳодисалар орасида сабабли боғланишлар бўлмасдан балки қандайдир боғланиш бор бўлиши мумкин. Мисол. Ўйин соққаси ташланганда жуфт очконинг тушиши А ҳодиса, 3 дан кўп очконинг тушиш В ҳодиса бўлсин. Бу ерда сабабли боғланиш йўқ. Лекин қандайдир боғланиш бор. Ҳақиқатдан ҳам, В ҳодисанинг келтирилган учта ҳоллардан (4, 5, 6 очколарнинг тушиши) иккитаси (4 ва 6 тушиши) А ҳодисанинг юз беришига имконият яратади. Шунинг учун, агар В ҳодисани юз берди деб ҳисобласак А ҳодисанинг юз бериш имконияти 3 2 бўлади. Аммо соққани ташлашнинг натижаси ҳақида қўшимча ахборот бўлмаган ҳолда А ҳодисанинг юз бериш имконияти 6 3 нисбат билан баҳоланади. 6 3 3 2  бўлганлиги учун В ҳодисанинг юз бериши А ҳодисанинг икониятини ошириши кўриниб турибди.

Таъриф. А ва В лар қандайдир  тажрибага нисбатан тасодифий ҳодисалар бўлиб, Р(В)>0 бўлсин.) ( ) ( B P AB P сон В ҳодиса юз бериш шарти остида А ҳодисанинг эҳтимоли ёки А ҳодисанинг шартли эҳтимоли дейилади. В ҳодиса шарти билан А ҳодисанинг эҳтимоли Р(А/В) кўринишда белгиланади. Таърифга кўра Р(А/В)= ) ( ) ( B P AB P (1) тенгликка эга бўламиз. Бу тенгликдан Р(АВ)= Р(А/В)  Р(  В) (2) келиб чиқади. Бу тенглик иккита ҳодиса кўпайтмасининг эҳтимоли улардан бирининг иккинчиси шарти остидаги эҳтимоли билан ана шу шарт эҳтимоли кўпайтмасига тенглигини билдиради. Агар Р(А)  0 бўлса, у ҳолда (2) тенглик билан бирга Р(ВА)=Р(В/А)  Р(А) (3) тенглик ҳам ўринли бўлади. (2) ва (3) лардан: Р(А/В)Р(В)=Р(В/А)Р(А) (4) Мисоллар. 1. Ўйин соққасининг ҳамма томонларига ялтироқ бўлмаган қоғоз ёпиштирилган. 1, 2, 3 ёқларга қизил рангли, 4, 5, 6 ёқларига эса қора рангли қоғозлар ёпиштирилган. Соққани ташлаганда қора рангли ёқ тушди. Шу соққада жуфт сон бўлиш эҳтимоли қандай? Ечиш. Биз Р(А/В) шартли эҳтимолни топишимиз керак. Бунда А жуфт сондаги очконинг тушишидан, В ҳодиса эса 3 дан катта сондаги очконинг тушишидан иборат. Бу ерда Р(АВ)= 6 2 Р(В)= 6 3 . Демак, Р(А/В)= 3 2 6 3:6 2  (Р(А)= 2 1 бўлишини кўриш мумкин).

Эркли ҳодисалар ва кўпайтириш қоидаси Юқорида Р(А) ва Р(А/В) сонлар умумий ҳолда ҳар хил бўлишини билдик. Агар Р(А/В)=Р(А) тенглик ўринли бўлса, А ҳодиса В ҳодисага боғлиқ эмас дейилади. Шундай қилиб, В ҳодисанинг юз бериши А ҳодисанинг юз беришига ҳеч қандай теъсир қилмаса, А ҳодиса В ҳодисага нисбатан эркли дейилади. Агар А ҳодиса В ҳодисага боғлиқ бўлмаса (А ҳодиса В ҳодисага нисбатан эркли бўлса), у ҳолда Р(АВ)=Р(А)Р(В) (5) тенглик ўринли бўлади, яъни кўпайтманинг эҳтимоли эҳтимоллар кўпайтмасига тенг. Бу эҳтимолларни кўпайтириш қоидаси дейилади. Охирги (5) тенгликда Р(ВА)=Р(В)Р(А) (5`) тенгликнинг тўғрилиги келиб чиқади. Чунки ВА ҳодиса АВ ҳодиса билан бир хил. Демак, А ҳодиса В ҳодисага боғлиқ бўлмаса, В ҳодиса ҳам А ҳодисага боғлиқ бўлмайди. Улар эркли ҳодисалар бўлади. Мисол. Иккита ўйин соққаси ташланди. биринчи соққада жуфт очконинг тушиши А ҳодиса, иккинчисида тоқ очконинг тушиши В ҳодиса бўлсин. Улар эркли ҳодисалар эканлиги равшан. Буни ҳисоблаш ёрдамида текширамиз. Ўйин соққасини икки марта ташлашдан иборат тажриба 36 та тенг эҳтимолли натижаларга эга (А 11 , А 12 , ... А 66 ) бўлиб, улардан А, В ва АВ ҳодисаларнинг юз беришига мос равишда 18, 18 ва 9 таси имкон яратади. Бундан: Р(АВ)=4 1 36 9  , Р(А)= 36 18 , Р(В)= 36 18 Р(А)  Р(В)= 4 1 2 1 2 1 36 18 36 18     Демак, (5) тенглик бажарилади, яъни А ва В ҳодисалар эркли. Умуман олганда эркли ҳодисалар учун:

Р(АВС)=Р(А)  Р(В)  Р(С) формула ўринли.

Похожие

Ходисалар устида амаллар. Шартли эхтимоллик

Эхтимоллликнинг статистик ва геометрик таърифлари. Шартли эхтимоллик. Ходисалар богликсизлиги

Такрор эркли синашлар

Шартли варианталар

Лебег интеграли. Математик кутилма. Алгебрага нисбатан шартли эҳтимоллик ва шартли математик кутилма