Ўрта қиймат ҳақида теорема. Йўналиш бўйича ҳосила - Алгебра - Рефераты

Ўрта қиймат ҳақида теорема. Йўналиш бўйича ҳосила

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

404.5 KB

Ўрта қиймат ҳақида теорема. Йўналиш бўйича ҳосила Режа: 1 0 . Ўрта қиймат ҳақида теорема . 2 0 . Хусусий ҳоллар. Йўналиш бўйича ҳосила.

1 0 . Ўрта қиймат ҳақида теорема . Фараз қилайлик,) ...,, , ( ) ( mx x x f x f 2 1  функция mR E  тўпламда берилган бўлсин. Б у E тўпламда шундай ) ,..., , ( ), ,..., , ( m m b b b b a a a a 2 1 2 1   нуқталарни қараймизки, бу нуқталарни бирлаштирувчи тўғри чизиқ кесмаси E тўпламга тегишли бўлсин. Равшанки, бу кесма ушбу   1 0 , ) ( ),..., ( ), ( : ) ,..., , ( 2 2 2 2 1 1 1 1 2 1              t a bt a x a bt a x a bt a x R x x x K m m m m m m нуқталар тўплами билан ифодаланади: E K  . 1-теорема. Агар  x f функция K кесманинг a ва b нуқталарида узлуксиз бўлиб, кесманинг қолган барча нуқталарида дифференциалланувчи бўлса, у ҳолда K кесмада шундай  mc c c c ...,, , 2 1  нуқта топил а дики,          m m x x x a b c f a b c f a b c f a f b f m         ' ' ' .... 2 2 1 1 2 1 (1) бўлади. ◄  x f функция E K  кесмада қуйидаги              1 0 ....,, , , ...., , 2 2 2 1 1 1 2 1            t a bt a a bt a a bt a f x x x f x f m m m m кўринишда бўлади. Бу t ўзгарувчининг функциясини t F билан белгилайлик:         . , ...., , 2 2 2 1 1 1 m m m a bt a a bt a a bt a f t F        Равшанки, t F функция  1, 0 сегментда узлуксиз бўлиб,  1,0 да       m m x x x a b f a b f a b f t F m           ' 2 2 ' 1 1 ' ' .... 2 1 ҳосилага эга бўлади. Бунда ' ' ' , ...., , 2 1 mx x x f f f хусусий ҳосилаларнинг         m m m a bt a a bt a a bt a       , ...., , 2 2 2 1 1 1 ну қ тадаги қ ийматлари олинган . Лагранж теоремасидан фойдаланиб топамиз :      1 0 . 0 1 0 0 1     t t F F F (2) Агар

      b f F a f F   1 0 , (3) ҳамда                               m m m m m x m m m x m m m x a b a b t a a b t a f a b a b t a a b t a a b t a f a b a b t a a b t a a b t a f t F m                                      ..., , ... , ... , , .., ,. , 2 2 1 ' 2 2 2 2 2 1 1 1 ' 1 1 2 2 2 1 1 1 ' ' 2 1 (4) б ў лишини эътиборга олсак , с ў нг ушбу       m m m m c a b t a c a b t a c a b t a             . .......... .......... .......... , , 2 2 2 2 1 1 1 1 белгилашларини бажарсак, унда   K c c c c m   , ...., , 2 1 бўлиб, ( 2 ) , (3) ва (4) муносабатлардан         m m x x x a b c f a b c f a b c f a f b f m            ' 2 2 ' 1 1 ' .... 2 1 бўлиши келиб чиқади.► Одатда, (1) формула Лагранжнинг чекли орттирмалар формуласи дейилади. 2 0 . Хусусий ҳоллар. Йўналиш бўйича ҳосила. 1 m бўлганда юқоридаги теорема да келтирилган формула     a b c f a f b f     '  b c a R b R a     , , кўринишга келади. Бу Лагранж теорема - си ни ифоловчи формула бўлиб, 21-маъруза да ўрганилган. 2 m бўлганда (1) формула                2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 2 ' 1 1 ' , , , R c c c R a a a R b b b a b c f a b c f a f b f y x             к ў ринишида б ў лади . Маълумки ,    R u R x x f u    , функциянинг ҳосиласи  x f' шу функциянинг ў згаришини (ў згариш тезлигини ) ифодалар эди .       R u R y x y x f u    , , , 2 икки ў згарув - чили функциянинг    y x f y x f y x , , , ' ' хусусий ҳосилалари функциянинг мос равишда OX ҳамда Y O ўқ лар б ў йича ў згариш тезлигини билдиради . Бош қ ача айтганда  y x f ,

0  x 0A  A  l y 0x x 0y y функциянинг хусусий ҳосилалари координата ўқ лари й ў налиши б ў йича ҳосилалар б ў лади . Энди  y x f , функциянинг текисликдаги ихтиёрий тайин й ў налиши б ў йича ҳосиласи тушунчасини келтирамиз . Фараз қилайлик,  y x f , функция 2R E тўпламда берилган бўлсин. Бу функцияни Декарт координаталар системасида тасвирланган  0 0 0 y x A ,  нуқтанинг    0 0     E A U атрофида қараймиз. Ушбу    0 , A U y x A    нуқтани олиб, 0A ва A нуқталари орқали тўғри чизиқ ўтказамиз. Ундаги икки йўналишдан бирини мусбат йўналиш ( 26 -чизмада кўрсатилгандек), иккинчисини эса манфий йўналиш деб қабул қиламиз. Бу йўналган тўғри чизиқни l билан белгилаймиз. 0A ва A нуқталар орасидаги масофа      20 2 0 0 y y x x A A      ,   бўлиб, бу масофа A A0 векторнинг йўналиши l нинг йўналиши билан бир ҳил бўлса, мусбат ишора билан акс ҳолда манфий ишора билан олинади. Агар l нинг мусбат йўналиши билан OX ва OY координата ўқларининг мусбат йўналишилари орасидаги бурчакни мос равишда  ва  дейилса, ( 26 -чизма) унда     cos , cos 0 0     y y x x бўлиши топилади.

26 -чизма 1-таъриф. Агар      0 0 lim A f A f A A   лимит мавжуд бўлса, бу лимит  y x f , функциянинг  0 0 0 y x A ,  нуқтадаги l йўналиш бўйича ҳосила дейилади. Уни   l A f   0 ёки   l y x f   0 0, каби белгиланади. Демак,        0 0 0 lim A f A f l A f A A      . 1-мисол. Ушбу   3 2y x y x f  , функциянинг ) , ( 0 0 нуқтада барча йўналишлар бўича ҳосилаларининг мавжудлиги кўрсатилган. ◄ Айтайлик, 2    бўлсин. Бу ҳолда x tg y    бўлиб,              2 2 2 2 3 3 1 00 3 tg x tg x x y x tg x tg x y x f       , , , , ,

бўлади. Унда берилган функцининг  0 0, нуқтадаги 2    бўлган ихтиёрий йўналиш бўйича ҳосиласи, таърифга биноан       x tg x tg f y x f l f                2 3 0 0 1 lim 0,0 , lim 0,0 бўлади. Агар 2 2       бўлса, унда x x x   , 0 бўлиб,     2 3 1 00 tg tg l f     , бўлади. Агар 2 3 2      бўлса, унда x x x   , 0 бўлиб,     2 3 1 00 tg tg l f     , бўлади. Айтайлик, 2     бўлсин. Бу ҳолда   0 0 0   y f x , , бўлиб, бу йўналишлар бўйича ҳосила   0 0 0    l f , б ў лади .► 1- теорема . Агар  y x f , функция  0 0 0 y x A ,  ну қ тада дифференциалланувчи б ў лса , у ҳолда функция шу ну қ тада ҳар қ андай й ў налиш б ў йича ҳосилага эга ва           cos , cos , , 0 0 0 0 0 0 0 y y x f x y x f l y x f l A f          (5) бўлади. ◄ Айтайлик,  y x f , функция  0 0 0 ,y x A  нуқтада диф - ференциалланувчи бўлсин. У ҳолда        0 0 0 y x f y x f A f A f , ,    орттирма учун             0 0 0 0 0 0           y y y A f x x x A f A f A f

бўлади, бунда   20 20 y y x x     . Кейинги тенгликнинг ҳар икки томонини  га бўламиз:                0 0 0 0 0 0             y y y A f x x x A f A f A f . Маълумки,     cos , cos 0 0     y y x x . Шуни эътиборга олиб, 0  да лимитга ўтиб топамиз:             cos cos lim 0 0 0 0 y A f x A f A f A f        . Демак,         cos , cos , 0 0 0 0 0 y y x f x y x f l A f         . ► 2-мисол. Ушбу   2 2 y x y x f   , функциянинг  1,1 нуқтада      j i r 2 вектор йўналиш бўйича ҳосиласи топилсин. ◄ Равшанки, бу ҳолда 5 2 cos, 5 1 cos     ,       , , , , 2 11 2 2 2           x f x x y x x y x f       , , , , 2 11 2 2 2           y f y y y x y y x f б ў лади . (5) формуладан фойдаланиб топамиз :   5 6 5 2 2 5 1 2 11        l f , .► Фараз қ илайлик ,  y x f , функция очи қ 2R E  т ў пламда дифференциалланувчи б ў лсин . Бинобарин , функция E тўпламнинг ҳар бир   E y x  , нуқтасида     y y x f x y x f     , , ,

хусусий ҳосилаларга эга б ў лади . Координаталари шу хусусий ҳосилалардан иборат б ў лган векторни тузамиз :            j y y x f i x y x f , , (6) бунда , i ва j координата ўқлари бўйича йўналган бирлик векторлар. (6) вектор  y x f , функциянинг градиенти дейилади ва f grad каби белгиланади:             j y y x f i x y x f f grad , , . Демак, f grad E тўпламнинг ҳар бир  y x, нуқтасига битта векторни мос қўювчи қоида, бошқача айтганда икки ўзгарувчили вектор функция бўлади.  y x f , функциянинг    cos cos  e вектор йўналиши бўйича   l y x f   , ҳосиласини унинг градиенти орқали ифодалаш мумкин. Ҳақиқатан ҳам, f grad ва e векторларнинг скаляр кўпайтмаси     y y x f x y x f f grade        , cos , cos   (7) бўлиб, у (5) формулага кўра   l y x f   , га тенг бўлади:   x y x f f grade     , . Айни пайтда, e ва f grad векторларнинг скаляр кўпайтмаси шу вектор узунликлари кўпайтмасини улар орасидаги бурчак косинусига кўпайтирилганига тенг бўлади:            f grad e e f grad f grade , cos (8) Равшанки, 1  e . (7) ва (8) муносабатларда н               y x f grad e y x f grad l y x f , , cos , , бўлиши келиб чиқади. Кейинги тенгликдан кўринадики, e ҳамда  y x f grad , векторлар параллел бўлганда   l y x f   , нинг қиймати энг катта ва у

     y x f y x f y x f grad y x , , , ' ' 2 2  га тенг б ў лади . Шундай қ илиб ,  y x f , функциянинг градиенти f grad функциянинг  y x, ну қ тадаги энг тез ў садиган томонга й ў налган б ў либ , унинг узунлиги шу й ў налиш б ў йича ў сиш тезлигига тенг экан . 3-мисол. Ушбу   2 2 2y x y x f   , функциянинг  11, ну қ тада энг тез ў садиган й ў налиш и ани қ лансин ва шу й ў налиш б ў йича ў сиш тезлиги топилсин . ◄ Равшанки,       ; , , , 2 11 2 2 2 2           x f x x y x x y x f       ; , , , 4 11 4 2 2 2          y f y y y x y y x f бўлиб,   , ,     j i f grad 4 2 11   5 2 4 2 11 2 2    , f grad бўлади. ► Машқлар 1. Айтайлик,  x f функция боғламли mR E  тўпламда дифференциалланувчи бўлсин. Агар E тўпламнинг ҳар бир mR E x   нуқтасида  x f функциянинг барча хусусий ҳосилалари нолга тенг бўлса, функция E тўпламда ўзгармас бўлиши исботлансин. 2. Агар  y x f , функция   0 0, нуқтада барча йўналишлар бўйича ҳосилага эга бўлса,  y x f , функция   0 0, нуқтада дифференциалланувчи бўладими?

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ. 1. Пискунов Н.С. “Дифференциал ва интеграл хисоб”, 2- том, Т.. “Укитувчи”, 1974. 2. Соатов Ё. У. “Олий математика”, 1-жилд, Т. “Укитувчи”, 1994 3. Смирнов В.И. “Курс высшей математики”. М. “Наука”, 1974, Т.2. 4. Ефимов А.В. . Золотарев Ю.Г. , Терпигорева В.М. “Математический анализ” (специальные разделы) М. “Высшая школа”, 1980, ч.2 5. Майдон назарияси элементлари Тешаев м.х Маърузал матни 6. www.ziyonet.uz 7. www.pedagog.uz

Похожие

Теорема Фалеса

Катта сонлар қонуни ва унинг амалий аҳамияти. Марказий лимит теорема ҳақида тушунча

Тасодифий миқдорлар кетма-кетлиги яқинлашишнинг ҳар хил кўринишлари

Эгри чизиқлар ва уларнинг узунликлари ҳақида

Гармоник функциянинг хоссалари