Oddiy differentsial tenglamalarni taqribiy echish usullari. Eyler va runge-kutta usullari - Алгебра - Рефераты

Oddiy differentsial tenglamalarni taqribiy echish usullari. Eyler va runge-kutta usullari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

137.5 KB

Oddiy differentsial tenglamalarni taqribiy echish usullari. Eyler va runge-kutta usullari Reja: 1. Eyler usuli. 2. Runge-Kutta usuli. 3. Usullarning ishchi algoritmlari.

Tayanch iboralar: Noma`lum koeffitsientlar, koeffitsientlarni topish, eyler usuli, Runge-Kutta usuli, boshlang’ich shart, funktsiyaning orttirmasi. 1. EYLER USULI Yuqorida ko`rilgan usullar taqribiy analitik usullar bo`lib, bu hollarda echimlar analitik (formula) ko`rinishlarida olindi. Bu usullar bilan topilgan echimning aniqlik darajasi haqida fikr yuritish birmuncha murakkab bo`ladi. Masalan, ketma – ket differentsiallash usulini qo`llaganda qatorning juda ko`p hadlarini hisoblashga to`g’ri keladi va ko`p hollarda bu qatorning umumiy hadini aniqlab bo`lmaydi. Pikar algoritmini qo`llaganimizda esa, juda ko`p murakab integrallarni hisoblashga to`g’ri keladi va ko`p hollarda integral ostidagi funktsiyalar elementar funktsiyalar orqali ifodalanmaydi. Amaliy masalalarni echishda echimlarni formula ko`rinishida emas, balki jadval ko`rinishida olish qulay bo`ladi. Differenuial tenglamalarni raqamli usullar bilan echganda echimlar jadval ko`rinishida olinadi. Amaliy masalalarni echishda ko`p qo`llaniladigan eyler va Runge – Kutta usullarini ko`rib chiqamiz. Eyler usuli. Quyidagi ) , ( ' y x f y  (1) birinchi tartibli differentsial tenglamaning [a,b] kesmada boshlang’ich shart x=x 0 bo`lgan hol uchun y=y 0 ni qanoatlantiruvchi echimi topilishi lozim bo`lsin. [a,b] kesmani x 0 , x 1 , x 2 ,…, x n nuqtalar bilan n ta teng bo`lakchalarga ajratamiz; bunda ih x хi   0 ( i = 0,1,2,… n ), n a b h   - qadam. (1) tenglamani [a,b] kesmaga tegishli bo`lgan biror [x k , x k+1 ] kesmada integrallasak, k k k k x x x x x x y y x y x y x y dxy dx y x f k k k k k k              1 1 ) ( ) ( | ) ( ' ) , ( 1 1 1 ya`ni,      1 ) , ( 1 k k x x k k dx y x f y y (2) Bu erda integral ostidagi funktsiyani x=x k nuqtada boshlang’ich o`zgarmas qiymatiga teng deb qabul qilinsa, quyidagini hosil qilamiz:

h y x x y x f x y x f dx y x f k k k k k x x x x k k k k k k            ' 1 ) ( ) , ( | ) , ( ) , ( 1 1U holda (2) dan h y y y k k k ' 1    (3) k k k y y y   1 ya`ni k k y h y   ' deb belgilasak, k k k y y y   1 (4) Ushbu jarayonni [a,b] ga tegishli bo`lgan har bir kesmacha uchun takrorlab, (1) ning echimini ifodalovchi jadvalini to`zamiz. eyler usulining geometrik ma`nosi shundayki, bunda (1) ning echimini ifodalovchi integral egri chiziq siniq (II) chiziqlar bilan almashtiriladi (10 - rasm). 10 – rasm Quyidagi tizim   ) , , ( ' ) , , ( ' 21 z y x f z z y x f y (5) uchun x=x 0 da y=y 0 , z=z 0 (6) boshlang’ich shart berilgan. (5) ning taqribiy echimlari quyidagi formulalar orqali topiladi: iiiiii z z z y y y      11 , bu erda ,...)2,1,0 ( ) , , ( ); , , ( 2 1      i z y x hf z z y x hf y i i i i i i i i Misol. eyler usuli yordamida у х у у 2   differentsial tenglamaning [0,1] kesmada olingan va u (0) = 1 boshlang’ich shartni qanotlantiruvchi u(x) echimining taqribiy qiymatlarini h =0,2 qadam bilan toping. x0y x 0 x 1 x 2 x 3 x n-1 x 4y 0 - II

Echish : 2,0 ,1 ,0 ,1 ,0 ; 2 ) , ( 0 0        h y x b a y x y y x f Quyidagi hisoblash jadvalini to`zamiz. 1- qator . i =0, 0000,1 ,0 0 0   y x 2000,1 2,0 1 ;0 , 2000,0 1*2,0 ) , ( 0000,1 1 0*2 1 2 ) , ( 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0                   y y y i y y y y x hf y y x y y x f i i i 2 - qator. i =1 , ; 2000,1 ;2,0 2,0 0 1 1     y x 3733,1 1733,0 2,1 1733,0 8667,0*2,0 ) , ( 8667,0 2,1 2,0*2 2,1 2 ) , ( 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1               y y y y x hf y y x y y x f va xakazo i =2,3,4,5lar uchun hisoblanadi. i ix iy ; 2 ) , ( i i i i i y x y y x f   ),( iii yxhfy  0 0,1 1,0000 1,0000 0,200 1 0,2 1,2000 0,8667 0,1733 2 0,4 1,3733 0,7908 0,1582 3 0,6 1,5315 0,7480 0,1496 4 0,8 1,6811 0,7293 0,1459 5 1,0 1,8270 2. RUNGE-KUTTA USULI Runge - Kutta usuli ko`p jihatdan E yler usuliga o`xshash, ammo aniqlik darajasi eyler usuliga nisbatan yuqori bo`lgan usullardan biridir. Runge-Kutta usuli bilan amaliy masalalarni echish juda qulay. CHunki, bu usul orqali noma`lum funktsiyaning x i+1 dagi qiymatini topish uchun uning x i dagi qiymati aniq bo`lishi etarlidir. Runge-Kutta usuli uning aniqlash darajasiga ko`ra

bir necha turlarga bo`linadi. Shulardan amaliyotda eng ko`p qo`llaniladigani to`rtinchi daraja aniqlikdagi Runge-Kutta usulidir. Birinchi tartibli y=f(x,y) differentsial tenglama uchun x=x i ( i=0,1,2,…n ) y=y i ma`lum bo`lsin. Bu erda y i boshlang’ich shart ma`nosida bo`lmasligi ham mumkin. Noma`lum funktsiya y ning x=x i+1 dagi qiymati y i+1 =y i+1 (x) ni topish uchun quyidagi ketma-ket hisoblash jarayonini amalga oshirmoq lozim bo`ladi:            ], 2 2 [61 , , )(4 )(3 )(2 )(1 1 1 i i i i i i i i i i Q Q Q Q y y y y h x x (7) bu erda ), , ( ), 2 ,2 ( ), 2 ,2 ( ), , ( )(3 )(4 )(2 )(3 )(1 )(2 )(1 i i i i i i i i i i i i i i i Q y h x hf Q Q y h x hf Q Q y h x hf Q y x hf Q           (8) i =0,1,2,…, n -1, n a b h   - integrallash qadami. Tenglamaning echimi qidirilayotgan [a,b] kesma ih x x i   0 (i=0,1,2,…,n) nuqtalar bilan o`zaro teng n ta bo`lakka bo`lingan. i ning ha bir qiymati uchun (7) va (8) dagi amallarni bajaramiz va noma`lum funktsiya y ning qiymatlarini (tenglamaning echimini) quyidagi formuladan topamiz: ) ,...,2,1,0 ( 1 n i y y y i i i    (9) Misol: Runge-Kutta usuli bilan )5 cos( y x y   tenglamaning [1,8; 2,8] kesmada aniqlangan va u( 1,8 )= 2,6 boshlang’ich shartni qanoatlantiruvchi echimini h =0,1 qadam bilan hisoblang. Echish: f ( x , y )= x + c o s ( 6,2 ;8,1 );5 0 0   y x y , ,6,2 ;8,1 ;0 , 10 ;1,0 ;8,2 ;8,1 ;1,0 0 0           y x i n n a b h b a h      ) 5 cos( 1,0 ) , ( 0 0 0 0 )0(1 y x y x hf Q 2196,0 , 2012,0 ) 7098,2; 85,1( *1,0 ) 2 ,2 ( )0(1 0 0 02      f Q y h x hf Q ,

2205,0 ) 7006,2; 85,1( *1,0 ) 2 , 2 ( )0(2 0 0 )0(3      f Q y h x hf Q, 0408,3 ; 0259,2 ;9,1 ;1 , 0259,2 ] 2 [6 1 , 2927,0 ) 6099,2;9,1( *1,0 ) , ( 2 1 1 )0(4 )0(2 )0(1 0 1 )0(3 0 0 )0(4               y y x i Q Q Q y y f Q y h x hf Q va hokazo. Qiymatlar jadvali i 0 1 2 3 4 5 ix 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 iy 2,6 2,0259 3,0408 3,2519 3,4861 3,4861 I 6 7 8 9 10 ix 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 iy 3,9260 4,1478 4,3700 4,5971 4,9172 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1. Isroilov M. «Hisoblash metodlari», T., "O`zbekiston", 2003 2. Shoxamidov Sh.Sh. «Amaliy matematika unsurlari», T., "O`zbekiston", 1997 3. Boyzoqov A., Qayumov Sh. «Hisoblash matematikasi asoslari», O`quv qo`llanma. Toshkent 2000. 4. Abduqodirov A.A. «Hisoblash matematikasi va programmalash», Toshkent. "O`qituvchi" 1989. 5. Vorob`eva G.N. i dr. «Praktikum po vichislitel’noy matematike» M. VSh. 1990. 6. Abduhamidov A., Xudoynazarov S. «Hisoblash usullaridan mashqlar va laboratoriya ishlari», T.1995. 7. Siddiqov A. «Sonli usullar va programmalashtirish», O`quv qo`llanma. T.2001. 8. Internet ma`lumotlarini olish mumkin bo`lgan saytlar: www.exponenta.ru www.lochelp.ru www.math.msu.su

www.colibri.ru www.ziyonet.uz

Похожие

Sonli differentsiallash. Oddiy differentsial tenglamalarni taqribiy echish usullari. Pikar algoritmi

Algebraik va transtsendent tenglamalarni taqribiy echish usullari

Chiziqsiz dasturlash masalalarini taqribiy yechish usullari

Hisoblash matematikasi fanining axamiyati. Masalani ehmda echish bosqichlari

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash. To`g’ri to`rtburchak va trapetsiya usullari