O’rin almashtirishning hosil qiluvchi funksiyasi, guruhlashning hosil qiluvchi funksiyasi - Алгебра - Рефераты

O’rin almashtirishning hosil qiluvchi funksiyasi, guruhlashning hosil qiluvchi funksiyasi

Загружено в:

31.08.2023

Скачано:

0

Размер:

155.78125 KB

O’rin almashtirishning hosil qiluvchi funksiyasi, guruhlashning hosil qiluvch i funksiyasi Rеja: 1. Takrorli o’rin almashtirishlar. 2. Takrorli o’rinlashtirishlar. 3. Takrorli guruhlashlar. 4. Takrorlanmaydigan guruhlashlar. 5. Guruhlashning xossalari.

Takrorli o‘rin almashtirishlar. Kombinatorikada oldin qaralgan birlashmalardan tashqari tarkibidagi elementlari takrorlanishi mumkin bo’lgan boshqa birlashmalar ham o’rganiladi. Masalan, takrorlanuvchi elementlar qatnashgan o’rin almashtirishlar, o’rinlashtirishlar va gruppalashlar. Avval o’rganilgan o’rin almashtirishlar shunday tuzilmalar ediki, ular tarkibidagi elementlar bir-biridan farq qilardi. Endi o’rin almashtirishlar tarkibidagi elementlar takrorlanishi mumkin bo’lgan holni qaraymiz. Tabiiyki, aynan bir xil elementlar o’rinlari almashtirilishi natijasida yangi o’rin almashtirish hosil bo’lmaydi. Shuning uchun tarkibidagi elementlari soni o’zgarmaganda elementlari takrorlanishi mumkin bo’lgan o’rin almashtirishlar soni turli elementlardan tashkil topgan o’rin almashtirishlar soniga qaraganda kichik bo’ladi. Faraz qilaylik, qandaydir kortejning n ta elementlari orasida bir xil (aynan bir xil)1n ta birinchi tur, bir xil 2n ta ikkinchi tur, va hokazo, bir xil kn ta k - tur elementlar bo’lsin, bu yerda 1n , 2n ,… kn – hech bo’lmaganda bittasi 1dan farqli natural sonlar. Bu n ta elementlarning o’rinlarini imkoniyati boricha almashtirishlar natijasida hosil bo’lgan kortejlar (kombinatsiyalar) takrorlanuvchi elementlar qatnashgan o‘rin almashtirishlar (qisqacha, takrorli o‘rin almashtirishlar) deb ataladi. n ta elementlari orasida 1n ta birinchi tur, 2n ta ikkinchi tur, va hokazo, kn ta k-tur bir xil elementlar bo’lgan takrorli o’rin almashtirishlar sonini 1 2 ( , , ..., ) n kC n n n bilan belgilaymiz. 1-teorema. Takrorli o‘rin almashtirishlar soni uchun 1 2 1 2 ! ( , , ..., ) ! !... ! n k k n C n n n n n n formula o’rinlidir, bu yerda 1 2 ... k n n n n     – elementlar soni, k – turlar soni. Isboti . Har bir o’rin almashtirishdagi elementlar soni 1 2 ... k n n n n     ga teng. Bu n ta elementlarni quyidagi tartibda joylashtirib, o’rin almashtirishlardan birini qaraymiz: birinchi bo’lib barcha 1n ta birinchi tur, ulardan keyin barcha 2n ta

ikkinchi tur, va hokazo, oxirda barcha kn ta k - tur elementlar joylashgan bo’lsin. Qaralayotgan takrorli o’rin almashtirishda birinchi tur elementlar soni 1n ga teng bo’lgani uchun ularning mumkin bo’lgan hamma o’rin almashtirishlari soni 1! n ga teng. Ammo bu elementlar bir-biridan farq qilmaganligi sababli ularning o’rinlarini almashtirish natijasida yangi takrorli o’rin almashtirish hosil bo’lmaydi. Qaralayotgan takrorli o’rin almashtirishda ikkinchi tur elementlarning o’rinlarini almashtirishlar soni 2 !n bo’lib, bu yerda ham bir-biridan farq qilmagan elementlar o’rinlarini almashtirishlar jarayonida yangi takrorli o’rin almashtirish hosil qilinmaydi. Ikkinchi tur elementlarning o’rinlarini almashtirishlar birinchi tur elementlarning o’rin almashtirishlariga bog’liqsiz ravishda amalga oshirilishi mumkinligini ta’kidlaymiz. Uchinchi tur elementlarning o’rinlarini almashtirishlar soni 3! n bo’lib, ularning ham hech qaysi biri yangi takrorli o’rin almashtirish hosil qilmaydi. Bu o’rin almashtirishlar 1! n ta birinchi tur elementlarning o’rinlarini almashtirishlarga va 2 ! n ta ikkinchi tur elementlarning o’rinlarini almashtirishlarga, jami, ko’paytirish qoidasiga asosan, 1 2! ! n n ta o’rin almashtirishlarga bog’liqsiz ravishda amalga oshirilishi mumkin. Shunday davom etib, qaralayotgan takrorli o’rin almashtirishda oxirgi k - tur elementlar o’rinlarini almashtiramiz. Bunday o’rin almashtirishlar soni ! k n ga teng bo’lib, bu o’rin almashtirishlar ham yangi takrorli o’rin almashtirishni hosil qilmaydi. Bu o’rin almashtirishlarni birinchi tur, ikkinchi tur va hokazo ( 1)k - tur elementlarning jami soni, umumlashgan ko’paytirish qoidasiga asosan, 1 2 1 1! ! ... ! k n n n n  bo’lgan o’rin almashtirishlariga bog’liqsiz ravishda bajarish mumkin. Shunday qilib, !n ta o’rin almashtirishlarni har birida 1 2 ! !... ! kn n n tadan bir xil o’rin almashtirishlar bo’lgan qismlarga ajratildi deb hisoblash mumkin. Demak,

biz izlagan takrorli o’rin almashtirishlar soni 1 2 1 2 ! ( , , ..., ) ! !... ! n k k n C n n n n n n bo’ladi, bu yerda 1 2 ... kn n n n     . Takrorli o‘rinlashtirishlar. n ta elementlardan tashkil topgan to’plam berilgan bo’lsin. Bu elementlardan foydalanib, m ta elementdan tashkil topgan kortejlarni shunday tuzamizki, bu kortejlarga har bir element hohlagancha marta (albatta m dan oshmagan miqdorda) kirishi mumkin bo’lsin va bu kortejlar bir- biridan ularni tashkil etuvchi elementlar turlari bilan yoki bu elementlarning joylashishlari bilan farq qilishsin. Shunday usul bilan tuzilgan kortejlarning har biri n ta turli elementlardan takrorlanuvchi elementlar qatnashgan m tadan o‘rinlashtirish (qisqacha, takrorli o‘rinlashtirish) deb ataladi. n ta turli elementlardan m tadan takrorli o’rinlashtirishlar sonini mnA bilan belgilaymiz. 2- teorema. n ta turli elementlardan m tadan takrorli o‘rinlashtirishlar soni m n ga teng, ya’ni m mnA n  . Isboti . Berilgan n uchun takrorli o’rinlashtirishdagi elementlar soni m bo’yicha matematik induksiya usulini qo’llaymiz. Baza: takrorli o’rinlashtirishlar m=1 bo’lganda bitta elementdan tuzilishi ravshan. Tabiiyki, bunda hech qanaqa takrorlanish haqida gap bo’lishi mumkin emas. Bu holda elementlar soni n bo’lgani uchun takrorli o’rinlashtirishlar soni ham n ga teng: 1 1nA n n   . Induksion o’tish: teoremaning tasdig’i m=k bo’lganda to’g’ri, ya’ni k knA n  bo’lsin. Bu tasdiq m=k+1 bo’lganda ham to’g’ri bo’lishini isbotlaymiz. Buning uchun n ta turli elementlardan k tadan takrorli o’rinlashtirishning istalgan birini olib, unga n elementli to’plamning ixtiyoriy bitta elementini (k+1)- element sifatida kiritamiz. Natijada qandaydir (k+1) tadan takrorli o’rinlashtirishni paydo qilamiz. Tabiyki, qaralayotgan k tadan o’rinlashtirishlarning har biridan yangi n ta (k+1) tadan takrorli o’rinlashtirishlar hosil qilish mumkin. Shunday usul bilan ishni

davom ettirsak, barcha mumkin bo’lgan (k+1) tadan takrorli o’rinlashtirishlarni hosil qilamiz, bu yerda birorta ham (k+1) tadan takrorli o’rinlashtirishlar qolib ketmaydi va hech qaysi ilgari ko’rilgan (k+1) tadan takrorli o’rinlashtirish qaytadan paydo bo’lmaydi. Ko’paytirish qoidasiga asosan n ta turli elementlardan (k+1) tadan takrorli o’rinlashtirishlar soni k tadan takrorli o’rinlashtirishlar soniga nisbatan n marta ortiqdir, ya’ni 1 1k k k kn nA n A nn n      . Takrorli gruppalashlar. Har bir elementi birlashmaga istalgancha marta kiritiladigan va turli n ta elementlardan m tadan olinadigan hamda elementlar tartibi e’tiborga olinmaydigan birlashmalarni (kortejlarni) qaraymiz. Bunaqa birlashmalar n ta turli elementlardan m tadan takrorlanuvchi elementlar qatnashgan gruppalashlar (qisqacha, takrorli gruppalashlar) deb ataladi. n ta elementlardan m tadan takrorlanuvchi elementlar qatnashgan gruppalashlar ta’rifidan ko’rinib turibdiki, turli kombinatsiyalar bir-birlaridan hech bo’lmasa bitta elementi bilan farq qiladi. n ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar sonini mnC deb belgilaymiz. 3- teorema. n ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar soni 1 mn mC   ga teng, ya’ni 1 m mn n mC C    . Isboti.   1 2 , , ..., na a a to’plam uchun n ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar sonini aniqlash zarur. Har bir takrorli gruppalashdagi elementlarni n ta qismga shunday bo’lish mumkinki, har bir i - bo’lakda ia element qanchadir marta qatnashadi yoki biror marta ham qatnashmaydi. Har bir shunday gruppalashni nol va birlardan iborat kod yordamida quyidagicha shifrlaymiz: har bir ia element o’rniga bu element i - bo’lakda necha marta qatnashsa, shuncha birlar yozamiz (tabiiyki, bu element biror marta ham qatnashmasligi mumkin, u holda hech narsa yozilmaydi); turli bo’lak elementlarini bir-biridan nollar bilan ajratamiz (bu yerda yonma-yon joylashgan nollar hosil bo’lishi mumkin – bu nollar mos elementlarning gruppalashda qatnashmaganligini anglatadi). Masalan,

  , , , , ,a b c d e f to’plam elementlaridan tuzilgan 6 ta elementdan 9 tadan takrorli bbbcddddf gruppalashga0111010111 1001 shifr, 6 ta elementdan 12 tadan takrorli aaaabeeeeeff gruppalashga esa 1111010011111011 shifr, aksincha, 0 1010001111 shifrga 6ta elementdan 6tadan takrorli abeeee gruppalash mos keladi. Shunday qilib, n ta elementdan m tadan har bir takrorli gruppalash uchun qandaydir m ta birlar va (n-1) ta nollardan iborat ketma-ketlikni va, aksincha, m ta birlar va (n-1)ta nollardan tashkil topgan har bir ketma-ketlik uchun n ta elementdan m tadan biror takrorli gruppalashni mos qo’ygan bo’lamiz (bir qiymatli moslik o’rnatildi). Binobarin, n ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar soni (n-1)ta nol va m ta birlardan tashkil topgan kortej elementlaridan tuzilgan takrorli o’rin almashtirishlar soniga, ya’ni 1( , 1) n mC m n    ga tengdir. Demak, 1 1 ( 1)! ( , 1) !( 1)! m mn n m n m n m C C m n C m n            . Takrorlanmaydigan guruhlashlar. Bizga tartiblanmagan takrorlanmaydigan n ta elementi bo`lgan S to‘plam berilgan bo`lsin. knC bilan knA ni taqqoslaymiz. Bilamizki, k ta elementni k! ta usulda tartiblash mumkin, ya` ni ! k kn n k C A   bo`ladi. Bundan ! ! !( )!k k n n A n C k k n k   kelib chiqadi. 5, 4, va 3 ta raqamni topgan kishilarga ham yutuq beriladi, lekin bu yutuq shu kishilar o’rtasida teng taqsimlanadi. Bu holda 2 xil guruhlash mavjud, biri 36С omadli tanlov va ikkinchisi 330С omadsiz tanlov. U holda 3 ta raqamni topgan yutuq egalari imkoniyati :

3 330 6 30! 6! 28 29 30 4 5 81200 27! 3! 3! 3! 1 2 3 С С              Yutuqli bo’lish ehtimoli 81200 0.042 1947792  ga teng. Teorema 1. n ta elementi bo`lgan S to‘plamning barcha tartiblanmagan k elementli qism to‘plamlari soni ! !( )! kn n С k n k   ga teng. Ushbu teoremani umumlashtiramiz: n ta elementi bo`lgan S to‘plamni k ta qism to‘plamlar yig‘indisi ko‘rinishida necha xil usulda yoyish mumkin degan savolni qo‘yamiz. Buning uchun S to`plamni 1 2 ... mS A A A     o`zaro kesishmaydigan k ta qism to‘plamlarga ajratish mumkin bo`lsin. Bunda ularning elementlari soni mos ravishda 1 1 2 2 ( ) , ( ) , ...., ( ) m m N A k N A k N A k    bo‘lib, 1 2 , , ..., mk k k berilgan sonlar uchun 1 0, k  1 2 ... m k k k n     shartlar bajariladi. 1 2, , ..., m A A A to‘plamlar umumiy elementga ega emas. S to‘plamning 1k elementli 1A qism to‘plamini 1knС usulda tanlash mumkin, qolgan 1 n k element ichidan 2k elementli 2A qism to‘plamini 2 1k n k С  usulda tanlash mumkin va hokazo. Turli xil 1 2, , ..., m A A A qism to‘plamlarni tanlash usullari ko‘paytirish qoidasiga ko‘ra 3 2 1 1 1 2 1 2 ... 1 ... m km k k k kn n k n k k n k kС С С С             

1 2 1 1 1 2 1 1 2 1 2 3 1 2 3 1 2 ( ... )! ( )! ( )! ! ... ! ( )! ! ( ) ! ( )! ! ( ... )! m m m n k k k n k n k k n k n k k n k k k n k k k k n k k k                            1 2 ! ! ! ... ! m n k k k    Demak, quyidagi teorema isbotlandi. Teorema 2. Aytaylik 1 2 , , ..., mk k k butun nomanfiy sonlar bo‘lib, 1 2 ... m k k k n     va S to‘plam n ta elementdan iborat bo‘lsin. S ni elementlari mos ravishda 1 2 , , ..., mk k k ta bo‘lgan 1 2, , ..., m A A A m ta qism to‘plamlar yigindisi ko‘rinishida ifodalash usullari soni 1 2 1 2 ! ( , , ..., ) ! !... ! n m m n C k k k k k k  ta bo‘ladi. 1 2( , , ..., )n mC k k k sonlarga polinomial koeffitsiyentlar deyiladi. Guruhlashning xossalari. 1. n mn m n mС С    2. 11 k kn nС С   3. 0 2 1 2 2 2 ( ) ( ) ... ( ) n nn n n n С С С С     Ushbu xossalarni isbotlash uchun kombinatsiyalarni faktorial ko’rinishida yozib chiqish va hisoblash yetarli. Teorema. n elementli to‘plamning barcha qism to‘plamari soni 2n ga teng va quyidagi tenglik o‘rinli: 0 2n k k n k C    Haqiqatdan ham, knC - n elementli to‘plamning barcha k elementli to‘plam ostilari soni bo‘lgani uchun, tushunarliki barcha to‘plam ostilar soni

0 1... n n n n С С С    yig‘indiga teng bo‘lib, ularning yig‘indisi 2n ga teng bo‘ladi. Misol. 30 ta talabadan 20 tasi o‘g‘il bolalar, tavakkaliga jurnaldagi ro’yhat bo‘yicha 5 talaba chaqirildi, ularning ichida ko‘pi bilan 3 tasi o‘g‘il bola bo‘ladigan qilib necha xil usulda tanlash mumkin? Yechilishi: Masala shartida berilgan to‘plamni sodda to‘plamlar yig‘indisi shaklida yozib olamiz: A={0 tasi o‘g‘il bola, 5 tasi qiz bola} B={1 tasi o‘g‘il bola, 4 tasi qiz bola } C={2 tasi o‘g‘il bola, 3 tasi qiz bola } D={3 tasi o‘g‘il bola, 2 tasi qiz bola } {Ko‘pi bilan 3 tasi o‘g‘il bola}= A B C D   kesishmaydigan to‘plamlar yig‘indisining quvvati, ushbu to‘plamlar quvvatlari yig‘indisiga teng bo‘ladi: n({ko‘pi bilan 3 tasi o‘g‘il bola})= ( ) ( ) ( ) ( ) ( )n A B C D n A n B n C n D         0 5 1 4 2 3 3 220 10 20 10 20 10 20 10 10! 20! 10! 20! 10! 20! 10! 15! 5! 1! 19! 4! 6! 2! 18! 3! 7 ! 3! 17! 2! 8! С С С С С С С С                        504 4200 190 120 1140 45 26478900       . Demak, 30 ta talabadan ko‘pi bilan 3 tasi o‘g‘il bola bo‘ladigan 26.478.900 tanlash usuli mavjud.

Похожие

Darajali funksiya Jukovskiy funksiyasi

Bir nеchа o`zgаruvchining funksiyasi

Tasodifiy miqdor va uning taqsimot funksiyasi

Birliklardan hosil bo`lgan onning miqdoriy tarkibi

Stеrjеnning egilishi va buralishi masalalari. Stеrjеn buralishidagi kuchlanish funksiyasi