Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik tafakkurini rivojlatirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish - Алгебра - Рефераты

Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik tafakkurini rivojlatirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

115.533203125 KB

Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik tafakkurini rivojlatirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish Reja: 1. Maktabgacha ta’lim muassasalarda zamonaviy kompyuterli ta’limiy o‘yinlar texnologiyasi. 2.Maktabgacha ta’lim muassasalarda kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlar o‘tkazish uslubiyoti.

Maktabgacha ta’lim muassasalarda zamonaviy kompyuterli ta’limiy o‘yinlar texnologiyasi Ixtiyoriy ta’lim muasssasida o‘qitish jarayonini boshqarish, umuman pedagogik jarayonga va tinglovchilarning bilimlarini tashkil etishga ta’sir jarayoni hisoblanadi. Uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun, pedagogik tizimlarda optimal boshqarishni ta’minlaydigan modellar ishlab chiqilmoqda. Bunday modellar qatoriga maxsus o‘qitish texnologiyalarining uslub (uslubiyot)larini kiritish mumkin. V.P. Bespalko pedagogik texnologiyaning quyidagi ta’rifini beradi: pedagogik texnologiya - bu avvaldan loyihalashtirilgan o‘quv-tarbiya jarayonini amaliyotga tizimli singdirishdir. Pedagogik texnologiyalarning boshqa uslublardan farqi, ularning tarbiyalanuvchilarda o‘rganilayotgan materialga nisbatan qiziqish orttirish va motivatsiyalarining ko‘tarilishi hisobiga samaraliroq ta’lim berishni ta’minlashidan iborat. Axborot texnologiyalarini katta tezlikda rivojlanishi bilan ta’lim tizimiga masofali o‘qitish - Internet tarmog‘i orqali o‘qitish texnologiyalari kirib kelmoqda. Bu esa, o‘z navbatida zamonaviy psixologo-pedagogik uslubiyotlarni qo‘llash imkoniyatini keng ochmoqda. Hozirgi paytda ta’lim tizimida, shu jumladan, MTMlarining ta’limtarbiya jarayonida ta’limga oid o‘yinlar va masofali ta’lim texnologiyalarini foydalanish alohida o‘rin tutaltganligi uchun ushbu masalalarni kengroq o‘rganib chiqishni maqsad qilib olindi. A. Ta’limiy o‘yinlar: ularning vazifalari, xususiyatlari va asosiy turlari. Ta’limga oid o‘yinlar ta’lim berishning zamonaviy psixologopedagogik texnologiyalarida muhim o‘rin egallaydi. Usul sifatida ular XX asrning 70- yillarida keng tarqalgan. Hozirgi vaqtda qo‘llanilish sohasiga mos ravishda ta’limiy o‘yinlarning har xil turlari mavjud. Masalan, zobitlarni tayyorlashda harbiy o‘yinlar, aktyorlar uchun syujet-rolli o‘yinlar, tijoratchilar va rahbarlar uchun - maxsus treninglar mavjud.

Ta’limga oid o‘yinlar asosiy uch vazifani bajaradilar: • vositali: aniq bir ko‘nikma va malakalarni shakllantirish; • gnostik: o‘quvchilarning bilimlarini shakllantirish va fikrlashlarini rivojlantiish; •ijtimoiy-psixologik : kommunikativ ko‘nikmalarni rivojlantirish. Har bir vazifaga o‘yinning aniq bir turi mos keladi: instrumental vazifa o‘yin mashqlarida, gnostik - didaktik, ijtimoiy-psixologik esa - rollik o‘yinlarda ifodalanishi mumkin. Ta’limiy o‘yinlarini samaradorligini oshirish uchun uning texnologiyasi: • • o‘yinni ta’lim maqsadlariga mos bo‘lishi; • immitatsion-rolli o‘yinni amaliy pedagogik (psixologik) vaziyatga ta’sir etishi; • o‘yin qatnashchilarining o‘yin mazmuniga mos keladigan maxsus psixologik tayyorgarligi; • o‘yinda ijodiy elementlaridan foydalanish imkoniyatlari; • tarbiyachi (psixolog) nafaqat rahbar sifatida, balki o‘yin jarayonida “to‘g‘rilovchi” va maslahatchi sifatida ham ishtirok etish kabi talablarga tayyor bo‘lishi kerak. Ixtiyoriy ta’lim berish o‘yini bir necha bosqichdan iborat bo‘lishi mumkin: 1) o‘yin muhitini yaratish - bu bosqichda o‘yinning mazmuni va asosiy vazifasi aniqlanadi, uning qatnashchilarini psixologik tayyorgarligi amalga oshiriladi; 2) o‘yin jarayonini tashkil etish - bu bosqichda qatnashchilarga o‘yin qoida va shartlari tushuntiriladi va ular orasida rollarni taqsimlash amalga oshiriladi. 3) o‘yinni o‘tkazish - bunda qo‘yilgan maqsad hal qilinadi;

4) Yakun yasash - bu bosqichda qatnashchilarning o‘zlari ham, maxsus ekspertlar (psixolog, pedagog) tomonidan ham o‘yin borishi va natijalari tahlil etiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, ta’limiy o‘yinlarda faqat oddiy o‘yin uslubi foydalanilmaydi. O‘yin jarayonida guruhiy, yakkama yakka ish, birgalikda muhokama, test o‘tkazish va so‘rov, rolli vaziyat yaratishlardan foydalanish mumkin. Boshqacha qilib aytganda, turli - anketa o‘tkazish, sotsiometriya, «Aqliy hujum» va boshqa uslublarni cheklangan miqdorida birga olib borish va foydalanish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, o‘yin uslubi pedagogikada qandaydir maxsuslikka ega. Ta’lim berish jarayonida o‘yin yordamchi element sifatida qisman nazariy materialga qo‘shimcha sifatida foydalaniladi va u asosiy uslub sifatida chiqa olmaydi. Ta’limiy o‘yinlarning uslubi va hususiyatidan kelib chiqkan holda, ularni quyidagi turlarga ajratish mumkin: • Immitatsion o‘yinlar hisob-kitobga asoslangan kasblarni immitatsiya qilish, bolalarni kasbga yo‘naltirish maqsadida foydalaniladi. Masalan, “Impod” o‘yinida shartli tikuv ishlab chiqarish faoliyati imitatsiya qilinadi, shuningdek, mahsulotlarni modellashtirish va tikish bo‘yicha tasavvurlari amaliy ko‘nikmalar shakllantiriladi. • Mazmunli-rolli o‘yinlar (ularning asosida aniq hayotiy, ishchan yoki boshqa vaziyat yotadi. Bunday holda, o‘yin har bir qatnashchi aniq rolni bajaradigan (o‘ynaydigan) teatr qo‘yishni eslatadi). O‘yin bunday holda mazmuni - intellektual faoliyat shaklli ijodiy o‘yinlardir, shuning uchun bu holda

qatnashchilarni tayyorlash va o‘yin ssenariysini ishlab chiqish katta ahamiyatga ega. Innovatsion o‘yinlar (ularning boshqa o‘yin turlaridan ajralib turadigan farqi, harakatli tuzilishga ega ekanligi va o‘yinni bir necha o‘qitishrivojlantiruvchi “fazolarda”, masalan, kompyuter dasturlaridan foydalanib o‘tkazishdir. Innovatsion o‘yinlar zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda sifatli bilim olishga qaratilgan. Agar yuqorida misol sifatida keltirilgan o‘yin turlari o‘zlarining uslubi bilan farq qilgan bo‘lsa, u holda oxirgilarini ajratish tamoyili - aniq vaziyatni boshqarish ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat bo‘lgan maqsad o‘yinni mo‘ljallanishidir. • Tashkiliy-faoliyatli o‘yinlar. Bularda e’tibor ko‘proq o‘yin vaziyatlarini tashxis qilish va muammoni yechish variantlarini tanlashni asoslashga qaratiladi. Uslub nuqtai nazardan, bu yerda e’tibor ko‘proq qatnashchilarning muloqotiga, munosabatlariga va guruhiy ishlarning boshqa shakllariga qaratiladi. Ishchan treninglar. Eng samarali uslublardan biri ishchanlik o‘yinidir. Uni modellashtirish jarayonida muammoli vaziyat aniqlanadi, o‘yin maqsadi uni yechish yo‘llarini izlanadi. Ishchanlik o‘yinlari ta’lim sohasida ham, ishchanlik sohasida ham qo‘llaniladi. Umuman olganda, ishchanlik o‘yinida o‘quvchilarda muammoni yechimini izlash mexanizmi shakllanadi va mustahkamlanadi. Bundan tashqari, u o‘quvchilarning psixologiyasiga to‘g‘rilash ta’sirini ko‘rsatadi, chunki an’anaviy o‘qitish shakliga xos psixologik zo‘riqishdan mahrum bo‘lgan va qatnashchilarni ta’lim materialni to‘laroq qabul qilishga yo‘naltiradi. Treningning har bir o‘yin yoki psixologik uslubilti bosqichi yuqori malakali psixolog-boshlovchining tahlili bilan birga olib boriladi. Ushbu va boshqa texnologiyalarni foydalanish nazariya va amaliyotni me’yor darajada birga olib borish imkoniyatini berdi va treningni o‘zini harakatlilikka olib keldi. Natijada, trening tinglovchilarga o‘zlarini va boshqalarni to‘g‘ri baholashni, boshqa kishilar bilan kundalik hayotlarida ham, ishchanlik vaziyatlarda ham

samarali munosabat o‘rnatishni, albatta munosabat jarayonini o‘zini kam sevishni o‘rganishga yordam berdi.

Ishchanlik o‘yinlarni ko‘rib chiqishni yakunlab, ular: • o‘z fikrlarini boshqa kishilar fikrlari bilan taqqoslash; • o‘zlarining xulqiy va psixologik qarorlarini anglash; • turli vazifali rollarni bajarish va boshqalarni o‘rganadilar. Shunday qilib, ta’limga oid o‘yinlarining ta’lim va psixologiyadagi o‘rni nihoyatda zarurdir. Pedagogikada ular tarbiyalanuvchilarning faolligini, tashabbusini, mustaqilligini rivojlantirishga asoslangan rivojlantiruvchi ta’limning ajralmas tarkibiy qismidan iboratdir. Ishchanlik o‘yinlarining ahamiyati to‘g‘risida qozonlik pedagog-psixolog M.I.Maxmutov, ushbu texnologiyaning ahamiyati o‘quvchilarning bilish, ijtimoiy va kasbiy faolligini rivojlantirishdan, ularda ishchanlik o‘yinlarida qatnashish ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat deb takidlagan edi. Ta’limiy o‘yinlarini ta’lim-tarbiya jaralniga qo‘llash bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijalari, ushbu texnologiya umuman olganda, ta’limning samaradorligini o‘rtacha uch marotaba ko‘tarish imkoniyatini berishini ko‘rsatmoqda. Ta’limga oid o‘yinlari umuman va ishchanlik o‘yinlari xususan, shuningdek, psixologik ahamiyat kasb etadi va kasbiy va shaxsiy sifatlarini rivojlanishlariga imkoniyat yaratgan holda ishchanlik sohasida keng foydalaniladi. Shuni ta’kidlash kerakki, ta’limiy o‘yinlari turli-tumanligi bilan farq qiladilar va ular birgalikda ham foydalanilishi mumkin. O‘yinlar birbirlarini to‘ldirishlari, masalan, rolli ishchan o‘yini, innovatsion- imitatsion va boshqa hollari bo‘lishi mumkin. Bu ko‘rinishdagi o‘yinlardan, ayniqsa, o‘quvchilarni chet tillarga o‘rgatishda yaxshi samara beradi. Bu holda o‘yinlarda tilni egallash ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan turli uslublar birlashtiriladi. Shunday qilib, ta’limiy o‘yinlar ta’lim berishda ham, xuddi shunday boshqa faoliyat sohalarida ham o‘z tatbiqini topgan harakat texnologiyalarini ifodalaydilar. Pedagogikada ular ta’lim jarayonini faollashtirishga, tarbiyalanuvchilarning ijod

qilishlarini boshlanishini uyg‘otishga imkoniyat yaratadilar. O‘yin uslublaridan foydalanilgan psixologik treninglar, o‘yin vaziyatlarida hayotda ko‘pincha uchrab turadigan muammolarni hal qilish, tarbiyalanuvchilarning qiziqishining ko‘tarish imkoniyatlarini beradilar, shuningdek, ochiq, munosabat muhitini yaratadilar. К ompyuterli didaktik o‘yinlar. Kompyuterli didaktik o‘yinlar MTM ta’limtarbiya jarayonida amalga oshirishga, jumladan, elementar matematik tasavvurlar, buyumlar, ularning rangi, shakli va o‘xshash obyektlarni o‘rganishga yordam beradilar. Kompyuterli didaktik o‘yinlarning o‘ziga xos pedagogik va psixologik jihatlari mavjud bo‘lib, hozirgi kunda ular to‘la o‘rganib chiqilmagan. Quyida shular to‘g‘risida ba’zi ma’lumotlarni keltiramiz. MTMlarda multimedia texnologiyalari asosida kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlardan ham foydalanish mumkin. Bu o‘rinda shuni ta’kidlash kerakki, kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlar didaktikaning barcha qonun va qoidalariga rioya qilgan holda o‘tkaziladi. O‘yinlarni o‘tkazish shakllari mashg‘ulotlar, o‘yin-mashq va dam olish o‘yin shakllaridan iborat. Multimediali ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlar didaktik o‘yinlar tarkibiga kiradi va MTMlardagi ta’lim-tarbiya jarayonini amalga oshirishga qaratilgandir. Kompyuterli o‘yinlar dastlabki kompyuterlar yaratilishi bilan bir vaqtda ularning dasturlariga kiritilgan edi. Dastlabki kompyuter o‘yinlaridan ko‘ngil ochish maqsadida foydalana boshlandi. 1976-77 yillardan boshlab, shaxsiy kompyuterlar ishlab chiqaruvchi firmalar va kompaniyalar kompyuterlar ko‘proq sotilishi uchun, ularni yangi - yangi o‘yin dasturlari bilan ta’minlay boshladilar. Hozirgi davrda kompyuterlar turli xil o‘yin dasturlari bilan ta’minlanganlar.

Kompyuterli o‘yinlarni bir necha turga ajratish mumkin, jumladan: 1. Кompyuterli ta’lim o‘yinlari. 2. Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yinlar. 3. Boshqotirma o‘yinlari. 4. Dam olish o‘yinlari. 5. Stol ustida o‘ynaladigan o‘yinlar(shaxmat, shashka). 6. Konveyrli o‘yinlar. 7. Konstruksiya (yig‘ish) –harakat o‘yinlari. 8. Muloqotli-anglash o‘yinlari. 9. O‘quv-texnologik o‘yinlar. 10. Sport o‘yinlari. 15. Boshqaruv-iqtisod o‘yinlari va boshqalar. Quyida, MTMlarda qo‘llaniladigan ta’limiy, rivojlantiruvchi va dam olish kompyuter o‘yinlarining psixologo-pedagogik jihatlaridan ba’zi birlarini qo‘rib chiqamiz. Pedagogik jihatlari . Didaktik o‘yinlarning pedagogik jihatlaridan biri - ularni ta’limiyligidir. Tarbiyalanuvchi o‘yin davomida bir vaqtning o‘zida ham o‘yinda ishtirok etadi, ham ma’lum bir darajada ta’lim oladi. Ayrim o‘yinlarda bilimlarini mashqlarda namoyish qiladilar va ularni chuqurlashtiradilar. Masalan, shakllarni ustma-ust qo‘yish o‘yinida, birinchidan, o‘yin vazifasi bo‘yicha bola shakllarni ustma-ust qo‘yish natijasida qanday shakl hosil bo‘lishini topsa, ikkinchidan, tarbiyachining topshirig‘i bo‘yicha - shakllar sonini sanab berishni, shakllar qanday ko‘rinishda ekanligini va ularning nomlarini aytishni, ranglarni ajratib berishni bajaradi (ta’limiy jihati). Bundan tashqari, tarbiyalanuvchi “Sichqoncha”dan foydalanib, ishlab o‘z kompyuter savodxonligini oshiradi. Demak, kompyuterli didaktik o‘yinlar ta’lim bilan bevosita bog‘liq bo‘lib,ta’lim jarayonini amalga oshirishga yordam qiladi. Kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlardan foydalanib o‘tkaziladigan texnologik jarayonlar quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi mumkin (sxema):

Sxemadan ko‘rinib turibdiki, tarbiyachi dastavval o‘yin obyekti (turi va yo‘nalishi)ni tanlaydi, so‘ngra o‘yin qoidalarini, shartlarini va vazifalarini aniqlaydi. Navbatdagi ish o‘yinning mazmunini va qanday maqsadda amalga oshirilishi, ta’limiy va rivojlantiruvchi jihatlari belgilanadi. Shundan keyin, o‘yin o‘tkazilib, natijalar tahlil etiladi va o‘yin g‘oliblari aniqlanadi. Kompyuterli o‘yinlar va mashqlar asosan tarbiyachining nazorati ostida o‘tkaziladi. Demak, kompyuter va uning xotirasidagi ta’limiy o‘yinlar birgalikda, multimedia texnologiyasining (kompyuterli ta’lim) o‘yinlar bo‘yicha asosiy didaktik vositasi hisoblanadi. Kompyuter xotirasidagi o‘yinlardan tashqari qo‘shimcha didaktik o‘yinlar tayyorlash mumkin. Buning uchun, maxsus dasturlardan (Power Point va Macromedia Flash) foydalaniladi. Kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlarning afzalliklari va pedagogik jihatlaridan biri-ular tarbiyalanuvchilar tomonidan yil davomida va istalgan paytdao‘ynalishi mumkin. Bolalar kompyuterdan foydalanishni o‘rganib olganlaridan so‘ng, bunday o‘yinlardan mustaqil ravishda foydalanishlari mumkin. O‘yin davomiyligi 15 daqiqa. Psixologik jihatlari. MTMlarning turli guruh tarbiyalanuvchilari kompyuterni va kompyuter o‘yinlarini turlicha qabul qilishlari mumkin. Masalan, kichik guruh tarbiyalanuvchilari shaxsiy kompyuterlar va ularning qurilmalarini qimatbaho va katta o‘yinchoq deb qabul qilishlari mumkin. Uning “Sichqoncha”sini haqiqiy “Sichqoncha”, monitor ekranini esa, televizor ekrani bilan taqqoslay oladilar. Psixologik nuqtai nazardan kompyuter (monitor) ekranidan multimediali tasvirlar yosh bolalarga his-tuyg‘uli samara beradi. Yosh bolalar turli xil buyumlarga, qurilmalar va transport vositalarining modellariga juda qiziquvchan bo‘lganliklari uchun– kompyuterning psixologik ta’siri buyumlarga qaraganda kuchliroq bo‘ladi. Kompyuter o‘yinlari yosh bolalarga kinematik (jonli) psixologik ta’sir etadilar. Monitor ekrandagi o‘yin buyumlari harakatlanib, ranglari Ўйинни танлаш қоидалари Таълимий жиҳатлари Ўйин ўтказиш натижаси

o‘zgaribjilolanib turadi. Shuning uchun, ularning yosh bolalarga ta’sirini kinematik (jonli) psixologik ta’sir deyiladi. Didaktik o‘yinlar jarayonida psixik bilish jarayonlarining takomillashuvi yuz beradi, ya’ni bolalar buyumlarning soni, katta-kichikligi, shakli, hajmi, ranglarini idrok qilishi rivojlanadi. Kompyuter o‘yinlarining psixologik ta’siri ayniqsa, ulgurmovchi, passiv tarbiyalanuvchilarga sezilarli bo‘ladi. Ular birinchi muvaffaqiyatli seansdan (o‘yindan) keyin, o‘zlari faollashib topshiriqni bajarishga kirishib ketadilar. Shundan boshlab, tarbiyachining ularga nisbatan tanbeh berishiga hojat qolmaydi. Tarbiyalanuvchi “kompyuter “ psixologiyasiga tez ko‘nikib, malakasini oshirishi lozim. Masalan, kursorni to‘xtovsiz pastga, yuqoriga, o‘ngga va chapga harakatlantirib turilishi ham, bolalarda ko‘nikma hosil qilgunga qadar, ma’lum bir psixologik ta’sir etadi. Psixologlarning ta’kidlashlaricha, MTMlarda kompyuter o‘yinlarini oddiysidan boshlash lozim, so‘ngra tarbiyalanuvchilarda malaka va qiziqish osha borishi bilan o‘yinlar murakkablashtirib boriladi. Natijada, qobiliyatli bolalar kompyuterda mustaqil ishlash (o‘ynash) darajasiga erishishlari mumkin. Masalan, ”Svetofor-labirint” o‘yini o‘rta guruh bolalariga mo‘ljallangan bo‘lib, oddiy kompyuter o‘yinlari turiga kiradi. Quyonchaning ko‘p to‘siqlar (ovchi, bo‘ri, daryo, odamlar va hokazolar) ni yengib, o‘z uyiga borishi murakkab kompyuterli labirint o‘yiniga kiradi. Kompyuter o‘yinlari tarbiyalanuvchi (bola)larni o‘rganiladigan materialga va o‘yin mazmuniga diqqqatlarini jalb qilishda samarali vosita hisoblanadi. Psixolog N.Boymurodovning ta’kidlashicha, materialni muvaffaqiyatli o‘zlashtirishda, avvalo diqqat kuchi belgilanadi, ba’zi tarbiyalanuvchilarni o‘rtoqlaridan orqada qolib ketishlari, ularning aql-idrok yoki xotiralarini zaifligidan emas, balki diqqatlarining bo‘shligidan kelib chiqadi. Kompyuter o‘yinlari esa, barcha bolalarni diqqatlarini o‘zlariga turg‘un jalb qiladilar. N.Boymurodov yosh bolalarning idroki to‘g‘risida quyidagilarni yozgan: “Maktabgacha yoshdagi bolaning hayotida o‘yin hukmronlik qiladi va o‘yin tufayli

bolaning idroki ham rivojlanadi, chunki bola o‘yinga aloqasi bo‘lgan buyumga ko‘proq e’tibor berib qaraydi va o‘z o‘yinida atrofdagi hayotni aks ettiradi. O‘yin, rasm chizish va shunga o‘xshash mashg‘ulotlar tufayli bolada kuzata bilish qobiliyati ham rivojlanadi”. Darhaqiqat, kompyuter o‘yinlarida ham tarbiyalanuvchilarning idroklari va kuzata bilish qobiliyatlari rivojlanib, taraqqiy eta boshlaydi. Idrokning bir nechta turi bo‘lib, shulardan, harakatni idrok etish turi kompyuter o‘yinlarida ham tarbiyalanuvchilarning idroklari va kuzata bilish qobiliyatlari rivojlanib, taraqqiy eta boshlaydi. Idrokning bir nechta turi bo‘lib, shulardan harakatni idrok etish turi kompyuter o‘yinlarida ham namoyon bo‘lib, ko‘proq jangarilik o‘yinlarida kuzatiladi. Bu holda kompyuter ekranida o‘q (snaryad)ning harakati, nishonga tegishi, portlash jarayonini ko‘rish mumkin. Avtopoyga o‘yinlari ham idrokning harakat turiga kiradi. Kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlarda ham idrokning harakat turi uchratiladi. Masalan, “shakllarni ustma-ust qo‘yish”, “bo‘sh o‘rinni to‘ldir”, “svetofor-labirint” o‘yinlarida kompyuter (monitor) ekranida obyektlar harakatlanadi. Idrok etish jarayonining faol ko‘rinishlaridan biri kuzatishdir. Kompyuterli o‘yinlarda tarbiyalanuvchilar o‘yin obyektlarini ekranda kuzatadilar. Ammo o‘yinni bajarish qo‘l harakati asosida amalga oshiriladi, ya’ni “Sichqoncha” va klaviatura bilan ishlanadi. Yosh bolalar tevarak-atrofga, voqea va hodisalarga, narsa va buyumlarga qiziquvchan bo‘ladilar. Hamma narsani ushlab, paypaslab, yurgizib, harakatga keltirishni yoqtiradilar. Kompyuter o‘yinlari tarbiyalanuvchilarning ushbu qiziquvchanlik xususiyatlarini oshiradi. Natijada, ularning aqliy rivojlanishlari shakllana boradi.

Multimediali kompyuter o‘yinlarining tarbiyalanuvchilarni qiziquvchanlik xususiyatlarini oshirishlari quyidagilar asosida shakllanadi: 1. Ekranda ko‘rsatiladigan o‘yin obyektlariga animatsiya samarasi berilgan bo‘ladi va ular doimiy ravishda harakatlanib, jilolanib turadi. 2. Tovush. 3. Musiqa. 4. Animatsiya. 5. Multifikatsiya va shu kabilar. O‘yin davomidagi ushbu “kompyuterli” psixologik-pedagogik ta’sirlar yosh bolalarni faqat qiziquvchanlik xususiyatlarini oshiribgina qolmasdan, balki bilim olishga bo‘lgan ishtiyoqlarini ham oshiradi. Tarbiyalanuvchi (bola) kompyuterli o‘yinga kirishishdan oldin obyektni boshdan oyoq yaxshilab ko‘zdan kechirishi va uning o‘ziga xos belgilarini eslab qolishi kerak, so‘ngra ikkinchi bir obe’ktni taqqoslashi lozim. Shu yo‘l bilan, ta’limiy o‘yinlarga qo‘yilgan maqsad va vazifalar yechiladi. К .D.Ushinskiy analogiya bo‘yicha quyidagi fikrni bildirgan edi. “Taqqoslash har qanday tushunchaning va har qanday tafakkurning asosidir. Odamdagi narsalarning hammasini taqqoslab ko‘rish yo‘li bilan bilolmasak, boshqa yo‘l bilan bila olmaymiz, agar hech narsa bilan solishtirishimiz va farqini bilib olishimiz mumkin bo‘lmagan biron yangi narsaga, duch kelganimizda edi (boshqa shunday narsa bor bo‘lsa), u holda biz shu narsa to‘g‘risida hech qanday fikr hosil qila olmagan bo‘lar edik va u to‘g‘risida biror so‘z ayta olmagan bo‘lar edik”. Masalan, “Shakllarni ustma–ust qo‘yish “ multimediali kompyuter o‘yinida tarbiyalanuvchi yuqori qatordagi shakllarni taqqoslab, o‘xshashini topadi va o‘yinni bajaradi.

Taqiqlash. MTM tarbiyalanuvchilariga jangarilik, qimor, zo‘ravonlik o‘yinlarini o‘ynatishni imkoni boricha taqiqlash lozim. Shu bilan birga, kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlarning davomiyligi 15 daqiqadan oshmasligi kerak. Shunday qilib, multimediali ta’limiy va rivojlantiruvchi kompyuter o‘yinlarining o‘ziga xos texnologik jarayoni, pedagogik va psixologik jihatlari mavjud bo‘lib, o‘yinlar ana shu jihatlar asosida olib borilishi lozim. Bu bolalarga: - kuzatish; - aqliy faoliyatni rivojlantirish (kompyuterli o‘yinda); - bolalarning mustaqil ishlashini ta’minlash; -bolalarning kompyuter savodxonligini oshirish imkoniyatini beradi. Maktabgacha ta’lim muassasalarda kompyuterli ta’limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlar o‘tkazish uslubiyoti. Kundalik xalqimizga hamda kishilar faoliyatining ko‘p sohalari kirib kelayotgan va ularning rivojlanishiga ta’sir qilayotgan axborot va kompyuter texnologiyalarini tezlikda rivojlanishi, ularni o‘yin, o‘yinli faoliyat, maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishga ham ta’sir etmokda. Hozirgi vaqtda maktabgacha yoshdagi bolalarga yangi axborot texnologiyalarini o‘rgatish, ularni kompyuter bilan tanishtirish, kompyuter savodxonligi asoslarinio‘qitish masalalari dolzarb vazifalar sirasiga kirmoqda. Respublikamizdagi maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tazilayotgan ko‘pgina tajribalarning natijalari, yoshi katta bolalar bog‘chalarida maxsus kompyuter o‘quv-o‘yinli va rivojlantiruvchi dasturlardan foydalanish yaxshi samara berayotganligini tasdiqlamokda, shuningdek, amaliyot, bevosita bolani axborot olami bilan tanishishining birinchi bosqichi bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatmokda. Respublikamizda ko‘p hollarda bunday ishlar maktabgacha ta’lim muassasasi mashg‘ulotlarida emas, balki ko‘proq uyda, ota-onalari, akalari va opalari bilan ham amalga oshirilmokda. Shuning uchun, bugun maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyachi- pedagoglar va shu soha bo‘yicha ilmiy-tadqiqot olib boraltgan tadqiqotchilardan

kompyuterdan MTMda foydalanish mumkinmi? Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yin nima? Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘yin faoliyatida to‘laqonli shakllanish va rivojlanish jaralnida, u an’anaviy o‘yin va o‘yinchoq bilan bir qatorda turishi mumkinmi? Kompyuterdan foydalanish chegarasi mavjudmi? Kompyuterli o‘yin va o‘yinchoqlardan foydalanish oqibati nimalarga olib kelishi mumkin? Kompyuterni MTM bolalariga o‘rgatish ijobiy va salbiy tomonlari qanday? kabi savollarga javob kutilmoqda. Quyida o‘yinlarga taalluqli nazariy fikrlarni keltiramiz. Kompyuterli dastur bola uchun yangi o‘yin vositasi, qiziq va boshqariluvchi o‘yinchoq bo‘lishi mumkin va bu vositalar yordamida turli-tuman o‘yin masalalarini yechishi, demak, rivojlanishi mumkin. Lekin, kompyuter o‘yinini muvaffaqiyatli egallash uchun bolada psixik jarayonlarni shakllanganlik darajasi talab etiladi. Shuning uchun ham ko‘pgina psixolog olimlarning fikricha kompyuterni 5 yoshdan kichik bo‘lmagan bolalarga tanishtirish mumkinligini ta’kidlaydilar. Chunki: 1. Kompyuterni faoliyat vositasi sifatida to‘laqonli foydalanish uchun boladan belgilar, umumlashgan shakllar (buning uchun, unda yetarlicha rivojlangan ong, ijodiy tasavvur kerak) bilan ishlashni bilishi kerak. Ekrandagi tasvir – haqiqiy yoki o‘yinli obyektlarning shakllari va belgilaridan iborat va ular bilan bola muvaffaqiyatli amallar bajarishi uchun, uning ongi yetarli darajada rivojlangan bo‘lishi talab etiladi. 2. Kompyuter dasturi bilan ishlaganda bevosita ikkilangan faoliyat amalga oshiriladi, masalan, bola barmoqlari bilan kompyuter tugmalarini lki “sichqoncha”ning tugmasini bosib, qo‘llari bilan amallar bajarishi va bir vaqtning o‘zida ekranga qarab unda tasvirlangan narsa va hodisalarni kuzatishi kerak. 3. Bolada harakatlarni ixtiyoriylik darajasi va erkin o‘zini-o‘zi tartibga solish xususiyati rivojlangan bo‘lishi talab etiladi. Kompyuterda ishlashni o‘rganishga mo‘ljallangan yuqorida keltirilgan shartlar turli-tuman predmetli-amaliy va o‘yinli faoliyatda (rasm solish, yasash, rolli o‘yin va h.k.) shakllanadi. Bevosita an’anaviy o‘yin tabiiy ravishda, bolani

majbur qilmagan holda u lki bu harakatlar qilishga yo‘naltiradi va bu harakatlarga uni aralashtiradi. O‘yin (dastlab narsalar bilan keyin narsa yoki belgi asosida tasavvur kiladigan vaziyatli o‘yinlar)da harakatlarining sifatli o‘zgartirish, yig‘ish, umumlashtirish, belgilarni o‘rniga (imo, so‘z) qo‘yishlar juda aniq namoyon bo‘ladi. Rivojlantiruvchi o‘yin, faoliyat sifatida bolada bosqichma-bosqich ishiga bog‘liq bo‘lgan harakat turini, o‘xshash fikrlashning belgili vazifasini rivojlanishini, ko‘rgazmali-shaklli fikrlashga o‘tishni, tushuncha turidagi nutqiy fikrlashni shakllanishini vujudga kelishini ta’minlaydi. Shuning uchun, bola tomonidan turli an’anaviy o‘yinlarni o‘rganishi kompyuter o‘yinlarini egallash uchun zarur bo‘lgan asosni yaratadi. Bog‘cha bolalarining o‘yinli faoliyatiga kompyuter dasturlarini kiritish, to‘g‘ri dasturiy mahsulot tanlash va ulardan to‘g‘ri foydalanish, kompyuter o‘yininibolalarning o‘yinli faoliyatidagi haqiqiy vositasiga aylantiradi. Shunda bolaning o‘yin muhitini yetarlicha boyitish va kompyuter bolani psixikasi hamda intellektini rivojlantirishining qudratli omiliga aylantirish mumkin

Adabiyotlar ro‘yxati: 1. “Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari” T.: 2017 2. Takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016. 3. Ishmuxamedov R.J., Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.T.: “Nihol” nashriyoti, 2013, 2016. 4. Tolipov O‘., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari T.: 2006. 5. Ishmuhamedov R. O‘quv jarayonida interfaol uslublar va pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uslubiyati. T.: RBIMM, 2008. 6. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog–o‘qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). – T.: Iste’dod, 2008. 7. Ishmuhamedov R.J, Abduqodirov A., Pardayev A. Tarbiyada innovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari o‘qituvchilari, tarbiyachilari, guruh rahbarlari uchun amaliy tavsiyalar). T.: Iste’dod, 2010.

Похожие

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavurlarini shakllantirish metodikasi

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirishning zamonaviy texnologiyalari

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi (amaliy mashg‘ulot)

Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirishning zamonaviy texnologiyalari (8-amaliy mashg‘ulot)

Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosining psixologik-pedagogik asoslari