Мактабгача ёшдаги болаларнинг математик тафаккурини ривожлатиришда ахборот технологияларидан фойдаланиш - Алгебра - Рефераты

Мактабгача ёшдаги болаларнинг математик тафаккурини ривожлатиришда ахборот технологияларидан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116.162109375 KB

Мактабгача ёшдаги болаларнинг математик тафаккурини ривожлатиришда ахборот технологияларидан фойдаланиш Режа : 1. Мактабгача таълим муассасаларда замонавий компьютерли таълимий ўйинлар технологияси. 2.Мактабгача таълим муассасаларда компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинлар ўтказиш услубиёти.

Мактабгача таълим муассасаларда замонавий компьютерли таълимий ўйинлар технологияси Ихтиёрий таълим муасссасида ўқитиш жараёнини бошқариш, умуман педагогик жараёнга ва тингловчиларнинг билимларини ташкил этишга таъсир жараёни ҳисобланади. Уни муваффақиятли амалга ошириш учун, педагогик тизимларда оптимал бошқаришни таъминлайдиган моделлар ишлаб чиқилмоқда. Бундай моделлар қаторига махсус ўқитиш технологияларининг услуб (услубиёт)ларини киритиш мумкин. В.П. Беспалько педагогик технологиянинг қуйидаги таърифини беради: педагогик технология - бу аввалдан лойиҳалаштирилган ўқув-тарбия жараёнини амалиётга тизимли сингдиришдир. Педагогик технологияларнинг бошқа услублардан фарқи, уларнинг тарбияланувчиларда ўрганилаётган материалга нисбатан қизиқиш орттириш ва мотивацияларининг кўтарилиши ҳисобига самаралироқ таълим беришни таъминлашидан иборат. Ахборот технологияларини катта тезликда ривожланиши билан таълим тизимига масофали ўқитиш - Интернет тармоғи орқали ўқитиш технологиялари кириб келмоқда. Бу эса, ўз навбатида замонавий психолого- педагогик услубиётларни қўллаш имкониятини кенг очмоқда. Ҳозирги пайтда таълим тизимида, шу жумладан, МТМларининг таълимтарбия жараёнида таълимга оид ўйинлар ва масофали таълим технологияларини фойдаланиш алоҳида ўрин туталтганлиги учун ушбу масалаларни кенгроқ ўрганиб чиқишни мақсад қилиб олинди. А. Таълимий ўйинлар: уларнинг вазифалари, хусусиятлари ва асосий турлари. Таълимга оид ўйинлар таълим беришнинг замонавий психологопедагогик технологияларида муҳим ўрин эгаллайди. Усул сифатида улар XX асрнинг 70-йилларида кенг тарқалган. Ҳозирги вақтда қўлланилиш соҳасига мос равишда таълимий ўйинларнинг ҳар хил турлари мавжуд. Масалан, зобитларни тайёрлашда ҳарбий ўйинлар, актёрлар учун сюжет-ролли ўйинлар, тижоратчилар ва раҳбарлар учун - махсус тренинглар мавжуд.

Таълимга оид ўйинлар асосий уч вазифани бажарадилар: • воситали: аниқ бир кўникма ва малакаларни шакллантириш; • гностик: ўқувчиларнинг билимларини шакллантириш ва фикрлашларини ривожлантииш; • ижтимоий-психологик : коммуникатив кўникмаларни ривожлантириш. Ҳар бир вазифага ўйиннинг аниқ бир тури мос келади: инструментал вазифа ўйин машқларида, гностик - дидактик, ижтимоий-психологик эса - роллик ўйинларда ифодаланиши мумкин. Таълимий ўйинларини самарадорлигини ошириш учун унинг технологияси: • ўйинни таълим мақсадларига мос бўлиши; • иммитацион-ролли ўйинни амалий педагогик (психологик) вазиятга таъсир этиши; • ўйин қатнашчиларининг ўйин мазмунига мос келадиган махсус психологик тайёргарлиги; • ўйинда ижодий элементларидан фойдаланиш имкониятлари; • тарбиячи (психолог) нафақат раҳбар сифатида, балки ўйин жараёнида “тўғриловчи” ва маслаҳатчи сифатида ҳам иштирок этиш каби талабларга тайёр бўлиши керак. Ихтиёрий таълим бериш ўйини бир неча босқичдан иборат бўлиши мумкин: 1) ўйин муҳитини яратиш - бу босқичда ўйиннинг мазмуни ва асосий вазифаси аниқланади, унинг қатнашчиларини психологик тайёргарлиги амалга оширилади; 2) ўйин жараёнини ташкил этиш - бу босқичда қатнашчиларга ўйин қоида ва шартлари тушунтирилади ва улар орасида ролларни тақсимлаш амалга оширилади. 3) ўйинни ўтказиш - бунда қўйилган мақсад ҳал қилинади;

4) якун ясаш - б у босқичда қатнашчиларнинг ўзлари ҳам, махсус экспертлар (психолог, педагог) томонидан ҳам ўйин бориши ва натижалари таҳлил этилади. Шуни таъкидлаш керакки, таълимий ўйинларда фақат оддий ўйин услуби фойдаланилмайди. Ўйин жараёнида гуруҳий, яккама якка иш, биргаликда муҳокама, тест ўтказиш ва сўров, ролли вазият яратишлардан фойдаланиш мумкин. Бошқача қилиб айтганда, турли - анкета ўтказиш, социометрия, «Ақлий ҳужум» ва бошқа услубларни чекланган миқдорида бирга олиб бориш ва фойдаланиш имкониятини беради. Шу билан бирга, ўйин услуби педагогикада қандайдир махсусликка эга. Таълим бериш жараёнида ўйин ёрдамчи элемент сифатида қисман назарий материалга қўшимча сифатида фойдаланилади ва у асосий услуб сифатида чиқа олмайди. Таълимий ўйинларнинг услуби ва ҳусусиятидан келиб чиқкан ҳолда, уларни қуйидаги турларга ажратиш мумкин: • Иммитацион ўйинлар ҳисоб-китобга асосланган касбларни иммитация қилиш, болаларни касбга йўналтириш мақсадида фойдаланилади. Масалан, “Импод” ўйинида шартли тикув ишлаб чиқариш фаолияти имитация қилинади, шунингдек, маҳсулотларни моделлаштириш ва тикиш бўйича тасаввурлари амалий кўникмалар шакллантирилади . • Мазмунли-ролли ўйинлар (уларнинг асосида аниқ ҳаётий, ишчан ёки бошқа вазият ётади. Бундай ҳолда, ўйин ҳар бир қатнашчи аниқ ролни бажарадиган (ўйнайдиган) театр қўйишни эслатади). Ўйин бундай ҳолда мазмуни - интеллектуал фаолият шаклли ижодий ўйинлардир, шунинг учун

бу ҳолда қатнашчиларни тайёрлаш ва ўйин сценарийсини ишлаб чиқиш катта аҳамиятга эга. • Инновацион ўйинлар (уларнинг бошқа ўйин турларидан ажралиб турадиган фарқи, ҳаракатли тузилишга эга эканлиги ва ўйинни бир неча ўқитишривожлантирувчи “фазоларда”, масалан, компьютер дастурларидан фойдаланиб ўтказишдир. Инновацион ўйинлар замонавий педагогик ва ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда сифатли билим олишга қаратилган. Агар юқорида мисол сифатида келтирилган ўйин турлари ўзларининг услуби билан фарқ қилган бўлса, у ҳолда охиргиларини ажратиш тамойили - аниқ вазиятни бошқариш кўникмаларини шакллантиришдан иборат бўлган мақсад ўйинни мўлжалланишидир. • Ташкилий-фаолиятли ўйинлар. Буларда эътибор кўпроқ ўйин вазиятларини ташхис қилиш ва муаммони ечиш вариантларини танлашни асослашга қаратилади. Услуб нуқтаи назардан, бу ерда эътибор кўпроқ қатнашчиларнинг мулоқотига, муносабатларига ва гуруҳий ишларнинг бошқа шаклларига қаратилади. • Ишчан тренинглар. Энг самарали услублардан бири ишчанлик ўйинидир. Уни моделлаштириш жараёнида муаммоли вазият аниқланади, ўйин мақсади уни ечиш йўлларини изланади. Ишчанлик ўйинлари таълим соҳасида ҳам, ишчанлик соҳасида ҳам қўлланилади. Умуман олганда, ишчанлик ўйинида ўқувчиларда муаммони ечимини излаш механизми шаклланади ва мустаҳкамланади. Бундан ташқари, у ўқувчиларнинг психологиясига тўғрилаш таъсирини кўрсатади, чунки анъанавий ўқитиш шаклига хос психологик зўриқишдан маҳрум бўлган ва қатнашчиларни таълим материални тўлароқ қабул қилишга йўналтиради. Тренингнинг ҳар бир ўйин ёки психологик услубилти босқичи юқори малакали психолог-бошловчининг таҳлили билан бирга олиб борилади. Ушбу ва бошқа технологияларни фойдаланиш назария ва амалиётни меъёр

даражада бирга олиб бориш имкониятини берди ва тренингни ўзини ҳаракатлиликка олиб келди. Натижада, тренинг тингловчиларга ўзларини ва бошқаларни тўғри баҳолашни, бошқа кишилар билан кундалик ҳаётларида ҳам, ишчанлик вазиятларда ҳам самарали муносабат ўрнатишни, албатта муносабат жараёнини ўзини кам севишни ўрганишга ёрдам берди. Ишчанлик ўйинларни кўриб чиқишни якунлаб, улар: • ўз фикрларини бошқа кишилар фикрлари билан таққослаш; • ўзларининг хулқий ва психологик қарорларини англаш; • турли вазифали ролларни бажариш ва бошқаларни ўрганадилар. Шундай қилиб, таълимга оид ўйинларининг таълим ва психологиядаги ўрни ниҳоятда зарурдир. Педагогикада улар тарбияланувчиларнинг фаоллигини, ташаббусини, мустақиллигини ривожлантиришга асосланган ривожлантирувчи таълимнинг ажралмас таркибий қисмидан иборатдир. Ишчанлик ўйинларининг аҳамияти тўғрисида қозонлик педагог-психолог М.И.Махмутов, ушбу технологиянинг аҳамияти ўқувчиларнинг билиш, ижтимоий ва касбий фаоллигини ривожлантиришдан, уларда ишчанлик ўйинларида қатнашиш кўникмаларини шакллантиришдан иборат деб таькидлаган эди. Таълимий ўйинларини таълим-тарбия жаралнига қўллаш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари, ушбу технология умуман олганда, таълимнинг самарадорлигини ўртача уч маротаба кўтариш имкониятини беришини кўрсатмоқда. Таълимга оид ўйинлари умуман ва ишчанлик ўйинлари хусусан, шунингдек, психологик аҳамият касб этади ва касбий ва шахсий сифатларини ривожланишларига имконият яратган ҳолда ишчанлик соҳасида кенг фойдаланилади. Шуни таъкидлаш керакки, таълимий ўйинлари турли-туманлиги билан фарқ қиладилар ва улар биргаликда ҳам фойдаланилиши мумкин. Ўйинлар бирбирларини тўлдиришлари, масалан, ролли ишчан ўйини, инновацион-имитацион

ва бошқа ҳоллари бўлиши мумкин. Бу кўринишдаги ўйинлардан, айниқса, ўқувчиларни чет тилларга ўргатишда яхши самара беради. Бу ҳолда ўйинларда тилни эгаллаш кўникмаларини шакллантиришга қаратилган турли услублар бирлаштирилади. Шундай қилиб, таълимий ўйинлар таълим беришда ҳам, худди шундай бошқа фаолият соҳаларида ҳам ўз татбиқини топган ҳаракат технологияларини ифодалайдилар. Педагогикада улар таълим жараёнини фаоллаштиришга, тарбияланувчиларнинг ижод қилишларини бошланишини уйғотишга имконият яратадилар. Ўйин услубларидан фойдаланилган психологик тренинглар, ўйин вазиятларида ҳаётда кўпинча учраб турадиган муаммоларни ҳал қилиш, тарбияланувчиларнинг қизиқишининг кўтариш имкониятларини берадилар, шунингдек, очиқ, муносабат муҳитини яратадилар. Компьютерли дидактик ўйинлар. Компьютерли дидактик ўйинлар МТМ таълимтарбия жараёнида амалга оширишга, жумладан, элементар математик тасаввурлар, буюмлар, уларнинг ранги, шакли ва ўхшаш объектларни ўрганишга ёрдам берадилар. Компьютерли дидактик ўйинларнинг ўзига хос педагогик ва психологик жиҳатлари мавжуд бўлиб, ҳозирги кунда улар тўла ўрганиб чиқилмаган. Қуйида шулар тўғрисида баъзи маълумотларни келтирамиз. МТМларда мультимедиа технологиялари асосида компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Бу ўринда шуни таъкидлаш керакки, компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинлар дидактиканинг барча қонун ва қоидаларига риоя қилган ҳолда ўтказилади. Ўйинларни ўтказиш шакллари машғулотлар, ўйин- машқ ва дам олиш ўйин шаклларидан иборат. Мультимедиали таълимий ва

ривожлантирувчи ўйинлар дидактик ўйинлар таркибига киради ва МТМлардаги таълим-тарбия жараёнини амалга оширишга қаратилгандир. Компьютерли ўйинлар дастлабки компьютерлар яратилиши билан бир вақтда уларнинг дастурларига киритилган эди. Дастлабки компьютер ўйинларидан кўнгил очиш мақсадида фойдалана бошланди. 1976- 77 йиллардан бошлаб, шахсий компьютерлар ишлаб чиқарувчи фирмалар ва компаниялар компьютерлар кўпроқ сотилиши учун, уларни янги - янги ўйин дастурлари билан таъминлай бошладилар. Ҳозирги даврда компьютерлар турли хил ўйин дастурлари билан таъминланганлар. Компьютерли ўйинларни бир неча турга ажратиш мумкин, жумладан: 1. Компьютерли таълим ўйинлари. 2. Компьютерли ривожлантирувчи ўйинлар. 3. Бошқотирма ўйинлари. 4.Дам олиш ўйинлари. 5. Стол устида ўйналадиган ўйинлар(шахмат, шашка). 6. Конвейрли ўйинлар. 7. Конструкция (йиғиш) –ҳаракат ўйинлари. 8. Мулоқотли-англаш ўйинлари. 9. Ўқув-технологик ўйинлар. 10. Спорт ўйинлари. 15. Бошқарув-иқтисод ўйинлари ва бошқалар. Қуйида, МТМларда қўлланиладиган таълимий, ривожлантирувчи ва дам олиш компьютер ўйинларининг психолого-педагогик жиҳатларидан баъзи бирларини қўриб чиқамиз. Педагогик жиҳатлари. Дидактик ўйинларнинг педагогик жиҳатларидан бири - уларни таълимийлигидир. Тарбияланувчи ўйин давомида бир вақтнинг ўзида ҳам ўйинда иштирок этади, ҳам маълум бир

даражада таълим олади. Айрим ўйинларда билимларини машқларда намойиш қиладилар ва уларни чуқурлаштирадилар. Масалан, шаклларни устма-уст қўйиш ўйинида, биринчидан, ўйин вазифаси бўйича бола шаклларни устма-уст қўйиш натижасида қандай шакл ҳосил бўлишини топса, иккинчидан, тарбиячининг топшириғи бўйича - шакллар сонини санаб беришни, шакллар қандай кўринишда эканлигини ва уларнинг номларини айтишни, рангларни ажратиб беришни бажаради (таълимий жиҳати). Бундан ташқари, тарбияланувчи “Сичқонча”дан фойдаланиб, ишлаб ўз компьютер саводхонлигини оширади. Демак, компьютерли дидактик ўйинлар таълим билан бевосита боғлиқ бўлиб,таълим жараёнини амалга оширишга ёрдам қилади. Компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинлардан фойдаланиб ўтказиладиган технологик жараёнлар қуйидаги кўринишда бўлиши мумкин (схема): Схемадан кўриниб турибдики, тарбиячи даставвал ўйин объекти (тури ва йўналиши)ни танлайди, сўнгра ўйин қоидаларини, шартларини ва вазифаларини аниқлайди. Навбатдаги иш ўйиннинг мазмунини ва қандай мақсадда амалга оширилиши, таълимий ва ривожлантирувчи жиҳатлари белгиланади. Шундан кейин, ўйин ўтказилиб, натижалар таҳлил этилади ва ўйин ғолиблари аниқланади. Компьютерли ўйинлар ва машқлар асосан тарбиячининг назорати остида ўтказилади. Демак, компьютер ва унинг хотирасидаги таълимий ўйинлар биргаликда, мультимедиа технологиясининг (компьютерли таълим) ўйинлар бўйича асосий дидактик воситаси ҳисобланади. Компьютер хотирасидаги ўйинлардан ташқари қўшимча дидактик ўйинлар тайёрлаш мумкин. Бунинг учун, махсус дастурлардан (Power Point ва Macromedia Flash) фойдаланилади. Компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинларнинг афзалликлари ва педагогик жиҳатларидан бири-улар тарбияланувчилар Ўйинни танлаш қоидалари Таълимий жиҳатлари Ўйин ўтказиш натижаси

томонидан йил давомида ва исталган пайтдаўйналиши мумкин. Болалар компьютердан фойдаланишни ўрганиб олганларидан сўнг, бундай ўйинлардан мустақил равишда фойдаланишлари мумкин. Ўйин давомийлиги 15 дақиқа. Психологик жиҳатлари. МТМларнинг турли гуруҳ тарбияланувчилари компьютерни ва компьютер ўйинларини турлича қабул қилишлари мумкин. Масалан, кичик гуруҳ тарбияланувчилари шахсий компьютерлар ва уларнинг қурилмаларини қиматбаҳо ва катта ўйинчоқ деб қабул қилишлари мумкин. Унинг “Сичқонча”сини ҳақиқий “Сичқонча”, монитор экранини эса, телевизор экрани билан таққослай оладилар. Психологик нуқтаи назардан компьютер (монитор) экранидан мультимедиали тасвирлар ёш болаларга ҳис-туйғули самара беради. Ёш болалар турли хил буюмларга, қурилмалар ва транспорт воситаларининг моделларига жуда қизиқувчан бўлганликлари учун– компьютернинг психологик таъсири буюмларга қараганда кучлироқ бўлади. Компьютер ўйинлари ёш болаларга кинематик (жонли) психологик таъсир этадилар. Монитор экрандаги ўйин буюмлари ҳаракатланиб, ранглари ўзгарибжилоланиб туради. Шунинг учун, уларнинг ёш болаларга таъсирини кинематик ( жонли ) психологик таъсир дейилади. Дидактик ўйинлар жараёнида психик билиш жараёнларининг такомиллашуви юз беради, яъни болалар буюмларнинг сони, катта- кичиклиги, шакли, ҳажми, рангларини идрок қилиши ривожланади. Компьютер ўйинларининг психологик таъсири айниқса, улгурмовчи, пассив тарбияланувчиларга сезиларли бўлади. Улар биринчи муваффақиятли сеансдан (ўйиндан) кейин, ўзлари фаоллашиб топшириқни бажаришга киришиб кетадилар. Шундан бошлаб, тарбиячининг уларга нисбатан танбеҳ беришига ҳожат қолмайди. Тарбияланувчи “компьютер “ психологиясига тез кўникиб, малакасини ошириши лозим. Масалан, курсорни тўхтовсиз пастга, юқорига, ўнгга ва чапга ҳаракатлантириб турилиши ҳам, болаларда кўникма ҳосил қилгунга қадар, маълум бир психологик таъсир этади.

Психологларнинг таъкидлашларича, МТМларда компьютер ўйинларини оддийсидан бошлаш лозим, сўнгра тарбияланувчиларда малака ва қизиқиш оша бориши билан ўйинлар мураккаблаштириб борилади. Натижада, қобилиятли болалар компьютерда мустақил ишлаш (ўйнаш) даражасига эришишлари мумкин. Масалан, ”Светофор-лабиринт” ўйини ўрта гуруҳ болаларига мўлжалланган бўлиб, оддий компьютер ўйинлари турига киради. Қуёнчанинг кўп тўсиқлар (овчи, бўри, дарё, одамлар ва ҳоказолар) ни енгиб, ўз уйига бориши мураккаб компьютерли лабиринт ўйинига киради. Компьютер ўйинлари тарбияланувчи (бола)ларни ўрганиладиган материалга ва ўйин мазмунига диқққатларини жалб қилишда самарали восита ҳисобланади. Психолог Н.Боймуродовнинг таъкидлашича, материални муваффақиятли ўзлаштиришда, аввало диққат кучи белгиланади, баъзи тарбияланувчиларни ўртоқларидан орқада қолиб кетишлари, уларнинг ақл- идрок ёки хотираларини заифлигидан эмас, балки диққатларининг бўшлигидан келиб чиқади. Компьютер ўйинлари эса, барча болаларни диққатларини ўзларига турғун жалб қиладилар. Н.Боймуродов ёш болаларнинг идроки тўғрисида қуйидагиларни ёзган: “Мактабгача ёшдаги боланинг ҳаётида ўйин ҳукмронлик қилади ва ўйин туфайли боланинг идроки ҳам ривожланади, чунки бола ўйинга алоқаси бўлган буюмга кўпроқ эътибор бериб қарайди ва ўз ўйинида атрофдаги ҳаётни акс эттиради. Ўйин, расм чизиш ва шунга ўхшаш машғулотлар туфайли болада кузата билиш қобилияти ҳам ривожланади”. Дарҳақиқат, компьютер ўйинларида ҳам тарбияланувчиларнинг идроклари ва кузата билиш қобилиятлари ривожланиб, тараққий эта бошлайди. Идрокнинг бир нечта тури бўлиб, шулардан, ҳаракатни идрок этиш тури компьютер ўйинларида ҳам тарбияланувчиларнинг идроклари ва кузата билиш қобилиятлари ривожланиб, тараққий эта бошлайди. Идрокнинг бир нечта тури бўлиб, шулардан ҳаракатни идрок этиш тури компьютер ўйинларида ҳам намоён бўлиб, кўпроқ жангарилик ўйинларида

кузатилади. Бу ҳолда компьютер экранида ўқ (снаряд)нинг ҳаракати, нишонга тегиши, портлаш жараёнини кўриш мумкин. Автопойга ўйинлари ҳам идрокнинг ҳаракат турига киради. Компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинларда ҳам идрокнинг ҳаракат тури учратилади. Масалан, “шаклларни устма-уст қўйиш”, “бўш ўринни тўлдир”, “светофор-лабиринт” ўйинларида компьютер (монитор) экранида объектлар ҳаракатланади. Идрок этиш жараёнининг фаол кўринишларидан бири кузатишдир. Компьютерли ўйинларда тарбияланувчилар ўйин объектларини экранда кузатадилар. Аммо ўйинни бажариш қўл ҳаракати асосида амалга оширилади, яъни “Сичқонча” ва клавиатура билан ишланади. Ёш болалар теварак-атрофга, воқеа ва ҳодисаларга, нарса ва буюмларга қизиқувчан бўладилар. Ҳамма нарсани ушлаб, пайпаслаб, юргизиб, ҳаракатга келтиришни ёқтирадилар. Компьютер ўйинлари тарбияланувчиларнинг ушбу қизиқувчанлик хусусиятларини оширади. Натижада, уларнинг ақлий ривожланишлари шакллана боради. Мультимедиали компьютер ўйинларининг тарбияланувчиларни қизиқувчанлик хусусиятларини оширишлари қуйидагилар асосида шаклланади: 1. Экранда кўрсатиладиган ўйин объектларига анимация самараси берилган бўлади ва улар доимий равишда ҳаракатланиб, жилоланиб туради. 2. Товуш. 3. Мусиқа. 4. Анимация. 5. Мультификация ва шу кабилар. Ўйин давомидаги ушбу “компьютерли” психологик-педагогик таъсирлар ёш болаларни фақат қизиқувчанлик хусусиятларини оширибгина қолмасдан, балки билим олишга бўлган иштиёқларини ҳам оширади. Тарбияланувчи (бола) компьютерли ўйинга киришишдан олдин объектни бошдан оёқ яхшилаб кўздан кечириши ва унинг ўзига хос

белгиларини эслаб қолиши керак, сўнгра иккинчи бир обеъктни таққослаши лозим. Шу йўл билан, таълимий ўйинларга қўйилган мақсад ва вазифалар ечилади. К.Д.Ушинский аналогия бўйича қуйидаги фикрни билдирган эди. “Таққослаш ҳар қандай тушунчанинг ва ҳар қандай тафаккурнинг асосидир. Одамдаги нарсаларнинг ҳаммасини таққослаб кўриш йўли билан билолмасак, бошқа йўл билан била олмаймиз, агар ҳеч нарса билан солиштиришимиз ва фарқини билиб олишимиз мумкин бўлмаган бирон янги нарсага, дуч келганимизда эди (бошқа шундай нарса бор бўлса), у ҳолда биз шу нарса тўғрисида ҳеч қандай фикр ҳосил қила олмаган бўлар эдик ва у тўғрисида бирор сўз айта олмаган бўлар эдик”. Масалан, “Шаклларни устма–уст қўйиш “ мультимедиали компьютер ўйинида тарбияланувчи юқори қатордаги шаклларни таққослаб, ўхшашини топади ва ўйинни бажаради. Тақиқлаш. МТМ тарбияланувчиларига жангарилик, қимор, зўравонлик ўйинларини ўйнатишни имкони борича тақиқлаш лозим. Шу билан бирга, компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинларнинг давомийлиги 15 дақиқадан ошмаслиги керак. Шундай қилиб, мультимедиали таълимий ва ривожлантирувчи компьютер ўйинларининг ўзига хос технологик жараёни, педагогик ва психологик жиҳатлари мавжуд бўлиб, ўйинлар ана шу жиҳатлар асосида олиб борилиши лозим. Бу болаларга: - кузатиш; - ақлий фаолиятни ривожлантириш (компьютерли ўйинда); - болаларнинг мустақил ишлашини таъминлаш;

- болаларнинг компьютер саводхонлигини ошириш имкониятини беради. Мактабгача таълим муассасаларда компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи ўйинлар ўтказиш услубиёти. Кундалик халқимизга ҳамда кишилар фаолиятининг кўп соҳалари кириб келаётган ва уларнинг ривожланишига таъсир қилаётган ахборот ва компьютер технологияларини тезликда ривожланиши, уларни ўйин, ўйинли фаолият, мактабгача ёшдаги болаларни тарбиялаш ва ривожлантиришга ҳам таъсир этмокда. Ҳозирги вақтда мактабгача ёщдаги болаларга янги ахборот технологияларини ўргатиш, уларни компьютер билан таништириш, компьютер саводхонлиги асослариниўқитиш масалалари долзарб вазифалар сирасига кирмоқда. Республикамиздаги мактабгача таълим муассасаларида ўтазилаётган кўпгина тажрибаларнинг натижалари, ёши катта болалар боғчаларида махсус компьютер ўқув-ўйинли ва ривожлантирувчи дастурлардан фойдаланиш яхши самара бераётганлигини тасдиқламокда, шунингдек, амалиёт, бевосита болани ахборот олами билан танишишининг биринчи босқичи бўлиши мумкинлигини кўрсатмокда. Республикамизда кўп ҳолларда бундай ишлар мактабгача таълим муассасаси машғулотларида эмас, балки кўпроқ уйда, ота- оналари, акалари ва опалари билан ҳам амалга оширилмокда. Шунинг учун, бугун мактабгача таълим муассасалари тарбиячи- педагоглар ва шу соҳа бўйича илмий-тадқиқот олиб боралтган тадқиқотчилардан компьютердан МТМда фойдаланиш мумкинми? Компьютерли ривожлантирувчи ўйин нима? Мактабгача ёшдаги болаларни ўйин фаолиятида тўлақонли шаклланиш ва ривожланиш жаралнида, у анъанавий ўйин ва ўйинчоқ билан бир қаторда туриши мумкинми? Компьютердан фойдаланиш чегараси мавжудми? Компьютерли ўйин ва ўйинчоқлардан фойдаланиш оқибати нималарга олиб келиши мумкин? Компьютерни МТМ болаларига ўргатиш ижобий ва салбий томонлари қандай? каби саволларга жавоб кутилмоқда.

Қуйида ўйинларга тааллуқли назарий фикрларни келтирамиз. Компьютерли дастур бола учун янги ўйин воситаси, қизиқ ва бошқарилувчи ўйинчоқ бўлиши мумкин ва бу воситалар ёрдамида турли- туман ўйин масалаларини ечиши, демак, ривожланиши мумкин. Лекин, компьютер ўйинини муваффақиятли эгаллаш учун болада психик жараёнларни шаклланганлик даражаси талаб этилади. Шунинг учун ҳам кўпгина психолог олимларнинг фикрича компьютерни 5 ёшдан кичик бўлмаган болаларга таништириш мумкинлигини таъкидлайдилар. Чунки: 1. Компьютерни фаолият воситаси сифатида тўлақонли фойдаланиш учун боладан белгилар, умумлашган шакллар (бунинг учун, унда етарлича ривожланган онг, ижодий тасаввур керак) билан ишлашни билиши керак. Экрандаги тасвир – ҳақиқий ёки ўйинли объектларнинг шакллари ва белгиларидан иборат ва улар билан бола муваффақиятли амаллар бажариши учун, унинг онги етарли даражада ривожланган бўлиши талаб этилади. 2. Компьютер дастури билан ишлаганда бевосита иккиланган фаолият амалга оширилади, масалан, бола бармоқлари билан компьютер тугмаларини лки “сичқонча”нинг тугмасини босиб, қўллари билан амаллар бажариши ва бир вақтнинг ўзида экранга қараб унда тасвирланган нарса ва ҳодисаларни кузатиши керак. 3. Болада ҳаракатларни ихтиёрийлик даражаси ва эркин ўзини-ўзи тартибга солиш хусусияти ривожланган бўлиши талаб этилади. Компьютерда ишлашни ўрганишга мўлжалланган юқорида келтирилган шартлар турли-туман предметли-амалий ва ўйинли фаолиятда (расм солиш, ясаш, ролли ўйин ва ҳ.к.) шаклланади. Бевосита анъанавий ўйин табиий равишда, болани мажбур қилмаган ҳолда у лки бу ҳаракатлар қилишга йўналтиради ва бу ҳаракатларга уни аралаштиради. Ўйин (дастлаб нарсалар билан кейин нарса ёки белги асосида тасаввур киладиган вазиятли ўйинлар)да ҳаракатларининг сифатли ўзгартириш, йиғиш, умумлаштириш, белгиларни ўрнига (имо, сўз) қўйишлар жуда аниқ намоён бўлади.

Ривожлантирувчи ўйин, фаолият сифатида болада босқичма-босқич ишига боғлиқ бўлган ҳаракат турини, ўхшаш фикрлашнинг белгили вазифасини ривожланишини, кўргазмали-шаклли фикрлашга ўтишни, тушунча туридаги нутқий фикрлашни шаклланишини вужудга келишини таъминлайди. Шунинг учун, бола томонидан турли анъанавий ўйинларни ўрганиши компьютер ўйинларини эгаллаш учун зарур бўлган асосни яратади. Боғча болаларининг ўйинли фаолиятига компьютер дастурларини киритиш, тўғри дастурий маҳсулот танлаш ва улардан тўғри фойдаланиш, компьютер ўйининиболаларнинг ўйинли фаолиятидаги ҳақиқий воситасига айлантиради. Шунда боланинг ўйин муҳитини етарлича бойитиш ва компьютер болани психикаси ҳамда интеллектини ривожлантиришининг қудратли омилига айлантириш мумкин

Адабиётлар рўйхати: 1. “Мактабгача таълимга қўйиладиган давлат талаблари” Т.: 2017 Такомиллаштирилган “Болажон” таянч дастури. Т.: 2016. 2. Ишмухамедов Р.Ж., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар.Т.: “Ниҳол” нашриёти, 2013, 2016. 3. Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг тадбиқий асослари Т.: 2006. 4. Ишмуҳамедов Р. Ўқув жараёнида интерфаол услублар ва педагогик технологияларни қўллаш услубияти. Т.: РБИММ, 2008. 5. Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар (таълим муассасалари педагог–ўқитувчилари учун амалий тавсиялар). – Т.: Истеъдод, 2008. 6. Ишмуҳамедов Р.Ж, Абдуқодиров А., Пардаев А. Тарбияда инновацион технологиялар (таълим муассасалари ўқитувчилари, тарбиячилари, гуруҳ раҳбарлари учун амалий тавсиялар). Т.: Истеъдод, 2010.

Похожие

Мактабгача ёшдаги болаларнинг математик тафаккурини ривожлатиришда ахборот технологияларидан фойдаланиш

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тасавурларини шакллантириш методикаси

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тушунчаларни шакллантиришнинг замонавий технологиялари

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тасаввурларини шакллантириш методикаси (2-3 амалий машғулот)

Мактабгача ёшдаги болаларда математик тушунчаларни шакллантиришнинг замонавий технологиялари (8-амалий машғулот)