Ўлчовли тўпламлар. Ўлчовли функциялар

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

701 KB

Скачать

Ўлчовли тўпламлар. Ўлчовли функциялар Режа: 1. Ўлчовли тўпламлар 2. Ўлчовли функциялар

Ўлчовли тўпламлар. Текисликдаги чегараланган А тўплам учун ташқи ўлчов тушунчасини киритамиз. А тўплам чегараланган бўлгани учун у бирор Е ( томонлари Ox ва Oy ўқлари параллел) тўгри тўртбурчакнинг қисм тўпламидан иборат бўлади (6 -расм). 6-расм. Е тўгри тўртбурчакдаги барча (томонлари Ox ва Oy ўқларига параллел) тўгри тўртбурчаклар системасини G билан белгилаймиз. G система ярим халқа ташкил қилади. Ҳақиқатан, ҳар қандай G P G P   2 1 , тўгри тўртбурчаклар учун 2 1 P P  хам тўгри тўртбурчак (агар улар кесишмаса, бўш тўплам) эканлиги равшан, яъни  G G P P   2 1 . Энди G P G P   0 , тўгри тўртбурчаклар учун P P 0 бўлсин. У ҳолда тўгри тўртбурчакнинг таърифланишидан шундай nP P P ,..., , 2 1 тўгри тўртбурчаклар топиладики, P тўплам nP P P P ,..., , , 2 1 0 тўгри тўртбурчакларнинг йигиндисидан иборат бўлади, яъни nP P P P P     ... 2 1 0  . Энди G ярим халқада m тўплам функциясини аниқлаймиз. Агар  P бўлса,   0 P m деймиз. Агар P (ёпиқ, очиқ ёки ярим очиқ) тўгри тўртбурчак бўлса, у ҳолда  P m билан унинг юзасининг сон қийматини белгилаймиз. Масалан,       d c b a d y c b x a R y x P         , , , , , 2 бўлса,     c d a b P m    бўлади.

 P m тўплам функциясини баъзи хоссаларини исботсиз келтирамиз. 1 0 . G P   учун   0 P m ; 2 0 . Агар G P j i P P P P k j i n k k      , , , 1   бўлса, у ҳолда       n k kP m P m 1 бўлади. G ярим халқани ўзида сақловчи минимал халқани 0 G билан белгилайлик. 0G G  бўлгани учун ҳар қандай 0G P  учун шундай j i P P G P P P j i n     , , ,..., , 2 1  (1) тўртбурчаклар мавжудки,  n k kP P 1  бўлади. Энди 0 G да  P m ' тўплам функциясини қуйидагича аниқлаймиз       n k kP m P m 1 ' . Бу  P m ' ўлчов 0G P  тўпламнинг (1) кўринишига боглиқ эмас. Фараз қилайлик     ,1 ,... ,..., , 2 1 k G P P P P k k сони чекли ёки саноқли тўгри тўртбурчаклар системаси бўлиб, E A тўпламни қопласин: k kP A . Маълумки, бундай тўгри тўртбурчаклар системасини чексиз кўп усул билан тузиш мумкин. Шунинг учун   k kP m йигинди хам чексиз кўп қийматга эга ва ҳар бир kP учун   0 kP m бўлганлиги учун бу йигинди қуйидан чегараланган бўлади. 1-таъриф. A тўпламнинг ташқи ўлчови деб  k P A P m k k inf сонга айтилади ва  A * каби белгиланади. Бунда инфимум A тўпламни копловчи тугри туртбурчаклар системаси буйича олинади. 2-таъриф. Агар E P  тўплам учун шундай j i P P G P P P j i n    , , ,..., , 2 1  тўгри тўртбурчаклар топилиб, P Pn k k 1 бўлса, P тўплам элементар тўплам дейилади.

$3-таъриф. Ихтиёрий 0 сони учун шундай E B  элементар тўплам топилиб,      B A * тенгсизлик бажарилса, A тўплам Лебег маъносида ўлчовли тўплам дейилади. Ихтиёрий n -ўлчамли фазода хам Лебег ўлчови тушунчаси худди шундай киритилади. Ўлчовнинг аддитивлик,  -аддитивлик, узлуксизлиги, ярим халқадан халқага давом қилиши каби хоссаларини [1] ва [2] адабиётлардан батафсил ўрганишни тавсия қиламиз. 1-мисол.  1 ,0 ,0 : 2 1 2 1       x x x x R x A тўплам ўлчовли тўплам эканини кўрсатинг ва ўлчовини топинг (7-расм). Маълумки, агар ихтиёрий 0 сони учун шундай B элементар тўплам топилиб,      B A * тенгсизлик бажарилса, A тўплам ўлчовли тўплам дейилади. Ушбу n n 1 ,1 1        сонларни аниқлаб, қуйидагича тўпламлар кетма –кетлигини тузамиз:         .,1 , 1 1 0, 1 : , 1 2 2 2 1 n k k x k x k R x x x Pk                Энди kP тўгри тўртбурчаклар бирлашмасидан иборат бўлган n k kP B 1    элементар тўплам тузамиз (8-расм). Агар             1 1 1 , 1 : , 1 2 2 2 1            k x k k x k R x x x Qk бўлса, у ҳолда n k kQ A B B A 1 \        муносабат ўринли бўлади (9-расм).  n k k Q1  - элементар тўплам бўлгани учун                  n k k n k k n Q m Q B A 1 2 1 * *          . Демак, A ўлчовли тўплам экан. Энди уни ўлчовини топамиз.$ $          n nn n n n P m B m B n k k 2 1 2 1 2 1 ... 2 1 ... 2 ' 2 1 2 2 2 2                          ва B A бўлгани учун     2 1 2 1 2 1 lim inf         n B A n     . Демак,   2 1  A  . Энди   1 1 \   n k k k Q P C    элементар тўпламни қараймиз. AC   бўлгани учун        C A sup бўлади. Агар                   1 1 2 2 2 2 1 2 1 )1 ( ... 2 \ ' n k k k n n Q P m C m C         эканини ҳисобга олсак,     2 1 2 1 2 1 lim sup         n C A n     бўлади. Демак,   2 1  A  . 7-расм. 8-расм. 9-расм. 2-мисол. Қуйидаги  1,0  A тўпламни тузилишини қараб ўлчовини топинг. Бу ерда А ўнли каср кўринишида ёзилганда кетма-кет 2 марта 3 рақами қатнашмайдиган сонлар тўплами.$ $Бунинг учун K орқали [0, 1] кесмага қарашли ва ўнли каср кўринишидаги 0,33…, 0,…33…, ва ҳоказо сонлар тўпламини белгилаймиз. Бу ерда нуқталар билан ихтиёрий рақамлар белгиланган. У ҳолда   K A \1,0  бўлади. Энди [0, 1] кесмани тенг юз бўлакка бўламиз ва [0,33, 0,34] кесмани чиқариб ташлаймиз, қолган 99 бўлакнинг ҳар бирини 100 бўлакка бўламиз ва уларнинг ҳар биридан 34-ўриндагисини чиқариб ташлаймиз. Бу жараённи чексиз давом қилдирамиз. Натижада K тўпламга, яъни саноқли сондаги чиқариб ташланган тўпламлар бирлашмасига эга бўламиз. Демак,   1 99,0 1 1 01,0 ... 0001,0 99 01,0         k  . К ва [0, 1] тўпламлар ўлчовли бўлгани учун [0, 1]\ К=А тўплам ҳам ўлчовли бўлади.         0 1 1 1 \ 1,0       K K A    . 3-мисол. Қуйидаги            1 2 2 1 2; 2 1 2 n n n n n A тўпламнинг ўлчовли эканлигини кўрсатинг ва ўлчовини топинг. А тўплам саноқли сондаги ўлчовли тўпламлар бирлашмасидан иборат бўлгани учун у ўлчовли бўлади. Ушбу ..., 6 5;4 3 , 4 3;2 1 2 1         A A тўпламлар ўзаро кесишмаслиги ва ўлчовнинг  -аддитивлигига кўра                              1 1 1 .2 1 1 2 1 1 2 1 2 1 2 2 2 1 2 n n n n nn n n n n A A   6-машқ. а) Q B Q A \] 10;0[ , ]6;4 [     бўлса, B A тўпламнинг ўлчовини топинг.$ $б) ] 12;8[ ]2;2 [ , ] 10;0[      B Q A бўлса, B A тўпламнинг ўлчовини топинг. в) ] 12;8[ ]4;4 [ ], 10;2[ ]0; 10 [       B A бўлса, B A тўпламнинг ўлчовини топинг. г) ]8;0[ , ,1 5 ]5;5 [        B N n n n A  бўлса, B A тўпламнинг ўлчовининг топинг. д)           1 20 1 1; 20 1 1 n n n A тўпламнинг ўлчовини топинг. е)              1 ! 1 ;!1 1 n n n A тўпламнинг ўлчовини топинг. ё)         n n n x N n x A 10 1 2 1 2 1, ; тўпламнинг ўлчови 1 дан каттами? ж)            1 2 3 1 3 ; 3 1 3 n n n n n A тўпламнинг ўлчови 9 2 дан катта эканини кўрсатинг. з)             1 20 1 2 1 ; 20 1 2 1 n n n A тўпламнинг ўлчовини топинг. и) [0;1] кесмадаги, ўнли каср кўринишида ёзганда 3 рақами қатнашмайдиган сонлар тўпламнинг ўлчовини топинг. й)       1 0,0 1 ; x x tg x A тўпламнинг ўлчовини топинг. к)      ]4;4 [ ]4;4 [ , , 2 2        y x R y x A тўпламнинг ўлчовини топинг. л)      ]2;2 [ ]2;2 [ , , 2 2        x y R y x A тўпламнинг ўлчовини топинг. м) Камида битта ички нуқтага эга бўлган тўпламнинг ўлчови 0 га тенг бўлиши мумкинми? н)        ,...1 ,...,2 1,1 \] 13; 10[ ] 10;4[ ]2;0[ n Q Q A     тўпламни ўлчовини топинг.$ $7-машқ. а) E тўплам [0;1] кесманинг ўлчови 0 га тенг бўлган қисм тўплами. E нинг ҳам ўлчови 0 га тенг бўладими? б) [0;1] кесмада зич, ўлчови 0 га тенг бўлган саноқсиз тўплам мавжудми? в) [ a , b ] кесмада ўлчови b - a га тенг бўлган, [ a , b ] дан фарқли ёпик тўплам тузиш мумкинми? г) [0;1] кесманинг ҳеч қаерида зич бўлмаган, ўлчови 0,9 га тенг бўлган мукаммал тўплам тузинг. д) [0;1] кесманинг ҳеч қаерида зич бўлмаган, ўлчови  1 0  a a га тенг бўлган мукаммал тўплам тузинг. е) [0;1] кесмада     1 2 1   A A   шартни қаноатлантирувчи иккита ўлчовли 2 1,A A тўпламлар берилган.   0 2 1  A A   эканини исботланг. ё) nA A A ,..., , 2 1 тўпламлар [0;1] сегментнинг ўлчовли қисмлари бўлиб,       1 ... 2 1      n A A A n    бўлса, 0 1         n k kA  тенгсизликни исботланг. ж) R E  мусбат ўлчовли тўплам бўлсин. У ҳолда J xx 2 1 шартни қаноатлантирувчи шундай E x x 2 1, топилишини исботланг. з) Серпинский гиламининг Лебег ўлчовини топинг. и) Серпинский қабристонининг Лебег ўлчовини топинг. й) D - [0;1] сегментдаги Кантор тўплами бўлса,    D y x R y x E     ],1;0[ , , 2 тўпламни ўлчовини топинг. к) D - [0;1] сегментдаги Кантор тўплами бўлса,    D D E \]1;0[ \]1;0[   тўпламни ўлчовини топинг.$

л) R E  – ўлчовли тўплам бўлиб,   0  p E  . У ҳолда ихтиёрий  1 0  q q сони учун   q E  1  бўладиган E E 1 ўлчовли тўплам мавжудлигини исботланг. м) ]1;0[ ]1;0[  тўпламнинг ҳеч қаерида зич бўлмаган, ўлчови  1 0  a a га тенг бўлган мукаммал тўплам тузинг. н) [0;1] кесмани ўзаро кесишмайдиган, ўлчовли А ва В тўпламларга куйидаги   ]1;0[ ,   b a учун         0 , ,0 ,   B ba m A ba m   . шартлар бажариладиган қилиб ажратиш мумкинми? 4-§. Ўлчовли функциялар nR E  ўлчовли тўпламда аниқланган  x f ҳақиқий функция берилган бўлсин.  a f E  орқали  a x f  тенгсизликни қаноатлантирувчи барча E x элементлар тўпламини белгилаймиз. Худди шунга ўхшаш қилиб,        b f a E a f E a f E a f E      , , , тўпламларни киритамиз. 1-таъриф. Агар ҳар қандай R a сони учун  a f E  тўплам ўлчовли бўлса,  x f функция Е тўпламда ўлчовли дейилади. 1-теорема. а) Агар  x f функция Е тўпламда ўлчовли бўлса, у ҳолда ҳар қандай ҳақиқий a ва b сонлар учун 1)  a f E  2)  a f E  3)  a f E  4)  b f a E   5)  a f E  тўпламларнинг ҳар бири ҳам ўлчовли бўлади. б) Агар 1), 2), 3), 4), 5) тўпламларнинг бирортаси ўлчовли бўлса,  x f функция Е тўпламда ўлчовли бўлади. 2-теорема. Агар  x f функция Е тўпламда ўлчовли бўлса, у ҳолда бу функция E тўпламнинг ихтиёрий ўлчовли 1E қисмида ҳам ўлчовли бўлади.

3-теорема.  kE сони чекли ёки саноқли, бирорта ёпик шарда жойлашган, ўлчовли тўпламлар кетма-кетлиги бўлсин. Агар  x f функция бу тўпламларнинг ҳар бирида ўлчовли бўлса, у ҳолда бу функция k kE E тўпламда хам ўлчовли бўлади. Бу теоремаларни исботини [1], [2] адабиётлардан ўрганишингизни тавсия қиламиз. Энди ўлчовли функцияларнинг баъзи хоссаларини келтириб ўтамиз. 1. Иккита  x f1 ва  x f2 ўлчовли функцияларнинг йигиндиси, айирмаси, кўпайтмаси, бўлинмаси (   0 2  x f бўлган ҳолатда) ҳам ўлчовли функция бўлади. 2. Агар  nf ўлчовли функциялар кетма-кетликлари ўлчовли E тўпламнинг деярли барча нуқталарида  x f функцияга яқинлашса, яъни        0 lim:     x f x f E x n n  бўлса,  x f функция ҳам ўлчовли бўлади. 3. Агар  x f1 ва  x f2 функциялар E тўпламда бир-бирига эквивалент          0 : 2 1    x f x f E x  бўлиб, улардан бири ўлчовли бўлса, иккинчиси ҳам ўлчовли бўлади. 2-таъриф. Чекли ўлчовли E тўпламда    x fn ўлчовли функциялар кетма-кетлиги ва  x f ўлчовли функция берилган бўлсин. Агар 0   сони учун       0 : lim        xf x f E x n n бўлса, ўлчовли функциялар кетма-кетлиги E тўпламда  x f функцияга ўлчов бўйича яқинлашади дейилади. 4. Агар    x fn ўлчовли функциялар кетма-кетлиги  x f функцияга деярли яқинлашса, у ҳолда бу кетма-кетлик  x f функцияга ўлчов бўйича ҳам якинлашади.

$5. Агар    x fn ўлчовли функциялар кетма-кетлиги  x f функцияга ўлчов бўйича яқинлашса, бу кетма-кетликдан  x f функцияга деярли яқинлашувчи қисмий кетма -кетлик ажратиш мумкин. 6. Агар    x fn ўлчовли функциялар кетма-кетлиги чекли ўлчовли E тўпламда  x f функцияга деярли яқинлашса, у ҳолда 0  сони учун шундай E E  ўлчовли тўплам топиладики, a )       E E \ , б)    x fn функциялар кетма-кетлиги E тўпламда  x f функцияга текис яқинлашади. 1-мисол. ] ; [    E тўпламда         ] : 0( , ]0; [ , sin    x x x x x f функциянинг ўлчовли эканлигини кўрсатинг. Бу функциянинг графигини ясаймиз (10 –расм.). R a  учун  a f  тўплам ўлчовли эканини кўрсатамиз.                           ; , ] , 0[ ), , 0[ ) 0,1 [ ], , arcsin ( ) arcsin , [ 1 ; ], ; [         a a a a a a a a f E  10-расм. Юқоридаги тўртта тўпламнинг ҳар бири ўлчовли бўлгани учун  a f тўплам ўлчовли бўлади. Демак,  x f функция E да ўлчовли. 2-мисол. Ушбу          ]2,1[ ,3 2 )1,0[ ,1 2 x x x x x f функция ]2,0[ E тўпламда ўлчовли эканини кўрсатинг.$ $Бунинг учун ҳар кандай R a учун  a f  тўпламнинг ўлчовли эканини кўрсатамиз.                                   ; 1 , 1; 0 , 2; 2 3 1 ; 0 0; 1 , 2 ; 2 3 ] 1; 0 [ 1 ; ], 2; 0 [ a a a a a a a a f E   Барча ҳолатларда  a f  тўплам элементар тўплам бўлгани учун  x f функция E да ўлчовли бўлади. 3-мисол. E тўпламда  x f функция ўлчовли бўлса,  x f функция ҳам ўлчовли бўладими? ]1;0[  E тўпламда ўлчовли бўлмаган А қисм тўплам берилган бўлсин.  x f функцияни қуйидагича тузамиз:        A E xA x x f \ ,1,1 Бу функция ўлчовли эмас чунки 1 1    a учун   A a f E   ўлчовли тўплам эмас. Лекин | |f функция E да ўлчовли. Демак, | |f функция ўлчовли эканидан  x f функция ўлчовли эканлиги келиб чиқмайди. 8-машқ. Қуйидаги функциялар ўлчовли бўладими? а)          ]1; 0( ,1 0 ,1 ) 0;1 [ , 2 x x x x x f б)            ] 2; 1[ , 1 ) 1; 1 [ , 2 ) 1 ; 2 [ , 1 xx xx x f в)           ] 2;1[ , 2 ) 1; 0[ , ) 0;1 [ ,12 x x x x x x f г)           ]1; 0( ,1 0 ,3 ) 0;1 [ ,1 x x x x x x f д)                   ]2;0( ,1 10 ,2 )0;1 [ ,1 1 2 2 x xx x x x f е)             2 ; 0 , 0 ,1 ) 0; 2 [ , 2  x tgx x x x x f ё)           ]3;1( , 21 ,0 )1;0[ , 2 2 x xxx x x f ж)             ]4;2( ,1 32 ,0 )2;2 [ ,2 2 x xx x x x f з)            ]1;0( ,1 1 0 ,2 ) 0;1 [ , 1 x x x x x x f и)          Q x e Q x x x f x ] 10;0[ , \] 10;0[ , 1 1 sin 2 й)         Q x x Q x x Q x x x x f  ] 5;1 [ , cos \ ] 5;3[ , ln \ ] 3;1 [ , sin  к)           ]2;1[ ,1 \]1;0[ , cos , sin2 3 2 x x x K x x x K x x e x f x ( K - Кантор тўплами)$ $л)            ]1;0[ , sin cos \ , ,1 2 3 4 x x x Q K x e x Q K x x x x f x  ( K - Кантор тўплами) м)                      ] 2;1[ , 0 1 sin ] 1; 0[ , 2 cos 0 1 sin \ 1; 0[ , 2 sin cos x tgx e x x x x x x x x x x f x  н)           ] 2;1( , sin ]1; 0[ , 4 \ ]1; 0[ , 3 sin 23 x x x Q x x x Q x x x x f  9-машқ. Қуйидаги тасдиқларни тўгрилигини исботланг. а) Агар     N n x f n  ,1 2 ўлчовли функция бўлса, у ҳолда  x f функция ҳам ўлчовли бўлади. б) Агар     N n x f n  , 2 ўлчовли функция бўлса, умумий ҳолда қараганда  x f функция ўлчовли бўлиши келиб чиқмайди. в) Агар Е тўпламда  x f функция ўлчовли ва E x  учун  0 xf бўлса,  x f ln функция ҳам ўлчовли бўлади. г) Агар  x f ўлчовли функция бўлса, у ҳолда    0, min, 0, max f f функциялар ҳам ўлчовли бўлади. д) Агар  x f ва  x g функциялар E тўпламда ўлчовли бўлса, у ҳолда    g f g f , min, , max функциялар ҳам ўлчовли бўлади. е) Агар  x f функция ҳар қандай  b a        ] ; [ кесмада ўлчовли бўлса, у ҳолда у ] ; [ b a да ҳам ўлчовли бўлади. ё) Агар  x f ўлчовли бўлса, xfe функция ҳам ўлчовли бўлади. ж) Агар  x f функция узлуксиз бўлса, у ҳолда у ўлчовли функция бўлади. з) Агар  x f функция ] ; [ b a кесманинг ҳар бир нуқтасида ҳосилага эга бўлса, у ҳолда  x f' функция ҳам ўлчовли бўлади.$

Ўлчовли тўпламлар. Ўлчовли функциялар

12.12.2019

0

701 KB

Похожие